Jolanta Chanduszko-Salska, Nina
Ogińska-Bulik
Zachowania Typu A
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica 2, 67-77
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA PSYCHOLOGICA 2, 1998
N IN A O G IŃ SK A -B U L IK , JO L A N T A C H A N D U SZ K O -SA L SK A
Instytut Psychologii UŁ
Zachowania Typu A/В dzieci i ich rodziców
W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania problem atyką zachow ań T y p u A /В u dzieci. Z achow ania tego typu są powszechnie traktow ane jak o czynnik ryzyka niedokrwiennej choroby serca. Związane z nim predyspozycje psychologiczne i cechy zachow ania kształtują się już w okresie dzieciństwa. Zgrom adzono wiele dow odów wskazujących na to, że niektóre choroby związane z Typem A, jak np. miażdżyca czy nadciśnienie tętnicze, m ogą pojawić się stosunkow o wcześnie, ju ż w okresie dzieciństwa (M atthews, W oodall 1988). Także podobieństw o zachow ań zgodnych z W zo rem A u dzieci do reakcji T ypu A u dorosłych skłania do b adania przyczyn, pow iązań i konsekwencji tego typu zachow ań już w dzieciństwie. W ydaje się także, że prom ow anie zdrowego stylu życia, kształtow anie nawyków zdrow otnych m oże być bardziej efektywne we wczesnych latach życia, zanim niekorzystne nawyki zostaną utrw alone.
Geneza zachowań Typu A/В u dzieci
Dzieci T ypu A, podobnie ja k osoby dorosłe o tym wzorze zachowania, przejawiają nadm ierne dążenie do osiągnięć, skłonność do rywalizacji, ciągłe nastawienie n a bycie lepszym (M atthew s, Volkin 1981; N ay, W agner 1990). Dzieci o tym typie zachow ania wyraźnie odczuwają presję czasu i są bardziej niecierpliwe (M atthew s, V olkin 1981; Spiga 1986), przejaw iają większą tendencję do agresji i zachowań antyspołecznych (Corrigan, M oskowitz 1983; M urray 1986; Juczyński, Ogińska-Bulik 1996; Ogińska-Bulik, Juczyński
1994), a także wyższy poziom gniewu i wrogości w porów naniu ze swoimi rówieśnikami o Typie В (Siegel 1984). C harakterystyka zachow ań T ypu A przedstaw iona została szerzej w innym miejscu (Ogińska-Bulik
1995).
Stwierdzono, że wyraźnie określony Typ A występuje już w okresie dzieciństwa (M atthews, K rantz 1976; Vega-Lahr, Field 1986). U jego podłoża leżą - co praw da - cechy tem peram entalne oraz uw arunkow ania genetyczne, ale przede wszystkim jest on kształtow any przez w arunki środowiskowe (M atthew s, W oodal 1988; Thoresen, Patillo 1988; Glass 1977). To rodzice kształtują zachowania Typu A /В u dzieci, głównie poprzez wzbudzanie u nich dużej potrzeby osiągnięć w różnych dziedzinach. Zachęcają dzieci do podejm ow ania rywalizacji z rówieśnikami tak, by były lepsze, sprawniejsze, bardziej kom petentne od innych. W edług M atthews (1982) wychowanie dzieci T ypu A charakteryzuje się wzrastającymi wym aganiami, stałymi dezap- robującymi, karzącymi i szorstkimi m etodam i kontroli. W ym aga się od nich kompetencji w różnych dziedzinach i coraz lepszego działania.
W ym agania, które rodzice stawiają dziecku, są n a ogół rygorystycznie egzekwowane, a ich niewłaściwa realizacja naraża dziecko n a kary. K aranie poprzez wzbudzanie poczucia winy oraz porównywanie dziecka z innymi urucham ia motywację do zwiększenia rywalizacji i osiągania bardziej am bitnych celów. W ten sposób osiąganie sukcesów i przewagi n ad innymi jest nie tylko realizacją wymagań rodziców, ale staje się dla dziecka sposobem utrzym ania poczucia własnej wartości. Prowadzi to do internalizacji i p o w stania u dziecka własnego system u w artości, zgodnego z W zorem A (Wrześniewski 1993).
