Piotr Jedynak
Uniwersytet Jagielloński
SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ W JEDNOSTCE EDUKACYJNEJ
Streszczenie: W tekście przedstawiono analizę najważniejszych standardów zarządzania jakością w jednostkach edukacyjnych. Zidentyfikowano następujące, kluczowe stan- dardy: rozwiązania własne jednostek edukacyjnych, dobre praktyki zarządzania jakością, normę ISO 9001, standard IWA 2. Ponadto zarysowano ramy konceptualne modelu sys- temu zarządzania jakością jednostki edukacyjnej.
Słowa kluczowe: zarządzanie jakością, jednostki edukacyjne.
Wprowadzenie
Istotna rola systemów zarządzania jakością w działalności przedsiębiorstw jest widoczna już od dłuższego czasu. Śladem przedsiębiorstw, które wprowadziły te systemy, starają się podążać inne organizacje, takie jak urzędy, organizacje trze- ciego sektora czy także jednostki edukacyjne1. O ile problematykę zarządzania jakością w przedsiębiorstwach można uznać za relatywnie dobrze rozpoznaną, o tyle to samo stwierdzenie odnoszące się do jednostek edukacyjnych byłoby nazbyt optymistycznym nadużyciem. Przed niniejszym tekstem autor postawił dwa, zasadnicze cele:
– identyfikację standardów stanowiących podstawę budowy systemów zarzą- dzania jakością w jednostkach edukacyjnych,
– określenie ram konceptualnych modelu systemu zarządzania jakością dla jednostek edukacyjnych.
1 Przez jednostkę edukacyjną w niniejszym tekście rozumie się organizację świadczącą usługi kształcenia studentów na studiach wyższych, bez względu na jej status formalny (uczelnia, wy- dział, instytut, katedra).
1. Standardy zarządzania jakością w jednostce edukacyjnej
Lektura piśmiennictwa naukowego w zakresie zarządzania jakością, zarządzania w szkolnictwie wyższym, a także przegląd rozwiązań stosowanych w praktyce funkcjonowania jednostek edukacyjnych pozwala wyróżnić cztery formy stan- dardów zarządzania jakością.
1.1. Rozwiązania własne jednostek edukacyjnych
Te standardy zarządzania jakością są najczęściej wynikiem prób spełnienia przez jednostki edukacyjne wymogu związanego z tworzeniem wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia, który to wymóg formułuje Rozporządzenie Mini- stra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 roku w sprawie stan- dardów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, aby prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki.
Cechami charakterystycznymi rozwiązań własnych polskich jednostek edu- kacyjnych są przede wszystkim2:
– formalne powołanie jednostek organizacyjnych tworzących strukturę uczel- nianych systemów doskonalenia jakości kształcenia; co ciekawe – obok dzia- łów nauczania – strukturę tę tworzą zwykle komisje i zespoły usytuowane na poziomie uczelni lub podstawowych jednostek organizacyjnych,
– zapewnienie partycypacji studentów w działalności wyżej wymienionych zespołów,
– tworzenie, opartych na własnych wzorcach, procedur zapewnienia jakości kształcenia; należy jednak zwrócić uwagę na to, że typologia i strona formal- na tychże procedur nie są jednolite dla każdej z jednostek edukacyjnych, – traktowanie w kategoriach priorytetów: zatwierdzania programów nauczania,
oceny zajęć dydaktycznych przez studentów w formie ankiety, oceny jakości kadry dydaktycznej w celu zapewnienia właściwych kompetencji nauczycieli akademickich, oceny i podwyższania poziomu infrastruktury wykorzystywa- nej w procesie kształcenia, komunikowania wyników uzyskanych ocen stro- nom zainteresowanym.
