Iw ona Ł u k i j a n i u k
BIBLIOTEKA. MARCINA I WAWRZYŃCA GOŚLICKICH
1 . M a r c in i W a w rz y n ie c G o ś l ic c y
0 ż y c i u i d z i a ł a l n o ś c i M a r c in a G o ś l ic k i o g o n i c d o k ła d n ie js z e g o n ie w ie m y . W h e r b a r z a c h z a c h o w a ły s i o t y l k o w z m ia n k i m ów iące o ty m , i ż b y ł k a n o n ik ie m p ło c k i m , d o k to re m o b o jg a p ra w , G o ś l i c k i p ie c z ę t o w a ł s i ę h erbe m - G r z y m a ła . G e s t t o h e r b ro d u G r z y m a li- tó w / p r z o d u ją c e g o ro d u r y c e r s k i e g o W i e l k o p o l s k i / ; z n a n y c h j e s t pon ad d w ie ś c ie r o d z in te g o h e rb u .
O b r a t a n k u M a r c in a G o ó l i c k i e g o - W a w rzyń cu w ie m y o w i e l o w ię c e j . W a w rz y n ie c G o ś l i c k i u r o d z i ł s i ę o k , r o k u 153 0 w G o ś lic a c h w w o j . p ło c k i m . P o c h o d z ił z r o d z in y s z l a c h e c k i e j , je d n a k n i c b li ż s z e g o o je g o r o d z ic a c h n ie w ie m y . P o n ie w a ż G o ś l ic c y p i e c z ę t o w a l i s i ę h erbe m G r z y m a ła , 'W a w rz y n ie c c z ę s t o n a z y w a n y b y ł G r im a ld u s l u b G r i m a l i u s . W p ó łr o c z u zim owym 1 5 5 6 /5 7 r . z a p i s a ł s i o na A k a d e m ię K r a k o w s k ą , g d z ie s t u d i o w a ł f i l o z o f i ę i w ro k u 1562 o t r z y m a ł m is t r z o s t w o s z t u k w y z w o lo n y c h . D a ls z e s t u d i a o d b y w a ł we W ło s z e c h : w P a d w ie , B o l o n i i i R z y m ie . P o b y t we W ło s z e c h w ią ż e s i ę z p o c z ą tk ie m je g o d z i a ł a l n o ś c i p i s a r s k i e j . W P a d w ie , w r o k u 156 4 w y d a ł ł a c i ń s k i w i e r s z o k o l i c z n o ś c io w y , n a p is a n y d la u c z c z e n ia r o c z n ic y z w y c ię s tw a nad Moskwą / 1 5 6 0 r . / p t . "De v ic ~
,3 R ó w n ie ż we W ło s z e c h u k a z a ło s i ę j e - 4
t o r i a G ig is m u n d i A u g u s t i ’
go n a jw a ż n ie js z e d z i e ł o : "De o p tim o s e n a t o r e l i b r i d u o " . Z o s t a ł o ono w yda ne w W e n e c ji w r o k u 1568 i d e d y k o w a n e k r ó l o w i Z ygm u n- t o w i A u g u s to w i . A u t o r p r z e d s t a w ia w n im t y p w z o ro w e g o męża s t a n u , k t ó r y p o w in ie n o r ie n t o w a ć s i ę z a ró w n o w z a s a d a c h p o l i t y k i , e - k o n o m ik i, j a k t e ż w n a u k a c h h u m a n is t y c z n y c h , p o s ia d a ć z n a j o mość u s ta w i k o n s t y t u c j i w ła s n e g o p a ń s tw a i in n y c h n a ro d ó w , Go
ś l i c k i z a s t a n a w ia s i ę nad r o l ą s e r.a tu , w p a ń s t w ie i w y ra ż a p o g l ą d , że j e s t on p o d s ta w ą d o b rz e s p ra w o w a n y c h rz ą d ó w , a lb o w ie m