Właściwości osobowości rodziców m ają wpływ n a ich poczynania wy chowawcze w stosunku do dzieci. Rodzice, którzy charakteryzują się zachowaniami T ypu A, częściej wymagają od swoich dzieci sukcesów, częściej m obilizują je w kierunku rywalizacji z rówieśnikami (M atthew s 1978). K ształtują więc u swojego potom stw a zachow ania T ypu A.
Wiele b ad ań wskazuje n a podobieństw o zachow ań T ypu A /В rodziców i ich dzieci (Keltikangas-Jarvinen 1990; M atthew s, K ran tz 1976; M atthew s i in. 1986; Vega-Lahr, Field 1986). W badaniach V egi-Lahr i Field stwier dzono związek między zachowaniam i T ypu A /В rodziców, głównie m atek, i ich dzieci ju ż w wieku przedszkolnym . Uzyskane przez autorki wyniki b ad ań w ykazały pozytyw ną korelację m iędzy zachow aniam i T yp u A/B m atki i dziecka (r = 0,34 p < 0,05), a przede wszystkim między niecierp liwością m atki a zachowaniem dziecka zgodnym ze W zorem A (r = 0,32 p < 0,05). Nie stwierdzono związku między globalnym Typem A ojca a stylem zachow ania dziecka, ale zaznaczył się istotny związek między niecierpliwością ojca a zachowaniem dziecka według T ypu A (r = 0,55 p < 0,01).
Zachowania Typu A /В dzieci i ich rodziców 69 Inne badania (Sweda i in. 1986) przeprow adzone na dzieciach w wieku 4-6 lat i ich rodzicach wykazały podobne zależności. Nie stwierdzono istotnych korelacji między zachowaniami T ypu A /В ojców i ich dzieci, ale zaznaczył się wpływ niecierpliwości-agresji m atek na rozwój zachowań Typu A u dzieci.
W badaniach prow adzonych przez Treibera i współpracowników (1991) stwierdzono związek między wrogością rodziców a zachowaniami T ypu A/B ich dzieci. Silniejszy związek wystąpił w przypadku matek; r = 0,31 p < 0,05 dla wrogości słownej; r = 0,22 p < 0,05 dla wrogości reaktywnej; dla ojców związek ten wynosił odpowiednio 0,19 i 0,17 p < 0,05. Uzyskane dane wskazują, że m atki z wyższym poziomem wrogości wpływają n a silniejsze skłonności dzieci do zachow ań T ypu A.
Celem podjętych b adań jest sprawdzenie - czy istnieje związek między oceną zachow ań T ypu A /В dziecka dokonyw aną przez samo dziecko a oceną tego zachow ania dokonyw aną przez rodziców oraz sprawdzenie - czy istnieje związek między zachow aniam i T ypu A /В dzieci i ich rodziców.
N a podstaw ie przesłanek teoretycznych, ja k i zaprezentowanych danych empirycznych m ożna postaw ić następujące hipotezy badawcze:
1. Istnieje pozytyw na korelacja w zakresie zachow ań T ypu A /В dziecka pom iędzy sam ooceną dziecka a oceną rodziców.
2. Istnieje pozytyw na korelacja między zachowaniam i T ypu A /В dzieci i ich rodziców.
Metoda badań
D o pom iaru zachow ań T ypu A /В u dzieci zastosowano dwa narzędzia. Jedno z nich to M atthew s Y outh Test for H ealth (M atthew s, Angulo 1980) zaadaptow any do w arunków polskich przez Ogińską-Bulik i Juczyńskiego (1996). Test zawiera 17 stwierdzeń dotyczących różnych zachow ań dziecka, które n a skali 5-stopniowej ocenia nauczyciel-wychowawca lub rodzic. Polska wersja tego narzędzia charakteryzuje się bardzo dobrym i param etram i psychometrycznymi. Test uzyskał wysokie współczynniki zgodności wewnęt rznej: współczynnik alfa-C ronbacha wahał się w granicach 0,81-0,95, w zależ ności od wieku badanych dzieci; współczynnik stabilności bezwzględnej: r-Pearsona pomiędzy pomiarami dokonanymi w odstępie 2 tygodni i 6 miesięcy wynosił odpowiednio 0,89 i 0,66, co wskazuje n a dużą rzetelność testu. Przeprow adzona analiza czynnikowa (n = 268) w yodrębniła trzy czynniki: niecierpliw ość-agresję, rywalizację o raz przyw ództw o. D rugie narzędzie wykorzystane w badaniach to H unter-W olf A-В R ating Scale (H unter i in. 1982) w polskiej adaptacji Ogińskiej-Bulik i Juczyńskiego (1996). Test ten, m ający charakter narzędzia samoobserwacyjnego, zawiera 24 stwierdzenia
opisujące różne zachow ania dziecka, które ono samo ocenia posługując się skalą 7-stopniową. Polska wersja tego narzędzia zawiera 17 stwierdzeń i podobnie ja k test am erykański charakteryzuje się dobrym i param etram i psychom etrycznym i. Rzetelność testu, określona za pom ocą testu alfa- -C ronbacha w ynosiła 0,51 do 0,81 w zależności od w ieku badanych, zaś współczynnik stabilności bezwzględnej mierzony za pom ocą r-Pearsona wynosił 0,66 po 2 tygodniach i 0,54 po 6 miesiącach. W wyniku analizy czynnikowej wyłoniono następujące czynniki: niecierpliwość-agresję, pośpiech i przywództwo.
Pom iaru zachow ań T ypu A /В u rodziców dokonano za pom ocą Kwes tionariusza BW Z W rześniewskiego (Eliasz, Wrześniewski 1988). M ierzy on pięć elementów W zoru A, tj. potrzebę osiągnięć, tendencję do dom inacji, agresywność, energię przejaw ianą w działaniu oraz pośpiech-niecierpliwość. W yniki b adań psychometrycznych pozw alają uznać to narzędzie za rzetelne i trafne. Badaniam i objęto 48 dzieci i ich rodziców.
T a b e l a 1
Średnie wartości zachowań Typu A /В u dzieci w ocenie rodziców (MYTH) Zachowania Typu A /В dziecka w ocenie rodziców Typ A /В i jego czynniki matki ojca
M s M s
Globalny Typ A/B
cała grupa 54,26 13,60 56,93 11,1 dziewczęta 53,30 11,62 55,0 8,97 chłopcy 55,21 15,70 58,86 12,9 N iecierpliwość-agresj a cała grupa 30,32 8,93 31,52 7,57 dziewczęta 29,04 7,88 29,65 6,04 chłopcy 31,61 9,88 33,39 8,56 Rywalizacja cała grupa 14,52 4,18 15,49 3,30 dziewczęta 14,30 4,19 14,96 3,16 chłopcy 14,74 4,25 15,91 3,43 Przywództwo cała grupa 9,04 2,98 9,19 2,84 dziewczęta 9,26 2,57 9,39 2,64 chłopcy 8,83 3,37 9,01 3,08
Zachowania Typu A /В dzieci i ich rodziców 71
Wyniki badań
Zgodność ocen rodziców w odniesieniu do Typu A/В dziecka
W yniki badań wykazały, że nie m a różnic istotnych statystycznie między ocenami zachow ań T ypu A /В dziecka dokonanym i za pom ocą M Y T H przez oboje rodziców, co oznacza, że m atka i ojciec w sposób podobny spostrzegają zachow ania swojego potom ka, zarów no w odniesieniu do globalnego T ypu A /В, ja k i jego czynników. Tabela 1 przedstaw ia średnie ocen zachow ań globalnego T ypu A /В u dzieci i poszczególnych czynników dokonane przez m atkę i ojca.
Związek między oceną rodziców i samooceną dziecka w zakresie zachowań Typu A/В dziecka
Sprawdzono także - czy istnieje związek między ocenami rodziców dokonywanym i za pom ocą M Y T H a sam ooceną dziecka (H -W ) w zakresie zachow ań T ypu A /В. W spółczynniki korelacji ilustrujące ten związek przed stawia tab. 2.
Największą zgodność ocen dotyczących zachow ań T ypu A /В u dzieci zanotow ano w przypadku ojca i m atki przy ocenie stylu zachow ania córek (r = 0,71). U m iarkow ane podobieństw o w zakresie W zoru A /В zaobser wow ano także między oceną m atki i sam ooceną córki (r = 0,34) oraz oceną ojca i sam ooceną syna (r = 0,42).