Dodatkowym źródłem wymagań uwzględnianych w wewnętrznych syste- mach zapewnienia jakości kształcenia są standardy stosowane przez Państwową Komisję Akredytacyjną podczas postępowań akredytujących poszczególne kie- runki studiów, a także rozporządzenia ministra nauki i szkolnictwa wyższego odnoszące się do procesu dydaktycznego. Przepisy, o których mowa, są stoso- wane wprost bądź transformowane do postaci wewnętrznych przepisów jed- nostki edukacyjnej.
2 Cechy wyróżniono na podstawie badania rozwiązań przyjętych przez Uniwersytet Jagielloński oraz Uniwersytet Warszawski. Zob. między innymi: Uchwała nr 240, Zarządzenie nr 36.
1.2. Dobre praktyki zarządzania jakością
Dobre praktyki są przykładem rozwiązań uznanych za wzorcowe, ale mają za- zwyczaj wycinkowy charakter, gdyż dotyczą wybranych kwestii zarządzania jako- ścią. Z punktu widzenia rozwoju jednostki edukacyjnej interesujące jest pytanie o sposób, w jaki takie wzorcowe rozwiązania mogą być identyfikowane, a na- stępnie twórczo wykorzystane. Istnienie dobrych praktyk stwarza przede wszyst- kim możliwość zastosowania w zarządzaniu jednostką edukacyjną metody bench- markingu. Jeśli dobrych praktyk poszukujemy wewnątrz organizacji, mówimy o benchmarkingu wewnętrznym. Ich rozpoznanie jest możliwe między innymi dzięki: porównywaniu osiągnięć poszczególnych osób i jednostek opartym na mierzalnych kryteriach, postępowaniom konkursowym w ramach różnego rodzaju nagród i funduszy dydaktycznych jednostek, wymianom poglądów i porówny- waniu rozwiązań w ramach różnego rodzaju komisji i zespołów. Dobre praktyki identyfikowane wewnątrz jednostki edukacyjnej dotyczą na przykład sposobów konstruowania programów i planów studiów, sposobów hospitowania zajęć dy- daktycznych i efektywności nauczania [Dobre praktyki 2010].
Miejscem poszukiwania dobrych praktyk może być także otoczenie jednostki edukacyjnej; mówimy tu o benchmarkingu zewnętrznym. Rozpoznawanie do- brych praktyk w innych organizacjach odbywa się poprzez wizyty studyjne lub programy badawcze. W jednym z takich programów [por. Continuing 2010]
zwrócono uwagę na następujące wątki związane w zarządzaniem programami studiów: ogólny charakter procedury postępowania (postulowano: podejście holi- styczne, jasne określenie uprawnień i odpowiedzialności, transparentność i ela- styczność, udział jak największej liczby stron zainteresowanych, wsparcie admi- nistracyjne dla realizacji procesu); w fazie planowania – rolę studentów w projek- towaniu programów, zasady zatwierdzania przez poszczególne organy jednostki, współpracę z partnerami zewnętrznymi; w fazie sprawdzania – stosowane metody, mierzalność kryteriów oceny; w fazie wprowadzania i monitorowania – pozy- skiwanie informacji zwrotnych, śledzenie efektów, porównania. Dobre praktyki zidentyfikowane podczas programów badawczych są zazwyczaj dostępne w raportach z badań.
Istnieją dwie podstawowe formy dyfuzji dobrych praktyk w jednostce eduka- cyjnej. Pierwszą jest ich komunikowanie pracownikom jednostki i zachęcanie do stosowania. Narzędziami takiej komunikacji mogą być wewnętrzne konferen- cje i seminaria, posiedzenia komisji, fora intranetowe, wewnętrzne publikacje.
W tym wypadku wykorzystanie dobrych praktyk jest fakultatywne. Bardziej dojrzałą formą dyfuzji dobrych praktyk jest ich kodyfikacja w ramach wewnętrz- nych regulacji i upowszechnienie jako obowiązujących wzorców postępowania.
Takie podejście świadczy o realizacji w jednostce edukacyjnej funkcji zarządza- nia wiedzą.
