Zasady finansowania oświaty przez jednostki samorządu terytorialnego na przykładzie gminy Tychy

(1)

ZE SZ Y T Y N A U K O W E P O L IT E C H N IK I Ś LĄ SK IEJ Seria: O R G A N IZ A C JA I Z A R Z Ą D Z A N IE z. 79

2015 N r kol. 1930

Ew a M A Ć K O W IA K

U niw ersytet E konom iczny w K atow icach ew a.m ackow iak@ ue.katow ice.pl

ZASADY FINANSOW ANIA OŚW IATY PRZEZ JEDNOSTKI SAM ORZĄDU TERYTORIALNEGO NA PRZYKŁADZIE GM INY TYCHY

S tre sz c z e n ie . C elem artykułu je s t zap rezentow anie zasad finansow ania ośw iaty p rzez je d n o stk i sam orządu terytorialnego. P rzedstaw iony zostanie sposób finansow ania szkolnictw a na szczeblu gm innym . O m ów ione zo stan ą zasady funkcjonow ania je d n o ste k sam orządu terytorialnego (gm iny) oraz je d n o ste k budżetow ych, ja k im i są

szkoły i przedszkola.

S ło w a k lu czo w e: je d n o stk a sam orządu terytorialnego, je d n o stk a b udżetow a, dochody, w ydatki, budżet

PRINCIPLES OF FINANCING THE EDUCATION SYSTEM BY LOCAL GOVERNMENT UNITS ON EXAMPLE

OF THE MUNICIPALITY OF TYCHY

S u m m a ry . T he pu rp o se o f this article is to present the principles o f education funding b y territorial se lf-governm ent entities. T he w ay o f education financing at the com m unity level is presented. D iscussed are th e operating principles o f territorial authorities (m unicipalities) and b u dgetary units such as schools and kindergartens.

K e y w o rd s : u n it o f local governm ent, bud g et unit, revenues, expenses, budget

1. Funkcjonowanie i analiza gospodarki Finansowej placówek oświatowych

P rzeprow adzona w 1999 r. reform a o św iaty spow odow ała, że w szystkie placów ki ośw iatow e zo stały p rzejęte p rze z jed n o stk i sam orządu terytorialnego. Z w iązane z tym kw estie finansow e zo stały o kreślone w U staw ie o dochodach je d n o ste k sam orządu terytorialnego oraz corocznym p odziale środków z b udżetu państw a przeznaczonych na cele ośw iatow e.

(2)

152 E. Maćkowiak

Z godnie z przepisam i jed n o stk i sam orządu terytorialnego dysponują środkam i finansow ym i w ram ach w łasnych budżetów , m ając dużą sw obodę działania. W budżecie je d n o ste k sam orządu terytorialnego m uszą być zagw arantow ane środki niezbędne do realizacji zadań sam orządu w ram ach ośw iaty, w tym na w ynagrodzenia nauczycieli, a także utrzym anie szkół i placów ek znajdujących się na ich terenie.

N aczelnym organem adm inistracji publicznej w d ziedzinie edukacji je s t M inisterstw o E dukacji N arodow ej. M EN je s t je d n o stk ą budżetow ą, utw orzoną 5 m aja 2006 r.

R ozporządzeniem R ady M inistrów w spraw ie u tw orzenia M inisterstw a E d ukacji N arodow ej oraz zniesienia M inisterstw a E dukacji i N a u k i'. S zczegółow y zakres d ziałania M E N określa R ozporządzenie Prezesa R ady M inistrów z dnia 16 listopada 2007 r. w spraw ie szczegółow ego zakresu działania M inistra E dukacji N aro d o w ej2.

Jednostki sam orządu terytorialnego, będące organam i prow adzącym i dla w szystkich typów szkół i placów ek ośw iaty na m ocy uchw ały, stały się odpow iedzialne z a ich działalność (Filas I. 4-5). W m yśl artykułu 5a ust. 3 U sta w y o system ie o św iaty środki niezbędne na realizację zadań ośw iatow ych je d n o ste k sam orządu terytorialnego, w tym na w ynagrodzenia nauczycieli oraz u trzym anie szkół i placów ek, są zagw arantow ane w dochodach je d n o ste k sam orządu terytorialnego. G w arancja ta je d n a k nie je s t je d n o zn a cz n a z pokryciem kosztów realizacji zadań ośw iatow ych, co je s t zw iązane z faktem , iż dochodam i je d n o ste k sam orządu terytorialnego są zarów no subw encje ogólne, dotacje celow e z budżetu

państw a, ja k rów nież dochody w łasne.