u t r z y m u je rów no w ag ę m ię d z y a b s o lu t y s t y c z n y m i d ą ż e n ia m i m o n a rc h y a a n a r c h i s t y c z n y m i s k ł o n n o ś c i a n i s z l a c h t y . O p i e r a j ą c s i ę na k o n c e p c ja c h A r y s t o t e l e s a , P la t o n a i C y c e ro n a mocno p o d k r e ś la z a s a d ę o d p o w i e d z i a l n o ś c i k r ó ló w z a -s w e c z y n y . P o s t u l u j e ró w n o ś ć w s z y s t k i c h s ta n ó w w ob ec p ra w a i p o jm o w a n ie w o l n o ś c i j a k o ró ż n e g o r o d z a ju s w o b o d y o b y w a t e l s k i e j z a b e z p i e c z a j ą c e j o b y w a t e l i p r z e d b e z p ra w ie m . P r z e d s t a w ia w z ó r id e a ln e g o p a ń s tw a o u s t r o j u m ie s z a n y m , g d z ie w ła d z a j e s t s p r a w i e d l i w i e p o d z ie lo n a m ię d z y k r ó l a , s e n a t i n a r ó d , a u c z e s t n i c t w o w n i e j w y n ik a z p o s ia d a n y c h c n ó t , d z i e l n o ś c i i z a s ł u g . W y s t ę p u je je d n o c z e ś n ie p r z e c iw k o n a d u ż y c iu w ła d z y i t y r a n i i . T r a k t a t te n u z n a n y z o s t a ł p r z e z w s p ó łc z e s n y c h za nową z d o b y c z t e o r i i p o l i t y k i . U k a z a ło s i ę w i e l o je g o w y d a ń 5 i p r z e k ła d ó w . S z c z e g ó ln ą s ła w ę z d o b y ło t o d z i e ł o na t e r e n i e A n g l i i 7 . W 1598 r . u k a z a ł s i ę p r z e k ła d na j ę z y k a n g i e l s k i p t . "T h e C o u n s e l lo r e x a c t l y p o r t r a i t e d i n tw o b o o k s ” i z o s t a ł n a t y c h m ia s t po u k a z a n iu s i ę s k o n f is k o w a n y . D r u g ie w y d a n ie u k a z a ło s i ę w r o ku 1 6 0 7 , n o s i ł o z m ie n io n y t y t u ł : "C o m m o n w e a lth o f g o o d c o u n s a - i l e " i u s u n ię t o w n im f r a g m e n t y d o t y c z ą c e w ła d z y l e g a l n e j i k o r o n y : n ie u c h r o n i ł o t o je d n a k p r z e d k o n f i s k a t ą ta k ż e i d r u g ie g o w y d a n ia . N a s tę p n e t łu m a c z e n ie p t . "T h e A c c o m p lis h e d S e n a t o r i n tw o b o o k s w r i t t e n ” w yd a n o w L o n d y n ie w r o k u 1 7 7 3 . Mimo k o n f i s k a t , d z i e ł o t o b y ło b a r d z o p o p u la r n e na t e r e n i e A n g l i i i s z e r e g b r o s z u r p o l i t y c z n y c h X y i l w , p r z y t a c z a ł o z n ie g o f r a g m e n t y . P r z y -
Q
p u s z c z a s i ę , że z n a ł j e r ó w n ie ż S z e k s p i r 0 . P ra w d o p o d o b n ie i s t n i a ł t e ż p r z e k ła d w ł o s k i . W n a s tę p n y m w ie k u t r a k t a t t e n s t a ł s i ę p o p u la r n y w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h i s ą d z i s i ę , że z n a ł go r ó w n ie ż Tom asz J e f f e r s o n . R o z g ło s , j a k i z d o b y ło t o d z i e ł o , ś w ia d c z y . o w łą c z e n iu s i o p o l s k i e j m y ś l i s p o łe c z n e j w k s z t a ł t u j ą c ą s i ę w ie d z ę re n e s a n s o w ą o s p o łe c z e ń s t w ie i p a ń s t w ie .
