"Österreichische Zeitschrift für Kunst und Denkmalpflege" 27 (1973), 28 (1974)

"Österreichische Zeitschrift für Kunst

und Denkmalpflege" 27 (1973), 28

(1974)

Ochrona Zabytków 33/1 (128), 92-95

Liczne duże ubytki uzupełniono papierem czerpanym, na którym sk opiow an o kserograficzne brakujące fragmenty m iedziorytów z inn ego, zachow anego egzemplarza atlasu. K aszerowano papierem japońskim na m etylocelulozę. W zakończeniu kilka uwag o pędzlach japoń sk ich, używanych w konserwacji papieru.

L. R i t t e r p u s c h , Kartenrestaurierung in Archiven (Konser­ wacja map w archiwach), ss. 260— 262. K rótkie zestaw ienie m etod stosow anych przy oczyszczaniu, usuwaniu podklejeń, zabezpiecza­ niu załam ań oraz powierzchni malowanych lub pokrytych atra­ m entem , uzupełnianiu ubytków, wzmacnianiu i kaszerowaniu z uwagami o sposobach przechowywania papierowych map. Podano też typow y proces postępow ania konserwatorskiego, stosow anego w H eskim Archiwum Państwowym w Marburgu.

Th. B r a c h e r t, M öbellacke, Oberflächen von M öbel. Teil I V (Lakiery do mebli, powierzchnie mebli. Część IV), ss. 263— 274, 1 il., str. w jęz. angielskim. Ciąg dalszy z z. 1— 3. Siedemnasto- i osiem nastow ieczne recepty lakierów i politur d o m ebli oraz sp o­ soby politurow ania. Obszerne fragmenty traktatu J. A . R oubo (1769— 1774) i z podręcznika H . Stöckela (1799). Literatura.

Spraw ozdania

D . v . M a n t e u f f e l - S z o e g e , Jahrestagung 1978 des Deutschen Restauratoren Verbandes vom 26—28. 4 in Lübeck (Doroczna sesja N iem ieckiego Związku Konserwatorów 26— 28.4 w Lubece), ss. 274— 276.

Th. B r a c h e r t , Rubenstagung in Antwerpen (Sesja rubensowska w Antwerpii), s. 276.

Literatura fachow a

(T. B ., rec.), G . E m i l e-M a 1 e, Gemälde a u f Leinwand und H olz. Ratschläge fü r Sam m ler und Restauratoren (Malowidła na płótnie i drewnie. Poradnik dla zbieraczy i konserwatorów), Rem brandt- Verlag, Berlin 1977, s. 278.

(R. V uilleum ier, rec.), E. F o 1 1 z, Z ur Herstellungstechnik der byzantinischen Silberschalen aus dem Schatzfund von Lambousa (W sprawie techniki wykonania mis srebrnych ze skarbu znalezionego w Lambousa), Jahrbuch des Röm isch-Germ anischen Zentralmuse­ um s M ainz, Jg. 22, 1975, s. 278.

(R. V uilleum ier, rec.), E. van de W e t e r i n g, D e jonge Rembrandt aan het werk. M ateriaalgebruik en Schildertechnik van Rembrandt in het begin van zijn L eid se période; K . G г о e n, Schildertechnische aspecten van Rembrandt vroegste schilderijen. Microscopische obser- vaties en de analyse van verfmonsters; Oud H olland, Jg. 91, 1977, s. 278.

H. R o s s , U. A r n d t , Aufgaben des Umweltschutzes im Bereich von Kunstgüter-Denkmelpflege (Zadania ochrony środowiska w za­ kresie ochrony dzieł sztuki), E. Schmidt-Verlag, Berlin-Bielefeld­ M ünchen R eihe Berichte, 1977, Hf. 5, ss. 278, 281.

O m ów ienie książek

(R . W ihr, rec.), H . B o r g e r , Das Römisch-Germanische Museum Köln (M uzeum Rzymsko-Germańskie w Kolonii), Callwey-Verlag, M ünchen 1977, s. 281.

(M . K oller, rec.), P. i L. M o r a , P. P h i 1 i p p о t, L a Conser­ vation des Peintures M urales (Konserwacja malowideł ściennych), IC C R O M , B ologna 1977, ss. 281— 282.

Oprać. Ziem ow it M ichałowski

Ö ST E R R E IC H ISC H E ZEIT SC H R IFT FÜR K UNST U N D D EN K M A L PFL E G E .

W yd. Österreichisches Bundesdenkrralamt, W iedeń, Kwartalnik.

Rocznik XX VII (1973)

Z eszyt 1/2, stron 96, ilustracje ~

Beiträge zur baugeschichtlichen Erforschung der Klosterkirche von Kremsmünster (Przyczynki do badań historyczno-architektonicznych kościoła klasztornego w Kremsmünster):

N . W i b i r a 1, Denkm alpflege und Forschung (Problemy konserwa­ torskie i badawcze), ss. 1— 7, 7 il. Prezentacja wyników ostatnich odkryć i nawiązujących do nich prac konserwatorskich, które um oż­ liwiły uczytelnienie członow ania otw orów okiennych trzynastowiecz­

nej absydy głównej, lokalizację absyd bocznych i stwierdzenie dob­ rze zachowanej substancji średniowiecznej w dalszych partiach bu­ dynku.

