Wstêp
Introduction
W obecnych czasach to nie- uniknione, Ĕe miasta pozostawaè bödñ tak samo aktywne nocñ, jak w ciñgu dnia. Ludzie pracujñcy w ciñgu dnia nie biorñ udziaäu w Ĕyciu spoäecznym, artystycz- nym, wydarzeniach sportowych czy kulturalnych. Uäatwiajñc im to w nocy, wykorzystujñc tereny miej- skie z zapewnieniem bezpieczeþ- stwa i z uwagñ wybierajñc historycz- ne, artystyczne i architektoniczne elementy o znaczeniu spoäecznym, czynimy miasta bardziej atrakcyjny- mi i poprawiamy jakoĈè Ĕycia. Lecz chcñc tego dokonaè z pozytywnym skutkiem i efektywnie wykorzystujñc energiö naleĔy wczeĈniej przygoto- waè dokäadny plan.
Ogólny plan oĈwietlenia to kompleksowe przedsiöwziöcie, po- dejmujñce zadania skoordynowane z dotychczasowym oĈwietleniem ko- munalnym i iluminacjñ, którego ce- lem jest uporzñdkowanie chaotycz- nie rozrzuconych punktów Ĉwietl- nych, zamiana ich na przemyĈlane, nowoczesne, bardziej ekonomiczne i ekologiczne rozwiñzania, w celu stworzenia nowego, harmonijnego, nocnego obrazu miasta, säuĔñcego podkreĈleniu walorów miejscowoĈci, a takĔe przyjaznego dla mieszkaþ- ców i turystów1. Stworzenie ogólnego planu oĈwietlenia moĔe zapewniè korzyĈci bezpoĈrednie i poĈrednie
dziöki nowemu spojrzeniu na miasto i jego toĔsamoĈè.
Przy omawianiu tego tematu warto wspomnieè, iĔ duĔe osiñgniö- cia w tej dziedzinie majñ Francuzi, których projekty i realizacje zwiñ- zane z oĈwietleniem miast stanowiñ wzór dla projektantów na caäym Ĉwiecie. Pod koniec lat osiemdziesiñ- tych ubiegäego stulecia wäadze miasta Lyon postanowiäy rozwiñzaè problem iluminacji systemowo i caäoĈciowo.
Wprowadzono wizjö iluminacji miasta z myĈlñ o zaplanowanym eksponowaniu najbardziej atrakcyj- nych obiektów (koĈcioäy, paäace, wieĔe, mosty, kamienice, fontanny itp.) i kierowaniu turystów do nich za pomocñ „Ĉwietlnych” szlaków2. Plan oĈwietlenia Lyonu, okreĈlony jako „Plan lumiére” czy „ The lighting master plan”, moĔna sformuäowaè zatem jako dziaäania techniczne, artystyczne, spoäeczne, ekonomiczne i finansowe, wpisane w planowane i realizowane w mieĈcie przedsiö- wziöcia, z poäoĔeniem nacisku na wyeksponowanie Ĉwiatäem sylwety miasta oraz poszczególnych jego dzielnic, najwaĔniejszych zabytków, najistotniejszych ulic, ciñgów komu- nikacyjnych, handlowych i turystycz- nych. Chodzi zarówno o wäaĈciwe uczytelnienie historii i toĔsamoĈci miasta, jak i jego rozwoju. Realiza- cja takiego planu zapewnia teĔ nie- zbödnñ kompleksowoĈè rozwiñzaþ iluminacji i uĔytkowego oĈwietlenia miasta.
Pl a no w a ni e i lu m in a cj i w m ie œc ie * Jo a nn a S zw ed
Lighting Planning in the City
* Publikacja wspóäfinansowana ze Ĉrodków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoäecznego – Politechnika XXI wieku – Program rozwojowy Politechniki Krakowskiej – najwyĔszej jakoĈci dydaktyka dla przyszäych polskich inĔynierów
Sytuacja w Polsce
Situation in Poland
W kraju, w wielu przypadkach, iluminacje nie sñ realizowane w spo- sób podporzñdkowany ogólnemu planowi oĈwietlenia miast. Sytuacja ta jest spowodowana brakiem tego typu projektów oraz podejmowaniem dziaäaþ zwiñzanych z wykonaniem instalacji tymczasowych w ramach sponsorowanych akcji, jak np. Ilumi- nacja Sukiennic w Krakowie z okazji otwarcia Muzeum w podziemiach Rynku lub realizacji akcji (gäównie re- klamowych) w centrach miast, które nie sñ uzgodnione z konserwatorem.
