Badania preferencji komunikacyjnych w zakresie transportu zbiorowego na obszarze aglomeracji katowickiej

(1)

Z ESZY TY N A U K O W E PO LITEC H N IK I ŚLĄ SK IEJ Seria: T R A N SPO R T z. 47

2003 N r kol. 1586

G rzegorz D Y D K O W S K l'

BADANIA PREFERENCJI KOMUNIKACYJNYCH W ZAKRESIE TRANSPORTU ZBIOROWEGO NA OBSZARZE AGLOMERACJI KATOWICKIEJ

S treszczen ie. A rtykuł przedstaw ia w yniki badań m arketingow ych przeprow adzonych przez K om unikacyjny Z w iązek K om unalny G OP (K Z K G O P) w latach 2001 i 2002, dotyczących podstaw ow ych zachow ań kom unikacyjnych pasażerów , hierarchii param etrów kom unikacyjnych oraz oceny w ybranych param etrów usług kom unikacyjnych.

SURVEYS OF PREFERENCES AND EVALUATION

OF QUALITY PUBLIC TRANSPORT SERVICES IN THE AREA OF KATOWICE AGGLOMERATION

S u m m a ry . This article presents results o f m arketing surveys carried out by M unicipal Transport U nion o f U pper Silesian R egion in 2001 and 2002 year. M ain subjects o f these surveys were: basic transportation passengers’ behaviours, hierarchy and evaluation o f factors o f public transport services.

W PR O W A D Z E N IE

Spraw nie zorganizow ana i funkcjonująca kom unikacja autobusow a i tram w ajow a musi uw zględniać oczekiw ania pasażerów , gdyż to w łaśnie dla nich św iadczone s ą usługi przew ozow e. W spółczesne zarządzanie transportem zbiorow ym nie m oże się opierać w yłącznie na dośw iadczeniu i intuicji kadry kierow niczej, ale pow inno w ykorzystyw ać zbierane i przetw arzane inform acje m iędzy innym i z badań m arketingow ych. B ez posiadania takich inform acji podejm ow anie jakichkolw iek decyzji obarczone m oże być dużym błędem , a złe decyzje kosztują.

D la potrzeb K ZK G OP przeprow adza się regularnie badania m iędzy innym i w zakresie preferencji oraz zachow ań kom unikacyjnych pasażerów . O statnio takie badania przeprow adzone zostały w lipcu 2002 roku, a w cześniej w m aju i czerw cu 2001 roku.

W referacie przedstaw ione s ą w yniki badań ankietow ych, przeprow adzonych w w śród pasażerów korzystających z przejazdów liniam i autobusow ym i i tram w ajow ym i kursującym i na zlecenie K Z K GOP. C elem tych ankiet było uzyskanie inform acji o podstaw ow ych zachow aniach kom unikacyjnych pasażerów , hierarchii najw ażniejszych param etrów kom unikacyjnych oraz poznanie ich oceny poszczególnych param etrów określających usługi św iadczone przez kom unikację m iejsk ą K Z K GOP. D ane otrzym ane w 2002 roku porów nano z 1 K atedra Transportu, Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego, ul. 1 M aja 47, 40-287 Katowice, tel/fax:

(32)2588-495, e-mail: dydkowski@onet.pl

(2)

w ynikam i ostatniej ankiety na ten tem at przeprow adzonej w roku 2001, tak aby określić zm ianę ocen param etrów jak o ścio w y ch transportu m iejskiego w tym okresie.

1. P O D S T A W O W E IN FO R M A C JE O PA SA Ż E R A C H PO D R Ó Ż U JĄ C Y C H L IN IA M I K Z K G OP

A nkiety zostały przeprow adzone w w iększych m iastach n a terenie obsługiw anym przez K ZK G O P, w w ażniejszych punktach w ęzłow ych, takich jak :

■ K atow ice D w orzec PK P, R ynek, Skargi,

■ B ytom Plac Sikorskiego, D w orzec PK P,

■ C horzów R ynek, Plac H utników ,

■ Z abrze G oethego,

■ R uda Śląska N ow y B ytom ,

■ G liw ice Plac Piastów ,

■ Sosnow iec D w orzec PK P,

• D ąb ro w a G órnicza C entrum , R eden,

■ B ędzin Stadion.

M iejsca te w ybrano ze w zględu n a to, iż s ą charakterystyczne d la aglom eracji katow ickiej oraz na przem ieszczenia dużej liczby pasażerów zam ieszkałych nie tylko w rejonie tych punktów , ale rów nież w m iejscow ościach odleglejszych.

B adania polegały n a p rzepytyw aniu losow o w ybranych pasażerów w różn y ch porach dnia. W ybierano co piątego pasażera, który przechodził koło ankietera po zakończeniu rozm ow y z p oprzednim respondentem , tak aby zapew nić reprezentatyw ność badanej próby.