E. D o b e r e r , D ie gew ölbte Klosterkirche des X III Jahrhubderts (Sklepiony kościół klasztorny z XIII w.), ss. 8— 24, 12 il., 5 rys. N a podstawie w yników szeroko zakrojonych i wnikliwych badań architektonicznych i archiwalnych autorka podejmuje próbę teore­ tycznej rekonstrukcji trzynastowiecznego kształtu kościoła, zatar­ tego późniejszymi przebudowam i, zwłaszcza przekształceniem w duchu baroku dokonanym w końcu X V II w. przez C. Carloniego. A neks do artykułu obejm uje krótkie sprawozdania dalszych pra­ cowników .

H. R о к y t a, Ein Reisebericht von 1191 über sdie Kleinarchitektur­ en des Landschaftsparks von Schloss Schönhof in Böhmen (Sprawoz­ danie z podróży w roku 1791, dotyczące zabytków architektury ogro­ dowej parku krajobrazowego pałacu Krasny Dvur w Czechach), ss. 24— 29, 2 il. Analiza opisu parku przy rezydencji hrabiego Czer­ nina pióra F. K leista, jak o przyczynku do historii sztuki ogrodowej i historii kultury umysłowej przełomu oświecenia i romantyzmu.

M. S c h w a r z , D ie Baugeschichte des Festsaales der Technischen Hochschule in Wien (H istoria budowy sali paradnej Politechniki Wiedeńskiej), ss. 29— 40, 1 il., 12 rys. A naliza przebiegu budowy i wyposażenia obiektu w latach 1814— 1842 dostarcza ciekawych przyczynków do historii przemian ówczesnych gustów, koncepcji artystycznych oraz tendencji polityki kulturalnej i um ożliwia wgląd w ówczesną organizację projektowania i inwestycji budowlanych.

M. K o l l e r , D er A lbrechtsm eister und Conrad Laib — techno­ logische Beiträge zur Tafelmalerei des ,.Realistischen Stiles ’ in Österreich (M istrz ołtarza Albrechta i Konrad Laib — Technologicz­ ne przyczynki do historii malarstwa tablicowego „stylu realistyczne­ go” w Austrii), ss. 41— 55, 10 il., 11 rys. Ciąg dalszy zamieszczonego wcześniej artykułu, w którym autor na tle porównawczym analizuje szczegóły warsztatowe — m.in. sposoby wyznaczania ogólnych za­ rysów kom pozycji obrazu i granic złotych teł, sposoby złocenia itd.

M ittelalterliche Glasmalerei. Erforschung — Restaurierung (Śred­ niowieczne witrażownictwo. Badania — restauracja):

E. F r o d l - K r a f t , Untersuchungen und praktische Erfahrun­ gen in der Konservierung m ittelalterlicher Glasgemälde 1963— 1912 (Badania i praktyczne doświadczenia w zakresie konserwacji śred­ niowiecznych witraży w latach 1963— 1972), ss. 55— 65, 12 ił. Jest to referat w ygłoszony na VIII kolokwium Corpus Vitrearum Medii Aevi w 1972 r., w którym podsum owano problem atykę badawczą dotyczącą procesów destrukcji szkła i opracowań malarskich oraz problematykę konserwatorską w zakresie oczyszczania, zabezpie­ czania powierzchni itd.

E. B a c h e r , Aussenschutzverglasung (Zewnętrzne oszklenie za­ bezpieczające), ss. 66— 68, 2 il., 1 rys. Autor powraca raz jeszcze do szeroko ju ż dyskutowanego problemu zabezpieczania witraży przez zastosow anie dodatkow ego, zewnętrznego oszklenia i podsum owuje dotychczasowe doświadczenia w tej sprawie.

E. B a c h e r , Die Chorverglasung der grazer Leechkirche und ihre Restaurierung (O szklenie prezbiterium Leechkirche w Grazu i jego restauracja), ss. 69— 74, 9 il. Autor przedstawia problematykę ik o ­ nograficzną i stylistyczną witraży z początku X IV w ., stanowiących zespół skom ponow any z resztek pierwotnie większej, złożonej z kil­ ku cykli tematycznych całości. Aneks do artykułu charakteryzuje krótko stan zachowania witraży (uszkodzenia m echaniczne i wy­ nikłe z wpływów klimatycznych i skutków dotychczasowych kon­ serwacji) i zakres proponowanych działań konserwatorskich (kle­ jenie i wzmacnianie szkła, stabilizacja warstwy malarskiej, wprowa­

dzenie zewnętrznego oszklenia).

E. B a c h e r , Das VIII. Colloquium des Corpus Vitrearum M ed ii A evi in York und Canterbury, 24. Septem ber — 1. O ktober 1912 (VIII kolokwium Corpus Vitrearum M edii Aevi w York i Canterbu­ ry, 25 września — 1 października 1972), ss. 76— 77. Sprawozdanie z przebiegu kolokwium , na którym rozpatrywano zarów no podsta­ wowe sprawy teoretyczne, jak też szczegółow e problemy techniczne ochrony i konserwacji zabytkowych witraży i analizow ano dotych­ czasowy dorobek badawczy i wydawniczy związany z korpusem malarstwa witrażowego.