Obliczono również korelacje pom iędzy ocenami rodziców i samooceną dziecka w zakresie poszczególnych czynników zachow ań T ypu A / B u dzieci. W yniki są przedstaw ione w tab. 3.
D ane zamieszczone w tab. 3 wskazują, że największa zgodność ocen między rodzicami dotyczy tendencji do przyw ództw a u dzieci, zwłaszcza u dziewcząt (r = 0,83). Nieco niższa zgodność między rodzicami przy ocenie zachow ań T ypu A /В swoich dzieci wystąpiła w przypadku niecierpliwo- ści-agresji, zwłaszcza w odniesieniu do chłopców (r = 0,73). Najmniejszą zgodność ocen prezentują rodzice w przypadku rywalizacji dzieci, przy czym wynik istotny dotyczy jedynie dziewcząt (r = 0,44).
W przypadku zgodności ocen stylu życia dzieci wynikających z oceny rodziców i samooceny dzieci najsilniejszy związek zanotow ano między oceną ojca i sam ooceną syna w przypadku przyw ództw a (r = 0,70), um iarkow any w przypadku niecierpliwości-agresji (r = 0,46). Zanotow ano również um iar kowany związek między oceną stylu życia dziecka dokonyw aną przez m atkę a sam ooceną dziecka. N ajsilniejszy zw iązek z an o to w an o w zakresie
Ta b e l a 2
Współczynniki korelacji r-Pearsona między oceną rodziców (MYTH) i samooceną dziecka (H -W ) w zakresie zachowań Typu A/B
Typ A/B r P < Ogółem matka-ojciec 0,69 0,001 ojciec-dziecko 0,37 0,01 matka-dziecko 0,17 ni Dziewczynki matka-ojciec 0,71 0,001 ojciec-córka 0,17 ni matka-córka 0,34 0,05 Chłopcy matka-ojciec 0,67 0,001 ojciec-syn 0,42 0,01 matka-syn 0,10 ni T a b e l a 3
Współczynniki korelacji między ocenami rodziców (MYTH) a samooceną dziecka (H -W ) w zakresie poszczególnych czynników zachowań Typu A /В u dzieci*
Typ A/B
Cała grupa Dziewczęta Chłopcy
r P r P r P Matka-ojciec niecierpliwość-agresja 0,65 0,001 0,49 0,01 0,73 0,001 przywództwo 0,76 0,001 0,83 0,001 0,73 0,001 rywalizacja 0,33 0,01 0,44 0,01 0,24 ni M atka-dziecko niecierpliwość-agresja 0,36 0,01 0,52 0,01 0,28 ni przywództwo 0,44 0,001 0,23 ni 0,37 0,05 Ojciec-dziecko niecierpliwość-agresja 0,36 0,01 0,17 ni 0,46 0,01 przywództwo 0,53 0,001 0,28 ni 0,70 0,001
* Tylko dwa czynniki okazały się wspólne dla MYTH i H -W , tj. niecierpliwość-agresja oraz przywództwo. Rywalizacja jest czynnikiem, który pojawił się tylko w M YTH, toteż dokonano sprawdzenia podobieństwa w zakresie zachowań Typu A /В u dzieci między ocenami rodziców w odniesieniu do trzech czynników, zaś w odniesieniu do relacji rodzic-dziecko do dwóch czynników.
Zachowania Typu A/B dzieci i ich rodziców 73 niecierpliwości-agresji między oceną m atki i sam ooceną córki (r = 0,52) oraz m iędzy oceną m atk i a sam ooceną syna w zakresie przyw ództw a (r = 0,37). Oznacza to, że im m atk a przypisuje córce i synowi większe skłonności do zachow ań T ypu A, tym w większym stopniu córka spostrzega siebie jak o osobę niecierpliwą i agresywną, a syn jak o osobę skłonną do przywództwa.