A nkietow anie przeprow adzano zarów no w godzinach dojazdów i p ow rotów z pracy, szkół itp., ja k ró w n ież p o za szczytem kom unikacyjnym . C zas trw ania rozm ow y z je d n y m pasażerem w ynosił ok. 3-5 m inut.

P om im o, że rozm ow y z pasażeram i prow adzone były przez przeszkolonych ankieterów , zdarzały się przypadki tylko częściow ego w ypełnienia form ularza ankiety. Spow odow ane to było np. faktem nadjechania autobusu b ądź tram w aju, na który respondent oczekiw ał lub o d m o w ą odpow iedzi n a kolejne pytania, co najczęściej tłum aczone było brakiem czasu. N a ok.1000 przeprow adzonych rozm ów w dniach badania ogółem uzyskano 900 popraw nie w ypełnionych ankiet, które stanow iły podstaw ę do dalszych obliczeń oraz p orów nań z ankietam i przeprow adzonym i w 2001 roku.

O dpow iedzi ze w szystkich w ypełnionych form ularzy zostały zakodow ane, a następnie w prow adzone do arkusza kalkulacyjnego, celem dalszej obróbki danych. P o odrzuceniu niepełnych lub zaw ierających błędy form ularzy otrzym ano bazę danych, k tó rą w ykorzystano do analizy p oszczególnych pytań ankietow ych.

N a rysunku 1 pokazano strukturę zam ieszkania ankietow anych pasażerów [1], Jak w cześniej w spom niano, ze w zględu na przem ieszczanie się pasażerów po obszarze całej aglom eracji, m iejsca zam ieszkania nie p o k ry w ają się z m iejscem przeprow adzenia badań, choć w śród ankietow anych d o m in u ją m ieszkańcy najw iększych m iast regionu, tj. K atow ic, Sosnow ca, C horzow a, B ędzina, D ąbrow y G órniczej i Z abrza, czyli głów nie tych m iast, w których p rzeprow adzane były ankiety. Stanow ili oni praw ie 70% respondentów . Pozostała część ankietow anych to m ieszkańcy zarów no gm in członkow skich K ZK G O P, ja k i gm in nie należących do Z w iązku, ale podróżujący w różnych celach po aglom eracji katow ickiej.

U w zględniając liczbę m ieszkańców gm in, najw iększy odsetek ankiet uzyskano od m ieszkańców B ędzina (ok. 0,16% przeankietow anych m ieszkańców ), C horzow a (ok. 0,09% ), D ąbrow y G órniczej i K atow ic (ok. 0,06% ). W pozostałych przypadkach udział ankietow anych

(3)

B adania preferencji kom unikacyjnych 247

w stosunku do liczby m ieszkańców danej gm iny w ynosił poniżej 0,05% . Z gm in zrzeszonych w K ZK G O P nie został przeankietow any ani je d e n m ieszkaniec B obrow nik, C hełm u SI., Im ielina, Psar, R adzionkow a, Sław kow a, Siew ierza i W ojkow ic, a w ięc gm in o najm niejszej liczbie m ieszkańców .

Rys. 1. Struktura respondentów ze wzglądu na miejsce zamieszkania Fig. 1. Structure o f respondents with regard to the place o f residence

Przeprow adzono rów nież analizę statusu społecznego respondentów . M iała ono n a celu w eryfikację inform acji na tem at udziału różnych grup społecznych (pasażerów ) podróżujących liniam i K Z K G O P. A naliza ta w ykazała, że najliczniejszą g ru p ą pasażerów s ą osoby czynne zaw odow o, które stan o w ią praw ie 45% podróżnych.

K o lejn ą g ru p ą pasażerów pod w zględem liczebności s ą studenci studiów zaocznych i w ieczorow ych (14,1% ) oraz studenci studiów dziennych (10,9% ), którzy w sum ie stan o w ią 25% respondentów . K o lejn ą g ru p ą pod w zględem liczebności s ą uczniow ie 13%. T aka sam a struktura pasażerów korzystających z przejazdów środkam i transportu m iejskiego była obserw ow ana rów nież w innych ankietach przeprow adzanych n a terenie K Z K G O P w poprzednich latach. N a rysunku 2 przedstaw iono graficznie dane dotyczące struktury respondentów ze w zględu n a status społeczny [1],

czynny zawodowo

4 4 ,2 %

bezrobotny 7 ,0 %

uczeń 1 3 ,0 %

emeryt/rencista 10,8%

student ( s t u d i a d z i e n n e )

1 0 ,9 %

s t u d e n t ( s t u d i a z a o c z n e i

w i e c z o r o w e ) 1 4 , 1%

Rys. 2. Struktura respondentów ze względu na status społeczny Fig. 2. Structure o f respondents with regard to social status

(4)

