Odwołanie darowizny

Ryszard Czarnecki

Odwołanie darowizny

Palestra 10/11(107), 18-27

O gólne W a ru n k i R W PG są u zn a w a n e w n a u c e k ra jó w socjalisty czn y ch za u m o w y m ię d zy n a ro d o w e r e s o r to w e .20

S koro w iększość p a ń s tw członkow skich R W PG n ależ y do pow szechnych k o n ­ w en cji re g u lu ją c y c h zag ad n ien ia m iędzynarodow ego a rb itra ż u h an d lo w eg o ( tj. k o n w en c ji n o w o jo rsk ie j o u z n a w a n iu i w y k o n y w a n iu zag ran iczn y ch orzeczeń a r b i­ traż o w y ch z 10.VI.1958 r . 21 i k o n w e n c ji gen ew sk iej o m iędzynarodow ym a r b itr a ż u h an d lo w y m z 21.IV.1961 r . 22), to n ależ y zastan o w ić się n a d sto su n k iem w z a je m ­ nym m iędzy ty m i k o n w en c jam i a O gólnym i W a ru n k a m i R W PG . P o n iew aż O g ó ln e W a ru n k i R W PG n ależ y uznać rów n ież za um ow y m iędzynarodow e, trz e b a p r z y ­ jąć, że te o s ta tn ie sta n o w ią le x speęialis w sto su n k u do k o n w en c ji p o w szechnych, i to zaró w n o ze w zględu n a ich w ęższy z a k re s przed m io to w y (spory związane- z d o sta w am i to w aró w , m ontażem i o b słu g ą techniczną), ja k i ze w zględu n a ic h w ęższy, reg io n a ln y c h a ra k te r. W te j s y tu a c ji n ależy uznać, że k o n w en c je p o w ­ szechne o b o w iąz u ją k r a je R W PG w ich sto su n k a c h w zajem nych, je że li in a cz ej n ie sta n o w ią p o ro zu m ien ia reg io n a ln e, ja k np. w sp o m n ia n e O gólne W a ru n k i R W PG .

To sam o tw ie rd z e n ie odnosi się do sto su n k u w zajem nego k o n w en c ji p o w szech ­ nych i d w u stro n n y c h k o n w en c ji m iędzy k r a ja m i socjalistycznym i dotyczącym i o b ro tu p ra w n e g o i pom ocy p r a w n e j .23 N ato m ia st je ś li chodzi o sto su n ek w z a je m n y ty c h k o n w e n c ji d w u stro n n y c h i O gólnych W a ru n k ó w R W PG , to p ro b lem p ie rw ­ sz eń stw a tu n ie w y stę p u je , ja k o że ich p rze d m io t reg u lo w a n ia w zasadzie n a s ie ­ bie n ie zachodzi.

(dalszy ciąg nastąpi)

20 B l i ż e j o t y m z o b . J . J a k u b o w s k i : P r ó b y u n i f i k a c j i p r a w a w r a m a c h R W P G , „ S p r a w y M i ę d z y n a r o d o w e ” , 1965, z. 9, s. 52. 21 B u ł g a r i a , C S R S , P R L , R u m u n i a , W ę g r y i Z S R R (D z. U . z 1962 r . N r 9 p o z ' 4) 2 2 T e s a m e p a ń s t w a (D z . U . z 1964 r . N r 40, p o r . ЭТО i 271). 23 P o l s k a z a w a r ł a t a k i e k o n w e n c j e z N R D (].11.1957 r . D z . u . z 1958 r . N r 27, p o z . 114), Z S R R (28.XU.1957 r .— D z . U . z 1958 r. N r 32, p o z . 147), W ę g r a m i (6.1П.1959 r . — D z. U . z i960 r . N r 8, poZ. 54), C S R S (4.XI.1961 r . — D z . U . z 1962 r . N r 23, p o z . 103), z B u ł g a r i ą (4.X II.1961 r . — D z . U . z 1963 r . N r 17, p o z . 88) i z R u m u n i ą (25.1.1962 r . — D u. U . z 1962 r . N r 63, p o z . 301).

RYSZARD CZARNECKI

Odwołanie darowizny

I . U W A G I W P R O W A D Z A J Ą C E

O dw o łan ie daro w izn y m oże n astąp ić zarów no w ted y , gdy daro w izn a nie zo stała jeszcze w y k o n an a , ja k i w ted y , gdy doszło ju ż do je j w ykonania.

O d w o łan ie 'd a ro w iz n y jeszcze n ie w y k o n an e j dopuszczalne je st w je d n y m ty lk o w y p a d k u p o leg ający m n a tym , że po za w a rc iu um ow y daro w izn y n a s tą p iła n ie k o rz y stn a d la d arczy ń cy zm ian a jego s ta n u m ajątk o w eg o , tj. gdy doszło do po- p ad n ięc ia d arczy ń cy w n ie d o sta te k (art. 893 k.c.). D arow izna nie je s t jeszcze

N r 11 (107) O dw ołanie d a ro w izn y 19

w y k o n an a , gdy u m ow a daro w izn y zo stała w p ra w d zie z a w a rta (art. 896 k.c.), ale w łasność p rze d m io tu d aro w iz n y n ie p rzeszła n a obdarow anego.

Je że li d arc zy ń ca złożył w fo rm ie a k tu n o ta ria ln e g o ośw iadczenie co do d a ro ­ w izny rzeczy ru ch o m e j, a o b d aro w an y n ie w y ra ził co do tego sw ej w oli choćby"

w sposób dorozum iany, to um ow a d aro w iz n y rzeczy ru ch o m e j w ogóle n ie zo stała

z a w a rta (art. 890 § 1 zd. 1 k.c. w zw iązku z a rt. 60 k.c.). Je ż e li zaś d a rc z y ń c a złożył w fo rm ie a k tu n o ta ria ln e g o ośw iadczenie co do daro w izn y rzeczy ru c h o m e j, a o b d aro w an y w y ra ził sw ą w olę choćby w sposób d o rozum iany (art. 890 § 1 zd. 1 k.c. w zw iązku z a rt. 60 k.c.), albo jeżeli d arc zy ń ca w y ra z ił sw ą w olę d a r o ­ w izny rzeczy ru ch o m ej choćby w sposób dorozum iany, w ręczy ł je d n a k tę rze cz o b d aro w an e m u (art. 60 k.c. w zw iązku z a rt. 890 § 1 zd. 2 k.c.), to w łasność rzeczy ru ch o m ej p rze szła n a o b darow anego (art. 888 § 1 k.c. w zw iązku z a rt. 155 § 1 k.c.). W reszcie jeżeli stro n y za w arły um ow ę daro w izn y nieru ch o m o ści w formie- a k tu n o ta ria ln e g o i nie um ieściły w n ie j dodatk o w y ch p ostanow ień, to w łasność n ieru ch o m o ści rów n ież p rze szła n a o b d arow anego (art. 888 § 1 k.c. w zw iązku z a rt. 155 § 1 k.c., a rt. 890 § 2 k.c. i a rt. 158 k.c.).