Po p o b y c ie we W ło s z e c h i p o w r o c ie do k r a j u G o ś l i c k i z o s t a ł m ia n ow an y s e k r e t a r z e m Z y g m u n ta A u g u s t a . Gako s e k r e t a r z k r ó l e w s k i w y p e ł n i a ł w i o l e m i s j i d y p lo m a t y c z n y c h . X t a k w r o k u 157 0 z o s t a ł p r z y d z i e l o n y do k o m i s j i S t a n is ła w a K a r n k o w s k ie g o i w r a z z K a s prem G e s c h s u i P io t r e m R o jz ju s z e m u d a ł s i ę do G d a ń ska w c e lu w p r o w a d z e n ia w ż y c i e p o s ta n o w ie ń k o m i s j i i p o s t u l a t ó w f in a n s o w y c h k r ó l a . W r o k u n a s tę p n y m j e ź d z i ł na W ę g ry w s p r a w ie s p a d k u po G a n ię Z y g m u n c ie , k r ó l e w i c z u w ę g ie r s k im . W r o k u 1 5 7 2 p o d r ó ż o w a ł do B r u n s z w ik u w s p r a w ie s p a d k u po k s i ę ż n e j Z o f i i / c ó r c o Z y g m u n ta S t a r e g o a ż o n ie H e n ry k a - k s i ę c i a b r u n s z w i c k i o g o / . N ie w ia d o m o d o k ł a d n i e , j a k i e s t a n o w is k o z a jm o w a ł w c z a s ie p ie r w s z e g o b e z k r ó -
169
l c w i a , po b e z p o to m n e j ś m i e r c i Z y g m u n ta A u g u s t a . Po u c ie c z c e Hen
r y k a W a le z e g o , vi d r u g im b e z k r ó l e w i u , n a l e ż a ł do s t r o n n i k ó w Mak
s y m i l i a n a I X . J e d n a k po e l e k c j i S t e f a n a B a to r e g o p r z e s z e d ł na j e go s t r o n ę i u t r z y m a ł n a d a l g o d n o ś ć s e k r e t a r z a k r ó l e w s k i e g o . W o k r e s i e k o n f l i k t ó w z G d a ń s k ie m j e ź d z i ł w m is ja c h d y p lo m a ty c z n y c h do te g o m ia s t a , a t a k ż e b r a ł u d z i a ł w w y p r a w ie p r z e c iw G d a ń s z c z a nom . W c z e rw c u 1 5 7 7 r . u d a ł s i ę j a k o p o s e ł k r ó l e w s k i do k s i ę c i a A u g u s ta s a s k ie g o i J e r z e g o b r a n d e n b u r s k ie g o z p ro ś b ę o pomoc w w o j n ie z R o s ję . W 1 5 8 4 r . p r z e w o d n ic z y ł k o m i s j i p o l s k i e j w o b
ra d a c h na te m a t s p a d k u po Z o f i i J a g i e l l o n c e , t o c z ę c y c h s i ę we F r a n k f u r c i e nad O d rę . W r o k u n a s tę p n y m w y s t ę p i ł na S e jm ie w a r s z a w s k im w i m i e n i u d u c h o w ie ń s tw a k o r o n n e g o , z mowę p r z e d s t a w ia - j ę c ę z a d a n ia w c b r o n i e p ra w i p r z y w i le j ó w k o ś c i o ł a .g
Mimo o ż y w io n e j d z i a ł a l n o ś c i p o l i t y c z n e j i w y p e ł n i a n i a w i e l u p o w a ż n y c h m i s j i d y p lo m a t y c z n y c h , j a k i e mu p o w ie r z a n o , G o ś l i c k i a w a n s o w a ł b a r d z o p o w o li z a ró w n o w h i e r a r c h i i p a ń s tw o w e j, j a k i k o ś c i e l n e j . Mimo d w u k r o tn y c h s t a r a ń / w 157 8 i 158 5 r . / , w obec b r a k u p o p a r c ia ze s t r o n y e p i s k o p a t u , n ie u z y s k a ł s t a n o w is k a p o d k a n c l e r z e g o . D y ł d z ie k a n e m k i e l e c k i m , k a n o n ik ie m k u ja w s k im , k r a k o w s k im i s a n d o m ie r s k im o r a z k a n to re m p ło c k i m . D o p ie r o w 158 6 r . o t r z y m a ł od S t e f a n a B a to r e g o b is k u p s t w o k a m ie n ie c k ie i o p a c tw o m o g i l s k i e . N o m in a c ję t ę z a w d z ię c z a ł p ra w d o p o d o b n ie s t a r a n io m Z a m o y s k ie g o , do k t ó r e g o z b l i ż y ł s i ę w c z a s a c h B a t o r e g o . T o le