Jednym z celów ankiety było określenie udziału podróży kilkom a środkam i transportu w trakcie codziennych przejazdów do i z pracy, szkoły itp. W zw iązku z tym zadano pytanie o przesiadki w ykonyw ane w czasie codziennych podróży. Z grupy 900 w yodrębniono praw ie 68% osób korzystających z w ięcej niż jed n eg o środka transportu m iejskiego. Z decydow ana ich w iększość - praw ie 45% p rzesiada się pom iędzy różnym i autobusam i, a praw ie 35%

pasażerów pom iędzy autobusem i tram w ajem . N a ry sunku 3 zaprezentow ano udział p ozostałych przesiadek pom iędzy różnym i środkam i transportu [1],

przesiadki autobus -

autobus 1 przesiadki

tramwai autobus -

12-3% autobus.

tramwaj i kolej

0.1%

przesiadki autobus - autobus

44,8%

Rys. 3. Przesiadki ankietowanych pomiędzy różnymi środkami transportu Fig. 3. Interchanges beetween different modes o f transport

N a rysunku tym w idać, iż w śród codziennych przejazdów ankietow anych pasażerów d o m in u ją podróże z przesiadkam i pom iędzy autobusam i oraz autobusam i i tram w ajam i. W iąże się to przed e w szystkim z dość dobrze ro zb u d o w an ą sie c ią p ołączeń kom unikacyjnych i dużym dostępem pasażerów do oferty przew ozow ej. N ależy tu je d n a k uw zględnić fakt, iż ankiety p rzeprow adzane by ły w punktach w ęzłow ych, a w ięc tam , gdzie z reg u ły obserw uje się w iększy ud ział podróży z przesiadkam i pom iędzy różnym i środkam i transportu. W zw iązku z tym biorąc p od uw agę o bszar całej aglom eracji katow ickiej, m ożna się spodziew ać m niejszego udziału przesiadek w codziennych podróżach.

2. P R E F E R E N C JE K O M U N IK A C Y JN E PA SA Ż E R Ó W P O D R Ó Ż U JĄ C Y C H L IN IA M I K ZK G OP

Pytanie o param etry jak o ścio w e kom unikacji autobusow ej i tram w ajow ej zostały zaw arte w ankiecie w celu poznania preferencji kom unikacyjnych pasażerów podróżujących środkam i transportu m iejskiego K Z K G O P po obszarze aglom eracji. Pasażerow ie m ieli za zadanie ułożenie w kolejności od najw ażniejszego do najm niej w ażnego ze w skazanych 5 param etrów . D o w yboru były: częstotliw ość kursow ania, bezpośredniość połączeń, p unktualność, czas podróży i kom fort podróży.

D o analizy otrzym anych w yników przyjęto n u m ery czn ą skalę dla poszczególnych odpow iedzi, tj. odpow iedź „1 m iejsce” - 1 punkt, odpow iedź „2 m iejsce” - 2 p unkty itd. aż do 5 m iejsca. W ten sposób ze w szystkich odpow iedzi w yliczono śre d n ią liczbę punktów dla p oszczególnych param etrów . I tak w edług kolejności od najw ażniejszego (najm niejsza liczba punktów ) respondenci w ym ienili [1]:

■ Punktualność - 1,88 punktów ,

• B ezpośredniość połączeń - 3,04 punktów ,

inne

przesiadki 0,1%

autobus - kolej 7.9%

(5)

■ C zęstotliw ość kursow ania - 3,09 punktów ,

■ C zas podróży - 3 , 1 9 punktów ,

• W ygoda p o d ró ż o w a n ia - 3 , 7 9 punktów .

Poniżej na rysunku 4 przedstaw iono graficzne zestaw ienie w yników ankiety, dotyczących hierarchii poszczególnych param etrów jakościow ych kom unikacji autobusow ej i tram w ajow ej dokonanej przez ankietow anych pasażerów [1],

4.00

3.50

3.00

2.50

2.00

1.50

1,00

0,50

0.00

Rys. 4. Hierarchia ważności parametrów transportu miejskiego w ocenie pasażerów w skali od 1 (najważniejszego) do 5 miejsca

Fig. 4. Hierarchy o f importance choosen factors (scalę jrom 1- most important to 5)

W yniki te jednoznacznie pokazują, że dla pasażerów przem ieszczających się po obszarze aglom eracji katow ickiej najw ażniejsze s ą param etry zw iązane z czasem . H ierarchia taka pojaw ia się w e w szystkich prow adzonych przez K ZK G O P badaniach W ynika stąd, że p asażer skłonny je s t zaakceptow ać niższy kom fort, jeżeli skróceniu ulegnie całkow ity czas podróży. Z tego sam ego pow odu pasażer m oże rów nież akceptow ać przesiadanie się pom iędzy różnym i środkam i transportu. D aje to w skazów ki w zakresie kierunków inw estow ania w system transportu m iejskiego. Z w rócić należy uw agę przede w szystkim n a zagadnienia zw iązane z priorytetem w ruchu dla autobusów czy tram w ajów oraz na liczbę taboru w ruchu.