Z godnie z art. 5 U staw y o system ie o św iaty z dnia 7 w rześnia 1991 r. zakładanie i prow adzenie publicznych przedszkoli, w tym p rzedszkoli z oddziałam i integracyjnym i oraz przedszkoli specjalnych, szkół podstaw ow ych, gim nazjów , z w yjątkiem podstaw ow ych szkół specjalnych oraz gim nazjów specjalnych, szkół artystycznych, szkół p rzy zakładach karnych, zakładach popraw czych i schroniskach dla nieletnich, n ależy do zadań w łasnych gm iny.

U staw a ta przypisuje gm inie rów nież szczegółow e zadania o rganu prow adzącego, a w ięc odpow iedzialność za działanie placów ek ośw iatow ych, w ym ieniając n astępujące zadania:

- zapew nienie w arunków działania szkoły lub placów ki, w tym bezpiecznych i higienicznych w arunków nauki, w ychow ania i opieki,

- w ykonyw anie rem ontów obiektów szkolnych oraz zadań inw estycyjnych w tym obszarze,

- zapew nienie obsługi adm inistracyjnej, finansow ej i organizacyjnej szkoły lub placów ki,

- w yposażenie szkoły lub placów ki w p om oce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej realizacji program ów nauczania, program ów w ychow aw czych, przeprow adzenia spraw dzianów i egzam inów oraz w ykonyw ania innych zad ań statutow ych.

1 Rozporządzenie Rady M inistrów z dnia 5 maja 2006 r., „Dziennik Ustaw”, 2006, nr 76, poz. 532.

2 Rozporządzenie Prezesa Rady M inistrów z dnia 16 listopada 2007 r., „Dziennik Ustaw”, 2007, nr 216, poz. 1591.

(3)

Zasady finansowania oświaty przez jednostki samorządu terytorialnego. 153

S zkoły i placów ki p u bliczne są jed n o stk am i organizacyjnym i n iem ającym i osobow ości praw nej. W p łaszczyźnie stosunków cyw ilnopraw nych taka je d n o stk a m oże b y ć stroną um ów cyw ilnych, które zaw iera k ierow nik jed n o stk i w ram ach p ełnom ocnictw a udzielonego przez organ prow adzący. Jednak za zobow iązania je d n o ste k organizacyjnych niem ających osobow ości praw nej o d pow iada osoba praw na, a w ięc je d n o stk a sam orządu terytorialnego, w łaściw y m inister reprezentujący Skarb P aństw a lub osoba praw na (fizyczna), któ ra utw orzyła szkołę, ja k o organ pro w ad zący szkołę. S zkoła lub placów ka, ja k o jed n o stk a organizacyjna n iem ająca osobow ości praw nej na różnych płaszczyznach d ziałalności, je s t je d n a k podm iotem praw i obow iązków w ynikających z różnych przepisów praw a:

> w zakresie rachunkow ości - szkoła lub placów ka, na p odstaw ie U staw y o rach u n k o w ości, je s t je d n o stk ą zo bow iązaną do pro w ad zen ia odrębnych k siąg rachunkow ych;

> w edług praw a p rac y - szkoła lub p laców ka je s t pracodaw cą, co w ynika z K od ek su pracy.

U m o w y o p racę z p racow nikam i szkoły lub placów ki zaw iera je j dyrektor;

> w św ietle przepisów praw a podatkow ego - szkoła lub p laców ka je s t p o d atn ik iem lub płatnikiem niektórych podatków w zależności od rodzaju prow adzonej działalności, je d n o cz eśn ie szkoły i p laców ki korzystają z licznych zw olnień podatkow ych;

> w p łaszczyźnie stosunków publicznopraw nych - szk o ły i placów ki, których organem prow adzącym je s t je d n o stk a sam orządu terytorialnego lub m inister, są jed n o stk a m i organizacyjnym i stosującym i p rzyjęte w U staw ie o finansach p u blicznych form y gospodarki finansow ej, w zależności o d zastosow anej form y gospodarki finansow ej szkoła lub p laców ka o trzym uje odpow iednio z b udżetu je d n o stk i sam orządu terytorialnego lub m inistra środki na p okrycie w y datków na realizację zadań lub tylko dotację w w ysokości określonej w zatw ierdzonym p lanie finansow ym (R up W . 14-15).