1.3. Norma ISO 9001:2008
Systemy zarządzania jakością oparte na tej normie występują już od 1987 roku.
Norma ISO 9001:2008 może być traktowana jako bardzo uniwersalny model referencyjny systemów zarządzania jakością, który znajdzie zastosowanie w każ- dej organizacji zdolnej do zdefiniowania klienta zewnętrznego, a więc także w jednostkach edukacyjnych. Przechodząc do opisu funkcji systemu zarządzania jakością zgodnie z wspomnianą normą, warto krótko odnieść się do jej genezy.
Otóż norma, o której mowa, powstawała pierwotnie z myślą o jej zastosowaniu w przedsiębiorstwach produkcyjnych, dopiero później wprowadzono zmiany po- zwalające na jej adaptację w organizacjach innych typów. Z dzisiejszej perspek- tywy jednostek edukacyjnych za wartościowe uznaje się to, że w normie ISO 9001:2008 dominuje punkt widzenia, wedle którego rynkowy sukces organizacji jest uzależniony głównie od percepcji jej wyrobów przez klientów. W związku z tym jednostki edukacyjne wykorzystujące wspomnianą normę jako wzorzec dla systemu zarządzania jakością, wyraźnie wzmacniają własną orientację mar- ketingową. Projektowanie i implementacja systemu zarządzania jakością zgod- nego z normą ISO 9001:2008, obejmuje zazwyczaj kroki ukazane na rysunku 1.
Walory przedstawionej formuły są następujące:
– Jest szczególnie uzasadniona w przypadku już istniejących organizacji, które zdążyły wykształcić własne praktyki działania; implementacja wymagań normy ISO 9001 będzie w tym wypadku oznaczać korektę, uzupełnienie i poprawę tychże praktyk (mówimy tu o diagnostycznej metodzie projektowania systemu zarządzania, która za punkt wyjścia przyjmuje już istniejące rozwiązanie. Ta me- todyka wydaje się szczególnie trafna dla jednostek edukacyjnych, które są zwy- kle wysoce sformalizowane, i oznacza relatywnie neutralny proces zmian.
– Uwzględnia nie tylko refleksję nad przyczynami wprowadzenia normy ISO, etapy analizy istniejących rozwiązań i ich ewentualne poprawianie lub dopeł- nianie, ale także dalsze etapy postępowania po implementacji systemu zarzą- dzania jakością, czyli jego ciągłe doskonalenie oraz − w dalszej kolejności − przejście na wyższy poziom dojrzałości, którym jest wdrożenie modelu do- skonałości organizacyjnej (business excellence model).
Normę ISO 9001:2008 jako wzorzec systemu zarządzania jakością cechuje między innymi:
– silny nacisk na respektowanie zasad stanowiących rdzeń koncepcji komplek- sowego zarządzania jakością (TQM),
– oparcie konstrukcji systemu zarządzania na podejściu procesowym,
– zapożyczenie modelu PDCA jako spoiwa szczegółowych funkcji systemu zarządzania jakością,
– elastyczny, pozostawiony do decyzji kierownictwa organizacji, stopień for- malizowania działań w postaci zapisanych wzorców działań (jedynie sześć działań musi być określonych w postaci udokumentowanej procedury).
Rysunek 1. Przebieg wprowadzania w organizacji systemu zarządzania jakością zgodnego z normą ISO 9001
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Selection 2009, s. 4, 5
¾ informacje zwrotne od klientów
¾ monitorowanie i pomiary procesów
¾ podejmowanie starań w kierunku ciągłego doskonalenia
¾ rozważenie wprowadzenia modelu doskonałości organiza- cyjnej
¾ identyfikacja wymagań ISO 9001
¾ porównanie wymagań ISO 9001 z istniejącym systemem zarządzania jakością
¾ ustalenie luk w spełnieniu wymagań
¾ uwzględnienie wymagań ISO 9001 w procesach systemu zarządzania jakością, procedurach i czynnościach kon- trolnych
¾ określenia przesłanek wprowadzenia ISO 9001
¾ określenia misji, wizji i wartości organizacji
¾ określenia stron zainteresowanych działalnością organi- zacji (klientów, partnerów, dostawców, pracowników, społeczeństwa, itd.)