S ą to je d n a k działania w ym agające poniesienia sporych nakładów finansow ych. N ie oznacza to, że n ie m a potrzeby w prow adzania do obsługi linii kom unikacyjnych now oczesnych pojazdów , posiadających n isk ą podłogę, dużo cichsze silniki czy też inne w yposażenia ułatw iające korzystanie z transportu m iejskiego ludziom starszym , niepełnospraw nym lub m atkom z dziećm i przew ożonym i w w ózkach. S ą to bow iem te elem enty, które rów nież w znaczny sposób w p ły w ają n a pozytyw ne postrzeganie transportu zbiorow ego.

W tablicy 1 przedstaw iono rozkład ocen (kolejności) poszczególnych param etrów .

(6)

T ablica 1

Hierarchia ważności parametrów komunikacyjnych (rozkład poszczególnych odpowiedzi)

——-MHierarhia (miejsce)

Parametr -— ... 1 m iejsce 2 m iejsce 3 m iejsce 4 m iejsce 5 m iejsce

Punktualność 51,7% 23,6% 14,0% 6,4% 4,3%

Bezpośredniość połączeń 15,4% 23,8% 22,4% 18,0% 20,3%

Częstotliwość kursowania 11,1% 19,7% 31,1% 24,9% 13,2%

Czas podróży 13,1% 21,7% 18,0% 27,6% 19,7%

Komfort podróży 8,7% 11,3% 14,4% 23,0% 42,6%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych 1CZK GOP przeprowadzonych w 2002 roku [1J.

3. O C E N A P A R A M E T R Ó W U SŁU G T R A N SPO R T O W Y C H W K O M U N IK A C JI A U T O B U S O W E J I TR A M W A JO W EJ.

K olejna część ankiety pośw ięcona była ocenie w y branych param etrów usług transportow ych. P ytania dotyczyły następujących param etrów :

■ punktualności,

■ czasu podróży,

■ bezpieczeństw a,

* w ygody podróżow ania,

* czystości pojazdów ,

■ częstości kursow ania w godzinach szczytu,

* częstości kursow ania p o za godzinam i szczytu,

■ częstości kursow ania w porze nocnej,

■ częstości kursow ania w dni w olne od pracy,

■ bezpośredniości połączeń,

* gęstości sieci przystankow ej,

■ funkcjonalności i estetyki przystanków ,

■ czytelności i estetyka rozkładów jazd y ,

■ spraw ności kasow ników ,

* zew nętrznego oznakow ania pojazdów .

R espondenci oceniali poszczególne param etry odrębnie dla kom unikacji autobusow ej i tram w ajow ej. W ocenianiu zastosow ano p ięcio sto p n io w ą skalę: od 1 (o cen a najniższa) do 5 (ocena najw yższa).

A naliza otrzym anych odpow iedzi w ykazała, że w śród w szystkich param etrów określających usługi transportow e w kom unikacji autobusow ej respondenci najw yżej ocenili [1]:

■ spraw ność kasow ników - średnia ocen 4,28,

■ zew nętrzne oznakow anie autobusów - średnia ocen 4,28,

(7)

■ gęstość sieci przystankow ej - średnia ocen 3,98,

■ częstość kursow ania w szczycie - średnia ocen 3,89, N ajniższe oceny otrzym ały natom iast takie param etry, jak:

■ częstość kursow ania w nocy - średnia ocen

1

,

66

,

■ częstość kursow ania w dni w olne - średnia ocen 2,19,

• estetyka przystanków - średnia ocen 2,98,

■ bezpieczeństw o - średnia ocen 3,03,

■ w y g o d a - średnia ocen 3,06.

W yniki te pokazują, że pasażerow ie generalnie dobrze ocenili au tobusow ą kom unikację o rg an izo w an ą przez K ZK GOP. W ysokie oceny otrzym ały np. częstotliw ość k ursow ania w szczycie kom unikacyjnym oraz gęstość sieci przystankow ej.

W śród param etrów określających usługi przew ozow e w kom unikacji tram w ajow ej respondenci najw yżej ocenili [

1

]:

■ spraw ność kasow ników - średnia ocen 4,25,

■ zew nętrzne oznakow anie pojazdów - średnia ocen 4,20,

• częstość kursow ania w szczycie - średnia ocen 3,88.

N ajniższe oceny uzyskały param etry, takie jak:

• częstość kursow ania w nocy - średnia ocen 1,95.

■ częstość kursow ania w dni w olne - średnia ocen 2,40,

■ w y g o d a - średnia ocen 2,85,

■ bezpieczeństw o - średnia ocen 2,92.

T ak w ięc kom unikacja tram w ajow a je s t rów nież stosunkow o w ysoko oceniana przez podróżnych.

Porów nując strukturę odpow iedzi dotyczących param etrów kom unikacji autobusow ej i tram w ajow ej m ożna zauw ażyć, że oceny poszczególnych param etrów s ą bardzo zbliżone.

Średnie różnice w poszczególnych param etrach kształtow ały się n a poziom ie ± 0,3 %.

N ajw iększe różnice m iędzy ocenam i zaobserw ow ano przy pytaniu dotyczącym częstości k ursow ania w nocy. R óżnica ta w yniosła praw ie 18% (na korzyść kom unikacji autobusowej).