r a n c y jn e p o g lę d y n ie z y s k i w a ł y mu u z n a n ia w o c z a c h e p i s k o p a t u . z w ł a s z c z a u j e z u i t ó w , k t ó r z y d o c h o d z i l i w te d y do c o r a z w ię k s z e j w ła d z y . Pow ażny je g o z a t a r g z e p is k o p a t e m w y b u c h ł na s e jm ie k o n w o k a c y j- nym - 157 3 r . , g d y b i s k u p i n ie c h c i e l i w y r a z i ć z g o d y na p o t w i e r d z e n ie k o n f e d e r a c j i w a r s z a w s k i e j. G o ś l i c k i , j a k o je d y n y s p o ś r ó d d u c h o w ie ń s tw a , p o d p i s a ł a k t s e jm o w y , tym samym n a r a ż a ję c s i ę na n i e p r z y c h y ln ę o p i n i ę S t o l i c y A p o s t o l s k i e j . F a k t p o d p is a n ia te g o a k t u p r z e z G o ś l ic k i e g o j e s t wymownym dowodem je g o p o s tę p o w e j po
s t a w y , k o n s e k w e n c ji i o d w a g i o s o b i s t e j . Po ś m i e r c i S t e f a n a B a to r e g o , w c z a s a c h t r z e c i e g o b e z k r ó l e w i a , p r z y j ę ł s ta n o w is k o n e u t r a l n e i o d g r y w a ł r o l ę m e d ia t o r a m ię d z y s t r o n n ic t w e m Z b o r o w s k ic h , p o p ie r a j ę c y c h a r c y k s i ę c i a M a k s y m ilia n a , a s t r o n n ic t w e m Z a m o y s k ie g o , o p o w ia d a ję c y m s i ę za Z ygm untem iU W a z ę . On t o w s p ó ln ie ze S t a n is ła w e m S z a fro ń c e m z a p o b i e g ł w o s t a t n i e j c h w i l i z b ro jn e m u s t a r c i u na p o lu e le k c y jn y m i r o z w i ę z a ł s p ó r k o n s t y t u c y j n y m ię d z y s e n a te m a p r o w i n c j ę p r u s k ę w s p r a w ie p r z y s i ę g i k r ó l e w s k i e j . N a le ż a ł r ó w n ie ż do k o m i s j i , k t ó r a z p o s ła m i s z w e d z k im i u k ła d a ł a p a c -
t a c o n v e n t a . D n ia 9 X I I 1 5 8 7 r . p o w i t a ł u r o c z y s t ą mową w je ż d ż a ją c e g o do K ra k o w a k r ó l a - no i b y ł o b e c n y p r z y k o r o n a c j i . N ie d łu g o t e ż o t r z y m a ł od k r ó l a b is k u p s t w o c h e łm s k ie , p o n ie w a ż je d n a k j a k o d u c h o w n y w d a ls z y m c ią g u n ie m ia ł d o b r e j o p i n i i , ze w z g lę d u na t o l e r a n c y j n e s t a n o w is k o w obec r ó ż n o w ie r c ó w , Rzym n a d a ł mu t o b is k u p s t w o d o p ie r o w 159 0 r . W r o k u 158 9 z o s t a ł p o w o ła n y p r z e z s e jm w a r s z a w s k i do k o m i s j i m a ją c e j z a ją ć s i ę p o p ra w ą p ra w a rz y m s k ie g o k o ro n n e g o i s k r ó c e n ie m p ro c e s u e g z e k u c j i . B y ł t a k ż e w y z n a c z a n y w s k ł a d d e l e g a c j i , k t ó r a m ia ła o d p r o w a d z ić do g r a n i c y s r c y k s i ę c i a M a k s y m ilia n a w z ię t e g o do n i e w o l i w b i t w i e pod B y c z y n ą . W r o k u 158 9 u c z e s t n i c z y ł w z w o ła n y m p r z e z K a r n k o w s k ie g o do P io t r k o w a s y n o d z ie p r o w i n c j a l n y m , w c z a s ie k t ó r e g o u d a ło s i ę je z u it o m , p r z e f o r s o w a ć p ra w o do o t r z y m y w a n ia k a t e d r w A k a d e m ii K r a k o w s k i e j . B y ł w ów czas je d y n y m , o b o k r e p r e z e n t a n t a U n iw e r s y t e t u M i k o ł a j a O o b r o c i o l s k i e g o , k t ó r y p r z e c i w s t a w i ł s i ę t e j uchw a