¾ ustanowienia polityki jakości
¾ określenia celów organizacji, w tym celów odnoszących się do jakości
Pełne zaangażowanie najwyższego kierownictwa w celu:
1
Identyfikacja kluczowych procesów oraz interakcji potrzebnych do osiągania celów
2
3 Projektowanie sytemu zarządzania jakością opartego na ISO 9001
Implementacja wymagań systemu, szkolenia pracowników, weryfikacja postępu prac
4
5 Utrzymywanie i ciągłe doskonalenie systemu zarządzania jakością
Jeśli to uzasadnione, certyfikacja systemu przez niezależną stronę trzecią
6
1.4. Standard IWA 2
Z formalnego punktu widzenia standard IWA 2 jest poradnikiem zastosowania normy ISO 9001 w edukacji3. Oprócz statusu formalnego różni się od normy ISO 9001 tym, że:
– zawiera terminy i definicje właściwe tylko jednostkom edukacyjnym,
– zawiera treść wymagań normy ISO 9001, ale nie w brzmieniu oryginalnym, lecz w formie interpretacji tych wymagań odpowiadającej specyfice jedno- stek edukacyjnych,
– zawiera wytyczne dotyczące doskonalenia istniejących rozwiązań w systemie zarządzania jakością jednostki edukacyjnej.
W standardzie tym zasady stanowiące fundament systemu zarządzania jako- ścią jednostki edukacyjnej sformułowano nieco inaczej niż to miało miejsce w normie ISO 9001. Są one przedstawione w tabeli 1. Mimo że w ukazanym zbiorze pominięto zawartą w ISO 9001 zasadę orientacji na klienta, z interpreta- cji poszczególnych zasad widać, że tworzenie wartości dla klientów jest trakto- wane w standardzie IWA 2 jako kluczowe.
Tabela 1. Główne zasady zarządzania jakością w jednostce edukacyjnej według standardu IWA 2
Zasada Opis Podstawowe zasady zarządzania jakością
Podejście procesowe
Jednostki edukacyjne powinny stosować podejście procesowe w projektowaniu i doskonaleniu systemu zarządzania jakością.
Jednostka edukacyjna powinna identyfikować stopień, w jakim wszystkie procesy operacyjne tworzą wartość dla uczących się.
Zrozumienie interakcji pomiędzy procesami jest istotne dla ich holistycznego doskonalenia systemu zarządzania jakością.
Zrozumienie kluczowych kompetencji
Ma na celu wykorzystanie różnych zasobów do zapewnienia przewagi konkurencyjnej jednostce edukacyjnej. Zasoby te zawierają technologie, umiejętności, kulturę jednostki.
Mocne strony, specyficzne dla jednostki edukacyjnej, powinny partycypować w tworzeniu wartości dla uczących się.
Kluczowe kompetencje powinny wspierać innowacje w celu adaptacji jednostki do zmian w otoczeniu edukacyjnym.
Całościowa optymalizacja Inaczej − systemowe podejście do zarządzania.
Umożliwia osiąganie przez każdy proces operacyjny celów z administracyjnego punktu widzenia.
3 Oznacza to między innymi, że standard ten nie może być podstawą certyfikacji systemu za- rządzania jakością.
cd. tab. 1
Zasada Opis Podstawowe zasady zarządzania jakością
Wizjonerskie przywództwo Jest związane z ustanawianiem wizji, kreowaniem polityki i prowadzeniem jednostki edukacyjnej w sposób odpowiadający wyzwaniom otoczenia edukacyjnego.