P onadto o ok. 10% ró ż n ią się rów nież n a korzyść autobusów oceny kursow ania w dni wolne.

W tram w ajach natom iast znacznie w yżej niż w autobusach (różnica ok. 7% ) oceniono wygodę podróżow ania.

A nalizując oceny w ystaw ione przez pasażerów dla poszczególnych param etrów należy zw rócić uw agę n a niskie oceny, jak ie uzyskały m iędzy innym i częstotliw ość kursow ania w godzinach nocnych oraz w dni w olne, estetyka przystanków , bezpieczeństw o podróżow ania czy czystość taboru. O ile w spom niana częstotliw ość w ynika z założonej polityki dostępu do kom unikacji w okresach znacznych spadków zainteresow ania o fe rtą p rzew o zo w ą oraz m ożliw ości finansow ych determ inujących utrzym yw anie linii bądź w ybranych kursów w godzinach w ieczornych i nocnych, to na pozostałe elem enty należy zw rócić w ięk szą uw agę w bieżącej działalności. N ależy zdaw ać sobie jed n ak spraw ę, iż aby uzyskać lepsze oceny, np. w zakresie częstotliw ości kursow ania pojazdów , konieczne je s t w prow adzenie do obsługi w iększej liczby pojazdów , co pociąga za so b ą konieczność poniesienia dodatkow ych kosztów.

N atom iast zagadnienia zw iązane z bezpieczeństw em pasażerów w środkach transportu m iejskiego zw iązane s ą z ogólnym stanem bezpieczeństw a w danym m ieście. P opraw a tego czynnika w m iastach na pew no skutkow ać będzie lepszym i ocenam i bezpieczeństw a w autobusach czy tram w ajach stanow iących integralny składnik infrastruktury m iejskiej. Na rysunku 5 zam ieszczono porów nanie ocen w szystkich badanych param etrów dla kom unikacji autobusow ej i tram w ajow ej, otrzym anych z ankiet przeprow adzonych w

2002

roku [

1

],

(8)

a usługi autobusowe Q usługi tramwajowe

częstość kursowania w nocy częstość kursowania w dni wolne estetyka przystanków bezpieczeństwo wygoda czystość jakość rozkładów jazdy czas podróży bezpośredniość połączeń punktualność częstość kursowania poza szczytem częstość kursowania w szczycie gęstość sieci przystankowej zewnętrzne oznakowanie pojazdów sprawność kasowników

0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00

Rys. 5. Porównanie ocen parametrów usług autobusowych i tramwajowych Fig. 5. Comparison o f evaluation ofpublic transport (bus and tram) services

O statnia część ankiety z 2002 roku m iała n a celu określenie, ja k podróżni ogólnie o ce n ia ją kom unikację m ie jsk ą oraz ja k zm ienia się ogólna ocena jak o ści usług K Z K G O P w okresie ostatniego roku poprzedzającego badanie ankietow e.

P onad po ło w a pasażerów zarów no autobusów , ja k i tram w ajów stw ierdziła, że jak o ść oferow anych usług w ciągu ostatniego roku nie zm ieniła się. O koło 17% p asażeró w autobusów i praw ie 14% p asażeró w tram w ajów uw aża, że sytuacja transportu m iejskiego p o lep szy ła się.

3% ró żn ica na korzyść kom unikacji autobusow ej sp ow odow ana je s t przede w szystkim zakupem now ych autobusów dokonanym m iędzy innym i przez przed sięb io rstw a kom unikacji m iejskiej w K atow icach i G liw icach, a także odnotow yw aniem m niejszej ilości spóźnień w stosunku do lat ubiegłych. Podróżni, którzy u w a ż a ją że ja k o ść usług kom unikacyjnych pog o rszy ła się, stanow ili odpow iednio 7% pasażerów autobusów oraz 7,2% pasażerów tram w ajów . D la tych osób najbardziej odczuw alne s ą ograniczenia częstotliw ości kursow ania w prow adzane głów nie w godzinach w ieczornych i nocnych oraz m iędzy szczytam i kom unikacyjnym i. Z dania n a tem at p opraw y lub p ogorszenia jak o ści usług kom unikacyjnych nie m iało odpow iednio 21,9% oraz 24% ankietow anych.

N a rysunku

6

została graficznie przedstaw iona analiza odpow iedzi u dzielonych przez resp o n d en tó w [

1

^],

(9)

□ Komunikacja autobusowa ii Komunikacja tramwajowa

6 0 .0 %

5 5 0 ,0 %

■g 4 0 ,0 %

£

%

^{3 0 ,0 %}

2 0 ,0 %

1 0 ,0 %

0 .0%

Rys. 6. Ocena jakości usług komunikacyjnych w r. 2002 Fig. 6. Evaluation o f public transport services quality in 2002

4. PO R Ó W N A N IE W Y B R A N Y C H W Y N IK Ó W B A D A Ń Z A N K IE T Ą PR Z E P R O W A D Z O N Ą W R O K U 2001

W celu poznania, ja k zm ieniała się hierarchia, bądź ocena poszczególnych param etrów kom unikacyjnych, dokonano porów nania z podobnym i ankietam i przeprow adzonym i rok w cześniej, czyli w 2001 r. P orów nanie takie je s t o tyle w iarygodne, że badania w tych dw óch okresach przeprow adzone zostały tą sam ą m eto d o lo g ią na zbliżonej próbie respondentów .