K. K a l i n o w s k i , Galerie der Schlesischen Kunst der N euzeit vom X V I. bis zum X V III. Jahrhundert im Schlesischen Museum in Breslau (W roclaw ) (Galeria nowożytnej sztuki śląskiej od XVI do XVIII w. w Muzeum Śląskim we Wrocławiu), ss. 77— 81, 6 il. Po o m ó ­

wieniu genezy pom ysłu stw orzenia galerii i charakterystyce jej kon­ cepcji, autor kolejno przedstawia i kom entuje poszczególne działy ekspozycji.

R. P e r g e r , Z ur H erkunft des Hieronym us-Reliefs a u f Burg Lichtenstein (W sprawie pochodzenia płaskorzeźby św. Hieronima z zamku Lichtenstein), ss. 82— 84. W nawiązaniu do wcześniejszego artykułu G . H ajosa, autor wysuwa inne hipotezy dotyczące p och o­ dzenia zabytku: bądź z kościoła St. Maria am Gestade w W iedniu, bądź też z wiedeńskiego dom u pokutnego dla kobiet, noszącego wezw anie tegoż św iętego.

F. H u l a , M ittelalterliche Kultmale — ein Nachtrag (Średnio­ wieczne zabytki kultowe — uzupełnienia), ss. 84— 86, 1 il. Uzupełnia­ jąca wcześniejszą publikację książkow ą lista dalszych zabytków (m .in. wieczne lampy cm entarne, kaplice cmentarne), poprzedzona krótkim wstępem.

W spom nienia pośmiertne France Stelé (W. Frodl), s. 190. Jaroslav H elfert (H. R okyta), s. 87.

Recenzje

F. F u h r m a n n , Anton Faistauer, Salzburg 1972 (rec. M. Poch- K alous), s. 87.

E. E g g , Kunst in Tirol, M alerei und Kunsthandwerk, Innsbruck 1972 (rec. E. Bacher), ss. 88— 89.

D ie Kunstdenkmäler der Schweiz, D ie Kunstdenkmäler des Kantons St. Gallen, Bd. V, Basel 1970, D ie Kunstdenkmäler des Kantons Basel-Stadt, Bd. I, Basel 1932 (reedycja 1971) (rec. I. Höfer), s. 89. D ie Bauwerke und Kunstdenkmäler von Berlin: Charlottenburg, T. I, Schloss Charlottenburg, Berlin 1970, S tadt und Bezirk Spandau, Ber­ lin 1971 (rec. 1. H öfer), ss. 89— 90.

J. L a f o n d , Les vitraux de l ’eglise Saint-Ouen de Rouen, T. I, Paris 1970 (rec. E. Frodl-K raft), ss. 90— 93.

O. T r a p p , Tiroler Burgenbuch, Bd. I, Bozen 1972 (rec. G. Clam- Martinic), ss. 93— 94.

M. К u t z n e r, C ysterska architektura na Śląsku w latach 1200— 1330, Toruń 1969 (rec. F. Vongrey), ss. 94— 95.

H. K i e r , D er m ittelalterliche Schmuckfussboden unter besonderer Berücksichtigung des Rheinlandes, D üsseldorf 1970 (rec. E. D obe- rer) s. 95.

Zeszyt 3/4, stron 103, ilustracje

W. F r o d l , Einheit von Theorie und P raxis — zum Centenarium der ungarischen Denkm alpflege (Jedność teorii i praktyki — w związ­ ku ze stuleciem węgierskiego konserwatorstwa), ss. 97— 108, 12 il., 3 rys. Po krótkim om ów ieniu początków węgierskiej służby konser­ watorskiej i charakterystyce najistotniejszych prac z tego okresu, autor przechodzi do obszernej relacji dotyczącej współczesnej sy­ tuacji konserwatorstwa na Węgrzech. Obok spraw organizacyjnych przedstawia główne założenia teoretyczne i ważniejsze realizacje konserwatorskie.

H. K r a s s e r , Zur siebenbürgischen Nachfolge des Schottenmeisters (W sprawie siedmiogrodzkiego dziedzictwa mistrza ołtarza w Schot­ tenkirche), ss. 109— 121, 13 il. Opierając się na wynikach szczegóło­ wej analizy ikonograficznej i stylistycznej autor stawia tezę, że om a­ wiany obiekt z fary w Birthalm wbrew dotychczasowym poglądom jest niejednolity i złożony został na początku X V I w. w obecnie istniejącą całość. Część starsza (predella i zwieńczenie) wykonana została w 1483 r., zapewne przez członka warsztatu ołtarza z Schot­ tenkirche w W iedniu, część środkowa natom iast pochodzi dopiero z początku XVI w.

W. B r a u n e i s , B eitrag zur mittelalterlichen Topographie der S ta d t Wien (Przyczynek do topografii średniowiecznego Wiednia), ss. 121— 131, 9 il., 3 rys. Zestawiając ze sobą i analizując uszerego­ wane chronologicznie widoki m iasta (poczynając od powstałego w 1438 г., a kończąc na przedstawieniach z połow y wieku XV I), autor omawia niektóre szczegóły układu przestrzennego średnio­ wiecznego Wiednia i charakteryzuje ważniejsze, dziś nie zachowane

ub znacznie przebudowane, elementy zabudowy.