Podejmowanie decyzji na podstawie faktów
Zapewnia, że decyzje administracyjne bazują na jasnych i znanych przesłankach, a nie na dogodnych spekulacjach.
Informacje i opinie są łączone z analizami, logicznym myśleniem oraz podejściem naukowym.
Współpraca z partnerami Jest bardzo istotna, aby otrzymać optymalne zasoby potrzebne do tworzenie wartości dla uczących się.
Zaangażowanie ludzi
Jest bardzo efektywnym i skutecznym sposobem dla jednostki edukacyjnej osiągania celów. Działania kierownictwa powinny zmierzać w kierunku ułatwiania i umożliwiania zaangażowania i maksymalizacji użyteczności ludzkich kompetencji, umiejętności i kreatywności.
Ciągłe doskonalenie
Dotyczy głównie procesów uczenia oraz personelu.
Umożliwia utrzymywanie wzrostu jednostki w otoczeniu eduka- cyjnym.
Procesy ciągłego doskonalenia wzmagają rozwój ludzi i organi- zacji w formule innowacji i konstruktywnego rozwiązywania problemów.
Dodatkowe zasady zarządzania jakością
Tworzenie wartości dla uczących się
Powoduje, że odczuwają oni satysfakcję z tytułu wzrostu własnych kompetencji.
Satysfakcja uczących się to stopień spełnienia ich oczekiwań i wymagań.
Pozyskiwanie informacji zwrotnej od uczących się pozwala jednostce edukacyjnej doskonalić procesy tworzenia wartości.
Orientacja na wartości społeczne
Oznacza zwrócenie uwagi na mające znaczenie dla stron zainte- resowanych kwestie etyczne, bezpieczeństwa, stanu środowiska naturalnego.
Elastyczność
Jest kluczowa dla trwałego wzrostu w dramatycznie burzliwym otoczeniu edukacyjnym i pozwala wykorzystywać pojawiające się szanse w działalności.
Autonomia Jest oparta na analizie uwarunkowań i samoocenie. Jednostka edukacyjna powinna się kierować własnymi kryteriami decyzyj- nymi i podejmować działania wolne od stereotypów.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: IWA 2; 2007, s. x, xi.
Poza tym w omawianym standardzie zawarto ramową propozycję modelu samooceny jednostki edukacyjnej, zapożyczonego z normy ISO 9004. Samo- ocena w proponowanym ujęciu pozwala ocenić stopień dojrzałości rozwiązań obecnych w istniejącym systemie zarządzania jakością. Wyróżnia się pięć po- ziomów tej dojrzałości [por. IWA 2: 2007, s. 15–17]:
– poziom 1 – brak formalnego podejścia; zarządzanie jakością cechuje brak podej- ścia systemowego; wyniki działalności są słabe lub nieprzewidywalne; dane są dostępne, ale nie są wykorzystywane do doskonalenia działań,
– poziom 2 – podejście reaktywne; podejście bazuje na problemach; jednostka edukacyjna reaguje na reklamacje i uwagi; dane są przeglądane, jeśli jest to wymagane; nieliczne dane na temat wyników są dostępne,
– poziom 3 – podejście stabilne; szczegółowe i czasowo dostępne dane są wykorzystywane dla zapewnienia zgodności z wymaganiami, zostają usta- nowione metodyki postępowania albo podejścia, można dostrzec troskę o do- skonalenie,
– poziom 4 – podejście systematyczne; systematyczne sterowanie procesami daje dobre rezultaty i pozytywne trendy; dane są efektywnie wykorzystywane a procesy dydaktyczne ciągle doskonalone; wymagania przepisów są konse- kwentnie spełniane.
– poziom 5 – istotne ciągłe doskonalenie; silnie zintegrowany system zarzą- dzania z instytucjonalnymi udoskonaleniami; uczący się są kompetentni, zgodnie z kryteriami przyjętymi w jednostce edukacyjnej.