Podobieństwo zachowań Typu A/В rodziców i ich dzieci
W celu sprawdzenia - czy istnieje związek między zachowaniam i T ypu A /В dzieci i ich rodziców obliczono współczynniki korelacji między za chow aniam i T ypu A /В rodziców, m ierzonym i za pom ocą BW Z a za chow aniam i T y p u A /В i poszczególnym i czynnikam i tych zachow ań u dzieci, m ierzonym i zarów no M Y T H ja k i H -W . W yniki prezentuje tab. 4.
T a b e l a 4 Współczynniki korelacji r-Pearsona między zachowaniami Typu A /В rodziców i ich dzieci
Zachowania Typu A/B r P <
Globalny Typ A/B
wzór zachowania matki i dziecka (MYTH-m) 0,28 0,05 wzór zachowania matki i dziecka (H-W ) 0,29 0,05 N iecierpliwość-agresj a matka-dziecko (MYTH-m) 0,33 0,01 matka-dziecko (H-W ) 0,24 0,05 ojciec-dziecko (MYTH-o) 0,26 0,05 ojciec-dziecko (H-W ) 0,28 0,05 Pośpiech matka-dziecko (H-W ) 0,26 0,05
W yniki przedstaw ione w tab. 4 wskazują na słabą korelację między zachowaniami T ypu A /В rodziców i ich dzieci. Związek ten dotyczy przede wszystkim stylu zachow ania m atki i dziecka. Uzyskane wyniki wskazują, że im większe nasilenie zachow ań T ypu A u m atek, tym większa skłonność córek do tego typu zachow ań, a przede wszystkim do okazywania niecier pliwo ści-agresji oraz pośpiechu. Wpływ stylu życia ojca n a kształtowanie się podobnego stylu życia dziecka ujawnił się tylko w przypadku niecierp liwo ści-agresji.
Ponieważ związek między zachow aniam i T ypu A /В rodziców i ich dzieci okazał się raczej słaby, przeprowadzono dodatkow ą analizę z uwzględnieniem płci. W yniki istotne statystycznie zamieszczone zostały w tab. 5.
T a b e l a 5 Współczynniki korelacji r-Pearsona między zachowaniami Typu A /В rodziców i ich dzieci
z uwzględnieniem płci*
Zachowania Typu A/B r P <
Wzór zachowania matki i córki (H -W ) 0,51 0,01 Wzór zachowania matki i syna (MYTH-m) 0,32 0,05 Wzór zachowania ojca i córki (MYTH-m) -0,39 0,05 Wzór zachowania ojca i syna (MYTH-o) 0,49 0,01 Wzór zachowania ojca i syna (H-W ) 0,38 0,05 N iecierpliwość-agresj a matka-córka (H -W ) 0,32 0,05 matka-syn (MYTH-m) 0,35 0,05 ojciec-córka (MYTH-m) -0,32 0,05 ojciec-syn (MYTH-o) 0,52 0,01 ojciec-syn (H -W ) 0,47 0,01 Rywalizacja ojciec-córka (MYTH-m) -0,32 0,05 ojciec-córka (MYTH-o) -0,42 0,05 ojciec-syn (MYTH-o) 0,42 0,01 Przywództwo ojciec-córka (MYTH-m) -0,32 0,05 ojciec-córka (MYTH-o) -0,52 0,01 ojciec-córka (H-W ) 0,46 0,01
* MYTH-m oznacza ocenę zachowania dziecka dokonywaną przez matkę, MYTH-o - ocenę dokonywaną przez ojca.
Jak wskazuje tab. 5, dość silny związek zanotow ano między zachowaniami T ypu A /В m atki i córki oraz ojca i syna, co oznacza, że im większe nasilenie zachow ań T ypu A u rodzica, tym większa skłonność do takich zachow ań u po to m k a tej samej płci. Szczególny wpływ zachow ań T ypu A rodziców odnosi się do niecierpliwości-agresji u dzieci. Im większe nasilenie zachow ań T ypu A u m atek, tym większa niecierpliwość-agresja u dzieci zarów no synów, ja k i córek. N atom iast im większe nasilenie tego typu zachowań u ojca, tym większa niecierpliwość-agresja u syna. Zaobserwowano także ujem ną korelację między zachowaniami T ypu A /В ojca i córki zarówno w odniesieniu do globalnego W zoru zachow ania, ja k i poszczególnych czynników. Oznacza to, że im większe nasilenie zachow ań T ypu A u ojca, tym mniejsza skłonność do takich zachow ań u córek.