Banki, linie lotnicze, restauracje, które mieszczñ siö w zabytkowych budynkach – nie ograniczajñ siö czö- sto tylko do napisów informacyjnych czy oĈwietlonych reklam, lecz pragnñ wyróĔniè Ĉwiatäem caäy budynek lub jego czöĈè, którñ uĔytkujñ. W ten sposób zwracajñ na siebie uwagö i przyciñgajñ nowych klientów.
Projekty zamawiane sñ w mniej lub bardziej wyspecjalizowanych firmach elektrycznych i szybko sñ realizowane.
Oglñdajñc efekty tak prowa- dzonych dziaäaþ na ogóä moĔna stwierdziè, Ĕe w historycznych wnö- trzach ulicznych stajñ siö one doĈè przypadkowym i doĈè wñtpliwym ich ozdobnikiem, a w perspektywie ulicy widoczne sñ budynki banalnie oĈwie- tlone, które w ogóle nie powinny byè w ten sposób wyróĔnione. Zdarza siö, Ĕe sñ to nieuzgodnione z konserwa-
torem samowole budowlane. Obok przedstawiam kilka przykäadów, które Ĉwiadczñ o braku caäoĈciowe- go, kompleksowego podejĈcia do oĈwietlenia miejskiego nawet w Ĉci- säym, historycznym mieĈcie, jakim jest Kraków (ryc. 1, 2, 3).
Ilustracje te wskazujñ na to, iĔ mamy do czynienia z dziaäaniami nieprzemyĈlanymi, spontanicznymi, które powodujñ chaos przestrzenny w porze nocnej. Iluminacje wykona- ne sñ przez „specjalistów oĈwietle- niowych”, którzy nie potrafiñ w spo- sób prawidäowy oceniè architektury obiektu, wskazaè miejsc do ilumina- cji oraz fachowo dobraè odpowied- nie oĈwietlenie. Efekty takich dziaäaþ sñ chybione i powodujñ inne, nieza- mierzone skutki − wprowadzajñ nie- pokój we wnötrzu ulicznym, „wojnö Ĉwiateä” lub utrudniajñ komunikacjö w mieĈcie – reflektory umieszczone w posadzce oĈlepiajñ przechodniów oraz stwarzajñ niebezpieczeþstwo potkniöcia siö.
Pamiötaè naleĔy, Ĕe pod kontro- lñ konserwatora zabytków znajdujñ siö nie tylko pojedyncze obiekty wpi- sane do rejestru zabytków, ale i ich zespoäy, ich otoczenie a takĔe inne budowle, które ujöte sñ w ewidencji konserwatorskiej czy zlokalizo- wane sñ w strefie ochrony konser- watorskiej. Do rejestru zabytków moĔe byè wpisane caäe zabytkowe centrum staromiejskie, a wszystkie nowe realizacje (w tym iluminacje) powinny byè na tym terenie uzgod- nione z Wojewódzkim lub Miejskim Konserwatorem Zabytków.
Ryc. 1. Rynek Gäówny w Krakowie Fig. 1. Main Market Square in Krakow
Ryc. 2 Panorama Krakowa Fig. 2. Panoramic view of Krakow
Etapy tworzenia
„ogólnych planów oœwietlenia” miasta
Steps to create overall
lighting master plan in the city
Opracowanie Ogólnego planu oĈwietlenia miasta zwykle skäada siö z trzech etapów. Podczas eta- pu badawczego przeprowadzana jest szczegóäowa analiza miasta.