O bie w ięc p rz e sła n k i w a ru n k u ją c e p ojęcie daro w izn y jeszcze n ie w ykonanej,, tj. zaw arcie um ow y daro w izn y oraz pozostanie w łasności p rze d m io tu daro w izn y p rz y d arczyńcy (art. 896 k.c.) są sp ełn io n e ty lk o w ted y , gdy stro n y z a w a rły um ow ę d aro w iz n y nieruchom ości w fo rm ie a k tu n o ta rialn e g o , je d n a k ż e do um ow y te j doszło pod w a ru n k ie m lu b z zastrzeżen iem te rm in u , co z kolei w yłączyło p rz e n ie sie n ie w łasn o ści nieru ch o m o ści n a o b d arow anego (art. 888 § 1 k.c. w zw iązku z a r t.

155 § 1 k.c. i a rt. 157 '§ 1 k.c.).

O d w ołanie d a ro w iz n y -je sz c z e nie w y k o n an e j (art. 896 k.c.) n ie p o w o d u je p rz e ­ n ie sie n ia w łasności. R ów nież w iec w ted y , gdy m ą n a w zględzie nieruchom ość, n ie w y m ag a fo rm y a k tu n o ta rialn e g o . O d w ołanie to n a s tę p u je p rzez ośw iadczenie złożone o b d aro w an e m u n a piśm ie (art. 900 k.c.). Co się zaś tyczy z w ro tu p rz e d ­ m io tu d arow izny, to zw rot te n m a m iejsce je d y n ie w ted y , gdy o b d aro w an y w szedł ju ż w p o siad an ie tego p rze d m io tu ; w ów czas darczyńcy, ja k o w łaścicielow i,, p rz y słu g u je roszczenie o w y d an ie p rze d m io tu n ie w y k o n an e j d arow izny, tj. typow e roszczenie w in d y k a c y jn e (art. 222 § 1 k.c.).

P op ad n ięcie darczy ń cy w n ie d o sta te k n ie u za sa d n ia od w o łan ia d aro w izn y ju ż w y k o n an e j.1 W szczególności a rt. 397 k.c. n ie m a n a w zględzie od w o łan ia d a ro ­ w izny. O dw ołanie d aro w iz n y ju ż '■wykonanej przew idziane je st ty lk o w ted y , gdy o b d aro w an y dopuścił się w zględem d arczy ń cy rażącej niew dzięczności (art. 898 § 1 k.c.).

Z tego, co w yżej pow iedziano, w yn ik a, że d aro w iz n a je st ju ż w y k o n a n a w ów czas, gdy w łasność p rze d m io tu daro w izn y p rze szła n a obdarow anego. Z achodzi to w ted y , kiedy d arc zy ń ca złożył w fo rm ie a k tu n o ta ria ln e g o ośw iadczenie co do darow izny rzeczy ru ch o m ej, a o b d aro w an y w y ra ził sw ą w olę choćby w sposób d orozum iany (art. 890 § 1 zd.’ 1 k.c. w zw iązk u z a rt. 60 k.c.), d alej — w ted y , k iedy d arc z y ń c a w y ra ził sw ą w olę d aro w an ia rzeczy ru ch o m ej choćby w 'sposób dorozum iany,, w ręczył je d n a k tę rzecz o b d aro w an e m u (art. 60 k.c. w zw iązku z a rt. 890 § 1 zd. 2 k.c.), w reszcie wtedy* k ie d y stro n y za w arły um ow ę daro w izn y n ieru ch o m o ści w fo rm ie a k tu n o ta ria ln e g o i n ie um ieściły w niej dodatk o w y ch p o sta n o w ień ( a rt. 880 § 1 k.c. w zw iązku z a rt. 155 § 1 k.c., a rt. 890 § 2 k.c. i a rt. 158 k.c.).

D opuszczenig się przez o b d arow anego raż ące j niew dzięczności (a rt. 898 § 1 k.c.) n ie w zru sza d arow izny z mocy sam ego p ra w a . Z darzenie, ja k im je s t raż ą c a n ie w ­

dzięczność, d a je darczy ń cy ty lk o p ra w o od w o łan ia darow izny, k tó re w y g a sa w r a ­ zie p rze b acz en ia przez darczyńcę o b d aro w an e m u (art. 899 § 1 k.c.) albo w raz ie up ły w u ro k u od dnia, w k tó ry m d arc zy ń ca dow iedział się o niew dzięczności o b d aro ­ w anego (art. 8Si9 § 3 lk.c.).'Z ra ż ą c ą niew dzięcznością u s ta w a w iąż e s k u te k p ra w n y dopiero w ted y , gdy darczy ń ca sk o rzy stał z p rzy słu g u jąceg o m u p ra w a o d w ołania darow izny.

U zasad n io n e o dw ołanie daro w izn y ju ż w y k o n an e j (art. 898 § 1 k.c.) p o w o d u je lu b pro w ad zi (w zależności od p rz y ję c ia jed n eg o z ro zw iązań, o czym niżej) do p rz e ­ n ie sie n ia z p o w ro tem w łasności n a darczyńcę. Co się tyczy o d w ołania darow izny, k tó re j p rze d m io te m je s t nieruchom ość, to p rze n iesien ie je j w łasności n a d arczyńcę w ym agałoby fo rm y a k tu n o ta ria ln e g o (art. 158 k.c.). A rt. 900 k.c. głosi zaś, że o d w o łan ie d aro w izn y n a s tę p u je przez ośw iadczenie złożone o b d aro w an e m u n a piśm ie. J e ś li chodzi o zw rot p rze d m io tu darow izny, k tó ry n ie je s t ju ż w p o sia d an iu darczy ń cy , to z w ro t tego p rze d m io tu pow in ien n a stą p ić stosow nie do p rzepisów o b ezp o d sta w n y m w zbogaceniu (art. 898 § 2 k.c.).

N a g ru n cie tego, co p rze d staw io n o w yżej, w y ła n ia się w ięc k w estia, czy u z a sa d ­ nio n e ra ż ą c ą n iew dzięcznością o b darow anego ośw iadczenie darczyńcy, o dw ołujące w y k o n a n ą ju ż daro w izn ę nieruchom ości, k tó r a n ie je s t ju ż w p o sia d a n iu d a r ­ czyńcy, p o w o d u je sam o przez się p rze n iesien ie z p ow rotem w łasności te j n ie ru c h o ­ m ości z o b d arow anego n a darczyńcę, tzn. czy w y w ie ra sk u te k rzeczow y, czy też stw a rz a ty lk o p ew n e obow iązki obdarow anego, o p a rte n a p rze p isac h o b ez p o d ­ sta w n y m w zbogaceniu, tj. w y w o łu je je d y n ie sk u te k obligacyjny.

Tej sp o rn ej k w estii, o dużej zre sztą doniosłości p ra k ty c z n e j, pośw ięcone są p o n iż ­ sze uw agi.

I pierw sze, i d ru g ie z w chodzących w ra c h u b ę pow yższych ro zw iązań w iąże się z zag ad n ien ie m p rze n iesien ia w łasności nieruchom ości, a jeżeli p rze d m io te m od w o ­ ła n ia d aro w izn y je s t nieruchom ość ro ln a — z p rze n iesien ie m w łasności te j n ie ­ ruchom ości.

