Władysław Chojnowski
W sprawie dziedziczenia udziałów w
gospodarstwie rolnym : (na
marginesie uchwały Sądu
Najwyższego z 26 stycznia 1967 r. III
CZP 102/66, ogłoszonej w OSPiKA pod
poz. 1/I
Palestra 12/9(129), 27-29
W ŁADYSŁAW C H O JN O W S K I
W sprawie dziedziczenia udziałów w gospodarstwie
rolnym
(Na marginesie uchwały Sqdu Najwyższego z 2 6 stycznia 1 9 6 7 r. III CZP 1 0 2 /6 6 , ogłoszonej w OSPiKA pod poz. 1 J /6 8 )
W u ch w ale tej S ąd N ajw yższy stw ierd za, że „w p o stę p o w an iu o dział o tw a r tego p rzed 5 lipca 1963 r. sp a d k u obejm ującego udział w g o sp o d a rstw ie ro ln y m i o zniesienie w spółw łasności tego g o sp o d a rstw a — a rt. L X § 2 przep. w praw , k.c. zastosow ania n ie m a. P ow ołany przepis nie m a zastosow ania ró w n ież do tego (dalszego) sp a d k o b iercy , k tó ry zachow ując p ra w o dziedziczenia g o sp o d a r s tw a rolnego k o n ty n u u je p o sia d an ie sp a d k o b iercy zm arłeg o po dniu 5 lipca 1963 r., użytkującego osobiście w ydzieloną m u (w drodze niefo rm aln eg o działu) część g o sp o d arstw a roln eg o należącego do spadku, o tw arte g o p rze d tą d a tą ”.
S ta n fa k ty c z n y w te j sp ra w ie p rz e d sta w ia się, ja k n a s tę p u je :
A n to n i B. i syn jego, J a n B., byli w częściach ró w n y ch w sp ółw łaścicielam i dw óch nieruchom ości: je d n ej położonej w e w si R. o pow. 4,909 h a i d rugiej położonej w K.L. o pow . 2,821 ha. N a n ieruchom ościach ty c h p ro w a d zili od dzieln e g o sp o d a rstw a rolne.
A n to n i B. zm arł w 1947 r. P ra w o dziedziczenia po nim g o sp o d a rstw a rolnego zach o w ali jego zstępni po 1/4 części. W d n iu 2 lip c a 1963 r. J a n B. w y stą p ił z w n io sk iem o dział sp a d k u i o zniesienie w spółw łasności ty c h nieruchom ości.
W to k u p o stę p o w an ia z m a rła (17.IX.1963 r.) M a ria n n a M., có rk a A ntoniego B., po k tó re j udział jej w g o sp o d a rstw ie ro ln y m odziedziczyła có rk a je j, Ire n a C„ s ta le w ty m g o sp o d a rstw ie rów n ież po śm ierci m a tk i z a tru d n io n a, k tó ra w y s tą p iła z w nio sk iem o w y d zie le n ie jej schedy w n a tu rz e .
S ąd N ajw yższy ro z p a tru je tu w y p ad e k p rze w id zia n y w a rt. L X § 2 przep. w prow . k.c., a w ięc w idocznie sp a d k o b iercy A ntoniego B. osobiście użytk o w ali w ydzielone im części g o sp o d a rstw a rolnego.
W m yśl a rt. 689 k.p.c. m ożna połączyć p o stę p o w an ie o dział sp a d k u z p o stę p o w a n ie m o zniesienie w spółw łasności, co nie pow inno oczyw iście m ieć żadnego w p ły w u n a ro zstrz y g n ięc ie spraw y.
S ąd N ajw yższy stw ie rd z a, że jeżeli p rze d m io t sp a d k u stan o w i udział sp a d k o daw cy w nieruchom ości ro ln e j, to art. L X § 2 przep. w p ro w . k.c. nie m a za sto so w an ia. W yn ik ać to m a z p rze d m io tu d ziału (udział w spółw łasności, a nie o k reślo n a nieruchom ość). W n a stę p stw ie m ożliw e byłoby ty lk o żą d an ie zn iesie n ia w spółw łasności w m yśl a rt. 213 i n ast. k.c. m iędzy sp a d k o b ierca m i A n to n ie go B. a J a n e m B. Z d an iem S ądu N ajw yższego zastosow anie w ty m w ypadk- a rt. L X § 2 przep. w p ro w . nie b y łoby ta k ż e m ożliw e.
W końcu Sąd N ajw yższy m ów i, że u p ra w n ie n ia z pow yższego a rty k u łu m a ją c h a r a k te r ściśle osobisty i nie m ogą być dziedziczone stosow nie do art. 922 § 2 w zw iązku z a rt. 1058 k.c. R ozstrzygnięcie o dm ienne pro w ad ziło b y do dalszego
28 W ł a d y s ł a w C h o j n o w s k i N r fl (129)
ro z d ro b n ie n ia g o sp o d a rstw a rolnego po o tw a rc iu sp a d k u po d n iu 4 lip c a 1963 r. w raz ie dalszego fak ty czn eg o podziału.