Obejmuje ona uĔytkowanie, uĔyt- kowników, wäaĈciwoĈci naturalne, istniejñce oĈwietlenie uĔytkowe i ar- chitektoniczne, oraz Ĉwiatäo pocho- dzñce z budynków. Analiza ta zajmie siö równieĔ wizerunkiem miasta, jego toĔsamoĈciñ, zarysem, charakterysty- kñ dróg, hierarchiñ dróg i budynków oraz elementami bödñcymi symbola- mi miasta. Nastöpnie opracowywana jest strategia oĈwietleniowa uwzglöd- niajñca zanieczyszczenie Ĉwiatäem, zuĔycie energii, zrównowaĔony rozwój oraz czynniki Ĉrodowisko- we. Etap trzeci − realizacja − jest indywidualnñ strategiñ inwestycyjnñ danego miasta. Etap ten obejmuje planowanie kosztów inwestycyjnych, kosztów operacyjnych, budĔet oraz systemy obsäugowe.
OĈwietlenie miejskie starzeje siö po okoäo dziesiöciu latach, a wte- dy konieczne jest przeprowadzanie wymiany Ēródeä Ĉwiatäa i elemen- tów oĈwietleniowych. Dostöpne sñ coraz to nowsze produkty o wciñĔ lepszych technologiach, a równie
waĔnñ rolö peäniñ kwestie takie, jak energooszczödnoĈè. W tym proce- sie odnowy, w renowacji starych miast lub w planach przeksztaäcania miast, ogólne plany oĈwietleniowe naleĔy przygotowywaè z uwzglöd- nieniem podejĈcia caäoĈciowego.
Sporzñdzone przez CIE wytyczne Planowanie oĈwietlenia miejskiego (Master Planning of Urban Lighting, D5 TC 21), które nie zostaäy jeszcze opublikowane, ukazujñ potrzebö zajöcia siö oĈwietleniem uĔytkowym i architektonicznym z zastosowa- niem systemowego planowania caäoĈciowego3.
Plan oĈwietlenia musi byè re- alizowany konsekwentnie, poniewaĔ od takiego postöpowania w duĔej mierze jest uzaleĔniony koþcowy efekt caäego projektu. Plan moĔe do- tyczyè obszaru caäego miasta, a jego realizacja moĔe byè podzielona na kolejne etapy – np. dana dzielnica, wybrana ulica czy ciñg turystyczny.
Etap badawczy
The research stage
Etap badawczy, zwany równieĔ etapem przedprojektowym, ma na celu przeprowadzenie szczegóäowej analizy miasta oraz ocenö Ĉrodowiska miejskiego.
NaleĔy pamiötaè, iĔ Ĉwiatäo sztuczne ma do speänienia dwie podstawowe funkcje: powinno po- zwalaè na prawidäowe odczytanie przestrzeni oraz wzbudzaè poczucie bezpieczeþstwa jej uĔytkowania.
WyróĔniajñce siö „Ĉwiatäo miejsca”
dodatkowo zaspakaja psychicznñ po- trzebö „tajemnicy miejsca” tworzñc motywacjö do jego eksploracji. KaĔ- dy czäowiek nosi w sobie uporzñd- kowanñ, umysäowñ reprezentacjö Ĉrodowiska, w którym siö porusza za- równo w porze dnia jak i nocy. We- wnötrznñ, osobistñ mapö poznawczñ, która pozwala mu oswoiè przestrzeþ, odnajdywaè cele podróĔy. Konstruk- cja mapy poznawczej opiera siö na tych cechach Ĉrodowiska fizycznego, które sñ waĔne dla danej jednostki.
Jej celem jest uczytelnienie danego Ĉrodowiska, spowodowanie, Ĕe äatwo jest siö go nauczyè i zapamiötaè.
Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych w latach 50. XX w.
przez bostoþskiego architekta Kevina Lyncha, dotyczñce sposobów orien- towania siö w przestrzeni miejskiej jej uĔytkowników, wyróĔniäy piöè kategorii przestrzennych odnoĈników stanowiñcych drogowskazy w proce- sie takiego mapowania (zwane rów- nieĔ elementami fizjonomii miasta):
ciñgi, krawödzie, wözäy, obszary oraz akcenty.