W. M ü l l e r , Vorkommen und Variationen einer Rippenkonfigura­ tion Nürnberger M eisterstücke in der österreichischen Spätgotik (Przykłady występowania pewnego typu konfiguracji żeber sklepien- nych, znanych z norymberskich majstersztyków, oraz jego odmian w austriackim późnym gotyku), ss. 132— 139, 3 il., 5 rys. A utor d o ­ starcza ciekawego przyczynku do historii średniowiecznego war­ sztatu budowlanego i geometrycznych podstaw projektowania ar­ chitektonicznego, analizując (za pom ocą porównania dawnych ry­ sunków i m odeli z konkretnymi realizacjami budowlanym i) sposób rozmierzania i konstrukcyjne podstawy określonych odm ian późn o­ średniowiecznych sklepień, udowadniając przy okazji żyw otność gotyckich tradycji warsztatowych p o wiek XVIII.

W. K i t l i t s c h k a , Carpoforo Tencallas Gewölbefresken in der Sakristei des S tiftes H eiligenkreuz (Freski sklepienne Carpoforo Tencalli w zakrystii klasztoru Heiligenkreuz), ss. 139— 144, 4 il., 1 rys. Omówienie problematyki artystycznej i ikonograficznej cyklu fresków uchodzących za namalowane od nowa po pożarze w 1709 r., które po usunięciu przemalowań okazały się oryginalnym dziełem mistrza z 1667 r.

D ie Virgil- und die M aria-M agdalena-Kapelle a u f dem Stephansplatz in Wien (Kaplica Virgiliusza i Marii Magdaleny na placu Stefana w Wiedniu):

G. M o s s i e r , D ie Ausgrabungen des Bundesdenkmalamtes-ein Vorbericht (Wykopaliska Federalnego Urzędu Konserwatorskiego — Sprawozdanie wstępne), ss. 144— 153, 6 il., 7 rys. Sprawozdanie z prowadzonych przy okazji budowy metra prac archeologicznych, w trakcie których zbadano resztki fundamentów obiektu rozebra­ nego w 1781 r., lecz znanego ze źródeł pisanych i ikonografii. A utor wyróżnia pięć faz budowy — od XIV do XVI w.

R. P e r g e r , Zur Geschichte des neuen Karners und der Kapellen St. Virgilius und St. M aria Magdalena a u f dem wiener Stephansfreit- h o f (Przyczynek do historii nowego carnarium i kaplic Św. Virgiliu­ sza i Św. Marii Magdaleny na cmentarzu katedry Św. Stefana w Wiedniu), ss. 153— 160, 5 il., 1 rys. N a podstawie m ateriałów archi­ walnych autor charakteryzuje funkcje, jakie kolejno pełnił obiekt odsłonięty w czasie badań archeologicznych, i prezentuje obfity m a­ teriał faktograficzny dotyczący m.in. fundacji ołtarzowych, p o ­ chów ków itd.

M. Z y k a n , Zur kunstgeschichtlichen Bedeutung der neuent­ deckten Unterkirche (W sprawie znaczenia nowo odkrytego kościoła dolnego dla historii sztuki), ss. 160— 169, 4 il., 3 rys. Artykuł stanowi próbę odniesienia wyników analizy odkopanych reliktów do d o ­ tychczasow ego stanu badań dotyczących kaplic cmentarnych, k o ­ stnic, kaplic wielopoziom ow ych, krypt i system ów średniowiecz­ nych dekoracji malarskich.

D ie Bürgerspitalkirche in Weitra und ihre Restaurierung (Kościół szpitala mieszczańskiego w Weitra i jego restauracja) :

W. K a t z e n s c h l a g e r , Zur Baugeschichte des Bürgerspitals in Weitra (W związku z historią budowy szpitala mieszczańskiego w Weitra), ss. 169— 176, 5 il., 1 rys. Uwagi na temat historii fun­ dacji i budowy oraz dalszych losów obiektu, wzniesionego w X IV w ., rozbudow anego w końcu XV w ., przebudowanego w pierwszej p o ­ łowie X V III w. i spustoszonego w czasie drugiej wojny św iatow ej, a stanowiącego ciekawy zabytek architektury oraz historii kultury. Aneks zawiera transkrypcję ciekawych z punktu widzenia historii kultury duchowej i kultu religijnego napisów ściennych oraz ich analizę paleograficzrą i treściwą.

E. B a c h e r , D ie Wandmalereien der Spitalkirche in W eitra (M a­ lowidła ścienne kościoła szpitalnego w Weitra), ss. 1.76— 181, 6 il. Omówienie dekoracji malarskiej, na którą składają się dwie grupy m alowideł: jedna z połow y X IV w. (m.in. H ołd Trzech K róli, le ­ genda św. Elżbiety), druga zaś z końca XIV oraz X V w.

I. F r i e s e n , Baden in alten Ansichten (Baden na starych wido­ kach), ss. 181— 196, 13 il. Po dokonaniu rekapitulaeji historii tego znanego miasta uzdrowiskowego autor prezentuje i kom entuje obszerny zestaw dawnych widoków miasta.

Recenzje

D ie Kunstdenkmäler von Rheinland- Pfalz, Der D om zu Speyer, M ün­ chen 1972 (rec. E. Doberer), ss. 197— 198.

G. P. F e h r i n g , Unterregenbach, Kirchen, H errensitz, Siedlungs- bereichc, Bd. I, Stuttgart 1972 (rec. H. Ladenbauer-Orel), s. 199. H. R. H a h n l o s e r , Villard de Honnecourt, Kritische Gesam­ tausgabe des Bauhüttenbuches, Graz 1972 (rec. E. Doberer), ss. 199—

A . K i e s l i n g e r , D ie Steine der Wiener Ringstrasse, ihre tech­ nische und künstlerische Bedeutung, Bd. IV, W iesbaden 1972 (rec. W. FrodI), s. 200.