U praw nienia o rganu prow adzącego do b ezpośredniego zarządzania w y nikają z je g o zadań dotyczących organizacji p rac y podleg ły ch sobie je d n o ste k budżetow ych (szk ó ł i innych p laców ek ośw iatow ych). O bejm ują one na dw a ty p y zagadnień i są to:

1

. u praw nienia w ynikające z zatw ierdzania ark u sza organizacji pracy, którego projekt opracow uje każdego ro k u szkolnego dy rek to r szkoły; gm ina, ja k o organ pro w ad zący dla przedszkoli, szkół podstaw ow ych i gim nazjów , podejm uje decyzje m .in. o:

- liczbie i liczebności oddziałów klasow ych,

- liczbie w szelkiego typu godzin zajęć dodatkow ych-pozalekcyjnych,

- liczbie pracow ników szkoły, w tym na stanow iskach kierow niczych i pracow ników adm inistracyjno-obsługow ych,

2

. u praw nienia w ynikające z praw a pracy, w szczególności w obec:

- dyrektora szkoły, dla którego organ prow adzący (gm ina) je s t pracodaw cą,

(4)

154 E. M aćkowiak

- nauczycieli, dla których pracodaw cą je s t dyrektor, ale to organ prow adzący na podstaw ie K arty N auczyciela

3

m oże dokonyw ać przeniesień do innej szkoły w tej sam ej lub innej m iejscow ości, m oże rów nież nałożyć obow iązek p o djęcia pracy w innej szkole w. celu uzupełnienia etatu.

2. Dochody i wydatki budżetowe dotyczące jednostek oświaty

P odstaw ow ym źródłem finansow ania o św iaty n a terenie gm iny je s t subw encja ośw iatow a, stanow iąca część subw encji ogólnej otrzym yw anej przez jed n o stk i sam orządu terytorialnego. Subw encja ogólna dla je d n o ste k sam orządu terytorialnego m a charakter obligatoryjny. Składa się ona z czterech części: ośw iatow ej, w yrów naw czej, rów now ażącej (dla gm in i pow iatów ) i regionalnej (dla w ojew ództw ).

C zęść ośw iatow a subw encji je s t konsekw encją p rzeniesienia na szczebel sam orządow y zadań zw iązanych z funkcjonow aniem edukacji bez zapew nienia m u odpow iednich dochodów w łasnych. C zęść ośw iatow a subw encji ogólnej je s t d zielona m iędzy poszczególne jed n o stk i sam orządu terytorialnego, z uw zględnieniem zakresu realizow anych p rzez te jed n o stk i zadań ośw iatow ych, określonych w U staw ie z dnia 7 w rześn ia 1991 r. o system ie ośw iaty (D zU z 2004 r., n r 256, poz. 2572, z późn. zm .). Środki z tej części m ogą być w ydatkow ane w yłącznie na określone cele ośw iatow e, tym sam ym ró żnią się o d pozostałej części subw encji, gdyż z góry określony je s t zakres w ydatkow ania. U staw a o dochodach je d n o ste k sam orządu terytorialnego określa sposób p o d ziału ogólnej puli, w skazując, że w ustaw ie budżetow ej ustalana je s t corocznie w ielkość części ośw iatow ej subw encji ogólnej dla w szystkich je d n o ste k sam orządu terytorialnego (M isterek W . 30).

A rtykuł 28 U staw y o dochodach je d n o ste k sam orządu terytorialnego w skazuje, iż kw otę przeznaczoną na część ośw iatow ą subw encji ogólnej dla w szystkich je d n o ste k sam orządu terytorialnego ustala się w w ysokości łącznej kw oty części ośw iatow ej subw encji ogólnej, nie m niejszej niż przyjęta w ustaw ie budżetow ej w roku bazow ym , skorygow anej o kw otę innych w ydatków z tytułu zm iany realizow anych zadań ośw iatow ych. O d kw o ty tej odlicza się 0,4%

n a rezerw ę części ośw iatow ej subw encji ogólnej. R ezerw ą części ośw iatow ej subw encji ogólnej dysponuje m inister w łaściw y do spraw finansów publicznych p o zasięgnięciu opinii m inistra w łaściw ego do spraw ośw iaty i w ychow ania oraz reprezen tacji je d n o ste k sam orządu terytorialnego. P odział rezerw y części ośw iatow ej subw encji ogólnej następuje nie później niż do dnia 30 listopada każdego roku. Ś rodki z rezerw y części ośw iatow ej subw encji ogólnej przekazuje je d n o stk o m sam orządu terytorialnego m inister w łaściw y do spraw finansów publicznych. P o odliczeniu w skazanej rezerw y m inister w łaściw y do spraw ośw iaty i w ychow ania dzieli część ośw iatow ą subw encji ogólnej m iędzy poszczególne jed n o stk i

3 Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, z późn. zmian., „Dziennik Ustaw” 2009, nr 1, poz. 1.