W przypadku hierarchii param etrów transportu m iejskiego w yniki uzyskane z obu ankiet są bardzo podobne. W 2002 roku respondenci na m iejscu drugim podali bezpośredniość połączeń, a n a m iejscu trzecim częstotliw ość kursow ania. N atom iast rok w cześniej kolejność tych param etrów b y ła odw rotna. R ysunek 7 prezentuje porów nanie w yników z roku 2001 i

2002

(po przeliczeniu m iejsc n a punkty) [

1

,

2

].

4 . 5 0 4 . 0 0 3 .5 0 3 .0 0 2 . 5 0 2.00 1 .5 0 1 ,00 0 , 5 0 0.00

Rys. 7. Hierarchia ważności parametrów transportu miejskiego w ocenie pasażerów w skali od 1 (najważniejsze) do 5 miejsca

Fig. 7. Hierarchy o f importance o f public transport factors in passengers ’ évaluation (scalę from 1- most important to 5)

O d a n e 2 0 0 2 r o k 1 d a n e 2 0 0 1 r o k

p u n k t u a l n o ś ć b e z p o ś r e d n i o ś ć c z ę s t o t l i w o ś ć c z a s p o d r ó ż y k o r r i o r t p o d r ó ż y p o ł ą c z e ń k u r s o w a n i a

Pozostała taka sama Polepszyła się Pogorszyła się Nie mam zdania

(10)

A naliza w yników ankiet przeprow adzonych w 2001 roku w zakresie oceny poszczególnych param etrów usług kom unikacyjnych w ykazała, że najlepiej w ów czas zostały ocenione [

2

^]:

* spraw ność kasow ników - średnia ocen 4,26,

* zew nętrzne oznakow anie pojazdów - średnia ocen 3,94,

* bezpieczeństw o - średnia ocen 3,87,

■ częstość kursow ania w szczycie - średnia ocen 3,85.

N ajniższe no ty otrzym ały param etry, takie jak :

■ częstość kursow ania w nocy - średnia ocen 1,99,

* czystość - średnia ocen 2,82,

* częstość kursow ania w dni w olne - średnia ocen 2,89,

* estetyka p rzystanków - średnia ocen 2,99.

W p orów naniu do roku poprzedniego, w 2002 roku w yżej ocen io n a została m iędzy innym i częstotliw ość kursow ania poza szczytem , punktualność oraz czystość pojazdów . N iskie oceny, ja k ie otrzym ała częstość kursow ania w dni w olne oraz w nocy, s ą spow odow ane przede w szystkim ograniczeniam i, ja k ie w prow adzane s ą w ostatnim czasie. O graniczenia te w znacznej części s ą następstw em spadku popytu na usługi transportu m iejskiego. Ponadto na podstaw ie ostatnich badań niższe noty niż w

2001

roku uzyskały bezpieczeństw o oraz częstotliw ość k ursow ania w dni w olne.

N a rysunkach

8

i 9 przedstaw ione zostało porów nanie średnich ocen w szystkich p aram etrów usług osobno dla kom unikacji autobusow ej i tram w ajow ej, uzyskanych na podstaw ie ankiet przeprow adzonych w latach

2001

ⁱ

2002

^[

1

^,

2

^].

m ankiety rok 2002 □ ankiety rok 2001

c z ę s t o ś ć k u r s o w a n i a w n o c y

c z ę s t o ś ć k u r s o w a n i a w d n i w o l n e

w y g o d a

b e z p i e c z e ń s t w o

e s t e t y k a p r z y s t a n k ó w

c z y s t o ś ć

j a k o ś ć r o z k ł a d ó w j a z d y

c z a s p o d r ó ż y

b e z p o ś r e d n i o ś ć p o ł ą c z e ń

p u n k t u a l n o ś ć

c z ę s t o ś ć k u r s o w a n i a p o z a s z c z y t e m

c z ę s t o ś ć k u r s o w a n i a w s z c z y c i e

g ę s t o ś ć s i e c i p r z y s t a n k o w e j5

z e w n ę t r z n e o z n a k o w a n i e p o j a z d ó w 2Q

2 6

s p r a w n o ś ć k a s o w n i k ó w ^

0.00 0.50 1,00 1.50 2,00 2,50 3.00 3.50 4.00 4.50

Rys. 8. Porównanie średnich ocen parametrów usług autobusowych z ankiet przeprowadzonych w latach 2001 i 2002 (w skali od 1- najniższa do 5)

Fig. 8. Comparison o f evaluation o f public transport (bus) services, based on suveys carried out in 2001 and 2002 (scale from 1- worst to 5 - best)