Rocznik X X VIII (1974)

Z eszyt 1/2, stron 72, ilustracje

O. D e m u s , D ie byzantinischen Emails des Salesianerinnenklosters in Wien (Bizantyńskie em alie klasztoru Salezjanek w Wiedniu), ss. 1— 4, 3 il. A naliza ikonograficzna i stylistyczna dw óch dotąd szerzej nie znanych, bizantyńskich, em aliowanych m edalionów . W wyniku tej analizy m edalion ze św. M ikołajem w ydatowany został na wiek X , zaś m edalion z Archaniołem R afaelem na wiek X I. M edaliony te, zapewne zdobycz wojenna wypraw krzyżow ych, zna­ lazły się w W enecji, a w wieku X IX użyte zostały wtórnie przez tamtejszego złotnika do ozdobienia relikwiarza dla kościoła Sa­ lezjanek.

Studien zum A ltbestan d der Stiftskirche von Kremsmünster (Studia dotyczące pierwotnej substancji kościoła klasztornego w Krems- miinster):

N . W i b i r a l , M arginalien zur Frühzeit (M arginalia do czasów wczesnych), ss. 4— 12, 4 rys. Sprawozdanie z kolejnego etapu prac badawczych i budow lanych, których wyniki znacznie uzupełniły dotychczasowy obraz najdawniejszej formy obiektu. Ich interpreta­ cja na szerokim tle porównawczym um ożliwiła wyróżnienie kolej­ nych form kościoła: m ałego, murowanego budynku trójabsydowe- go z VIII w. oraz późnorom ańsko-gotyckiej bazyliki, zbarokizow a- nej następnie w X V III w. D o tej części wstępnej dodano szczegóło­ we dokum entacje na temat badań ceramiki budowlanej (A. Schirm- böck), badań architektonicznych w okolicach empory i południo­ wej części kościoła (H . Braun), badań reliktów dawnych polichro­ mii (H. M. Berger).

E. D o b e r e r , D ie Freigelegten Bauteile an der N ordseite der Hochmittelalterlichen K losterkirche (Elementy architektoniczne od­ słonięte w północnej części kościoła klasztornego z okresu pełnego średniowiecza), ss. 17— 32, 10 ił., 7 rys. Nawiązując do poprzednich artykułów, autorka podejm uje próbę pogłębienia analizy i interpre­ tacji odkrytych części daw nego założenia i zestawienia uzyskanych wyników z dotychczasow ą wiedzą o dawnym kształcie i historii obiektu. W yniki pozwalają m.in. na umocnienie tezy o związkach z architekturą „C luny I I ” i dow odzą znacznego wpływu wczesnego założenia na kształt późniejszych przebudów kościoła.

W. H e i k e , D er Vitusaltar im Landesmuseum Klagenfurt (Ołtarz św. Wita w Muzeum Krajowym w Klagenfurt), ss. 32— 43, 12 il. W wyniku analizy ikonograficznej ołtarza pochodzącego ze szpitala w St. Veit autor dochodzi d o wniosku, że obrazy zm ontow ane są w niewłaściwej kolejności i przedstawia projekt ich w łaściw ego usze­ regowania. A naliza stylu wykazuje powiązania artystyczne obiektu z południowoniem ieckim kręgiem sztuki i umacnia jego datow anie

na okres p o 1470 r.

P. S w i t t a l e k , D ie Restaurierung des D achreiters der Pfarrkirche von M a riasdorf im Burgenland, ein Beitrag zum Problem der Bahan- dlung von historischen Restaurierungen (Restauracja sygnaturki na dachu kościoła farnego w Mariasdorf, w prowincji Burgenland, przy­ czynek do traktowania historycznych restauracji;, ss. 43— 46, 5 il., 1 rys. Po zreferowaniu ważniejszych faktów dotyczących historii przemian budowlanych gotyckiego kościoła autor charakteryzuje przebieg restauracji w 1882 r., przeprowadzonej przez znanego architekta węgierskiego, projektanta gm achu parlamentu w Buda­ peszcie, Imre Steindl, a następnie analizuje problem w spółczesnego stosunku d o ówczesnych prac restauratorskich (zwłaszcza budowy neogotyckiej sygnaturki), opow iadając się ostatecznie za uszano­ waniem dziew iętnastowiecznych zmian.

F . B e r g , Z ur Restaurierung der Antonikapelle in Grosshöf к in, Burgenland (W związku z restauracją kaplicy Św. Antoniego w Gross­ höflein, prowincja Burgenland), ss. 47— 49, 5 ił. Omówienie kom plek­ sowej konserwacji obiektu (architektura, polichrom ie, wyposaże­ nie), w czasie której zidentyfikow ano nie znanego dotąd w litera­ turze autora prac malarskich — Jana Chrystiana Lentla.

E. V e n с s a , Haus Dampfschiffgasse 18. Z ur historistischen Wohn­ hausarchitektur in Wien (Dom przy Dampfschiffgasse 18. W sprawie architektury domów mieszkalnych Wiednia w okresie historyzmu), ss. 49— 54, 2 il., 5 rys. N a przykładzie jednego z dom ów z połow y X IX w. autor podejmuje próbę naszkicowania zasadniczych cech formalnych architektury mieszkaniowej tego czasu i rozważa prob­ lem stosunku do innych dziedzin twórczości architektonicznej.

