HISTORIA POLSKI

(1)

HISTORIA POLSKI

KRÓLOWIE ELEKCYJNI

(2)

HENRYK WALEZY

1573 – PIERWSZA WOLNA ELEKCJA WYBÓR HENRYKA WALEZEGO

(FRANCJA, DYNASTIA WALEZJUSZY)

(3)

Henryk Walezy

pacta conventa – osobiste zobowiązania władcy

artykuły henrykowskie (zbiór zasad ustrojowych RP) :

• wolna elekcja;

• Liberum veto

• sejm dwa tygodnie zwoływany co najmniej raz na dwa lata;

• król nie może podejmować decyzji w sprawach polityki wewnętrznej ani zagranicznej bez zgody sejmu;

• przywileje szlacheckie i konfederacja warszawska;

• rokosz

(4)

STEFAN BATORY

Ucieczka Henryka Walezego do Francji

Bezkrólewie – prymas „interreksem”

1575 rok – podwójna elekcja : wybrany Stefan Batory i książę Maksymilian Habsburg

działania Jana Zamoyskiego – koronacja Batorego

(5)

STEFAN BATORY

• utworzenie piechoty wybranieckiej

• 1579 zwycięstwo Batorego nad Rosjanami pod Pskowem

(6)

XVII wiek – rządy Wazów

• 1586 – elekcja Zygmunta Wazy

• 1607 r. dążenie króla do

wzmocnienia władzy przyczyną rokoszu Zebrzydowskiego

przyczyny wojen ze Szwecją : - dążenie Zygmunta do odzyskania tronu szwedzkiego

- Inflanty i walka o dominację nad Bałtykiem

(7)

ZYGMUNT III WAZA

• 1605 – Kircholm –

zwycięstwo husarii Jana Chodkiewicza

• 1627 – zwycięstwo floty polskiej pod Oliwą

• Skutek wojny – Szwedzi zatrzymują Inflanty

(8)

ZYGMUNT WAZA

WOJNA Z ROSJĄ przyczyny:

- chęć wykorzystania przez Polaków „wielkiej smuty” (kryzys po śmierci Iwana Groźnego) w Rosji

- „dymitriady”

• 1610 - Kłuszyn – zwycięstwo Stanisława Żółkiewskiego

• - zdobycie Smoleńska i wkroczenie Polaków do Moskwy skutek:

• 1634 r. – pokój w Polanowie – Polska uzyskała ziemię

smoleńską, siewierską i czernihowską – największy w dziejach obszar – milion km.kw.

(9)

ZYGMUNT III WAZA

• Rzeczpospolita po pokoju w Polanowie 1634

(10)

ZYGMUNT III WAZA

WOJNA Z TURCJĄ

• Przyczyny: najazdy kozaków (wolni, ukraińscy chłopi)

poddanych króla polskiego na lenna tureckie (Mołdawia i Wołoszczyzna) oraz najazdy tatarów (poddani sułtana) na ziemie polskie

• 1620 – klęska Stanisława Żółkiewskiego pod Cecorą

• 1621 – zwycięstwo Jana Chodkiewicza pod Chocimiem

• Pokój : zachowanie przebiegu granic, zobowiązanie Zygmunta Wazy do pilnowania kozaków, a sułtana do zapobiegania

napadów tatarskich na Polskę

(11)

WŁADYSŁAW IV WAZA

• 1632 – koronacja Władysława IV Wazy

(12)

WŁADYSŁAW IV WAZA

Przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego: dążenie szlachty polskiej do ograniczania rejestru kozackiego (wolni kozacy służący w armii) i przekształcenia kozaków w chłopów pańszczyźnianych;

różnice wyznaniowe (polska, katolicka, szlachta; ukraińscy prawosławni chłopi)

(13)

WŁADYSŁAW IV WAZA

• 1648 – powstanie kozackie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie

(14)

WŁADYSŁAW IV WAZA

• Bitwy pod Korsuniem, Żółtymi Wodami i

Piławcami, obrona Zbaraża

• Walka z powstańcami – książę Jeremi

Wiśniowiecki

(Beresteczko – 1651)

(15)

OGNIEM I MIECZEM

(16)

PODZIAŁ UKRAINY

• Wojna polsko –

rosyjska zakończona podziałem Ukrainy

wzdłuż Dniepru między Polskę i Rosję (rozejm w Andruszowie 1667 i pokój 1688 r. )

(17)

JAN KAZIMIERZ WAZA

Przyczyny potopu:

chęć wykorzystania przez króla Szwecji Karola X

Gustawa osłabienia

Rzeczpospolitej wywołanego wojną na Ukrainie, zajęciem części Litwy przez Rosjan i wewnętrznymi rozgrywkami o władzę

(18)

Jan Kazimierz Waza

• potop szwedzki:

1655 – 1660

• obrona Jasnej Góry;

śluby lwowskie Jana Kazimierza

(19)

Jan Kazimierz Waza

Skutki potopu:

• 1657r. - traktaty welawsko – bydgoskie Polacy rezygnują ze zwierzchności lennej nad Prusami Książęcymi.