Dzięki tak dużej rozpiętości poziomów ocenie według omówionego modelu mogą podlegać jednostki edukacyjne, których systemy zarządzania jakością znaj- dują się w bardzo różnych stadiach dojrzałości.
2. Ramy konceptualne modelu systemu zarządzania jakością w jednostce edukacyjnej
2.1. Ogólny model systemu zarządzania jakością
Na rysunku 2 ukazano ramowy model systemu zarządzania jakością jednostki edukacyjnej. W przedstawionym modelu uwzględniono 10 kluczowych pro- cesów związanych z działalnością jednostki edukacyjnej. Model odnosi się do systemu zarządzania jakością, który obejmuje świadczenie usług eduka- cyjnych w zakresie kształcenia na studiach wyższych. Ponadto jako przykład procesu zlecanego na zewnętrz wskazano nadzór nad infrastrukturą infor- matyczną. Uszczegółowienie zakresów i celów poszczególnych procesów ujęto w tabeli 2.
Rysunek 2. Model mapy procesów systemu zarządzania jakością jednostki edukacyjnej Tabela 2. Propozycja zakresów i celów procesów w systemie zarządzania jakością jednostki edukacyjnej
Proces Zakres procesu Cel procesu P01
Czynności związane z: projektowaniem planów i programów studiów oraz sylabusów, ich zmianami, przeglądami, weryfikacją, walidacją
Tworzenie i doskonalenie usług eduka- cyjnych odpowiadających oczekiwaniom studentów i innych stron zainteresowanych oraz spełniających wymagania formalne P02
Czynności związane z promocją oferty edukacyjnej, przygotowaniem i realizacją naboru na studia stacjonarne i niestacjonarne, zapisami na studia
Zapewnienie sprawnego i satysfakcjonu- jącego naboru na studia stacjonarne i niestacjonarne
P03
Czynności związane z: tworzeniem ogólne- go planu zajęć na rok akademicki, indywi- dualnych przydziałów zajęć, harmonogramu zajęć w poszczególnych semestrach, wybo- rem specjalności, planowaniem seminariów dyplomowych
Zapewnienie sprawnego przebiegu pro- cesu dydaktycznego
P01 – Projektowanie usług edukacyjnych P02 – Rekrutacja i zapisy na studia
P03 – Planowanie realizacji procesu dydaktycznego
OTOCZENIE: RYNEK USŁUG EDUKACYJNYCH, WYMAGANIA ZAINTERESOWANYCH STRON
P04 – Realizacja procesu dydaktycznego
P05 – Obsługa studentów w dziekanacie
P06 – Zakupy usług dydaktycznych i ocena dostawców
P07 – Nadzór nad infrastrukturą P08 – Zasoby ludzkie
P10 – Nadzór nad dokumentacją i zapisami Nadzór nad infrastrukturą informatyczną
P09 – Doskonalenie systemu zarządzania jakością
cd. tab. 2 Proces Zakres procesu Cel procesu
P04
Czynności związane z prowadzeniem zajęć, seminariów, recenzowaniem prac dyplomowych oraz egzaminowaniem przez nauczycieli akademickich
Zapewnienie wysokiej jakości usług dydaktycznych oraz ich zgodności z wymaganiami formalnymi
P05
Czynności związane z obsługą studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych, po wpisie na studia i aż do wydania dy- plomu i suplementu
Zapewnienie sprawnej obsługi admini- stracyjnej studentów oraz wymaganego statusu dokumentów i ich terminowego przygotowywania
P06 Czynności związane z zakupem usług dy- daktycznych od wykładowców spoza jed- nostki edukacyjnej oraz ich wyborem i oceną
Zapewnienie współpracy z wykładow- cami spoza jednostki edukacyjnej o wysokich kompetencjach