l e . R ó w n ie ż w k o r e s p o n d e n c j i z p a p ie ż e m S y k s tu s e m V b r o n i ł p ra w A k a d e m ii * . F a k t te n d o b i t n i e ś w ia d c z y o je g o n i e z a l e ż n o ś c i i o dw adze w g ło s z e n i u s w y c h p o g lą d ó w w obec p r o j e z u i c k o n a s ta w io n e g o d u c h o w ie ń s tw a i k r ó l a . Na s e jm ie 1 5 9 0 r . p o p a r ł Z a m o y s k ie g o i p o m ó g ł mu p r z e f o r s o w a ć u c h w a łę o w y k lu c z e n iu a r c y k s i ę c i a M a k s y m i l i a n a od e w e n t u a ln e g o k a n d y d o w a n ia do t r o n u p o l s k i e g o . Oogo w y
s t ą p i e n i e na s e jm ie n a c e c h o w a n e b y ło g łę b o k ą t r o s k ą o s p ra w y p a ń s tw a . Wobec z a r y s o w u ją c e g o s i ę r o z d ż w ię k u m ię d z y k r ó le m . a k a n c le r z e m s t a r a ł s i ę z a c h o w a ć s t a n o w is k o p o je d n a w c z e i c h o ć b y ł w z a s a d z ie r e g a l i s t ą , m ia ł w i e l e s y m p a t i i d la p o c ią g n ię ć p o l i
t y c z n y c h Z a m o y s k ie g o , t o t e ż b r o n i ł je g o w n io s k ó w . W n a s tę p n y m r o ku / 1 5 9 1 / z o s t a ł m ia n o w a n y b is k u p o m p rz e m y s k im i p r z e w o d n ic z y ł s y n o d o w i d ie c e z ja ln e m u o d b y w a ją c e m u s i ę w P r z e m y ś lu / b - 1 3 I 195 4 r . / . Sejm 159 6 r . w y z n a c z y ł G o ś l ic k i e g o do k o m i s j i p e r t r a k t u j ą c e j z p o s łe m c e s a r s k im i le g a te m p a p ie s k im w s p r a w ie w c i ą g n i ę c i a P o l s k i do w y p ra w y a n t y t u r o c k i o j . W t r a k c i e o b r a d b a r d z o s ta n o w c z o o p o w i e d z i a ł s i ę on z a u tr z y m a n ie m p r z e z P o ls k ę p o k o ju z T u r c j ą i o d p a r ł w s z y s t k i e p r o p o z y c jo p r z e d s t a w i c i e l i o r g a n i z u j ą c o j s i ę l i g i .
W r o k u 1001 w y s u n ą ł s w o ją k a n d y d a t u r ę na w a k u ją c e b is k u p s t w o k r a k o w s k ie i k u ja w s k ie . O s d n a k znow u w ob ec b r a k u p o p a r c ia i n i e p r z y c h y l n e j o p i n i i n ie z o s t a ł z a a k c e p to w a n y . O s t a t e c z n i e o t r z y m a ł k a t e d r ę p o z n a ń s k ą , k t ó r ą o b j ą ł 16 V I I 1601 r . K o n s e k w e n tn ie s t a ł na s t a n o w is k u m e d ia t o r a i d ą ż y ł do z a ła g o d z e n ia n a r a s t a ją c e g o k o n f l i k t u m ię d z y k r ó le m a s z l a c h t ą . B y ł w y r a z i c ie l e m p o s ta w y
171 u m ia r k o w a n e j s t a r a j ą c s i ę z a p o b ie c k o n f l i k t o m i p o w ik ła n io m w p o l i t y c e m ię d z y n a r o d o w e j. M ię d z y in n y m i p o t ę p i a ł p la n p o p ie r a n ia D y m it r a S am ozw ań ca, a na b u r z liw y m s e jm ie 1605 r . je g o v o tu m w z y w a ło do z g o d y i s p o k o ju . N ie z m ie n n ie , r ó w n ie ż w o s t a t n i c h l a
t a c h ż y c i a , s t a r a ł s i ę p o g o d z ić p o w a ś n io n e s t r o n n i c t w a w im ię p o k o ju i d la d o b ra p a ń s tw a . K o n s e k w e n tn y r z e c z n ik re n e s a n s o w e g o ir e n iz m u p r z e z c a łe ż y c i e g ł o s i ł p o g lą d y p o l i t y k i u m ia r k o w a n e j k i e r u j ą c s i ę dobrem R z e c z y p o s p o l i t e j . Z m a r ł 31 X 1 6 0 7 r . w C ią - ż y n i e . P o chow any z o s t a ł w k a t e d r z e p o z n a ń s k ie j12
2 . L o s y b i b l i o t e k i G o ś l i c k i c h