Znaczenie fizjonomii miasta decyduje o stopniu atrakcyjnoĈci widokowej danej miejscowoĈci, co wpäywa na walory turystyczne oraz powstajñcñ, powiñzanñ z nimi infrastrukturö4. Szczegóäowe analizy obrazu miasta (kierunków migracji ludnoĈci, natöĔenia ruchu komu- nikacji zbiorowej, ruchu, zarówno koäowego jak i pieszego, atrakcyj- noĈci widokowej, analizy przedpola i täa widokowego) sñ niezbödnym
elementem przygotowaþ do kaĔdego opracowania planistycznego, którym bez wñtpienia jest równieĔ „ogólny plan oĈwietlenia miasta”. W kaĔdym przypadku przestudiowanie wyglñ- du miasta przed przystñpieniem do procesu projektowego oraz po jego zakoþczeniu jest wskazane, ponie- waĔ róĔnica wynikajñca z poäoĔenia obszarów zainwestowania w zróĔ- nicowanym topograficznie terenie moĔe znaczñco wpäynñè na estetykö obszarów pod wzglödem odbioru widokowego danego terenu.
Przydatna w ocenie Ĉrodowiska miejskiego, jak równieĔ w wyborze obiektów do iluminacji, moĔe byè metoda „krzywej wraĔeþ” opracowa- na przez prof. Kazimierza Wejcherta.
Metoda ta przedstawia graficzne na- piöcia wraĔeþ i doznaþ emocjonal- nych, wystöpujñcych u obserwatora w trakcie przesuwania siö ciñgiem czasoprzestrzennym. W trakcie po- ruszania siö czäowiek odczuwa róĔne napiöcia emocjonalne zwiñzane z estetykñ oglñdanego Ĉrodowiska.
Obserwator rejestruje kolejne obra- zy w okreĈlonych odstöpach czasu, zwiñzane ĈciĈle z uksztaätowaniem w przebywanej przestrzeni. Czas i przestrzeþ sñ w tego rodzaju ukäa- dach nierozerwalne. Krajobraz skäada siö z wielu róĔnych widoków, które obserwator odbiera poruszajñc siö okreĈlonym ciñgiem, klasyfikujñc i porzñdkujñc je podĈwiadomie. Sñ one z pewnoĈciñ mniejsze i säabsze w ukäadach monotonnych, bez- barwnych, a wiöksze i mocniejsze w przestrzeni bogatej i zäoĔonej.
Pomimo subiektywnych doznaþ i ocen ukäadów przestrzennych róĔ- nych obserwatorów, moĔna przyjñè, Ĕe istnieje wyraĒna grupa reagujñca podobnie na widziane obrazy, a wy- kres odchyleþ od reakcji przeciötnej bödzie zbliĔony do krzywej rozkäadu normalnego. Prognozowanñ krzywñ wraĔeþ naleĔy wiöc odczytywaè, jako ilustracjö wraĔeþ przeciötnych.
Dla krzywej wraĔeþ nie moĔna ustaliè Ĕadnej jednostki miary. Sta- nowi ona jedynie Ĉrodek säuĔñcy do porównania poszczególnych fragmentów przestrzeni. Dlatego graficzne przedstawienie napiöcia wraĔeþ i doznaþ emocjonalnych, jakie wystöpujñ w czasie przesuwa- nia siö przez ciñg czasoprzestrzenny, jest jedynie umownym i wzglödnym porównaniem oddziaäywania kolej- nych obrazów.
Strategia oœwietlenia
The lighting strategy
Analiza porównawcza euro- pejskich planów oĈwietlenia miast zaowocowaäa wypracowaniem ogól- nych zasad profesjonalnej iluminacji.
NaleĔy bardzo mocno podkreĈliè, ze nie istnieje uniwersalny schemat rozwiñzaþ iluminacji w skali urbani- stycznej, którego wierne wypeänienie gwarantuje uzyskanie poprawnych rezultatów. NaleĔy zdaè sobie spra- wö z obowiñzku zdobycia peänej, interdyscyplinarnej wiedzy na temat opracowywanego obszaru. ćwiatäo jest czynnikiem wpäywajñcym na
sferö psychicznñ i emocje czäowie- ka. Okoäo 83% percepcji zjawisk zewnötrznych odbieramy wzrokowo.
Stosowanie iluminacji w przestrzeni, w architekturze i w urbanistyce, nie ma na celu odtworzenia efektów Ĉwiatäa dziennego, lecz ksztaätowa- nie nowych jakoĈci estetycznych.