W edług art. 160 i n a st. k.c. przenoszenie w łasn o ści n ieruchom ości ro ln y c h podlega licznym o graniczeniom . Je d n a k ż e pow yższy a rt. 160 i n a s t. k.c. z a w ie ra ją p rze p isy ogólne z z a k re su p rze n o sze n ia w łasn o ści n ie ru c h o m o śc i ro ln y ch . Z p iln k tu w id ze n ia sy ste m a ty k i k o d ek su cyw ilnego, a rt. 898 i n a s t. k.c. o o dw ołaniu w y k o n an e j ju ż d aro w izn y n ieruchom ości, a zatem i ro ln e j, są w sto su n k u do w sp o m n ian y ch w yżej p rzep isó w ogólnych p rze p isam i szczególnym i. P o n ad to gdyby uznać, że o d ­ w o łan ie d aro w izn y n ieruchom ości ro ln e j po d leg a ograniczeniom p rze w id zia n y m w a r t. 160 i n a st. k.c., to in s ty tu c ja ta zo stałab y p rze k re ślo n a, skoro np. w obec podeszłego zw ykle w iek u darczyńcy nie m a on k w a lifik a c ji do p ro w a d ze n ia g os­ p o d a rs tw a rolnego. A zatem rów n ież tre ść in s ty tu c ji o d w ołania daro w izn y u s p r a ­ w ie d liw ia stanow isko, że odw ołanie, o k tó ry m m ow a, nie podlega p rze w id zia n y m w a rt. 160 i n a s t. k.c. ograniczeniom co do p rzen o szen ia w łasności n ieruchom ości ro ln y c h .2 P rz ep isy te nie w chodzą w ięc w ra c h u b ę i n ie k o m p lik u ją k w estii s k u tk u o d w o łan ia w y k o n an e j ju ż daro w izn y nieruchom ości.

W ro zw aż an y m p rze z n a s zak resie a k tu a ln ie obow iązujący sta n p ra w n y (art. 398 i n a s t. k.c., a r t. 155 i n a s t. k.c.) n ie o dbiegałby od s ta n u p raw n eg o pod rząd em a rt. 366 i n a s t. k.z. oraz a rt. 43 d n a st. pr. rzecz., gdyby n ie a rt. 156 k.c., k tó ry z a ­ w ie ra tre ść nieco o d m ien n ą od tre śc i a rt. 44 § 2 p r. rzecz. W łaśnie z dyspozycji a rt. 156 k.c. w y p ły w a a rg u m e n t p rze m a w ia ją c y dodatk o w o za w yborem jednego z n a ­ su w a ją c y c h się rozw iązań.

N r 11 (107) O dw ołanie daroioizny

₂₁

I I . A R G U M fiN T Y p r z e m a w i a j ą c e z a s t a n o w i s k i e m, Ze o d w o ł a n i e w y k o n a n e j

D A R O W IZ N Y N IE R U C H O M O Ś C I P R Z E N O S I Z P O W R O T E M J E J W Ł A S N O S C N A D A R C Z Y Ń C Ę

Z an im stanow isko, o k tó ry m m ow a, p rz y b ra ło p e łn ą postać, został w yrażony w ju d y k a tu rz e pogląd, że je d n o stro n n e uch y len ie się od sk u tk ó w p ra w n y c h oś­ w iadczenia w oli w y w ie ra w p ły w n a skuteczność um ow y sprzedaży, inaczej m ó ­ w iąc — niw eczy ono ta k ż e sk u te k rzeczow y te i um ow y.3 P rócz tego zostało w y ­ p o w iedziane zap atry w an ie, że a rt. 40 p r. rzecz, {obecnie a rt. 158 k.c.) — głoszący, że um ow a o p rze n iesien ie w łasn o ści nieru ch o m o ści p o w in n a być pod ry gorem n iew ażności z a w a rta w fo rm ie a k tu n o ta ria ln e g o — n ie dotyczy p rzew idzianego w a rt. 368 § 1 k.z. (obecnie a rt. 900 k.c.) w y p a d k u od w o łan ia darow izny. N a p o d ­ sta w ie w sp o m n ian eg o p rze p isu szczególnego odw ołanie to w y k o n u je się przez sam o ośw iadczenie n a piśm ie, sk ie ro w a n e do o bdarow anego.4

R ozw ażane stanow isko w p ełn ej p o sta ci p olega n a tym , że u za sa d n io n e raż ą c ą niew dzięcznością obdarow anego odw ołanie daro w izn y nieru ch o m o ści p o w o d u je p rze n iesien ie z po w ro tem w łasności te i n ieruchom ości z obdaro w an eg o n a d a r ­ czyńcę z chw ilą, w k tó re j ośw iadczenie od w o łan ia d aro w izn y w fo rm ie pisem nej doszło do obdarow anego w ta k i sposób, że m ógł się zapoznać z tre śc ią tego ośw iad­ czenia.5

U ch w ała S ąd u N ajw yższego z dnia 17 p aź d ziern ik a 1963 r. I II CO 51/63 6 u m o ­ ty w o w an a je st założeniam i, k tó re trz e b a by dopiero udow odnić.7 P o n ad to u ch w a ła po d k reśla, że kodeks zobow iązań n ie niw eczy u p ra w n ie ń w y n ik a ją c y c h z p ra w a rzeczow ego, a n a stę p n ie podnosi, że odw ołanie daro w izn y n a p o d sta w ie jednego z p rzep isó w tego ko d ek su zobow iązań niw eczy ta k ż e s k u te k rzeczow y um ow y d arow izny. W reszcie gdyby o d w ołanie daro w izn y m iało niw eczyć ta k ż e sk u te k rzeczow y, to um ow a d arow izny p o w in n a b y być tra k to w a n a ja k o n ie b y ła, u ch w a ła zaś p rz y jm u je p o w ro tn e p rze n iesien ie w łasności, a zatem trw a n ie um ow y aż do ch w ili je j odw ołania.

To, co pow iedziano w yżej, n ie oznacza je d n ak , żeby w ynik, do k tó reg o u ch w ała doszła,- był dow olny. R ep re ze n to w an e w u ch w ale stanow isko m iałoby o p arcie w ju d y k a tu rz e n a tle a rt. 711 k odeksu cyw ilnego N apoleona w zw iązku z a rt. 954 w spom nianego k o d ek su .8 N a gru n cie zaś obow iązującego obecnie u sta w o d a w stw a p ró b ę u za sa d n ien ia w y n ik u , o k tó ry m m ow a, m ożna b y p o d ją ć zw łaszcza w spo­ sób dw ojaki.