E g z e m p la rz e z a c h o w a n y c h d z i e ł z b i b l i o t e k i G o ś l i c k i c h można p o d z i e l i ć na d w ie g r u p y : t c , k t ó r e n a l e ż a ł y n a j p i e r w do M a r c in a G o ś l i c k i c g o , o d z ie d z ic z o n e po je g o ś m i e r c i p r z e z b r a t a n k a , o r a z t c , k t ó r e n a b y ł sam W a w rz y n ie c , P o n ie w a ż na 19 z a c h o w a n y c h d z i e ł
13 14
a ż 15 n o s i p r o w e n ie n c je M a r c in a , a t y l k o c z t e r y W a w rz y ń c a , d la t e g o n a le ż y m ów ić n a j p i e r w o b i b l i o t e c e M a r c in a G o ś l i c k i e g o . N i e s t e t y d o k ła d n y c h lo s ó w k s ią ż e k n ie z n a m y . W iemy t y l k o , że po ś m i e r c i s t r y j a t r a f i ł y d,o k o l e k c j i W a w rz y ń c a . K s i ą ż k i z b i b l i o t e k i M a r c in a m a ją z a p is r ę k o p iś m ie n n y : " . . . sum M a r t i n j G o s- l i c z k j i u r i e u t r i s q u e d o c t o r i s c a n o n i c i e c c le s i a e P lo c e n s is " 15 l u b t e ż s u p e r e z l i b r i s : h e r b G rz y m a ła z i n i c j a ł a m i H .G 1 . / M a r - t i n u s G o ś l i c k i / . J e d n o c z e ś n ie c z ę ś ć t y c h k s ią ż e k n o s i p r o w e n ie n c j e ś w ia d c z ą c e o ty m , że n a s t ę p n ie z n a jd o w a ły s i ę ono w r ę k a c h W a w rz y ń c a G o ś l i c k i c g o : ” . . . p o s t o b itu r n I l l / u s t r i s s i / m i e t R / e v e r e / n d / i s s i / m i D o m in i L a u r e n t i j G o s l i c z k i j E p is c o p i P o s - n a n / i e n s i s / H o n / o r a / b i l i M a r t i n o F a b r i c i o S r z e m / e n s i p e r D / o m i/
/ n o s E z e c u t o r e s Anno 1 6 0 7 d ie 13 N o v e m b ris d o n a t u s " 17. la sama k s ią ż k a na w e w n ę tr z n e j s t r o n i e o k ł a d z i n y p r z e d n i e j n o s i n a p i s :
" . . . s u m M a r t i n j G o s l i c z k i c a n o n ic j P l o c e n / s i s / t r i b u s f e r t o n i b u s e m p t u s " . A o t o i n n y z a p is na k a r c i e t y t u ł o w e j : " C o n v e n tu s P l o - c o n / s i s / 3 / a c r i / D o m in ic i Ex l e g a t i o n e I l i u s t r i s s i m i ac R e v e - r e n d i s s i m i E p is c o p i P o z n a n i e n / s i s / D / o m i n i / L a u r e n t i j G o s l i c k j de r e p u b l i c a P o la n a o p tim e m e r i t i s e n a t o r is q u e p r u d e n t i s s i m i .
-1 p
O r e t u r p re e o " . Zaś na w e w n ę tr z n e j s t r o n i e o k ł a d z i n y p r z e d n i e j t e j sa m e j k s i ą ż k i : “ C o rp u s i u r i s c a n o n i c j t r i u m v o lu m in u m p e r me M a r tin u m G o s l i c z k i i u r i s u t r i s q u e d o c to re m e t c a n o n ic u m p l o - censem, X I I I f ł o r e n s i s e m p tu s anno D o m in i 154 7 d i e . . . / d a l e j n i e c z y t e l n e / " .
Z aś n a p is na i n n e j k a r c i e t y t u ł o w e j : " P o s t o b i t u n I l l / u s t r i s - s i m i / ac R / e v c r e n d i s s i m i / D / o m i n i / L a u r e n t i j G o s l i c k j E p i - s c o p i P o s n a n / i e n s i s / e x e iu s d e m l e g a t i o n e G o n v e n tu s P lo c e n s is S a n c t i D o m i n i c i o r d / i n i s / p r a e d i c a t / o r u m / ” 19. A na w e w n ę tr z n e j s t r o n i e o k ł a d z i n y p r z e d n i e j : "S u n M a r t i n i G o s l i c z k j i u r i s d o c t o - r i s C a n o n ic i E c c l e s ia e G . a t h e d r a lis P l o c e n s i s " .
Są t o n i e z b i t e d o w o d y t e g o , że W a w rz y n ie c G o ś l i c k i o d z i e d z i c z y ł k s i ą ż k i sw ego s t r y j a M a r c in a . N a jp r a w d o p o d o b n ie j po je g o ś m i e r c i w r o k u 1 5 6 4 .