• 1660 – pokój w Oliwie: Jan Kazimierz zrzekł się tytułu króla szwedzkiego, a

Rzeczpospolita utraconych już wcześniej Inflant.

(20)

JAN KAZIMIERZ WAZA

Kryzys gospodarczy:

• spadek zapotrzebowania Zachodu na polskie zboże i wynikające z tego zmniejszenie dochodów z majątków ziemskich;

• ruina znacznych połaci kraju, spowodowana

przemarszami obcych wojsk i działaniami wojennymi na terenie kraju,

• brak rąk do pracy na wsi;

• przekształcanie się miast i miasteczek w osady rolnicze

(21)

JAN KAZIMIERZ WAZA

Kryzys polityczny:

• uzależnianie się (materialne i polityczne) coraz liczniejszych kręgów szlacheckich od magnaterii;

• paraliżowanie pracy sejmu (1652 r – pierwsze „liberum veto”);

• wzniecanie rokoszy przeciw władcy pod pretekstem obrony

„złotej wolności szlacheckiej”;

• zmiana światopoglądu mieszkańców RP: wzrost nietolerancji i ksenofobii;

• rozprzestrzenianie się wizji Polski jako przedmurza chrześcijaństwa i twierdzy katolicyzmu.

(22)

JAN KAZIMIERZ WAZA

• Dążenia Jana Kazimierza do wzmocnienia władzy królewskiej

• 1666 – rokosz Lubomirskiego – kląska wojsk króla pod Mątwami: król wycofuje się z prób umocnienia rządów

• 1668 rok – abdykacja Jana Kazimierza

(23)

MICHAŁ KORYBUT WIŚNIOWIECKI

• 1669 r – elekcja Michała Korybuta Wiśniowieckiego Konflikt z Turcją:

• - zdobycie przez Turków Kamieńca Podolskiego, Podola, Bracławszczyzny i woj. Kijowskiego

• 1672 rok: pokój w Buczaczu: Polska oddała Turcji województwa podolskie, bracławskie, cz.

kijowskiego i zobowiązała się płacić Turcji haracz

• 1673 r. – zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Chocimiem i

(24)

JAN III SOBIESKI

• 1674 rok - wybór na

króla Jana III Sobieskiego

• 1683 – odsiecz wiedeńska

• 1699 r. : pokój w Karłowicach:

Rzeczpospolita odzyskuje Podole i Ukrainę;

(25)

BAROK

• XVII wiek – barok i sarmatyzm, Wilanów,

portrety trumienne; Mikołaj Sęp Szarzyński, Jan Andrzej Morsztyn, Jan Chryzostom Pasek

(26)

August II Mocny

• 1697 –koronacja Augusta II Mocnego Wettina (unia z Saksonią)

• - próby umacniania władzy, rozwój rzemiosła i handlu, merkantylizm,

• - przystąpienie króla bez zgody sejmu do wojny północnej – wojna domowa

• wojna od Sasa do Lasa

(27)

AUGUST II MOCNY SAS

1717 sejm niemy

• urzędnicy sascy nie mogą decydować o sprawach polskich,

• stałe podatki na 24-tys. wojsko;

• ograniczenie praw niekatolickiej szlachty –

pretekst do ingerowania w nasze sprawy Rosji i Prus jako obrońców innowierców

(28)

AUGUST III SAS

1734 – koronacja Augusta III Sasa po walce z Leszczyńskim

• osłabienie władzy króla,

• sprzeciw szlachty wobec reform w obawie przed absolutyzmem

(29)

SEJM KONWOKACYJNY

Reformy sejmu konwokacyjnego 1763 r.

• podejmowanie decyzji większością głosów w sprawach skarbowych

• zakaz przysięgania na instrukcje poselskie

• ograniczenie samowoli podskarbich i hetmanów.