P07 Czynności związane z zapewnieniem właściwego stanu infrastruktury jednostki, w tym dostępności do zalecanej literatury
Zapewnienie właściwego stanu wyposa- żenia sal dydaktycznych, zapewnienie dostępności sprzętu, niezbędnego pra- cownikom naukowo-dydaktycznym oraz pracownikom administracyjnym Instytu- tu, zapewnienie dostępności zalecanych w sylabusach pozycji literaturowych w bibliotece
P08 Czynności związane z: wymaganiami kompetencyjnymi, oceną i rozwojem pracowników, szkoleniami
Zapewnienie wymaganych kompetencji nauczycieli akademickich i pracowni- ków administracji
P09
Czynności związane z: auditami we- wnętrznymi, monitorowaniem skuteczno- ści procesów, działaniami korygującymi, działaniami zapobiegawczymi, nadzorem nad usługą niezgodną z wymaganiami, badaniem satysfakcji studentów, przeglą- dami zarządzania
Zapewnienie wnikliwej oceny i ciągłe- go doskonalenia systemu zarządzania jakością
P10
Czynności związane z nadzorem nad dokumentacją oraz zapisami systemu zarządzania jakością, zarówno pochodze- nia zewnętrznego, jak i wewnętrznego
Zapewnienie właściwego nadzoru nad dokumentacją i zapisami systemu zarządzania jakością, umożliwiającego ich dostępność, aktualność, bezpieczeń- stwo i funkcjonalność
2.2. Struktura dokumentacji systemu zarządzania jakością jednostki edukacyjnej
Przy założeniu, że system zarządzania jakością jednostki edukacyjnej będzie spełniał wymagania normy ISO 9001, w skład dokumentacji stanowiącej prze- jaw formalizacji działań powinny wchodzić4:
4 Wymagania dotyczące dokumentacji systemu zarządzania jakością formułuje punkt 4.2.1.
normy ISO 9001:2008 [s. 15].
– księga jakości,
– polityka jakości i cele jednostki edukacyjnej,
– udokumentowane karty procesów i procedury postępowania (powinny one obejmować procesy wskazane w tabeli 2),
– dokumenty związane.
Na rysunku 3 ukazano egzemplifikację „architektury” dokumentacji systemu zarządzania jakością w procesie P01 – Projektowanie usług edukacyjnych.
Dokument główny
Karta procesu i procedura: P01 – Projektowanie usług edukacyjnych Dokumenty związane (uzupełniające)
1. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 roku w spra- wie Standarów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki
2. Standardy kształcenia na kierunku studiów
3. Zarządzenie nr 44 Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego z dnia 3 lipca 2008 roku w spra- wie: zasad tworzenia i likwidacji studiów wyższych, studiów podyplomowych oraz kursów dokształcających na Uniwersytecie Jagiellońskim
4. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 czerwca 2006 roku w sprawie nazw kierunków studiów
5. Rozporządzanie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 lipca 2006 roku w sprawie warunków, jakie muszą spełniać jednostki organizacyjne uczelni, aby prowadzić studia na określonym kierunku i poziomie kształcenia
6. Uchwała nr 53/XI/2008 Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego z dnia 26 listopada 2008 roku w sprawie: wytycznych dla rad podstawowych jednostek organizacyjnych Uniwersytetu Jagiellońskiego w zakresie planów studiów i programów nauczania