Chcñc efektywnie funkcjonowaè po zmierzchu, musimy posiäkowaè siö Ĉwiatäem sztucznym.
Punktem wyjĈcia do komplek- sowego ujöcia problematyki oĈwie- tlenia miasta jest okreĈlenie aktu- alnego stanu oĈwietlenia. Jedynym sposobem obiektywnego wyzna- czenia stanu oĈwietlenia danego miejsca (ciñgu komunikacyjnego lub przestrzeni publicznej) sñ pomiary bezpoĈrednie oraz fachowa ocena subiektywna ekspertów. Na podsta- wie pomiarów oĈwietlenia ulicznego bñdĒ drogowego moĔna wyznaczyè podstawowe parametry Ĉwietlne, które okreĈla Polska Norma PN -CEN/
TR „OĈwietlenie dróg” obowiñzujñca od 15.03.2005 roku.
Nie da siö ukryè, iĔ kluczowñ rolö w tworzeniu kompleksowego planu oĈwietlenia miasta odgrywa komunikacja. Ulice miast wymaga- jñ obecnie jeszcze subtelniejszego oĈwietlenia niĔ kiedykolwiek wcze- Ĉniej, poniewaĔ naleĔy uwzglödniè czösto sprzeczne potrzeby miesz- kaþców, kierowców, pieszych czy nawet rowerzystów. OĈwietlenie na tych terenach juĔ nie jest wyäñcznie funkcjonalne − musi siö dostosowaè do potrzeb ludzi, zapewniajñc nie tylko bezpieczeþstwo i widocznoĈè,
lecz równieĔ atmosferö i orientacjö.
Co wiöcej, projekty oĈwietlenia mu- szñ uwzglödniaè kwestie zwiñzane z energooszczödnoĈciñ i zapobiegaè uciñĔliwoĈci Ĉwiatäa.
Kolejnym, istotnym czynnikiem przekonywujñcym do sporzñdzania kompleksowych planów oĈwietle- nia miast, jest coraz wiöksze „za- nieczyszczenie Ĉwiatäem”. Termin ten jest uĔywany na okreĈlenie nadmiernego oĈwietlenia nocnego, obecne zwäaszcza w miastach. „Za- nieczyszczenie” tego typu utrudnia obserwacjö astronomicznñ nieba oraz ma negatywny wpäyw na faunö i florö naturalnie przystosowanñ do Ĕycia w ciemnoĈci w czasie nocy.
MoĔe mieè równieĔ niekorzystne dziaäanie na zdrowie czäowieka.
Jest powodowane gäównie przez oĈwietlenie uliczne, oĈwietlenie reklamowe i iluminacje obiektów architektonicznych czy oĈwietlenie stadionów sportowych.
Kwestie te moĔna staraè siö rozwiñzaè stosujñc nowoczesne metody tzw. „inteligentnego oĈwie- tlenia”. Nowoczesne systemy ste- rowania okreĈla siö czösto mianem
„inteligentnych”, gdyĔ samoczynnie dostosowujñ poziom emitowanego Ĉwiatäa elektrycznego do zmian udziaäu (poziomu) Ĉwiatäa dziennego, tak, aby na päaszczyĒnie roboczej utrzymaè staäy, zadany poziom natöĔenia oĈwietlenia, jak równieĔ automatycznie wyäñczajñ oĈwietlenie elektryczne, gdy przez zadany przez uĔytkownika czas nikt nie przebywa w danym miejscu. Rozwiñzania te
mogñ byĈ stosowane w projektach oĈwietlenia dróg, przestrzeni pu- blicznych, jak równieĔ na zewnñtrz i wewnñtrz budynków.
Innowacyjnym pomysäem w tworzeniu ogólnych planów oĈwietlenia jest opracowanie tzw.
„scenariuszy”, które majñ na celu powiñzanie dziaäaþ projektowych z czasem. Pomysä ten wykorzystuje system „inteligentnego oĈwietle- nia” i tym samym przyczynia siö do zmniejszenia zanieczyszczenia Ĉwiatäem. Scenariusze majñ na celu okreĈlenie przedziaäów czasowych, w których to poszczególne obszary miasta bödñ oĈwietlone i iluminowa- ne. Ciekawym przykäadem tego typu rozwiñzaþ jest koncepcja oĈwietlenia dla miasta Neuruppin w Niemczech.