(11)

□ a n k i e t y 2 0 0 2 r o k H a n k i e t y 2 0 0 1 r o k

częstość kursowania w nocy

.4..-.:J 1 .66

2 89

częstość kursowania w dni wolne

2.99

estetyka przystanków 2.98

l3

87

bezpieczeństwo _{i o S}

wygoda _3.06

czystość _13.13

jakość rozkładów jazdy _{b 50}

czas podróży _6,58

bezpośredniość połączeń ... - ... & ,6 5

punktualność _3,68

częstość kursowania poza szczytem _{I 3,68}

częstość kursowania w szczycie !_{3 89}^3,85

gęstość sieci przystankowej _{3 98}^3,95

zewnętrzne oznakowanie pojazdów

sprawność kasowników

... .

... I ‘ 0 .0 0 0 .5 0 1.00 1,50 2,0 0 2.5 0 3,0 0 3.5 0 4 ,0 0 4 .5 0

Rys. 9. Porównanie średnich ocen parametrów usług tramwajowych z ankiet przeprowadzonych w latach 2001 i 2002 (w skali od 1 - najniższa do 5)

Fig. 9. Comparison o f evaluation o f public transport (tram) services, based on suveys carried out in 2001 and 2002 (scale from 1- worst to 5 - best)

Porów nano rów nież, ja k w analizow anym okresie (2001-2002) zm ienił się udział pasażerów korzystających z przesiadek pom iędzy różnym i środkam i transportu [

1

,

2

].

W porów naniu do roku 2001 udział pasażerów przesiadających się w codziennych przejazdach w zrósł w roku 2002 aż o 12%. Stw ierdzono spadek udziału przesiadek z autobusu do autobusu oraz w zrost przesiadających się m iędzy autobusam i i tram w ajam i. K orzystający z przesiadek pom iędzy autobusam i stanow ili w 2001 roku 55% (spadek o około 10%), natom iast pom iędzy autobusam i i tram w ajem 7% (w zrost o około 5%). N a otrzym ane w yniki w pływ m iała z p e w n o ścią integracja obu system ów transportu m iejskiego, a co się z tym w iąże - koordynacja autobusow ych i tram w ajow ych rozkładów jazd y , pozw alająca n a łatw e przesiadki pom iędzy tym i środkam i transportu. N ie bez znaczenia było rów nież zm niejszenie różnicy w cenie m iesięcznych biletów autobusow ych i autobusow o-tram w ajow ych.

K olejnym pytaniem , którego odpow iedzi porów nano dla 2001 i 2002 roku było pytanie o to, ja k podróżni ogólnie oceniali transport m iejski oraz ja k zm ieniała się ogólna o c en ajak o ści usług K ZK G OP w okresie ostatniego roku poprzedzającego oba badanie ankietow e. W yniki ankiet przeprow adzonych w

2001

roku w ykazały nieco o dm ienną ocenę zm ian jakości transportu m iejskiego [2], W iększa liczba pasażerów autobusów - 35,3% uw ażała, że jakość oferow anych usług w środkach transportu m iejskiego polepszyła się, 49,1% uw ażało, że jakość transportu pozostała taka sam a,

8

,

1

% ankietow anych stw ierdziło, że sytuacja uległa pogorszeniu, a 7,5% nie m iało zdania. R óżnica w ocenach jakości m iędzy ankietam i z lat

2001

-

2002

roku m oże być spow odow ana tym , że brak je s t znaczących postępów w m odernizacji i zakupach now ego taboru. B ow iem w znacznej m ierze jak o ść usług pasażerow ie w iążą z now ym taborem . D ane dotyczące kom unikacji tram w ajow ej, które otrzym ano w 2002 roku, s ą bardziej zbliżone do w yników ankiet przeprow adzonych w roku 2001. U działy procentow e poszczególnych odpow iedzi ró żn ią się od siebie o m aksym alnie 4%. Jedynie

(12)

odsetek podróżnych, którzy tw ierdzą, że jak o ść usług kom unikacji tram w ajow ej się polepszyła, obniżył się o p o n ad

8

%.

N a rysunkach n r 10 i 11 przedstaw iono porów nanie w yników badań otrzym anych w latach

2001

i

2002

[

1

,

2

],

□ wyniki z roku 2002 H wyniki z roku 2001 6 0 ,0%

Pozostała taka sama Polepszyła się Pogorszyła się Nie mam zdania

Rys. 10. Ocena jakości usług autobusowych w latach 2001 i 2002

Fig. 10. Evaluation o f public transport (bus) services quality in 2001 and 2002

□ wyniki z roku 20 0 2 m wyniki z roku 2001

•¡3 60,0% ---

T3

Pozostała taka Polepszyła s ię Pogorszyła się N ie m am zdania sam a

Rys. 11. Ocena jakości usług tramwajowych w latach 2001 i 2002

Fig. 11. Evaluation o f public transport (tram) services quality in 2001 and 2002

Z A K O Ń C Z E N IE

P odsum ow ując w yniki otrzym ane z badań ankietow ych m o żn a stw ierdzić, że generalnie kom unikacja zarów no autobusow a, ja k i tram w ajow a w aglom eracji katow ickiej została dobrze oceniona przez pasażerów . S pośród pięciu podstaw ow ych param etrów transportu m iejskiego za n ajw ażn iejszą w ed łu g respondentów została uznana punktualność. K olejne m iejsca uzyskały:

bezpośredniość połączeń, częstotliw ość kursow ania, czas i kom fort podróży.