O d tą d d a ls z e l o s y k o l e k c j i b y ł y 'w s p ó ln e i b i b l i o t e k a M a r c in a G o ś l i c k i e g O j a p r z y n a j m n i e j j a k a ś j e j c z y ś ć , s t a ł o s i ę b i b l i o t e k ą W a w rz y ń c a . U d a ło s i ę p r z e ś l e d z i ć d o ś ć d o k ł a d n i e j e j d a ls z e d z i e j e . W a w rz y n ie c G o ś l i c k i b i b l i o t e k ę s w o ją z a p i s a ł w t e s t a m e n c ie z a k o n o w i D o m in ik a n ó w w P ło c k u 20 , a m a łą j e j c z ę ś c p r z e k a z a ł swe
mu b r a t a n k o w i nazwanem u w t e s t a m e n c i e : "O o a n n e s n o p o s r.ie u s ", p o za tym w y z n a c z y ł k i l k o d z i e ł , k t ó r e p r z e k a z a ł z a k o n o w i G e z u - i t ó w w P o z n a n iu . W y d a w a ło b y s i ę , że t a m a le ń k a c z ę ś ć k s i ę g o z b i o ru p o d a ro w a n a j e z u i t o m n ie b ę d z ie t r u d n a do o d s z u k a n ia , bow iem G o ś l i c k i d o k ł a d n i o o k r e ś l a , o k t ó r e k s i ą ż k i c h o d z i. Tym czasem ma ona swą w ła s n ą , b o g a tą h i s t o r i ę , k t ó r ą m ogłam p r z e ś l e d z i ć , l e c z do sam ych k s ią g d o t r z e ć j u ż n ie s p o s ó b . Samo s f o r m u ło w a n ie w t e s t a m e n c ie p o z w a la p r z y p u s z c z a ć , że c h o d z i t u o c e n n e p o z y c j o , bow iem są one d o k ła d n ie o p is a n e : " P r o G e s u i t i s C o l l e g i P o s n a - n i e n s i s le g o B i b li a m e x t r i b u s l i n g u i s c o m p o s ita m i n a lb a c u t e c o m p a c ta m . It e m o p e ra d i v i A u g u s t i n i n o v i t e r im p r e s s a i n a lb a c u t e c a m p li c a t e . E is d e m e it a m le g o l i b r u m B i b li o r u m v e r s i b u s s c r ip t u m i n p o rg a m e n o 21 . Ż ad en i n n y z a p i s d o t y c z ą c y b i b l i o t e k i n ie j e s t t a k s z c z e g ó ło w y . Poza tym na uwagę z a s łu g u j ą w y
m ie n io n e o p r a w y , sam w ł a ś c i c i e l m u s ia ł j e c e n i ć , s k o r o n ie p o m i j a i c h m ilc z e n ie m t a k , j a k o p ra w z c z ę ś c i k s i ę g o z b i o r u p r z e k a z a n e g o D o m in ik a n o m c z y B a n o w i G o ś lic k ie m u . Po r a z d r u g i o - p i s u j e w t e s t a m e n c ie o p ra w y w y m ie n ia ją c p o n t y f i k a ł y p r z e z n a c z o no d l a s w o je g o n a s t ę p c y - z o s t a ł n im /A n d rz e j O p a le ń s k i / p r a w d o p o d o b n ie o d z ie d z ic z o n e po p o p r z e d n ik u i s t a n o w ią c e w ła s n o ś ć k a t e d r y p o z n a ń s k i e j / : " P o n t i f i c a l e a r g e n t o d e a u r a t o o b d u c tu m una cum M i s s a l i e t t r i b u s P o n t i f i c a l i b u s i n ru b e a c u t e le g o e t a s - s ig n o s u c c e s s o r i meo e t e c c l e s i a e P o s n a n ie n s i” 22. S tą d w n io s e k , że W a w rz y n ie c G o ś l i c k i n io t y l k o p o s i a d a ł w s w y c h z b io r a c h ' l u k su sow e o p r a w y , a le r ó w n ie ż z n a ł s i ę na tym i p ię k n e o p ra w y c e n i ł .