(5)

sam orządu terytorialnego, biorąc p o d uw agę zakres realizow anych przez te jed n o stk i zadań ośw iatow ych, z w yłączeniem zadań zw iązanych z dow ozem uczniów oraz zadań zw iązanych z prow adzeniem p rzedszkoli ogólnodostępnych i oddziałów ogólnodostępnych w p rze d szkolach z oddziałam i integracyjnym i oraz zad ań zw iązanych z p row adzeniem innych form w ychow ania przedszkolnego. D o podziału części ośw iatow ej subw encji ogólnej p rzyjm uje się dane zgrom adzone w bazie dan y ch system u inform acji ośw iatow ej, o którym m ow a w U staw ie z dnia 15 kw ietnia 2011 r. o system ie inform acji ośw iatow ej (D zU , n r 139, poz. 814). U staw a w skazuje rów nież, że m inister w łaściw y do spraw o św iaty i w ychow ania, po zasięgnięciu opinii m inistra w łaściw ego do spraw finansów p ublicznych oraz reprezentacji je d n o ste k sam orządu terytorialnego, określa w drodze ro zporządzenia sposób podziału części ośw iatow ej subw encji ogólnej m iędzy poszczeg ó ln e jed n o stk i sam orządu terytorialnego, z uw zględnieniem w szczególności typów i rod zajó w szkół oraz p laców ek prow adzonych przez te je d n o stk i, stopni aw ansu zaw odow ego nauczycieli oraz liczby uczniów w tych szkołach i placów kach.

P odział subw encji ośw iatow ej p o m ięd zy poszczególne sam orządy następuje w edług algorytm u w prow adzonego w R o zporządzeniu M inistra E dukacji N arodow ej z dnia 18 grudnia 2013 r. w spraw ie sposobu podziału części ośw iatow ej subw encji ogólnej dla je d n o ste k sam orządu terytorialnego w roku 2014. C zęść ośw iatow a subw encji ogólnej je s t p rzekazyw ana w m iesięcznych ratach p oszczególnym gm inom , pow iatom , w ojew ództw om sam orządow ym z budżetu państw a. S posób p o d ziału subw encji ośw iatow ej p o m ięd zy sam orządy tery to rialn e określa p rzyjęty w ro zporządzeniu algorytm . Ze w zględu na rozbudow aną strukturę zadań edukacyjnych realizow anych przez je d n o stk i sam orządu terytorialnego form uła algorytm u uw zg lęd n ia w iele czynników i p aram etrów obrazujących specyfikę kształtow ania składow ych elem entów subw encji w odniesieniu zarów no d o zadań szkolnych, ja k i pozaszkolnych. G łów nym elem entem algorytm u je s t p rzeliczeniow a liczba uczniów i w ychow anków .

U stalona w u staw ie budżetow ej - p o o d liczeniu rezerw y, o której m ow a w art. 28 ust. 2 U staw y z dnia 13 listopada 2003 r. o d ochodach je d n o ste k sam orządu terytorialnego - część ośw iatow a (SO ) składa się z k w o ty bazow ej (S O A ), kw o ty u zupełniającej (SO B ) i kw o ty n a zadania p o zaszkolne (SO C):

SO = SO A + SO B + SO C gdzie:

SO - część o św iatow a p o odliczeniu rezerw y,

SO A - kw ota bazow a części ośw iatow ej w edług finansow ego standardu A podziału części ośw iatow ej na realizację zadań szkolnych,

SOB - k w o ta uzu p ełn iająca części ośw iatow ej w edług w ag P zw iększających finansow y standard A na realizację zadań szkolnych,

SOC - k w ota części ośw iatow ej na realizację zad ań pozaszkolnych.

(6)

156 E. M aćkowiak

W przedstaw ionym rów naniu p ojaw iają się dw ie kategorie: finansow y standard A oraz w aga P. F inansow y standard A dotyczy kw oty przypadającej na je d n eg o ucznia

„przeliczeniow ego” , a zatem podstaw ę do w yliczenia standardu A stanow i liczba uczniów . T abela 1

Z estaw ienie w ielkości finansow ego standardu A w latach 2011-2014

R ok W ielkość finansow ego standardu A

2011

^4717,01

2012

^4936,75

2013 5171 zł

2014 5289,45 zł

Źródło: Opracowanie własne.

Sposób ustalenia jed n eg o ucznia „przeliczeniow ego” został zaw arty w załączniku do R ozporządzenia M inistra E dukacji N arodow ej o sposobie podziału części ośw iatow ej subw encji ogólnej dla je d n o ste k sam orządu terytorialnego.

Z k o lei w agi P są w ykorzystyw ane do zw iększenia w ielkości bazow ej części ośw iatow ej.

Przykładem nowej w agi, w prow adzonej w 2014 r., je s t w skaźnik, którym zo staną przeliczeni uczniow ie klas pierw szych szkół podstaw ow ych oraz klas pierw szych ogólnokształcących szkół m uzycznych I stopnia. W prow adzenie tej w agi je s t zw iązane z w prow adzeniem ograniczenia liczby uczniów w klasach pierw szych publicznych szkół pod staw o w y ch do 25 w oddziale oraz z rozw ojem opieki św ietlicow ej w szkołach podstaw ow ych w w yniku prognozow anego zw iększenia liczby u czniów korzystających ze św ietlic. O becnie obow iązuje 45 w ag, z czego 31 dotyczy uzupełniającej liczby uczniów w bazow ym roku szkolnym w zakresie zadań szkolnych, a 14 dotyczy zadań pozaszkolnych.