WyróĔniono 11 typów przestrzeni w mieĈcie. Przypisano im dokäadne przedziaäy czasowe, w których bödñ oĈwietlone.
W Ogólnym planie oĈwie- tlenia naleĔy równieĔ uwzglödniè specjalne wydarzenia odbywajñce siö w mieĈcie, jak np. obchodzone co roku „dni miasta” lub inne wy- darzenia zapisane w tradycji miasta.
Z tej okazji organizowane sñ czösto imprezy publiczne, które stanowiñ doskonaäñ okazjö do przygotowania specjalnego wizerunku miasta wäa- Ĉnie przy uĔyciu odpowiedniej deko- racji Ĉwietlnej. Jednym z przykäadów tego typu wydarzeþ jest obchodzony w Nowym Jorku 11 wrzeĈnia spektakl Ĉwietlny zwany „hoädem Ĉwiatäa”
(„Tribune in light”) upamiötniajñcy atak na WTC. Coraz czöĈciej poja-
wiajñ siö organizowane przez wäadze miast tzw. „ Festiwale ćwiatäa”, które majñ na celu gäównie promocjö mia- sta. Jednym z przykäadów moĔe byè cieszñcy siö od kilku lat „Karkonoski festiwal Ĉwiatäa”, który nawiñzuje do säynnego festiwalu Ĉwiatäa Fête des Lumières we francuskim mieĈcie Lyon, który od lat jest miejscem, w którym technologia i nauka äñczñ siö ze sztukñ i edukacjñ. Lyoþski festi- wal jest najpopularniejszym „Ĉwietl- nym wydarzeniem” w Europie, który cieszy siö ogromnym powodzeniem
− nie tylko wĈród mieszkaþców mia- sta, ale równieĔ przyciñga turystów z caäego Ĉwiata.
Po opracowaniu wytycznych projektowych w pierwszym etapie oraz okreĈleniu aktualnego stanu oĈwietlenia danego miasta naleĔy okreĈliè temat kolejnego dziaäania, którym jest wytypowanie obiektów (architektury bñdĒ przyrody), prze- strzeni publicznych, ciñgów komuni- kacyjnych, detali architektonicznych do iluminacji oraz sporzñdzenie dla nich dokumentacji projektowej.
W tej fazie prowadzi siö dokäadne rozpoznanie obiektu, analizuje siö jego poäoĔenie, architekturö i oto- czenie badajñc, jak wpäynie na nie planowane oĈwietlenie i czy otrzymany efekt bödzie korzystny.
Skoþczyäa siö bowiem epoka, kiedy iluminacja oznaczaäa wyeksponowa- nie tylko jednego elementu budowli (np. podĈwietlano wieĔö koĈcioäa) lub polegaäa na bardzo silnym oĈwietle- niu obiektu.
Wizja iluminacji wiökszego miasta moĔe siö opieraè na kreĈleniu szlaków turystycznych wycieczek po zabytkach, na zdefiniowaniu rejo- nów duĔego zagöszczenia instytucji kulturotwórczych, miejsc organizo- wania okazjonalnych imprez, celów spacerów mieszkaþców, naturalnego ruchu pieszych i pojazdów, poäoĔe- nia hoteli, centrów kongresowych i wystawowych. Sñ to wiöc miejsca czöstego, niewymuszonego przeby- wania turystów, mieszkaþców i goĈci danego miasta. Bardzo czösto jest to rejon najstarszych dzielnic miasta, z wieloma zabytkami, z kawiarniami, obok instytucji akademickich.