• wprowadzenie cła generalnego obejmującego również duchownych i szlachtę,

(30)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI – OSTATNI KRÓL POLSKI

• 1764 rok : elekcja Stanisława Augusta

Poniatowskiego- wiara, że reformy w Polsce

można wprowadzić

tylko przy wsparciu Rosji

(31)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI-OSTATNI KRÓL POLSKI

• 1768 – zgoda zastraszonego przez Rosjan sejmu na równouprawnienie innowierców i

uchwalenie praw kardynalnych: wolna elekcja, liberum veto, rokosz

• luty 1769 – zawiązanie w miejscowości Bar konfederacji barskiej „w obronie wiary i wolności”

• walki konfederatów z wojskami królewskimi i rosyjskimi,

(32)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI-OSTATNI KRÓL POLSKI

• porozumienie między Józefem II, Fryderykiem II i Katarzyną: w zamian za akceptację Austrii i Prus dla rosyjskich zdobyczy terytorialnych na południu – zgoda Katarzyny na rozbiór

Rzeczpospolitej

5 sierpnia 1772 pierwszy rozbiór

(33)

PIERWSZY ROZBIÓR POLSKI

(34)

SEJM ROZBIOROWY

Tadeusz Rejtan

(35)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

Życie kulturalne:

• - Operalnia w Warszawie, fundowane przez magnatów teatry i sale koncertowe

• 1747 – pierwsza publiczna Biblioteka Załuskich

• dążenie króla do przeobrażenia sarmackiego społeczeństwa poprzez upowszechnienie idei oświeceniowych

(36)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

obiady czwartkowe –

spotkania przy królewskim stole wybitnych pisarzy:

Adama Naruszewicza,

Stanisława Trembeckiego, Ignacego Krasickiego,

Franciszka Zabłockiego, Franciszka Bohomolca i wielu innych

(37)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

• czasopismo „Monitor” w 1765 roku w celu zmiany świadomości

społeczeństwa:

wyszydzanie w publicystyce i spektaklach teatralnych kultury sarmackiej i

propagowanie nowych

wzorców gospodarowania, polityki i obyczajów

(38)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

• 1779 rok – Teatr Narodowy (Wojciech Bogusławski)

(39)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

Reformy oświaty:

Collegium Nobilium (Szkoła Rycerska) – łacina, retoryka, fizyka, języki nowożytne, nauki przyrodnicze, historia ojczysta, w-f – nowoczesne kształcenie młodego pokolenia –

przygotowanie przyszłych

reformatorów państwa (Tadeusz Kościuszko, Józef Poniatowski) .

(40)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

• 1773 r. – rozwiązanie przez papieża jezuitów – ustanowienie Ministerstwa oświaty KEN –

zakładanie świeckich szkół parafialnych średnich i wyższych – język polski zamiast łaciny

(41)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

1775 – Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych – opracowywanie podręczników i metod

nauczania (Grzegorz Piramowicz – zasada wychowywania młodzieży w duchu

obywatelskim i patriotycznym)

(42)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

• Bernardo Bellotto (Canaletto) – cykl obrazów – Warszawa; Marcelo Bacciarelli – poczet

królów

• przebudowa Zamku Ujazdowskiego z inspiracji Dominika Merliniego

• przekształcenie wnętrz Zamku Królewskiego i dobudowanie do niego Biblioteki

• budowa zespołu pałacowego w Łazienkach

(43)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

(44)

1788-1792 – Sejm Czteroletni

• 3 maja 1791 – Konstytucja Trzeciego Maja

• pełne prawa polityczne tylko dla zamożnej szlachty (cenzus majątkowy)

• podział władzy na ustawodawczą (sejm),

wykonawczą – Straż Praw i król, i sądowniczą

• zniesienie liberum veto i wolnej elekcji

• Rzeczpospolita monarchią konstytucyjną

(45)

KONSTYTUCJA 3 MAJA

(46)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

• 1792 zawiązanie konfederacji targowickiej (stronnictwo hetmańskie) : żądanie

przywrócenia dawnego ustroju RP, sprzeciw wobec ograniczenia wolności szlacheckiej i prośba o pomoc Rosji

• wojna polsko – rosyjska – Józef Poniatowski:

powstrzymanie Rosjan pod Zieleńcami;

zwycięstwo pod Dubienką (Tadeusz Kościuszko)

(47)

II ROZBIÓR POLSKI

• 1793 – Rosja i Prusy: drugi rozbiór Polski

• ostatni sejm Rzeczpospolitej w Grodnie : zatwierdzenie traktatu rozbiorowego i

odrzucenie większości uchwał Sejmu Czteroletniego

• Rosja: Ukraina i Białoruś; Prusy –

Wielkopolska, Kujawy, cz. Mazowsza.

(48)

POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE

• 1794 rok – Tadeusz Kościuszko- (Insurekcja) – powstanie w obronie konstytucji i przeciwko II rozbiorowi

(49)

POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE

• bitwy z Rosjanami pod Racławicami, Szczekocinami i Maciejowicami

(50)

POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE

• uniwersał połaniecki: wolność osobista dla chłopów i obniżenie pańszczyzny za akces do powstania

(51)

POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE

• rzeź Pragi – armia Suworowa;

(52)

TRZECI ROZBIÓR POLSKI

• 1795 – trzeci rozbiór Polski