W zw iązku z ty m i w y w o d am i trz e b a przytoczyć tre ść u ch w a ły S ądu N a j w yższego z d n ia 24.1.1966 r. III CO 81/65, om ów ionej już przeze m nie w a rty k u le pt.: N iek tó re za g ad n ien ia z dziedziny zbycia, zniesienia w spółw łasności i dziedziczenia g o sp o d a rstw ro ln y ch („ P a le stra ” n r 4/67). Sąd N ajw yższy w y ja ś nił w te j uchw ale, że zespół u żytków ro ln y ch zorganizow any w ra m a c h jednego lub 'kilku udziałów w e w spółw łasności je d n ej nieruchom ości w gospodarstw o ro ln e je s t g o sp o d a rstw e m ro ln y m w rozum ieniu a rt. 166 § 1 zd. 2 k.c. O czy w iście chodzić tu będzie o s ta n y fa k ty c z n e sprzed 5 lipca 1963 r.
W edług b rz m ie n ia § 2 ust. 3 ro zp o rzą d zen ia R ady M in istró w z d n ia 28 listo p a d a 1964 r. (Dz. U. N r 45, poz. 304) g o sp o d arstw o ro ln e m oże być zorganizow ane n a u d ziała ch w dwóch lub w ięcej nieru ch o m o ściach ro lnych, jeżeli p rzed dniem 5 lip c a 1963 r. zespół ty c h g ru n tó w sta n o w ił o d ręb n ą całość gospodarczą, zor g an izo w an ą p rzez w spó łw łaściciela, w ra m a c h jednego udziału w e w sp ó łw ła s ności poszczególnych nieruchom ości rolnych.
W a rty k u le sw ym doszedłem do w niosku, że jeżeli w spó łw łaściciele fa k ty c z n ie podzielili się n ieruchom ością p rze d dn iem 5 lip c a 1963 r. i zorganizow ali n a sw oich u d ziałach g o sp o d a rstw a ro ln e, to w m yśl a rt. 213 w zw iązku z a rt. 166 § 1 zd. 2 k.c. żad n e n o rm y obszarow e p rzy zn iesieniu w spółw łasności nie obo w ią z u ją i podział dopuszczalny je s t w edług dotychczasow ego sta n u p o sia d a n ia bez p o trze b y u z y sk iw an ia decyzji przez o rgan ra d y naro d o w ej do sp ra w rolnych.
T a k ie w ła ś n ie sta n o w isk o z a ją ł S ąd N ajw yższy w uchw ale z 16 czerw ca 1967 r. III C Z P 42/67, ogłoszonej w „ In fo rm a c ji P ra w n ic z e j” n r 7—8/67 pod poz. 9, w k tó re j czytam y:
•
„W w y p a d k u gdy p rze d 5 lip c a 1963 r. w spó łw łaściciele zorganizow ali od rę b n e g o sp o d a rstw a ro ln e n a w sp ó ln ej nieruchom ości, p o d z i a ł t e j n i e r u c h o m o ś c i (pod k reślen ie m oje — W. Ch.) je s t dopuszczalny bez zachow ania w y m ag a ń p rze w id zia n y ch w a rt. 163 w zw iązku z a rt. 213 k.c.” .
S tan o w isk o to nie je st p rzy p a d k o w e , bo p o tw ie rd z ił je S ąd N ajw y ższy w orze czeniu z 4 lip c a 1967 r. III CZP 50/67, ogłoszonym w te jż e „ In fo rm a c ji P ra w n ic z e j” w n rze 10/67 pod poz. 2:
„W w y p a d k u gd y w sp ó łw łaściciele podzielili fa k ty c z n ie p rze d dniem 5 lipca 1963 r. w sp ó ln ą nieruchom ość ro ln ą n a części w chodzące w sk ła d g o sp o d arstw ro ln y ch pro w ad zo n y ch przez poszczególnych w sp ó łw łaścicieli — p rze p isy a rt. 213 i 163 k.c. n ie sto ją n a przeszkodzie zn iesieniu w spółw łasności w y m ien io n ej n ie ruchom ości p rz e z je j p o d ział”.
W b re w tem u, co pisze S ąd N ajw y ższy w k ry ty k o w a n e j uchw ale, a rt. L X § 2 przep. w prow . k.c. w ca le nie m ów i o nieruchom ościach, a tylko* o uży tk o w an iu osobistym części g o sp o d a rstw a rolnego. J a k w iadom o zaś z tego, co w yżej p o w ied ziałem , go sp o d arstw o ro ln e m oże być zorganizow ane n a u łam k o w ej części je d n ej lu b k ilk u nieruchom ości i ty lk o ta cecha d ec y d u je o m ożności podziału.