T abela 2 P odstaw y działania algorytm u

P o d sta w y d z ia ła n ia a lg o ry tm u z p u n k tu w id z e n ia je d n o s te k s a m o rz ą d u

te ry to ria ln e g o

P o d sta w y d z ia ła n ia a lg o ry tm u z p u n k tu w id z e n ia całego k r a ju

W ysokość subw encji otrzym yw anej przez je d n o stk ę sam orządu terytorialnego zależy

od liczby uczniów przeliczeniow ych i w ielkości standardu A oraz, w m niejszym stopniu, od struktury zatrudnienia.

L iczba uczniów p rzeliczeniow ych zależy od liczby u czniów rzeczyw istych w p o szcze

gólnych grupach i w artości w ag, które odpow iadają tym grupom .

S ubw encja je s t dzielona, a nie naliczana.

R ozw iązania przyjęte w algorytm ie nie m ają żadnego w pływ u n a globalną kw otę

subw encji.

(7)

M in ister w łaściw y do spraw finansów p ublicznych przekazuje je d n o stk o m sam orządu terytorialnego część o św iatow ą subw encji ogólnej w ratach m iesięcznych w term inie do 25. dnia m iesiąca p o p rzedzającego m iesiąc w yp łaty w ynagrodzeń. R ata z a m arzec w ynosi 2/13 kw o ty subw encji ośw iatow ej, co je s t zw iązane z w ypłatą w tym m iesiącu dodatkow ych w ynagrodzeń (B orodo A. 156-157).

3. Ocena wydatków na oświatę na przykładzie gminy Tychy

W gm inie T y ch y funkcjonuje 20 p rzedszkoli, z czego 2 to przed szk o la z o d działam i integracyjnym i, 14 szkół p odstaw ow ych, 7 gim nazjów , 4 zesp o ły szkolno-przedszkolne, 1 zesp ó ł szkół sportow ych, 9 szk ó ł średnich, 1 szkoła specjalna i szkoła m uzyczna.

Z estaw ienie liczby przed szk o lak ó w i uczniów zaprezentow ano n a rys. 1 w po d ziale na przedszkola, szkoły podstaw ow e, gim nazja, licea profilow ane, licea ogólnokształcące, szkoły artystyczne i szkoły specjalne.

7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000

o

p r z e d s z k o la g im n a z ja lic e a p r o f i lo w a n e s z k o ły a r t y s t y c z n e

Rys. 1. Zestawienie liczby przedszkolaków i uczniów korzystających ze środków na oświatę w gminie Tychy

Fig. 1. Number o f preschool children and pupils benefiting from funds for education in Tychy Municipality

L iczb a osób upraw nionych do o św iaty na po zio m ie p rzedszkoli i szkól w y kazuje tendencję w zrostow ą, n ato m iast w szkołach p o n adpodstaw ow ych o d n otow uje się n iezn aczn y spadek, p rzy czym w kolejnych latach w szkołach tych nastąpi te ndencja w zrostow a.

W g m inie T y ch y w ydatki na ośw iatę i w y chow anie zo stały zaprezentow ane w tabeli 3 oraz na rys.

2

^.

(8)

158 E. M aćkowiak

T abela 3 W ydatki bieżące n a ośw iatę i w ychow anie

D ziałalność p odstaw ow a P rojekty unijne R em onty R azem w tys. zł

2010

¹⁵⁶⁴¹³ ²⁶⁸⁴ ⁷⁰⁶³ ¹⁶⁶¹⁶¹

2011

166436 4003 6909 177348

2012

178309 3911 4579 186799

2013 178864 3178 4433 186476

2010 2011 2012 2013

Rys. 2. Wydatki bieżące na oświatę i wychowanie w gminie Tychy

Fig. 2. Current expenditures on education and upbringing in Tychy Municipality Źródło: Opracowanie własne.

W 2011 r. na realizację zadań bieżących w ydatkow ano w T ychach łącznie 177 348 211 zł. W zrosły one w stosunku do roku poprzedniego o 6,7% , tj. o 11 187 659 zł, co było spow odow ane głów nie:

- zw iększeniem ko sztó w osobow ych generow anych p rzez placów ki ośw iatow o- -w ychow aw cze, spow odow anych p rzed e w szystkim w zro stem staw ek zasadniczych w y nagrodzeń nauczycieli,

- zw iększeniem liczby oraz w artości realizow anych pro jek tó w unijnych - 1319 tys. zł, - w prow adzeniem do b u d żetu środków , które stanow iły do 31.12.2010 r. rachunek

d o chodów w łasnych p lacó w ek ośw iatow o-w ychow aw czych - 1671 tys. zł.