E. K r a u s s , J. A h r e n d , D ie Renaissanceorgel a u f Schloss Churburg in Südtirol (Renesansowe organy na zamku Churburg w Tyrolu Południowym), ss. 54— 58, 5 il. D ok ład na analiza małych organów koncertowych z 1559 r. w świetle dotychczasow ego stanu wiedzy organologicznej oraz opis prac konserwatorskich wykona­ nych przy mechanizmie i obudow ie.

E. K r a u s s , D ie erneuerte D om orgel in S t. Pölten (Odnowione organy katedralne w St. Pölten), ss. 59— 60, 1 ił. Omówienie prac przy mechanizm ie organów z 1722 r., które na skutek przebudów zatraciły ja k o instrument sw oją wartość zabytkow ą. D zięki powro­ towi d o traktury mechanicznej, częściowej rekonstrukcji dawnej dyspozycji itd. udało się przywrócić część ich dawnej wartości.

A. W i e d , Linzer Strukkateure-eine Austeilung des Stadtmuseums in N ordico in L in z (Sztukatorzy z Linzu — wystawa Muzeum M iej­ skiego w domu „Nordico” w Linz), ss. 60— 62, 4 ił. Recenzja wysta­ wy prezentującej sztukę sztukatorską Górnej Austrii od początku XVII d o końca X V III w., głównie z punktu widzenia problematyki artystycznej. Wystawa umożliwiła identyfikację twórców kilku d o­ tąd nie znanych dzieł.

Recenzje

H. J. G e n g e , D ie liturgiegeschichtlichen Voraussetzungen des Lambacher Freskenzyklus, Münsterschwarzach 1972 (rec. N . W i­ biral), ss. 62— 64.

N . R a s m o , Affreschi del Trentino e dell A lto Adige, Trento 1971 (rec. E. Bacher), ss. 64— 65.

O. T r a p p , Tiroler Burgenbuch, Bd. II, B ozen 1973 (rec. G. C. M artinie), ss. 65— 66.

Denkmale in Thüringen. Ihre Erhaltung und Pflege in den Bezirken Erfurt, Gera und Suhl, Weimar 1973 (rec. W. K itlitschka), s. 66. A . F o r e r, Orgeln in Österreich, M ünchen 1973 (W. Kitlitschka), s. 66.

Glossarium A rtis. Deutsch-Französisches Wörterbuch zur Kunst, Tübingen 1971— 1973 (rec. E. Doberer), ss. 66— 67.

A. K n o e p f l i , Schweizerische Denkmalpflege-Geschichte und Doktrinen, Zürich 1972 (rec. W. K itlitschka), s. 67.

M. M o j z e r, Torony, kupola, kolonnad, Cahiers d'histoire de Vart, nr 1, Budapest 1971 (rec. G. H ajos), ss. 67— 68.

G. G a l a v i c s , Programm és müalkotàs a 18. szà za d végén, Cahiers d ’histoire de l ’art, nr 2, Budapest 1971 (rec. G . H ajos), s. 68. Heves megye müemlèkei, Budapest 1972 (rec. G. H ajos), s. 68. E. C e v c , Gotska Plastika na Slovenskem, Ljubljana 1973 (rec. E. Bacher), ss. 68— 70.

Zeszyt 3, stron 71, ilustracje

(Num er specjalny pośw ięcony M. Dvorakow i)

K . M . S w o b o d a , Vortrag zum 30. Todestag von M a x Dvorak gehalten an der U niversität Wien (Wykład wygłoszony na Uniwersy­ tecie Wiedeńskim w 30 rocznicę śmierci М аха Dvoraka), ss. 74— 81, 1 il. N a tle informacji biograficznych artykuł kreśli kolejne etapy rozwoju indywidualności naukowej D voraka, m ierzone jego kolej­ nymi dziełami, analizuje zależności od mistrza W ickhoffa i p o d ­ kreśla jeg o zasługi dla rozwoju historii sztuki w Austrii zarów no w sensie badawczym, jak i instytucjonalnym.

H. R o k y t a , M a x D vorak und seine Schule in den böhmischen Ländern (M ax Dvorak i jego szkoła w krajach czeskich), ss. 81— 89, 1 ił. Artykuł uwypukla czeskie powiązania D voraka — z jednej stro­ ny poprzez ukazanie wpływ ów czeskiego środowiska na form ow a­ nie się jego młodzieńczej osob ow ości, z drugiej strony przez przed­ stawienie zakresu późniejszego oddziaływania dojrzałego już c zło ­ wieka na środow isko czeskich intelektualistów.

W. F r o d l , M a x D vorak „Katechismus der D enkm alpflege” („Katechizm ochrony zabytków” М аха Dvoraka), ss. 90— 105, 14 il. N a tle ówczesnej sytuacji w zakresie ochrony i konserwacji zabyt­ ków w Europie środkowej, determinowanej z jednej strony w ystą­ pieniami teoretycznymi P. Clemena, A . Riegla i G. D eh ia, z drugiej zaś strony rutyną urzędowych instytucji konserwatorskich, autor przedstawia główne zarysy koncepcji teoretycznych D voraka oraz projektów zmian strukturalnych służby konserwatorskiej. P o d sta ­ wą w niosków jest tekst „K atechizm u” .