Po pierw sze n a su w a się tok m yśli, k tó ry w p u n k cie w yjściow ym zw rac a u w ag ę n a okoliczność, że um ow a d aro w izn y n ieruchom ości — ja k o a k t szczodrobliw ości — przenosi w łasność bez ek w iw a le n tu (a rt. 888 § 1 k.c.), m u si w ięc in te reso w i d a r ­ czyńcy zapew niać p ierw szeń stw o p rzed in te rese m o bdarow anego.9 W spom niany b r a k e k w iw a le n tu jest je d n a k p o zorny w ty m sensie, że d aro w iz n a w k ła d a n a o bda­

3 P o r . o r z e c z e n i e S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n i a 5 m a j a 1948 r . C I I I 229/48 (O S N 1949, p o z . 35). 4 P o r . o r z e c z e n i e S ą d u N a jw y ż s z e g o %■ d n i a 16 m a r c a 1918 r . C I I I 2318/47 (P N 1949, n r 3—4, s. 316). 5 T a k u c h w a ł a S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n i a 17 p a ź d z i e r n i k a 1963 r . I I I C O 51/63 (O S N C P 1964, p o z . 170; O S P i K A 1965, p o z . 32). 6 P a t r z p r z y p . 5. 7 P o r . S . B r e y e r : G lo s a d o p o w o ł a n e j u c h w a ł y S ą d u N a jw y ż s z e g o , O S P i K A 196S, s . 57. 8 P o r . T . D o b a c z e w s k i : F o r m a i s k u t k i p r a w n e o d w o ł a n i a d a r o w i z n y n i e r u c h o ­ m o ś c i , N P 1957, n r 3, s. 103. » P o r . R . L o n g c h a m p s d e B e r i e r : Z o b o w i ą z a n i a , 1948, s. 49!.

ro w a n e g o w ięzy zobow iązujące go do szczególnego zachow ania się w obec darczyńcy, m ian o w icie sp ro w ad za ją ce się do obow iązku w dzięczności.10 R ażące n a ru sz e n ie tego o b o w iąz k u u p ra w n ia darczy ń cę do od w o łan ia daro w izn y (art. 898 § 1 k.c.).

In s ty tu c ja od w o łan ia daro w izn y n ależ y w ięc do isto ty um ow y darow izny, p rzy ■czym in s ty tu c ja t a je s t p o m y ślan a pod k ą te m w id ze n ia in te resó w darczyńcy. M u si być ona za te m ta k ro zu m ian a, żeby te in te re sy rzeczyw iście zabezpieczać.

W raz ie za ję cia stan o w isk a, że u za sa d n io n e odw ołanie daro w izn y n ie w y w ie ra s k u tk u rzeczow ego, o b d aro w an y p o zo staje w łaścicielem nieruchom ości, w obec czego ta k ż e po odw o łan iu daro w izn y m oże on sk u te cz n ie rozporządzić n ieru ch o m o ścią. S tan o w isk o to n ie zabezpiecza p rze to in te re só w darczy ń cy i dlatego sprzeczne je s t ■z isto tą o d w o łan ia darow izny.

W sp o m n ian a isto ta in s ty tu c ji od w o łan ia w y sta rc za jąc o u sp ra w ie d liw ia w ysnucie w n io sk u , że pom im o u m ie jsc o w ien ia a rt. 898 § 1 k.c. i a rt. 900 k.c. w k się d ze trzeciej k o d ek su o b ejm u ją ce j zobow iązania, przytoczone p rze p isy m a ją ta k ą treść, iż u za sa d n io n e odw ołanie darow izny n ieru ch o m o ści w y w o łu je ta k ż e sk u te k rz e ­ czow y.

W k o n se k w e n cji tego, że z chw ilą u zasadnionego o d w ołania daro w izn y n ie ru c h o ­ m ości d arc zy ń ca s ta je się z p o w ro tem je j w łaścicielem , p rz y słu g u je m u roszczenie w in d y k a c y jn e (art. 222 § 1 k.c.) przeciw k o k aż d em u posiadaczow i te j nieruchom ości. S koro zaś z ch w ilą o d w ołania d aro w iz n y o b d aro w an y p rz e sta je być w łaścicielem n ieruchom ości, to ro zporządzenie p rzez niego tą cudzą ju ż n ieruchom ością p rz e d s ta w ia się ja k o niew ażne. T oteż roszczenie w in d y k a c y jn e n abyw cy k ie ru je się zw łaszcza p rzeciw ko o b d aro w an e m u albo n ab y w c y nieruchom ości od o b d a ro ­ w anego. R oszczenie sk ie ro w a n e przeciw ko n ab y w cy nie odnosi s k u tk u ty lk o w tedy, gdy bąd ź je s t on ch roniony rę k o jm ią w ia ry publicznej k siąg w ieczystych ( a rt. 20 p r. rzecz.), b ąd ź też n a b y ł w łasność te j n ieruchom ości przez zasiedzenia. W p raw d zie a rt. 898 § 2 k.c. stanow i, że zw ro t p rze d m io tu odw ołanej daro w izn y pow in ien n a s tą p ić stosow nie do p rzepisów o b ezp o d staw n y m w zbogaceniu, je d n ak ż e p o w ołany p rze p is p rze w id zia n y je s t ty lk o n a w y p ad ek , k ie d y roszczenie w in d y - k a e y jn e d arczy ń cy okazuje się bezskuteczne.

Je ś li chodzi o niepew ność sta n u p raw n eg o co do w łasności nieruchom ości, w y ­ w ie ra ją c ą u je m n y w p ły w n a g ospodarkę n a te j nieruchom ości, to w ra z ie sporu co do zasadności od w o łan ia daro w izn y w sp o m n ia n a niepew ność tr w a przez okrcns to czen ia się procesu. N a tle w zględów , o k tó ry c h b y ła w yżej m ow a, odpow iada je d n a k istocie uzasadnionego od w o łan ia daro w izn y to, żeby w to k u p rocesu w ła ­ ścicielem n ieru ch o m o ści b y ł darczyńca, a nie obd aro w an y , k tó ry w w y p a d k u p o ­ deszłego w ie k u d arczy ń cy m oże działać n a zw łokę albo p odejm ow ać ró żn e in n e k ro k i, w sk u te k czego u zasad n io n e odw ołanie d aro w iz n y s ta je się p ra k ty c z n ie n ie ­

w y konalne.

Po d ru g ie — m ożna b ronić sprecyzow anego w yżej sta n o w isk a u trz y m u ją c , że czynność p ra w n a je d n o stro n n a darczyńcy, ja k ą je s t odw ołanie daro w izn y n ie ru ­ chom ości, oznacza o dpadnięcie przyczyny p ra w n e j św iadczenia p rzed m io tu d aro ­ w izny (causae donandi). W o d n ie sie n iu do w łasn o ści n ieruchom ości m a to te n sens, że o dpadnięcie w sp o m n ia n ej causae niw eczy sk u tk i um ow y darow izny, a w ięc ta k ż e i sk u te k rzeczow y te j um ow y, w obec czego o b d aro w an y p rz e ­ sta je być w łaścicielem nieruchom ości, darczy ń ca zaś s ta je się z po w ro tem w łaści­ cielem te j nieruchom ości.

INTr 11 (107) O dw ołanie d a ro w izn y ₂₃

J e ś li zaś chodzi o z w ro t p rz e d m io tu o d w o łan e j darow izny, to ze w zględu n a o d p a d n ię c ie causae p rze d m io t te n s ta je się św iadczeniem n ie n a le ż n y m ](art. 410 k.c.), k tó re o b d aro w an y zw raca stosow nie do p rzep isó w o bezp o d staw n y m w zbogaceniu. T re ś ć a rt. 898 § 2 k.c. sp ro w ad za się do o k re śle n ia z a k re su w sp o m n ia n eg o zw rotu.