J e s t rzeczą n ie w ą tp liw ą , że po d n iu 4 lip c a 1963 r. nie m ożna dokonać n ie fo rm a ln e g o p o d ziału g o sp o d a rstw a ro ln eg o ze sk u tk ie m z a rt. L X § 2 przep . w p ro w . k.c., poniew aż w p rze p isie ty m m ów i się w y ra ź n ie o po d ziale sprzed 5 lip c a 1963 r. i n a d ty m zag ad n ien ie m n ie m a się co za trzy m y w a ć.
J e ś li chodzi o Ire n ę C. (w nuczkę A ntoniego B.), to m a tk a jej m ia ła zo rg an i zow ane g o sp o d a rstw o ro ln e w ra m a c h sw ego udziału, k tó re to g o sp o d a rstw o ro
i-N r 9 (129) P r a w o r z ą d n o ś ć w y k o n a n i a k a r y p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i 29 n e odziedziczyła ona po m a tc e ze w szy stk im i je j u p ra w n ie n ia m i (art. 922 i 1058 k.c.). S ą to p r a w a m a ją tk o w e , k tó re nie są, oczyw iście, zw iązan e z osobą z m a r łego, ja k np. te p ra w a , o k tó ry c h m ów ię w sw oim „ P ra w ie sp a d k o w y m ” n a s tr. 15—21 (użyczenie rzeczy, um ow a o p rac ę, zlecenie, uży tk o w an ie, p ro w ad zen ie p rze m y słu k o ncesjonow anego itd.).
P rz y to cz en ie arg u m e n tó w i orzecznictw a w sp ra w ie m ożliw ości podziału n ie ruchom ości ro ln e j, k tó re j w spółw łaściciele p rz e d 5 lip c a 1963 r. fak ty c z n ie się n ią podzielili i zo rganizow ali n a sw ych u d ziałach g o sp o d a rstw a ro ln e, było p o trz e b n e po to, by w y k az ać , że u sta w o d aw ca (i po w o łan e p rze ze m n ie orzecz nictw o) w sposób je d n a k o w y ro zw ią zał p ro b lem p o d ziału nieruchom ości r o l n y c h •—• zarów no gdy chodzi o w spółw łaścicieli, ja k i gdy chodzi o s p a d k o b ie r ców — ty lk o w oddzielnych przep isach , ratio legis zaś ty c h p rzep isó w leży w p o szan o w an iu p rzez niego p o w sta ły ch sta n ó w fak ty c zn y c h . W Polsce je st około 200 000 g o sp o d a rstw zorganizow anych n a udziałach. Do ta k pow ażnego p ro b le m u należało się usto su n k o w ać w sposób życiow y i p ra k ty c z n y i uznać te sta n y fak ty c zn e .
P rzep is w p ro w a d za jąc y n a w zór a rt. L X § 2 nie b y ł tu p o trze b n y , gdyż p rz e pisy p ra w a rzeczow ego w zasadzie m a ją m oc w ste cz n ą (art. X X X V III przep. w prow . k.c.), za g ad n ien ie w ięc to znalazło ro zw ią zan ie w a rt. 213 k.c.
S tanow isko m oje z n a jd u je p o n ad to p o p arc ie w o sta tn io ogłoszonym w „ In fo r m a c ji P ra w n ic z e j” (nr 1/68) orzeczeniu SN z 14.XI.1967 r. I II C ZP 74/67 n a s tę p u ją ce j treśc i:
,,3. W p o stę p o w an iu o podział g o sp o d a rstw a rolnego należącego w częściach u łam kow ych do dw óch w spółw łaścicieli, z k tó ry ch je d e n zm arł przed 5 lipca 1963 r., a d ru g i po tej dacie, dopuszczalny je s t podział bez zachow ania przepisów o no rm ach obszarow ych w ta k im w y p ad k u , gdy sp a d k o b iercy ty c h w łaścicieli p odzielili się fa k ty c zn ie ty m g o sp o d arstw em p rze d dniem 5 lip c a 1963 r., w n a stę p stw ie czego u ż y tk u ją osobiście w ydzielone części tego g o sp o d a rstw a ”.
EMIL MERZ
Rozważania z zakresu praworzqdności
wykonania kary pozbawienia wolności
(w świetle zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 lutego 1 9 6 6 r. w sprawie regulaminu wykonywania kary pozbawienia wolności — Dz. Urz. Min. Spr. N r 2, poz. 12)
R e d a k c j a u w a ż a za s t o s o w n e p o in fo r m o w a ć c z y t e l n ik ó w , ż e a u to r n ie u w z g lę d n ił w n in ie j s z y m o p r a c o w a n iu p r o p o z y c ji u s t a w o d a w c z y c h z a w a r t y c h w p r o j e k c ie p r a w a k a r n e g o w y k o n a w c z e g o (W y d a w n ic tw o P r a w n ic z e ,