P orów nując dane z 2012 r. z 2011 r., należy zauw ażyć, ż e na realizację b ieżących zadań w ydatkow ano łącznie 186 799 076 zł. O znacza to w zro st w y d atk ó w w stosunku do 2011 r. o 5,3% . O dnotow ano zm niejszenie liczby p rojektów u nijnych oraz spadek środków p rzeznaczonych na rem onty. P orów nując z kolei 2013 r. z 2012 r., o dnotow ano spadek w ydatków , z tym że w yniósł on zaledw ie 0,2% . S padek ten w ynika z niższych nakładów na projekty u nijne oraz rem onty realizow ane w p laców kach o św iatow o-w ychow aw czych. Ś rodki przezn aczo n e na d ziałalność p odstaw ow ą w yniosły 178 864 437 zł i b y ły w yższe niż w 2012 r. o 0,4%>, czyli o 676 tys. zł.

(9)

K oszty zw iązane z u trzym aniem p lacó w ek o św iatow ych w yniosły odpow iednio w 2011 r. - 166 436 tys., w 2012 r. - 178 309 tys. zł, n atom iast w 2013 r. - 178 864 tys. zł.

W ydatki te obejm ow ały: koszty osobow e, d otacje dla niepublicznych placów ek system u ośw iaty, k o szty w yżyw ienia w p rzedszkolach i św ietlicach, koszty zużycia energii i opłaty czynszow e, zakup pom o cy dydaktycznych i doposażenia, p o zo stałe koszty.

W ydatki osobow e w stosunku do 2010 r. w 2011 r. w zrosły o 6,5% , tj. o 7746 tys. zł.

W ydatki osobow e w 2012 r. stanow iły 76,5% w y datków na działalność podstaw ow ą.

O dnotow ano w zro st w stosunku do roku poprzedniego o 7% , tj. 8,9 m in zł, zauw ażając jed n o cześn ie spadek zatrudnienia o 60 etatów . W zrost ten był podyktow any, p odobnie ja k w

2011

r., zw iększeniem staw ek zasadniczych nauczycieli, w zrostem składki rentow ej.

W 2013 r. k o szty osobow e stanow iły 76,7% w y d atk ó w n a d ziałalność podstaw ow ą.

D otacje dla n iepublicznych p laców ek system u o św iaty w 2011 r. w ynosiły 17 758 tys. zł, co oznaczało w zro st w stosunku do 2010 r. o 3,7% , odnotow ano je d n o cz eśn ie spadek liczby dzieci korzystających tego typu placów ek o 200 osób, tj. o 4% .

W 2012 r. dotacje dla niepublicznych p laców ek system u ośw iaty w y n io sły 20 943 233 zł.

O dnotow ano w zrost o 17,9% , co było spow odow ane zw iększeniem liczby uczniów (z 995 do 1165), na których p rzy p a d a dotacja, a także sam ym w zro stem dotacji. P orów nując koszty zużycia energii i op łaty czynszow e na p rzestrzeni lat 2010-2013, zanotow ano w pierw szej kolejności spadek kosztów o 2,2% w stosunku do 2010 r. i w ynosiły one

8

021 196 zł, n atom iast w 2012 r. odnotow ano w zrost w stosunku do 2011 r. o 4,6% , do poziom u

8

389 120 zł, a w 2013 r. w y n o siły one

8

699 387 zł.

K oszty w yżyw ienia w przedszkolach i św ietlicach w 2011 r. w y n io sły 3 731 610 zł, co oznacza w zro st w stosunku do roku p o przedniego o 167 988 z ł (4,7% ). W 2012 r. koszty w yżyw ienia w y n o siły 4 127 287 zł, co o znacza w zro st o 10,6%. W 2013 r. odnotow ano d alsze zw iększenie kosztów w yżyw ienia do po zio m u 4 296 756 zł.

K oszty zakupu p o m o c y dydaktycznych w 2011 r. w y n o siły 1 214 908 zł, natom iast w 2012 r. 1 236 492 zł.

Z estaw ienie pow y ższy ch danych zaprezentow ano na rys. 3.

P ow yższe w ydatki są finansow ane p rzede w szystkim z subw encji i dotacji z budżetu państw a, ale rów nież ze środków unijnych, z finansow ania zew nętrznego, z e środków gm iny.

A naliza porów naw cza ko sztó w poniesionych w 2010 i 2011 r. w skazała na n ajw yższy w zrost zaangażow anych środków w łasnych m iasta w w ydatkach ośw iaty d otyczących zadań n iesubw encjonow anych.