I I I . K R Y T Y K A S T A N O W I S K A , Ż E O D W O Ł A N IE W Y K O N A N E J D A R O W IZ N Y N IE R U C H O M O Ś C I P R Z E N O S I Z P O W R O T E M J E J W Ł A S N O S C N A D A R C Z Y Ń C Ę

W sto su n k u do p ierw szej w e rs ji u za sa d n ie n ia przytoczonego w yżej stan o w isk a n a s u w a ją się n a s tę p u ją c e u w ag i k ry ty cz n e:

1. K to d ec y d u je się n a d aro w iz n ę n ieruchom ości, te n m u si po d d ać się ty m k o n ­ se k w e n cjo m , ja k ie u sta w a w iąże z u m ow ą d arow izny i z o dw ołaniem w y k o n an e j ■darowizny. Je ż e li w ięc u sta w a ta k stan o w i, to darczy ń ca m u si się po d d ać rów nież •niekorzystnym dla niego k o n se k w e n cjo m od w o łan ia d arow izny. U m iejscow ienie ■zaś a rt. 898 § 1 k.c. i a rt. 900 k.c. w k siędze trzeciej k o d ek su o b ejm u ją ce j zobo­ w ią z a n ia w yłącza m ożność p rzy ję cia , b y odw ołanie d aro w iz n y w yw oływ ało sk u te k rzeczow y.

2. W edług k ry ty k o w an e g o sta n o w isk a darczy ń cy p rzy słu g iw a ło b y roszczenie w in - d y k a c y jn e , roszczenie zaś o p a rte n a b ezp o d staw n y m w zbogaceniu w chodziłoby w r a ­ ch u b ę ty lk o w n ielicznych w y p ad k a ch , m ianow icie w ted y , k ie d y roszczenie w in - d y k a c y jn e okazałoby się bezskuteczne. D arczyńcy p rzy słu g iw a ło b y w ięc w zasadzie ro szc ze n ie w indyfoacyjne, a w y ją tk o w o — roszczenie o p a rte n a bezp o d staw n y m w zbogaceniu. T ym czasem a rt. 888 i n a st. k.c. w ogóle n ie w sp o m in a ją o roszczeniu w in d y k a c y jn y m , a a rt. 898 § 2 k.c. głosi, że z w ro t p rz e d m io tu o d w o łan e j darow izny p o w in ien n a stą p ić stosow nie do przepisów o b ez p o d sta w n y m w zbogaceniu. Tym sa m y m w ięc k ry ty k o w a n e sta n o w isk o je st sta n o w isk ie m contra legem .

3. W raz ie sporu co do zasadności o dw ołania d aro w iz n y n ie ru c h o m o śc i sk u te c z ­ ność p rz e jśc ia z p o w ro tem w łasn o ści te j n ieruchom ości z obdaro w an eg o n a d a r ­ czyńcę zależy dopiero od w y n ik u p ro ce su o o d w ołanie d arow izny. O czyw iście n ik t n ie u trzy m u je, że chodzi tu b ąd ź o p o w tó rn e p rze n iesien ie w łasn o ści z darczyńcy n a o b d arow anego z chw ilą, k ie d y po w ó d ztw o co do zasadności od w o łan ia darow izny u leg a o d d alen iu , bąd ź te ż o p rze n iesien ie w łasności n a d arczyńcę p o d w a ru n k ie m , -że uzyska on w y ro k u w zg lę d n ia jąc y pow ództw o. P o p ro stu chodzi t u o to, że w ra z ie praw o m o cn eg o o d d a le n ia pow ództw a d arczyńcy co do zasad n o ści odw ołania d a ro w iz n y w łasn o ść n ie przeszła n a darczyńcę, n a to m ia st w ra z ie u zy sk an ia przez d arc z y ń c ę praw om ocnego w y ro k u uw zg lęd n iająceg o pow ództw o w łasn o ść przeszłaby -na darczy ń cę z ch w ilą o d w ołania darow izny, itj. ze sk u tk ie m w stecznym . Inaczej m ów iąc, p raw o m o cn y w y ro k co do zasadności odw ołania d a ro w iz n y ro zstrz y g ałb y

z m ocą w ste cz n ą o ty m , k to je s t od ch w ili od w o łan ia d aro w izn y w łaścicielem n ie ­

ru ch o m o ści. S koro zaś od chw ili od w o łan ia d arow izny do chw ili zap ad n ięcia •w yroku co do zasadności tego o d w o łan ia m oże up ły n ąć szereg la t, to w y w o ­

ła n a ty m n iepew ność s ta n u p ra w n e g o co do w łasności n ieru c h o m o śc i n ie ty lk o w y w ie ra ła b y n ie k o rz y stn e s k u tk i n a g o sp o d ark ę p ro w a d zo n ą n a te j (nieruchom ości, lecz ta k ż e w y łąc za ła b y b ezpieczeństw o o b ro tu nieru ch o m o ścią.

R ów nież je d n a k i d ru g a w e r s ja u za sa d n ie n ia n a su w a u w ag i k ry ty cz n e:

1. W m yśl a rt. 155 § 1 k.c. um ow a daro w izn y n ieru ch o m o ści p rze n o si w łasność l e j n ieruchom ości z d arczyńcy n a obdarow anego, tj. w y w ie ra ta k ż e sk u te k ra e - ■czowy. B ra k je d n a k b ąd ź zasady ogólnej, bąd ź p rze p isu szczególnego, k tó ry b y

zró w n y w ał z um ow ą (czynnością p ra w n ą d w u stro n n ą) czynność p ra w n ą je d n o ­ s tro n n ą i sta n o w ił, że czynność p ra w n a je d n o stro n n a , ja k ą je s t odw ołanie d a ro ­ w izny, p rze n o si z p o w ro tem w łasność z o b d aro w an eg o n a darczyńcę.11

2. O dw o łan ie d aro w izn y n ieru ch o m o ści n a s tę p u je przez ośw iadczenie złożone' k o n tra h e n to w i te j um ow y (art. 900 k.c.). J e s t ono zbliżone do u ch y le n ia się od' um ow y w in n y c h w y p a d k a c h p rze w id zia n y ch w u sta w ie, np. w raz ie b łę d u lu b groźby (a rt. 88 k.c.). U chylenie się zaś od sk u tk ó w p ra w n y c h ośw iadczenia w o li złożonego pod w p ły w em b łę d u lu b groźby m a je d y n ie to znaczenie, że o św iadcze­ nie w oli d ru g ie j stro n y s ta je się je d n o stro n n e i dlatego um ow a tr a c i sw ą m oc.12r Je ż e li n a p o d sta w ie um ow y, k tó ra stra c iła sw ą moc, n astąp iło ju ż przen iesien ie- w łasności n a d ru g ą stro n ę, to p ie rw sz a s tro n a m oże tylk o dom agać się p o w ro t­ nego p rz e n ie sie n ia tego p ra w a n a n ią .13 B ra k p o d sta w do uzn an ia, by sk u te k o d ­ w ołania d aro w iz n y nieru ch o m o ści m ia ł iść dalej.