Wykorzystujñc Ĉwiatäo jako narzödzie w planowaniu przestrzeni zwróèmy uwagö, iĔ daje ono moĔ- liwoĈè nie tylko podkreĈlenia i wy- eksponowania najatrakcyjniejszych elementów w panoramie miasta, ale równieĔ korekty jego sylwety, która zostaäa znieksztaäcona przez wspóäczesne rozbudowy i dobudo- wy. W ten sposób, bez koniecznoĈci fizycznego usuniöcia niepoĔñdanych nawarstwieþ, moĔna pokazaè wy-
brane elementy miasta i stworzyè jego nowy, historycznie poprawny, nocny wizerunek. Elementy kompo- zycji urbanistycznej, które zostaäy wytypowanie do iluminacji, powinny zostaè oĈwietlone w taki sposób, aby nie powodowaäy znieksztaäceþ ich wizerunku. Iluminacja nie powinna obniĔaè wartoĈci artystycznej, jak równieĔ historycznej, w mieĈcie – na- leĔy zatem jñ wyeksponowaè przez dobór odpowiedniej bary Ĉwiatäa, jej luminacji oraz odpowiedniego typu oprawy oĈwietleniowej, które podkreĈlñ jego charakter.
Bardzo fascynujñcy jest widok francuskiego Mont Saint Michael, gdzie wzorowo zaprojektowana iluminacja w zabytkowym ukäadzie miasta wpäywa na jego wizerunek nocñ podkreĈlajñc Ĉredniowieczny charakter, ksztaätujñc nastrój, tworzñc zapamiötywany, nocny wizerunek miasta. W projekcie tego zaäoĔenia zastosowano punktowñ metodö iluminacji. Taki sposób oĈwietla- nia umoĔliwia lepsze podkreĈlenie istotnych detali architektonicznych, pozwala na koncentrowanie uwagi
obserwatorów na szczegóäach, które czösto umykajñ uwadze w Ĉwie- tle dziennym. Niewielkie Ēródäa Ĉwiatäa dajñ moĔliwoĈè uzyskania w oprawach dobrej optyki, a takĔe pozwalajñ na montaĔ opraw bez- poĈrednio na elewacji budynków.
Taka metoda realizacji iluminacji zapewnia wiökszñ swobodö w ope- rowaniu grñ Ĉwiatäa i cienia. Dziöki temu zostaje wykreowany czösto bardziej interesujñcy nocny obraz podĈwietlanego zespoäu obiektów.
Aby uzyskaè poĔñdany efekt Ĉwietlny naleĔy równieĔ dobraè odpowiedni kolor Ĉwiatäa. Eksperci twierdzñ, Ĕe materiaäy o ciepäym zabarwieniu naleĔy oĈwietliè ciepäym Ĉwiatäem, wówczas iluminowany element bödzie bardziej wiarygodny, pozy- tywnie odebrany przez obserwatora.
Staäo siö to w przypadku oĈwietlenia Sanktuarium Michaäa Archanioäa, gdzie zastosowano lampy sodowe o niskiej temperaturze barwowej, w wyniku której otrzymujemy cie- päy, Ĕóätawy kolor podkreĈlajñcy Ĉredniowieczny charakter wyspy.
Równie trafny dobór oĈwietlenia widaè na zdjöciu z panoramñ miasta Gent w Belgii, gdzie podĈwietlenie jasnych, murowanych budynków metahalogenkowymi Ēródäami Ĉwia- täa o barwie zimnej (biaäo -niebieskiej) podkreĈla gotycki charakter miasta (ryc. 4). PowyĔsze przykäady pokazu- jñ, iĔ przy wyborze obiektów do ilu- Ryc. 4. Miasto Gent w Belgii w porze nocnej Fig. 4. Night view of the Gent in Belgium
minacji naleĔy precyzyjnie okreĈliè rodzaj oĈwietlenia. Przystöpujñc do tego zadania naleĔy zwróciè uwagö na cztery podstawowe kryteria: bar- wa Ĉwiatäa, poziom luminacji, rodzaj lampy oraz oprawy.
Wybierajñc elementy do ilu- minacji naleĔy pamiötaè równieĔ o obiektach przyrody. Kwestia ilu- minacji zieleni zaleĔy od szerokoĈci geograficznej oraz strefy klimatycz- nej. W Polsce wiökszoĈè drzew ma liĈcie, co najmniej przez póä roku
− od wiosny do jesieni. Podstawowñ kwestiñ przy iluminacji zieleni jest prawidäowy wybór obiektów do oĈwietlenia. Chyba nie ulega wñt- pliwoĈci, Ĕe do iluminacji naleĔy wybieraè takie obiekty przyrody, które mogñ byè czösto oglñdane.