M . D v o r a k , Einleitung zum ersten Band der österreichischen Kunsttopographie (W stęp do pierwszego tomu austriackiej topografii artystycznej), ss. 105— 114. Przedruk jednego z najbardziej w ażkich tekstów D voraka z 1907 r., w którym formułuje on klasyczne p o ­ glądy na temat celu, zakresu i m etod naukowej inwentaryzacji z a ­ bytków, jej znaczenia dla badań nad sztuką oraz dla ochrony i k o n ­ serwacji zabytków.

E. F r o d l - K r a f t , Die österreichische Kunsttopographie — Betrachtungen sub specie fundatoris (Austriacka topografia artys­ tyczna — rozważania „sub specie” furdatora-założyciela), ss. 114— 130, 9 il. A u tork a szeroko analizuje założenia sprecyzowane przez D voraka dla topografii artystycznej i omawia kryteria ocen war­ tościujących stosow anych przy jej redagowaniu, porównując je z obecnym i tendencjam i inwentaryzacji zabytków.

M. D v o r a k , D enkm alpflege in Österreich (Ochrona zabytków w Austrii), ss. 131— 137. Przedruk referatu w ygłoszonego na zjeździe konserw atorskim w 1911 r., zawierającego szkic dziejów austriackiej służby konserw atorskiej oraz próbę oceny zarówno pozytywnych, а к i negatyw nych zjawisk w poszczególnych etapach jej rozwoju.

jG . H a j o s , R iegle Gedankengut in D vorak Einleitung zur öster­ reichischen Kunst topographie (Spuścizna intelektualna Riegla we wstępie napisanym przez Dvoraka do austriackiej topografii artys­ tycznej), ss. 138— 143. Artykuł om awia charakter i zakres wpływów R iegla, podkreślając szczególnie jego inspirującą rolę w sprecyzo­ waniu system u w artościow ania zabytków oraz zaakceptowaniu p o ­ pularyzatorskiej i wychowawczej roli inwentaryzacji zabytków.

E. F r o d l - K r a f t , D es G rabm al M a x D voraks (Nagrobek М аха Dvoraka), s. 144, 2 il. K rótka analiza formy i treści nagrobka w zniesionego na cmentarzu w H rusovanach oraz m odelu nie zreali­ zowanego projektu nagrobka, który miał stanąć na cmentarzu cen­ tralnym w W iedniu.

Zeszyt 4, stron 79, ilustracje

H. S m e t a c k o v a - C i z i n s k a , Der K aisersaal im Schloss Troja in P rag (Sala Cesarska pałacu Troja w Pradze), ss. 145— 161, 11 il. Szczegółow a analiza problem atyki artystycznej i bardzo b o ­ gatego programu ikonograficznego dekoracji malarskiej głównej sali paradnej i przylegających d o niej korytarzy w pałacu Sternber- ęów w Pradze, wykonanej w k oń cu X V II w. przez braci Godyn z Antwerpii. Program pośw ięcony jest głównie apoteozie Habsbur­ gów , uwzględnia jednak także elem enty alegoryczne i historyczno- -narracyjre, a wśród nich również sprawę polskiej odsieczy W ied­ nia (m.in. portret Jana 111).

M . Z y k a n , D ie Madonna der Dominikanerkirche ir, Friesach (Madonna z kościoła dominikańskiego w Friesach), ss. 161— 167, 6 il. Po krótkim om ów ieniu znaczenia kultu maryjnego w zakonach żebraczych autor przeprowadza szczegółow ą analizę stylistyczną kamiennej figury M adonny na tle badań nad rzeźbiarskimi przed­ staw ieniam i Marii w sztuce początku X IV w. w Europie, porównując om awiane dzieło m.in. z M adonną z Fontenay i katedry kolońskiej.

M. K o l l e r , F. M a i r i n g e r , G. Z e h e t m a i e r , D ie M a ­ donna der friesacher Dominikanerkirche und ihre beiden gotischen Fassungen (Madonna z kościoła dominikańskiego w Friesach i jej dwie gotyckie polichromie), ss. 167— 174, 4 il., 8 rys. Omówienie ba­ dań konserwatorskich, które pozw oliły stwierdzić istnienie dwóch nawarstwiających się, dobrze zachowanych polichrom ii rzeźby — jednej z ok. 1330 r. i następnej z drugiej połow y X V w. Po charakte­

rystyce ob u polichromii pod względem artystycznym i techniczno- technologicznym artykuł kończy się om ówieniem propozycji k on ­ serwatorskich zalecających powstrzymanie się od odkrycia starszej warstwy.

J. N e u h a r d t , D as neue Dommuseum zu Salzburg (Nowe mu­ zeum katedralne w Salzburgu), ss. 174— 179, 5 il. Omówienie k o n ­ cepcji wystawienniczej muzeum otwartego w ramach jubileuszu 1200-lecia erekcji katedry. W skład ekspozycji weszły zbiory siedem ­ nastowiecznego gabinetu osobliwości biskupów salzburskich, wy­ brane obiekty ze skarbca katedralnego oraz depozyty z parafii — co łącznie tworzy ciekawy przegląd zabytków sztuki od V III do X IX w.