3. O d p ad n ięcie p rzy c zy n y p ra w n e j św iadczenia p rze d m io tu d arow iany (causae-

donandi) ro d z i obow iązek w y d a n ia korzyści w n a tu rz e lu b zw ro tu je j w a rto śc i

(art. 410 w zw ią zk u z a r t. 405 k.c.).14 D alszy s k u te k z o p ad n ięc ia te j causae n i e w ynika.

4. Z godnie z k ry ty k o w a n y m stan o w isk iem , po o d w o łan iu daro w izn y p rz y s łu g i­ w ałoby d arczy ń cy roszczenie w in d y k ac y jn e , ch y b a że w y jątk o w o okazałoby się o n o bezskuteczne. D opóki b y m u je d n a k to roszczenie przysługiw ało, dopóty zach o ­ d ziłb y po jego s tro n ie b ra k za sad n iczej p rz e sła n k i roszczenia o partego n a bezp o d ­ sta w n y m w zbogaceniu, a m ianow icie b r a k zubożenia, w obec czego d arc zy ń ca nie m ógłby w y stą p ić z ty m roszczeniem .15 T ym czasem a rt. 898 § 2 k.c. p rz e w id u je w łaśn ie roszczenie o p a rte n a bezp o d staw n y m w zbogaceniu, i to — g en e raln ie .

P o n a d to d alsze jeszcze w zględy p rz e m a w ia ją p rze ciw k o w yżej p rzytoczonem u s ta ­ now isku:

1. F o rm a p ise m n a ośw iadczenia d arczy ń cy o odw o łan iu daro w izn y n ie ru c h o m o śc i (art. 900 k.c.) je s t zastrzeżo n a beż ry g o ru niew ażności i pociąga za" sobą je d y n ie sk u te k dow odow y (a rt. 73 § 1 k.c. w zw iązku z a rt. 74 k.c.). Je że lib y w w y n ik u o ś­ w iadczenia d arczy ń cy złożonego w ta k ie j fa rm ie m ia ło n a s tą p ić p rze n iesien ie z po­ w ro tem w łasn o ści nieru ch o m o ści z obdaro w en eg o n a darczyńcę, to k ry ty k o w a n e sta n o w isk o n ie h arm o n izo w ało b y z dyspozycją a rt. 888 § 1 k.c. w zw iązku z a r t . 155 § 1 k.c., a rt. 890 § 2 k.c. i a rt. 158 k.c., w ed łu g k tó ry ch p rze n iesien ie n a p o d ­ sta w ie um ow y d aro w izn y w łasn o ści n ieru ch o m o ści z d arczyńcy n a o b d a ro w a n e g o n astąp iło w fo rm ie a k tu n o ta rialn e g o . B ra k zaś w y sta rc za jąc y ch p rz e sła n e k d o w y sn u cia w n io sk u , żeby w łaśn ie o dw ołanie d aro w izn y n ieruchom ości m iało s ta n o ­ w ić w yłom od zasady a rt. 158 k.c., k tó ry w im ię ja sn o ści sy tu a c ji p ra w n e j n ie ­ ruchom ości w ym aga,- b y p rze n iesien ie je j w łasności w drodze czynności p ra w n e ) n astęp o w a ło w fo rm ie a k tu n o ta rialn e g o .

2. R oszczenie w in d y k a c y jn e , k tó re b y p rzy słu g iw a ło darczyńcy, m a c h a ra k te r rzeczow y. G dyby w ięc, po uzasadnionym odw o łan iu darow izny, d arc zy ń ca pogodził się z o b d aro w an y m i zrezygnow ał z o d w o łan ia darow izny, to n ie m ógłby zrzec się- sw ego roszczenia. W p ra k ty c e , do od w o łan ia d aro w iz n y dochodzi za pom ocą lis tu , a do pogodzenia się stro n — w fo rm ie d o ro zu m ian ej. C hoćby w ięc n a w e t sa m e

11 P o r . S . B r e y e r : G lo s a (...), O S P i K A 1965, s. 58.

1 2 P o r . L . D o m a ń s k i : I n s t y t u c j e k o d e k s u z o b o w i ą z a ń — C z ę ś ć o g ó ln a , 1936, s . 291, 13 O p . c l t ., s . 292 ( p r z y p . 12).

,14 P o r . W . C z a c h ó r s k i : Z a r y s p r a w a z o b o w i ą z a ń — C z ę ś ć o g ó ln a , 1963, s . 290. 15 P o r . A . O h a n o w i c z : Z b i e g n o r m w p o l s k i m p r a w i e c y w i l n y m , 1966, s . 131.

N r 11 (107) O dw ołanie d a ro w izn y 25

stro n y tra k to w a ły w y sła n ie i doręczenie lis tu ja k o in c y d en t n iebyły, to je d n a k d arc zy ń ca pozostaw ałby w łaścicielem nieruchom ości, a d la p o w tórnego p rz e n ie ­ sie n ia je j w łasn o ści n a o b d arow anego stro n y m u siały b y zaw rzeć n o w ą um ow ę d aro w izn y w fo rm ie a k tu n o ta rialn e g o . P rz y p rz y ję c iu k ry ty k o w an e g o sta n o w isk a w łasność n ieru ch o m o ści m ogłaby" być za te m n ie sp o d zian k ą d la sa m y c h stro n .

3. Je że lib y o b d aro w an y zbył n ieru ch o m o ść po o dw ołaniu darow izny, to w e d łu g k ry ty k o w an e g o sta n o w isk a zbyłby cudzą nieruchom ość, a n ab y w c a b y łb y n ara ż o n y n a roszczenie w in d y k a c y jn e d arczyńcy. Toteż k a n d y d a t n a n ab y w c ę m u siałb y zb ierać in fo rm ac je co do sto su n k ó w p a n u ją c y c h pom iędzy d arc zy ń cą a o b d a ro ­

w anym i gdyby się dow iedział, że te sto s u n k i b y ły choćby w ja k im ś ok resie n a ­ pięte, m u siałb y spraw dzić, czy o b d aro w an y n ie o trzy m ał lis tu za w ierająceg o o d ­ w o łan ie darow izny. Bez ta k ie j zapobiegliw ości k a n d y d a t n a n ab y w c ę m ógłby n a r a ­ zić się n a to, że nabycie p rz e z niego nieru ch o m o ści okaże się niew ażn e. T ego ro d z a ju w yłączenie b ezpieczeństw a o b ro tu n ieruchom ością n ie m ogło być z a m ia re m ustaw o d aw cy .