N ajw ięk sze zw iększenie zaan g ażo w an ia środków w łasnych m iasta w w y d atk ach ośw iaty dotyczyło zadań n ie subw encjonow anych i w y niosło 4494 tys. zł. Je st to zw iązane przede w szystkim ze spadkiem d o chodów uzyskiw anych od rod zicó w dzieci uczęszczających do

(10)

160 E. Maćkowiak

przedszkoli w ynikającym ze zm ian sposobu ustalania odpłatności

4

oraz ze w zro stu liczby dzieci korzystających z opieki przedszkolnej o 225, z czego: w przedszkolach niepublicznych odnotow ano zw iększenie liczby dzieci o 193, n atom iast w placów kach publicznych - w zrost o 32% .

□ k o szty o s o b o w e B d o ta c je

□ w y ż y w ien ie

□ k o s z ty e n e rg ii B p o m o c e d y d a k ty c z n e

□ p o z o s ta łe

Zestawienie wydatków w 2011 r.

□ k o s z ty o s o b o w e B d o ta c je

□ e n e rg ia I czynsz

□ w y ż y w ie n ie B p o m o c e d y d a k ty c z n e

□ k o szty o s o b o w e B d o ta c je

□ e n e rg ia i czynsz

□ w y ż y w ien ie B p o m o c e d y d a k ty c z n e

Rys. 3. Zestawienie wydatków w latach 2011-2013 Fig. 3. Statement o f expenditures for years 2011-2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dostępnych danych.

W 2012 r. na zadania niesubw encjonow ane z k asy m iasta w yłożono 32 029 tys. zł, co oznaczało w zro st w stosunku do roku poprzedniego o 10,3%. Jest to zw iązane ze zw iększeniem liczby dzieci korzystających z opieki przedszkolnej. W T ychach w 2012 r. do p rzedszkola uczęszczało 4277 dzieci. D opłata m iasta do je d n eg o dziecka u cz ęszczającego do publicznego p rzedszkola w 2012 r. w yniosła 664 zł.

4 Zmiana finansowania polegała na wprowadzeniu bezpłatnych dla rodziców godzin funkcjonowania przedszkoli w czasie 8.00-13.00. Opłata za pozostałe godziny jest uzależniona od poziomu minimalnej płacy.

(11)

A nalizując źródła finansow ania w ydatków bieżących, należy zw rócić uw agę na cztery w ielkości: subw encje i d otacje z b udżetu państw a, środki unijne, inne ze w nętrzne (odpłatność rodziców za p obyt dziecka w przedszkolu, w yżyw ienie, zielone szkoły), środki gm iny.

T abela 4 Z estaw ienie źródeł finansow ania w ydatków bieżących ośw iaty i w ychow ania w tys. zł

S ubw encje i dotacje Ś rodki unijne Inne Ś rodki gm iny

2010

100 970 2 583 7 488 55 120

2011

^{106 139} ^{3 909}

6

989 6 0 3 1 1

2012

112 292 3 720

6

⁶⁸¹ ^{64 106}

2013 116 383 2 941

6

⁶⁹² 60 459

W gm inie T y ch y w latach 2010-2012 w zrasta u d ział m iasta w finansow aniu ośw iaty.

U dział ten w zrasta, p rzy porów naniu roku 2010 z 2011, o o koło 10%, nato m iast p rzy porów naniu roku 2011 z 2012 je s t to około

8

% . W 2013 r. u d ział finansow ania m iasta zm niejszył się blisko o

10

%.

P oniższy rysunek p rzed staw ia podział środków p rzeznaczonych na o św iatę w trzech grupach: przedszkola, szkoły p odstaw ow e i gim nazjalne, szkoły ponadgim nazjalne.

100%

8 0 % 6 0 % 4 0 % 20%

0%

t a LÉ3n Hn□□

I es m B □ [¡I

—

«—

1

i î-

—

u U

□ s z k o ln ic tw o p o n a d g im n a z ja ln e

■ s z k o ln ic tw o p o d s t a w o w e i g im n a z ja ln e

□ p rz e d s z k o la

Rys. 4. Przeznaczenie zaangażowanych środków gminy Fig. 4. Allocation o f involved municipal funds Źródło: Opracowanie własne.

4. W nioski

W ydatki zw iązane z o św iatą i w ychow aniem stan o w ią najw ażn iejszą pozycję w budżecie j s t szczebla lokalnego. Z d ecydow ana w iększość tych w ydatków je s t pokryta z subw encji ośw iatow ej przekazyw anej gm inom z bu d żetu centralnego, ale p ew n a część m usi być pokryta z d o chodów w łasnych gm iny. R ozporządzenie M inistra E dukacji N arodow ej z dnia 18 grudnia 2013 r. w spraw ie zasad podziału części ośw iatow ej subw encji ogólnej dla

(12)

162 E. M aćkowiak

je d n o ste k sam orządu terytorialnego, ja k o akt w ykonaw czy do U staw y z dn ia 13 listopada 2003 r. o dochodach je d n o ste k sam orządu terytorialnego, ustala, że:

1. W prow adza się je d n o lity podział subw encji n a zadania szkół podstaw ow ych, gim nazjów oraz szkół ponadpodstaw ow ych.