Zachowania Typu A/B dzieci i ich rodziców 75
Podsumowanie
Uzyskane wyniki b adań wskazują n a dużą zgodność ocen zachow ań T ypu A/B u dzieci dokonyw anych przez rodziców, co oznacza, że m atka i ojciec w podobny sposób spostrzegają zachowania swojego dziecka zarówno w przypadku globalnego W zoru zachowania, ja k i poszczególnych jego czynników, a przede wszystkim w zakresie przywództwa. Jest to potw ier dzeniem wyników prezentowanych w literaturze; np. H unter (1982) podkreśla, że rodzice wykazują wyższe stopnie zgodności ocen zachow ania własnych dzieci w porów naniu z innymi obserw atoram i.
W yniki bad ań potwierdziły hipotezę dotyczącą związku ocen rodziców i samooceny dziecka w zakresie zachow ań T ypu A/B u dzieci, przy czym podobieństw o to związane jest z płcią. Ojciec prezentuje ocenę stylu życia dziecka zgodną z sam ooceną syna, a m atka z sam ooceną córki. W yniki b adań ujawniły więc tendencję do przypisywania wyższego nasilenia wzoru zachow ania A u dziecka, którego płeć jest zgodna z płcią rodzica d o k onu jącego oceny zachowania.
W yniki b ad ań wykazały także korelację pom iędzy zachow aniam i T ypu A/B rodziców i ich dzieci, potw ierdzając postaw ioną w części teoretycznej hipotezę. W zór zachow ania dziecka zależy przede wszystkim od W zoru zachow ania przejawianego przez m atkę, przy czym związek ten jest raczej słaby. M atki charakteryzujące się dużym nasileniem zachow ań T ypu A przy pisują swoim dzieciom p od obne cechy zachow ań, a przede wszystkim niecierpliwość-agresję. Ojcowie T ypu A ujawniają skłonność do oceny swoich dzieci również jako niecierpliwych i agresywnych. Silniejszy związek między zachowaniami Typu A/B rodziców i ich dzieci wystąpił po uwzględnieniu płci.
Córki m atek T ypu A charakteryzują się tendencją do takich samych zachowań, a szczególnie skłonnością do niecierpliwości i agresji. Synowie ojców T ypu A wykazują zgodny z rodzicem wzór zachow ania, a przede wszystkim wykazują skłonność do niecierpliwości, agresji i rywalizacji.
Zaprezentowane wyniki wskazują więc na wyraźny wpływ rodzica Typu A na kształtow anie podobnych zachow ań u p o tom ka tej samej płci. Obserwuje się także odw rotną tendencję w przypadku ojców T ypu A i ich córek. Oznacza to, że ojcowie T ypu A spostrzegają swoje córki jak o przejawiające raczej tendencje do zachow ań T ypu B.
Bibliografia
C o r r i g a n S. A., M o s k o w i t z D . S. (1993), Type A Behavior in Preschool Children: Construct Validation Evidence fo r the M Y T H , „Child Development”, 54, 1513-1521 E l i a s z A., W r z e ś n i e w s k i Κ. (1988), R yzyko chorób psychosomatycznych: środowisko
i temperament a Wzór zachowania A, PAN , Wrocław
H u n t e r S., W o l f T. M. , S k l o v M. C., W e b b e r L. S., W a t s o n R. M. , B e r e n s o n G. S. (1982), Type A Behavior Pattern and Cardiovascular Risk Factor Variables in Children and Adolescents: The Bogalusa Heart Study, „Journal o f Chronic Disease”, 36, 613-621 G l a s s D. C. (1977), Behavior Pattern, Stress and Coronary Disease, Hillsdale: Lawrence Erblaum J u c z y ń s k i Z., O g i ń s k a - B u l i k N. (1996), Zachowania Typu AI В u dzieci i młodzieży, [w:] Medycyna psychosomatyczna i psychologia chorego somatycznie wobec zagrożenia i wyzwań cywilizacyjnych współczesnego świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 41-46 M a t t h e w s K. (1978), Assessment and Developmental Antecedens o f Pattern: A Behavior in Children, [w:] T. M. D e m b r o s k i , S. M. W e i s s , J. L. S h i e l d s , S. G. H a y n e s , M. F e i n l e b (Eds.), Coronary-prone Behavior, Springer, New York