I V. U Z A S A D N I E N IE I K O N S E K W E N C J E S T A N O W IS K A , Ż E O D W O Ł A N IE W Y K O N A N E J D A R O W IZ N Y N IE R U C H O M O Ś C I N IE P R Z E N O S I SA M O P R Z E Z S IĘ Z P O W R O T E M J E J

W Ł A S N O S C I N A D A R C Z Y Ń C Ę

O d w o łan ie p rze z d arczyńcę w y k o n an e j daro w izn y nieruchom ości, u za sa d n io n e raż ącą niew dzięcznością obdaro w an eg o (art. 898 § 1 k.c. w zw iązk u z a r t. 900 k.c.), sp raw ia , że o b d aro w an y od chw ili, w k tó re j ośw iadczenie o o d w o łan iu d arow izny doszło do niego w ta k i sposób, iż m ógł zapoznać się z jego tre śc ią (a rt. 900 k.c. w zw iązku z a rt. 61 k.c.), pow in ien zw rócić darczy ń cy p rze d m io t od w o łan ej d a ro ­ w izny w ed łu g (przepisów o b ezp o d staw n y m w zbogaceniu (art. 898 § 2 zd. 1 k.c. w zw iązku z a rt. 405 i n ast. k.c.).16 A rty k u ł 898 § 2 zd. 1 k.c. o dsyła ogólnie do p rzep isó w o bezp o d staw n y m w zbogaceniu. W szczególności n ie czyni w y ją tk u a n i ze w zg lęd u n a rodzaj p rze d m io tu odw ołanej d a ro w iz n y 17, an i ze w zględu n a to, czy o b d aro w an y m oże jeszcze w y d ać w n a tu rz e p rze d m io t d arow izny, czy te ż m oże n a s tą p ić ju ż ty lk o zw ro t jego w arto śc i. Z p u n k tu w id ze n ia tego p rz e p isu je st w ięc rzeczą obojętną, czy o b d aro w an y p o zo staje w łaścicielem n ieruchom ości będącej p rze d m io te m d arow izny, czy te ż zbył tę nieruchom ość.

R ozw ażany przep is u sta n a w ia p rze to n ie ty lk o g en e ra ln ą , lecz ta k ż e je d n o litą zasad ę odpow iedzialności o b d arow anego w zględem darczy ń cy za zw ro t p rze d m io tu od w ołanej darow izny. G dyby zaś w w y n ik u uzasad n ian eg o o d w ołania d aro w izn y nieruchom ości n astęp o w a ło p rze n iesien ie z po w ro tem jej w łasn o ści n a d arczy ń cę, to po stro n ie obdaro w an eg o n ie zachodziłoby w zbogacenie (poza w y p ad k iem , w k tó ry m roszczenie w in d y k a c y jn e d arczyńcy okazałoby się bezskuteczne), w obec czego do z w ro tu p rz e d m io tu daro w izn y n ie m ogłaby d o jść (poza w sp o m n ian y m w ypadkiem ) w ed łu g p rzepisów o bezp o d staw n y m w zbogaceniu. O znacza to, że obd aro w an y , w sk u te k u zasad n ian eg o o d w o łan ia darow izny, n ie '.przestaje być w ła ś­ cicielem je j przedm iotu. S k o ro w sp o m n ia n e odw ołanie jed y n ie „ w p ra w ia w r u c h ” m ech an izm bezpo d staw n eg o w zbogacenia i n a g ru n cie te j in s ty tu c ji stw a rz a obo­ w iązek w y d a n ia p rz e d m io tu odw ołanej daro w izn y w n a tu rz e alb o z w r o tu ' w a r ­ tości te g o p rz e d m io tu (art. 405 k.c.) — to w y w o łu je ono je d y n ie s k u te k obligacyjny.

1 6 P o r . R . L o n g c h a m p s d e B e r i e r : Z o b o w i ą z a n i a , 1948, s. 4*4.

17 p o r . o r z e c z e n i e S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n i a 27 m a r c a 1957 r . 3 C R 922/50 (R P E iS 1953, k w . I , s. 309).

W y k ład n ia, że odw ołanie daro w izn y nieruchom ości, k tó re j d o k o n u je się w f o r ­ m ie p ise m n e j b ez ry g o ru niew ażności {art. 900 k.c.), n ie p rze n o si w łasn o ści n ie r u ­ chom ości n a darczyńcę, h a rm o n iz u je z d yspozycją a r t. 158 k.c., k tó ry do p r z e ­ n ie sie n ia w łasn o ści nieru ch o m o ści w y m ag a fo rm y a k tu n o ta rialn e g o . Z n a jd u je zaś p o tw ie rd z e n ie w dyspozycji a rt. 156 k.c., w ed łu g k tó re j, w w y k o n a n iu zo b o w ią­ z a n ia w y n ik a ją c e g o z bezpodstaw nego w zbogacenia, m oże d o p ie ro n a s tą p ić z a ­ w arcie um ow y przenoszącej w łasność. B ezp o d staw n e w zbogacenie się n ie p o ­ w o d u je w ięc p rz e n ie sie n ia w łasności n ieruchom ości. W spom niane p rzen iesien ie,

tj. sk u te k rzeczow y, n a s tę p u je dopiero n a m ocy um ow y. Z re sz tą ju ż a rt. 155 k.c. fo rm u łu je g e n e ra ln ie zasadę, że w łasność n ieru ch o m o ści zo staje p rze n iesio n a n a p o d sta w ie n ie je d n o stro n n e j czynności p ra w n e j, lecz d w u stro n n e j, tzn. um ow y.

N a g ru n cie tego, co w yżej p rzed staw io n o , w w y p a d k u k ie d y nieru ch o m o ść b ęd ą ca p rze d m io te m od w o łan ej daro w izn y sta n o w i jeszcze w łasność obdarow anego, obo­ w iązek o b d aro w an e g o n ie ogranicza się ty lk o do w y d a n ia darczy ń cy nieru ch o m o ści w n a tu rz e w e d łu g p rzep isó w o b ezp o d sta w n y m w zbogaceniu. O bdaro w an y , ja k o w zbogacony, obow iązany je s t n a d to p rzy w ró cić te n sta n p raw n y , ja k i is tn ia ł p rze d p o w sta n iem w zbogacenia, a w ięc m iędzy in n y m i p rzen ieść z p o w ro tem n a zubożo­ n ego n a b y te p rzez siebie p ra w a .18 In aczej m ów iąc, o b d aro w an y obow iązany je st ta k ż e zaw rzeć z d arc zy ń cą um ow ę w fo rm ie a k tu n o ta rialn e g o , k tó ra przen o si z p o w ro tem w łasn o ść nieru ch o m o ści n a darczy ń cę.19 W ra z ie sp o ru darczy ń cy p rz y ­ słu g u je roszczenie o w y d a n ie nieru ch o m o ści w n a tu rz e oraz o stw ie rd z en ie obo­ w iązk u o b d aro w an eg o do złożenia ośw iadczenia w o li co do p rze n iesien ia z p o w ro ­ tem w łasn o ści te j n ieru ch o m o ści n a d arc zy ń cę (art. 64 k.c. w zw ią zk u z a rt. 1047 § 1 k.p.c.). Je ż e li n a to m ia st n ieru ch o m o ść b ę d ą c a p rze d m io te m odw ołanej d aro w iz n y n ie sta n o w i ju ż w łasności obdarow anego, to o b d aro w an y obow iązany je st ty lk o do z w ro tu d arczyńcy w arto śc i w sp o m n ia n ej n ieruchom ości W edług p rz e ­ pisów o b ez p o d sta w n y m w zbogaceniu. Z ag a d n ien ie p rze n iesien ia w łasności n ie r u ­ chom ości n a darczy ń cę n ie w chodzi w te d y w ra c h u b ę darczy ń cy zaś p rz y słu g u je w te d y ty lk o roszczenie o zw rot w a rto śc i nieruchom ości. P o za tym , w ra z ie k w e stio ­ n o w an ia p rze z o b d arow anego dopuszczenia się p rzez niego raż ące j niew dzięczności, u w zg lę d n ie n ie k tó reg o k o lw iek z w chodzących w ra c h u b ę roszczeń zależy od u w ­ zg lęd n ie n ia p o w ó d ztw a co do zasadności od w o łan ia darow izny.