W. B r a u n e i s , Bürgerstube und R atsstube im Alten Rathaus in Wien (Sala Mieszczańska i Sala Rady w Starym Ratuszu w Wiedniu), ss. 180— 182, 4 il., 3 rys. Odkryte w czasie prac remontow ych frag­ menty gotyckich murów zaprzeczają dotychczasowej tezie o rzeko­ m o prawie całkowitym zniszczeniu dawnej substancji budynku w czasie jego późniejszych przebudów i um ożliwiają teoretyczną rekonstrukcję jego dawnego kształtu.

M. K o l l e r , Zum Problem der Übermalung im W erk von Franz M aulbertsch (Przyczynek do problematyki przemalowań w twórczości artystycznej F. Maulbertscha), ss. 183— 194, 16 il. Po zarysowaniu ogólnej problematyki technicznej i technologicznej malarstwa XVIII w. autor koncentruje się na problemie autokorekt dok ony­ wanych przez mistrza drogą przemalowań w czasie pracy nad obra­ zem. Artykuł dostarcza ciekawych danych dotyczących artystycz­ nych i technologiczno-technicznych aspektów tego typow ego dla barokow ego warsztatu malarskiego zjawiska. Sprawa ważna jest też w aspekcie konserwatorskim, gdyż niekiedy dochodziło do osła ­ niania pierwotnej warstwy malarskiej, reprezentującej przecież z a ­ rzuconą przez samego mistrza koncepcję dzieła.

E. M i 1 o w i z , D ie statische Sanierung der W allfahttskirche B rei­ tenfeld an der Rittschein (Uporządkowanie problemów statycznych w kościele pielgrzymkowym Breitenfeld nad Rittschein), ss. 195— 197, 2 il., 2 rys. Omówienie przebiegu i wyników prac inżynieryjno- budowlanych (wzmacnianie fundam entów, izolacja przeciw wilgo­ ciow a, drenaż gruntu itd.), mających na celu uratowanie oosad o- wionego bardzo niekorzystnie kościoła z końca X V I w ., zagrożo­ nego katastrofą budowlaną.

E. M i l o w i z , Ein M oorheiblad im ehemaligen Kapuzinerkloster Schwanberg (Lecznicze kąpielisko błotne w dawnym klasztorze ka­ pucynów w Schwanberg), ss. 197— 200, 2 il. 2 rys. Kryzys życia za ­ konnego zm usił kapucynów w 1969 r. do rezygnacji z utrzymywa­ nia konwentu w om awianym obiekcie, co stworzyło trudny problem jego dalszego użytkowania. Po przedstawieniu charakterystyki osiemnastow iecznego obiektu autor om awia zakres i sp osób prze­ prowadzenia prac adaptacyjnych na zakład leczniczy.

M ittelalterliche Glasmalerei. Erforschung-Restaurierung (Średnio- w iecine witraże. Badania — restauracja; :

E. F r o d l - K r a f t , Bemerkungen zu Verwitterungsformen und Konservierungs massnahmen an m ittelalterlichen Glasmalereien (Uwagi do problematyki form wietrzenia średniowiecznych witraży i zabiegów konserwatorskich witraży), ss. 200— 209, 25 il. N a kilku przykładach (m.in. Kremsmünster, Judenburg, Burg Kreuzenstein) omawia się typow e formy zniszczeń (korozja szkła, zniszczenia ry­ sunku konturowego i laserunków) oraz przedstawia wyniki prób konserwacji i ochrony (m.in. podw ójne szklenie).

E. B a c h e r , Ein M ittelalterlicher Glasmalerei-Fund in der wiener M ichaelerkirche (Znalezisko średniowiecznych witraży w wiedeń­ skim kościele Św. M ichała), ss. 210— 212, 3 il. 1 rys. W czasie re­ montu kościoła znaleziono w zam urowanych oknach resztki oszkleń witrażowych z X IV w. o m otywach ornamentalnych.

R. W a g n e r - R i e g e r , Bemerkungen zur Forschungslage in der Klosterbaukunst (Uwagi do stanu badań nad architekturą klasztorną), ss. 213— 217. W nikliwy przegląd nowszej literatury, w którym autorka, p o podkreśleniu słabości dotychczasow ego stanu badań (jednostronne zainteresowanie architekturą średniowieczną, nie­ dostrzeganie specyficznego charakteru architektury konwentów żeńskich itd.), przechoczi do om awiania w świetle własnych poglą­ dów stanu badań dotyczących poszczególnych grup problemowych (m.in. stosunek do sztuki regionu, wpływ przepisów zakonnych, znaczenie budowli wzorcowych, przenikanie się w pływ ów eremic- kich i cenobijnych).

W spomnienia pośmiertne

D r Gustav Könstler (łącznie z zestawieniem bibliograficznym) (E. K nab), ss. 218— 219.

Hans R. Hahnloser (E. Frodl-K raft), ss. 219— 220.

Recenzje

H. W a y m e r t, The Windows o f K in g s’s College Chapel Cam ­ bridge, L ondon 1972 4rec. E. Bacher,) ss. 220— 222.

G . V i t s , Joseph Effners P alais P reysing, Frankfurt 1973 vrec. L. Pühringer-Zwanowetz), s. 222.

H. T h ü m m l e r , F. B a d e n h e u e r , R om anik in Westfalen, Münster 1973 (rec. H . Buschhausen), s. 223.

J. R i n g l e r , D ie barocke Tafelm alerei ir. Tirol, München 1973 (rec. W. K itlitschka), s. 223.

W. E r d m a n n , D ie Reichenau im Bodensee, K önigstein 1971 (rec. G. H ajos), ss. 223— 224.