(13)

O koło 17% ankietow anych stw ierdziło, że na przestrzeni ostatniego roku (2002) jak o ść kom unikacji autobusow ej polepszyła się. W skaźnik ten dla kom unikacji tram w ajow ej w yniósł praw ie 14%. Z decydow ana w iększość średnich ocen param etrów kom unikacji autobusow ej oraz połow a ocen param etrów kom unikacji tram w ajow ej została oceniona wyżej n iż to m iało m iejsce w ankietach przeprow adzonych w roku 2001. N a le ż ą do nich takie w spółczynniki, jak:

estetyka przystanków , czas podróży, czystość, punktualność, częstość kursow ania w szczycie oraz p oza szczytem (dla kom unikacji autobusow ej), gęstość sieci przystankow ej oraz zew nętrzne oznakow anie przystanków . G orsze noty niż w poprzednich ankietach otrzym ały przede w szystkim : częstotliw ość kursow ania w nocy, w dni w olne oraz bezpieczeństw o podróży. Te gorsze n iż w poprzednich latach oceny transportu m iejskiego m o g ą m ieć zw iązek m iędzy innym i z:

■ w prow adzeniem ograniczeń kursow ania autobusów i tram w ajów oraz nierentow nych kursów nocnych,

■ pojaw iającym i się przypadkam i niszczenia infrastruktury przystankow ej oraz w yposażenia pojazdów .

W strukturze pasażerów podróżujących środkam i transportu zbiorow ego K Z K G OP obserw uje się znaczny udział osób uczących się i studiujących różnym i trybam i studiów . Ł ącznie udział ten stanow i praw ie 40% ogółu podróżnych. 7% pasażerów to osoby pozostające bez stałego zatrudnienia.

A naliza ankiet w ykazała rów nież, że w zrasta udział podróżnych korzystających z przesiadek. O dsetek ten w ciągu ostatniego roku w zrósł o 12,6%. S pow odow ane je s t to z p e w n o ścią p o stęp u jącą integracją kom unikacji autobusow ej i tram w ajow ej oraz coraz lep szą k o o rd y n acją rozkładów ja z d y obu system ów transportu m iejskiego, p o zw alającą na łatw iejsze przesiadanie się.

Przedstaw ione w niniejszym artykule w yniki badań m arketingow ych funkcjonujących w K ZK G O P d o ty czą tylko w ybranego zakresu badań w transporcie m iejskim . Poza badaniam i preferencji kom unikacyjnych i oceny jak o ści usług, przeprow adza się jeszcze badania napełnień, bieżące obserw acje w różnych punktach sieci kom unikacyjnej, ankietuje się pasażerów w celu poznania struktury w ykorzystyw anych biletów i upraw nień do ulgow ych przejazdów oraz poznania ich opinii na tem at różnych planow anych rozw iązań, np.

dotyczących zm iany przebiegu tras linii kom unikacyjnych. Często w przeprow adzanych analizach korzysta się z w yników różnych rodzajów badań - np. przy określaniu dochodow ości linii. P onadto w yniki badań po zw alają zw rócić uw agę organizatora transportu zbiorow ego na różne elem enty działalności, które przez pasażerów są gorzej oceniane.

L iteratura

1. W yniki badań dotyczących oceny jak o ści usług oraz preferencji pasażerów podróżujących n a liniach K ZK GOP, K ZK G OP K atow ice 2002 (m aszynopis).

2. A naliza ankiet dotyczących oceny jak o ści usług oraz preferencji pasażerów podróżujących n a liniach K ZK GOP, K ZK G OP K atow ice 2001 (m aszynopis).

A bstract

T his article presents results o f m arketing surveys carried out by M unicipal Transport U nion o f U pper Silesian R egion in 2001 and 2002 year. M ain subjects o f these surveys were:

basic transportation passengers’ behaviours, hierarchy and evaluation o f factors o f public transport services. A nalysing passengers’ answ ers one could know how m any people change d ifferent m eans o f transports and w ho (w ith regard to social status) travels by K Z K G OP bus

(14)

and tra m ’s lines. R esults o f these surveys show also h ow im portant for passengers are factors co nnected w ith tim e, e.g. punctuality, direct connections and tim e o f jo u rn ey . G enerally, in 2001 and 2002 year public transport (bus and tram ) services received good m arks. A bout 20%

o f passengers think that quality o f public transport services in K atow ice A gglom eration - in this tim e - has increased.