W sto s u n k u do b a rd z ie j szczegółow ych za g ad n ień n a s u w a ją się jeszcze n a s tę p u ­ ją c e uw ag i:

1. A rt. 898 !§ 2 zd. 1 k.c. odsy ła do p rzep isó w o b ezp o d staw n y m w zbogaceniu, a w ięc ró w n ież do a r t. 410 k.c., k tó ry w § 1 stan o w i, że p rze p isy a rty k u łó w p o ­ p rz e d zając y ch sto su je się do św iadczenia nienależnego. „W praw ienie w ru c h ” m e ­ ch a n iz m u b ez p o d staw n eg o wzibogacenia spow odow ane je st tym , że od chw ili od­ w o łan ia d aro w iz n y n ieru ch o m o ści o d p ad a p rzy c zy n a p ra w n a spełnionego św ia d cz e­ n ia z ty tu łu daro w izn y , w obec czego św iadczenie s ta je się n ie n ale żn e (art. 410

§ 2 k.c.).20 Z tego w zg lęd u o b d aro w an y n ie m a ju ż p o d sta w y p ra w n e j do z a trz y ­ m a n ia p rz e d m io tu d arow izny, a jc-żeli p rze d m io t te n za trzy m u je, to je s t w zb o g a­ cony. O b ow iązany je s t w ięc p o stąp ić zgodnie z dyspozycją a r t. 405 k.c., ch y b a że wchoTdzi w r a c h u b ę p rz e p is szczególny a rt. 407 k.c.

18 P o r . A . O h a n o w i c z : N i e s ł u s z n e w z b o g a c e n i e , 1956, s. 315. 19 p o r . T . D o b a c z e w s k i : F o r m a (...), N P 1957, n r 3, s. 102.

20 P o r . K o m i s j a K o d y f i k a c y j n a : U z a s a d n i e n i e p r o j e k t u k o d e k s u z o b o w i ą z a ń , z e s z . 7, 1937, s. 116.

N r 11 (107) O dw ołanie d a ro w izn y ₂₇

2. A rt. 898 § 2 zd. 2 k.c. stanow i, że od chw ili zd a rzen ia u za sa d n iają ce g o odw o­ ła n ie daro w izn y — tj. od chw ili, k ie d y o b d aro w an y dopuścił się raż ą c e j n ie w ­ dzięczności, a nie od chw ili, k ie d y d arc zy ń ca dow iedział się o niew dzięczności o b d a ro w a n e g o 21 — ponosi on odpow iedzialność n a ró w n i z b ez p o d sta w n ie w zb o ­ gaconym , k tó ry pow inien się liczyć z obow iązkiem zw rotu. W y n ik a z pow yższego, że w ed łu g a r t. 898 § 2 zd. 2 k.c. w y sta rc z a u dow odnienie z d a rzen ia u zasad n iająceg o od w ołanie darow izny, by w yłączyć o bronę obdarow anego p o le g ają cą n a ty m , że po w sp o m n ian y m zd a rzen iu zużył on lu b u tr a c ił w arto ść n ie ru c h o m o śc i w ta k i sposób, iż obecnie nie je s t ju ż w zbogacony. Inaczej m ów iąc, choćby obdaro w an y p rz e sta ł być po zd arzen iu u z a sa d n ia ją c y m odw ołanie d aro w izn y w zbogacony, nie w y g asa m im o to obciążający go obow iązek z w ro tu w arto śc i nieruchom ości. A rt. 898 § 2 zd. 2 k.c. m o d y fik u je w ięc zasad ę a rt. 409 k.c. w sensie w zm ocnienia p o zy ­ c ji w ierz y cie la-d arcz y ń cy . W ro zw aż an y m z a k resie je s t to zre sztą je d y n a k o re k tu ra przep isó w o b ezpodstaw nym w zbogaceniu.

3. S koro u zasad n io n e odw ołanie d aro w iz n y nieru ch o m o ści sp ra w ia , że odpada je d y n ie p rzy czy n a p ra w n a spełnionego św iadczenia, to p o zo stają w m ocy czy n ­ ności p ra w n e d okonane przez o b d arow anego w sto su n k u do te j nieruchom ości.

Więcej n aw e t, rów nież po u zasad n io n y m odw o łan iu d aro w izn y o b d aro w an y pozo­ s ta je w łaścicielem nieruchom ości, a zatem m oże i po w sp o m n ia n ej ch w ili sk u te c z ­ n ie rozporządzić nieruchom ością.

4. Je że li nieru ch o m o ść będ ąca p rzed m io tem odw ołanej daro w izn y sta n o w i jeszcze w łasn o ść obdarow anego, to w ra z ie sp o ru co do zasadności od w o łan ia p rzen iesien ie ?. p o w ro tem w łasności nieru ch o m o ści n a d arczyńcę n a s tę p u je dopiero z chw ilą u p raw o m o cn ien ia się w y ro k u uw zględniającego roszczenie z a rt. 64 k.c. w zw iązku z a rt. 1047 § 1 k .p .c .22 N iepew ność s ta n u p raw n eg o co do w łasności n ie ru c h o ­ m ości sp ro w ad za się w ięc do tego, k to będzie w przyszłości w łaścicielem n ie ru c h o ­ m ości. Toteż n ie k o rz y stn e s k u tk i w sp o m n ia n ej n iepew ności u le g a ją ograniczeniu do m inim um .

5. Roszczenie d arczyńcy o p a rte n a b ezpodstaw nym w zbogaceniu m a c h a ra k te r o sobisty.23 W k o n se k w e n cji w ięc, w raz ie pogodzenia się darczy ń cy z o b d a ro w a ­ nym , d arc zy ń ca m oże się zrzec sw ego roszczenia. S koro zaś p rze n iesien ie w łasności n ieruchom ości n ie n astąp iło , to o b d aro w an y — bez potrzeb y z a w ie ra n ia now ej um ow y — pozostaje w łaścicielem te j nieruchom ości.

21 P o r . T . D o b a c z e w s k i : F o r m a (...), N P 1957, n r 3, s. 102.

22 P o r . S . B r e y e r : N a b y c i e i u t r a t a w ł a s n o ś c i ( C e n t r a l n e Z a o c z n e S t u d i u m N o w e g o P r a w a C y w iln e g o , R o d z i n n e g o i O p ie k u ń c z e g o ) , .1965, z e s z . 7. s. 29.