7. Uchwała nr 39/VI/2009 Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego z dnia 24 czerwca 2009 r.
w sprawie: obowiązku odbycia przez każdego studenta stacjonarnych jednolitych studiów magisterskich lub stacjonarnych studiów drugiego stopnia jednego kursu w języku obcym 8. Karta wniosku w sprawie utworzenia kierunku (specjalności) studiów
9. Kryteria oceny spełnienia wymagań w zakresie prowadzenia badań naukowych w dyscypli- nie lub dziedzinie związanej z danym kierunkiem studiów
10. Kryteria oceny bazy dydaktycznej
11. Kryteria oceny spełnienia wymagań w zakresie oceny planów studiów i programów nauczania Rysunek 3. Dokumentacja systemu zarządzania jakością w procesie projektowania usług edukacyjnych (przedstawiona struktura dokumentacji uwzględnia dokumenty istniejące na Uniwersytecie Jagiellońskim)
W myśl podejścia procesowego, dla każdego z procesów powinno się okre- ślić jego wejścia, wyjścia oraz mierniki skuteczności. Dla procesu projektowania usług edukacyjnych wejściami mogą być: standardy kształcenia, dane pochodzące z analizy rynku usług edukacyjnych, informacje zwrotne od studentów, wyma-
gania wewnętrzne jednostki w zakresie wzorów planów i programów studiów, uwagi nauczycieli akademickich. Wyjścia (rezultaty) tego procesu to z kolei pro- gramy i plany studiów oraz sylabusy. O skuteczności realizacji procesu mogą świadczyć następujące wskaźniki: zgodności planów i programów studiów oraz sylabusów z wymaganiami zewnętrznymi oraz wewnętrznymi, dostępność syla- busów dla studentów, wyniki rekrutacji na studia.
Podsumowanie
Zarządzanie jakością w jednostkach edukacyjnych jest działaniem bardzo złożo- nym i wielowątkowym. Z tego powodu wśród jednostek edukacyjnych istnieje potrzeba poszukiwania wzorców zarządzania jakością. Analiza stosowanych stan- dardów zarządzania jakością w sferze edukacji wykazała, że najbardziej właści- wymi modelami referencyjnymi dla projektowania systemów zarządzania jakością w jednostkach edukacyjnych są norma ISO 9001 oraz standard IWA 2. Standardy te dostarczają wskazań, jakie wymagania należy spełnić, aby usatysfakcjonować klientów i inne strony zainteresowane. Modelowanie faktycznie istniejących roz- wiązań w zakresie zarządzania jakością jest jednak wynikiem polityki kierownictwa jednostek edukacyjnych. W tekście przedstawiono propozycje ramowych rozwią- zań w tym zakresie, obejmujące: procesowy model systemu zarządzania jakością oraz wytyczne co do struktury dokumentacji systemu zarządzania jakością.
Bibliografia
Dobre praktyki w zapewnianiu i doskonaleniu jakości kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim, 2010 [online] http://www.bjk.uw.edu.pl/index.php?display=08_dobre _praktyki [dostęp: 27 listopada 2010].
Continuing Education Programmes for Higher Education Institutions, 2010, QACEP – Comaparative Analysis Report [online] www.qacep.eu [dostęp: 27 listopada 2010].
ISO 9001:2008 – Quality management systems − Requirements.
IWA 2:2007. Quality management systems – Guidelines for the application of ISO 9001:2000 in education.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 r. w spra- wie standardów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, aby prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki, Dz.U. nr 164, poz. 1164.
Selection and use of the ISO 9000 family of standards, 2009, International Organization for Standarization [online] http://www.iso.org/iso_9000_selection_and_use-2009 [dostęp: 27 listopada 2010].
Uchwała nr 240 Senatu Uniwersytetu Warszawskiego z dnia 20 czerwca 2007 r. w spra- wie zapewnienia i doskonalenia jakości kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim [online] http://www.uj.edu.pl/dydaktyka/jakosc [dostęp: 27 listopada 2010].
Zarządzenie nr 36 Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego z 8 czerwca 2010 roku w spra- wie zasad i metod wdrażania uczelnianego systemu doskonalenia jakości kształcenia [online] http://www.uw.edu.pl/jakosc_ksztal/ [dostęp: 27. listopada 2010].
QUALITY MANAGEMENT SYSTEM IN THE EDUCATIONAL UNITS
Summary: The paper presents an analysis of the most important standards of the quality management in educational units. The following key-standards have been identified:
educational unit’s own solutions, good practices of the quality management, the standard ISO 9001, the standard IWA 2. In addition, conceptual frames of a model of the quality management system of an educational unit have been sketched.