M a t t h e w s K. (1982), Psychological Perspectives on the Type A Behavior Pattern, „Psychological Bulletin”, 91, 293-316
M a t t h e w s Κ., A n g u l o J. (1980), Measurement o f the Type A Behavior Pattern in Children: Assessment o f Children’s Competitiveness, Impatience-anger and Agresion, „Child Develop ment”, 51, 466-475
M a t t h e w s K., V o l k i n J. I. (1981), Efforts to Excel and the Type A Behavior Pattern in Children, „Child Development”, 52, 1283-1289
M a t t h e w s K., W o o d a l K. L. (1988), Childhood Origins o f Overt Type A Behaviors and Cardiovascular Rectivity to Behavioral Stressors, „Annals o f Behavioral Medicine”, 10, 71-77 M u r r a y D. M„ M a t t h e w s Κ., B l a k e S. M. , P r i n e a s R. Ł, G i l l u m R. F. (1986), Type A Behavior in Children: Demografie, Behavioral and Psychological Correlates, „Health Psychology”, 5, 159-169
N a y R. E„ W a g n e r M. K. (1990), Behavioral and Psychological Correlates o f Type A Behavior in Children and Adolescents: An Overview, „Psychology and Health”, 4, 147-157 O g i ń s k a - B u l i k N„ J u c z y ń s k i Z. (1994), Psychological Correlates o f Type A Behavior Pattern in Children. Third International Congress of Behavioral Medicine, Amsterdam, 6-9 July 1994, 190
O g i ń s k a - B u l i k N„ J u c z y ń s k i Z. (1996), Zachowania Typu AI В и dzieci i młodzieży, [w:] Medycyna psychosomatyczna i psychologia chorego somatycznie wobec zagrożenia i wyzwań cywilizacyjnych współczesnego świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 47-53 S i e g e l J. M. (1984), Anger and Cardiovascular R isk in Adolescents, „Health Psychology”, 3,
293-313
S p i g a R. (1986), Social Interactions and Cardiovascular Response o f Boys Exhibiting the Coronary-prone Behavior Pattern, „Journal o f Pediatric Psychology”, 11, 59-69
S w e d a M„ S i n e s - J a c o b 0 „ L a u e r R. M„ C l a r k e W. R. (1986), Familial Aggregation o f Type A Behavior Pattern, „Journal o f Behavioral Medicine”, 9, 23-32
T h o r e s e n C. E„ P a t t i l l o J. R. (1988), Exploring the Type A Behavior Pattern in Children and Adolescents, [w:] В. K. H o u s t o n , C. R. S n y d e r (Eds.), Type A Behavior Pattern: Research, Theory and Intervention, Willey, N ew York
Zachowania Typu A /В dzieci i ich rodziców 77
T r e i b e r F. A., M a b e A., R i l e y W. T., M c D u f f i e M. , S t r o n g W. В., L e v y M. (1991), Children’s Type A Behavior: The Role o f Parental Hostility and Family History o f Cardiovascular Disease, [w:] M. J. S t r u b e (ed.), Type A Behavior, Sage Publications V e g a - L a h r N. , F i e l d Т. M. (1986), Type A Behavior in Preschool Children, „Child
Development”, 57, 1333-1348
W r z e ś n i e w s k i К . (1993), S ty l życia a zdrowie: Wzór zachowania A, Instytut Psychologii PAN, Warszawa
N IN A OG IŃSKA-BULIK, JOLANTA CHANDUSZKO -SALSK A
Туре A/В behaviours in children and their parents
The aim o f the study was to establish similarity between parents’ Type A behaviour pattern and their children.
Matthews Youth Test for Health and Hunter-Wolf A -В Rating Scale were used to measure Type A /В behaviour in children and BWZ Questionnaire prepared by Wrześniewski to measure Type A /В behaviour in adults. 48 children and their parents participated in the study.
Data showed the similarity between Type A behaviour in children and their parents and indicate the influence o f the A parent on child’s behaviour, especially on a child o f the same gender.