Nie jest uzasadnione oĈwietlenie drzew w parku, który jest zamykany o godzinie 21. MoĔna natomiast iluminowaè ciekawe drzewa przy uczöszczanej ulicy czy przy trasach turystycznych, spacerowych. MoĔna oĈwietlaè pojedyncze drzewa o cie- kawej „architekturze”, szczególnie poäoĔone w interesujñcym otoczeniu lub przeciwnie, poäoĔone na uboczu lub bödñce naturalnym otoczeniem, täem dla pomników i innych nieoĔy- wionych obiektów iluminacji.
Podsumowanie
Summary
Praktyka dowodzi, Ĕe w kra- jach Europy Zachodniej tworzenie kompleksowych projektów oĈwie-
tlenia miejskiego pociñga za sobñ szereg pozytywnych aspektów, nie tylko w dziedzinie planowania urbanistycznego, ale równieĔ eko- nomicznego, socjologicznego oraz artystycznego. Efektem jest przemia- na krajobrazu miejskiego, który staje siö bardziej czytelny, harmonijny, przyjazny mieszkaþcom oraz tury- stom. Stworzenie nowego obrazu miasta säuĔy podkreĈleniu walorów miejscowoĈci, w której äatwiej siö poruszaè i ciekawiej jest Ĕyè, nie tylko w porze dziennej, ale równieĔ wieczornej i nocnej.
Fotografie wykonaäa autorka.
Photographs made by author.
Joanna Szwed Instytut Architektury Krajobrazu
Politechnika Krakowska
Institute of Landscape Architecture Cracow University of Technilogy
Przypisy
1 Mñczyþski D., 2008, Iluminacje zabytków – problematyka konserwatorska cz.2, Krajowy OĈrodek Badaþ i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, s. 2.
2 ēagan W., 2003, Iluminacja obiektów, Ofi- cyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa.
3 Czora G., 2006, ćwietlna mapa poznawcza, ćwiatäo i OĈwietlenie.
4 Hrehorowicz -Gaber H., 2009, Znaczenie analiz widokowych przy sporzñdzaniu opraco- waþ planistycznych, Czasopismo Techniczne, wydawnictwo Politechnika Krakowska.
Literatura
1. Böhm A., 2006, Planowanie przestrzenne dla architektów kra-
jobrazu. O czynniku kompozycji, Politechnika Krajowska, Kraków.
2. Buczek B, Szwed J., 2008, Kon- cepcja zagospodarowania i oĈwietle- nia bulwarów wiĈlanych w Krakowie na odcinku od mostu Zwierzynieckie- go po stopieþ wodny na Dñbiu, praca dyplomowa, promotor: A. Böhm, Politechnika Krakowska, Wydziaä Architektury, Instytut Architektury Krajobrazu.
3. Czora G., 2006, ćwietlna mapa poznawcza, artykuä serwisu ćwiatäo i OĈwietlenie.
4. Hrehorowicz -Gaber H., 2009, Znaczenie analiz widokowych przy sporzñdzaniu opracowaþ planistycz- nych, Czasopismo Techniczne, wy- dawnictwo Politechnika Krakowska.
5. Kosiþski W., 2000, Aktywizacja turystyczna maäych miast, Kraków.
6. Mñczyþski D., 2008, Iluminacje zabytków – problematyka konser- watorska cz. 2, Krajowy OĈrodek Badaþ i Dokumentacji Zabytków w Warszawie.
7. Norboni R., Lighting Landscape, Birkhauser Publishers for Architecture.
8. Sulma M., 2000, Iluminacja za- bytków Krakowa: zaäoĔenia, metody- ka, Krakowska Teka Konserwatorska Tom I, Kraków.
9. Stanowicka -Traczyk. A., 2008, Ksztaätowanie wizerunku miasta na przykäadzie miast polskich, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz- -Olsztyn.
10. ēagan W., 2003, Iluminacja obiektów., Oficyna Wydawnicza Po- litechniki Warszawskiej, Warszawa.