2. Za podstaw ę podziału i ustalenia kw ot części ośw iatow ej subw encji p rzyjm uje się w yłącznie liczbę uczniów w szkołach prow adzonych lub dotow anych p rzez je d n o stk ę sam orządu terytorialnego.

3. W prow adza się je d n o lity dla w szystkich szkół finansow y standard A podziału subw encji na statystyczną liczbę uczniów , stanow iący kalkulacyjną je d n o stk ę bonu ośw iatow ego na ucznia.

4. U w zględnia się specyfikę typu i rodzaju szkół p rzez odniesienie do standardu w agi P.

W projekcie ustaw y budżetow ej na 2014 r. zaplanow ano część o św iatow ą subw encji ogólnej w w ysokości 39,5 m ld zł. W edług standardu A k w ota przypadająca na je d n e g o ucznia w yniesie 5289,45 zł.

P rzeprow adzona analiza w ydatków na ośw iatę w gm inie T y ch y w skazuje, że gm ina nie m a problem ów z finansow aniem ośw iaty. A naliza liczby uczniów i p rzedszkolaków w skazuje na tendencję w zrostow ą. W T ychach nie są zam ykane szkoły ani przedszkola. W przypadku przedszkoli zauw aża się w ręcz ich w zrost. P rzeprow adzona analiza obejm uje lata 2010-2013, gdyż n a dzień złożenia artykułu nieopublikow ane zostało w ykonanie b udżetu za 2014 r.

N ależy zw rócić je d n a k uw agę na specyfikę lat 2014 i 2015. N a te dw a lata przypada w iększa liczba dzieci, które rozpoczną uczęszczanie do szkół. W 2014 r. edukację zaczęły dzieci urodzone w 2007 r. oraz dzieci

6

-letnie, które uro d ziły się w pierw szej połow ie 2008 r. Z kolei w 2015 r. edukację rozpoczną dzieci u rodzone w drugiej poło w ie 2008 r. oraz w szystkie dzieci u rodzone w 2009 r. S ytuacja ta oznacza z całą pew n o ścią w zro st w ydatków ponoszonych przez gm inę, ale rów nież potrzebę zw iększenia zatrudnienia nauczycieli. G m ina T ychy m usi zatem uruchom ić o około 50% w ięcej klas pierw szych, p rzy czym w zro st ten je s t jednorazow y. N ależy zw rócić rów nież uw agę, że p roblem ten p o w tó rzy się z a 5-6 lat, gdy uczniow ie ci ukończą szkołę podstaw ow ą i w w iększej liczbie rozpoczną edukację w gim nazjach, b y po 3 latach przejść do szkół ponadgim nazjalnych.

B ib lio g ra fia

1. B orodo A.: S am orząd terytorialny. S ystem praw no finansow y. W ydaw nictw o P raw nicze L exisN exis, W arszaw a 2006.

2. K ołaczkow ski B., R atajczak M .: G ospodarka finansow a sam orządu terytorialnego w Polsce. O ficyna a W olters K luw er business, W arszaw a 2010.

3. M isterek W .: Z ew nętrzne źródła finansow ania działalności inw estycyjnej je d n o ste k sam orządu terytorialnego. D ifin, W arszaw a 2008.

(13)

4. O siatyński J.: F inanse publiczne ekonom ia i polityka. W ydaw nictw o N au k o w e PW N , W arszaw a 2006.

5. P ielachow ski J.: O rganizacja i zarządzanie ośw iatą i szkołą. O ficyna E konom iczna W ydaw nictw a eM PI2, P oznań 2006.

6

^. R up W .: G ospodarka finansow a oraz rachunkow ość szkół i p laców ek ośw iatow ych.

O środek D oradztw a i D oskonalenia K ad r S p.z o.o., G dańsk 2005.

A b s tr a c t

T he reform o f th e education system introduced in 1999, m ean t that A ll educational establishm ents h av e been taken to b e carried o u t b y local g o vernm ent units.

F inancial issues in this area are laid dow n in the A ct on the incom es o f local g o vernm ent units and in the annual distribution o f funds from the State bud g et allocated fo r educational purposes. L ocal g o vernm ent units have financial resources w ith in the fram ew ork o f th eir budgets, hav in g in this area a large freedom o f action. L ocal governm ent u n it’s revenues m ust guarantee resources n ecessary for the im plem entation o f the tasks o f local g overnm ent in the field o f education, including teach ers’ salaries, as w ell as m aintenance o f schools and establishm ents, w hich are carried out in th e ir area.