173
□ a k ie w ie c b y ł y l o s y t y c h k i l k u k s ią g p rz e k a z a n y c h z a k o n o w i J e z u it ó w ? B i b l i o t e k a K o lle g iu r a J e z u i c k i e g o w z b o g a c o n a d a r a m i b is k u p ó w /A da m a K o n a r s k ie g o i W a w rz y ń c a G o ś l i c k i e g o / , pom nożona b i b l i o t e k ę z n a j d u j ą c ą s i ę p r z y k o ś c i e l e M a r i i M a g d a le n y , b y ła
p V
je d n ą z n a jb o g a t s z y c h w X V I I w ie k u b i b l i o t e k w P o ls c e . W o k r e s i e w o je n s z w e d z k ic h z o s t a ł a o g r a b io n a i p ra w d o p o d o b n ie w te d y j a k a ś c z ę ś ć k s i ę g o z b i o r u W a w rz y ń c a G o ś l ic k i e g o t r a f i ł a do B i - b l i o t e k i U n i w e r s y t e c k i e j w U p p s a li Po w o jn a c h s z w e d z k ic h . B i b l i o t e k a K o llo g iu m J e z u i c k i e g o o d r o d z i ł a s i ę na nowo i w o s t a t n ic h l a t a c h i s t n i e n i a l i c z y ł a k i l k a n a ś c i e t y s i ę c y to m ó w . Po k a s a c ie J e z u it ó w / 1 7 7 3 r . / c z ę ś ć t e j b i b l i o t e k i p r z e s z ła do B i b l i o t e k i U n i w e r s y t e c k i e j w K r a k o w ie , je d n a k g łó w n y m s p a d k o b ie r cę s t a ł a s i ę b i b l i o t e k a G im n a z ju m ś w . M a r i i M a g d a le n y . P o c z ę t k i t e j b i b l i o t e k i n ie sę z n a n e , w ie m y t y l k o , że pod k o n ie c X V I I I w . w c i e l o n o do n i e j c z ę ś ć k s i ę g o z b i o r u A k a d e m ii L u fc r o n s k io g o i K o l - le g iu m J e z u i c k i e g o . I s t ą d do n i e j t r a f i ł y k s i ą ż k i z k s i ę g o z -
pn
b i o r u B r z e ź n i c k i e g o , C n r o s c ie w s k ie g o i G o ś l i c k i e g o . P o c z ą tk o w o n ie b y ło j a k i e g o k o l w i e k k a t a l o g u t e j b i b l i o t e k i . P ie r w s z ą p ró b ę p o d ję t o w r o k u 1G27 , a n a s t ę p n ie w l a t a c h 1 8 6 2 , 1 8 7 5 . Po u tw o r z e n iu w r o k u 1919 B i b l i o t e k i W s z e c h n ic y P i a s t o w s k i e j / a n a s t ę p n i e U n iw e r s y t e t u P o z n a ń s k ie g o / p o w s t a ł p r o j e k t p r z e k a z a -
n r
n ia j e j w s z y s t k i c h d z i e ł d ru k o w a n y c h p r z e d r o k ie m 1 8 0 0 . M i
n is t e r s t w ie W yznań R e l i g i j n y c h i O ś w ie c e n ia P u b lic z n e g o pism em z d n ia 15 I 192 9 r . w y r a z i ł o z g o d ę . B i b l i o t e k a U n iw e r s y t e t u im . A . M ic k ie w ic z a ł ą c z n i e z k s ię g o z b io r e m G im n a z ju m im . M a r i i M agda
l e n y p r z e j ę ł a 17 369 t . z 20 s z k ó ł ś r e d n i c h z t e r e n u w o j . p o z n a ń s k ie g o . W tym 45 in k u n a b u łó w i 4 r ę k o p i s y ś r e d n io w ie c z n e . 3 0 / w s z y s t k i c h d z i e ł s t a n o w i ł y s t a r e d r u k i , w tym k i l k a d z i e s i ą t d r u - ków p o l s k i c h z X V I w . N i e s t e t y , n ie s p o s ó b w t e j c h w i l i u s t a l i ć , c z y z n a l a z ł y s i ę tam r ó w n ie ż d z i e ł a p o c h o d z ą c e z k s i ę g o z b i o r u W a w rz y ń c a G o ś l i c k i e g o - n a jp r a w d o p o d o b n ie j t e , k t ó r o z n a j
d o w a ły s i ę p o p r z e d n io w z b io r a c h b i b l i o t e k i G im n a z ju m ś w . M a r i i M a g d a le n y , a o c a l a ł y w c z a s ie n a ja z d u s z w e d z k ie g o . J e d n a k o d s z u k a n ie i c h j e s t r z e c z ą p r a k t y c z n i e n ie m o ż liw ą w t e j c h w i l i , b o w iem O d d z ia ł S t a r y c h B ru k ó w n ie p o s ia d a j e s z c z e k a r t o t e k i p r o - w o n i e n c y j n e j . P rz y p u s z c z a m , że k s i ę g o z b i ó r o d z i e d z i c z o n y p r z e z J e z u it ó w w P o z n a n iu b y ł z n a c z n ie w i ę k s z y , n i ż w y n ik a ło b y z s a mego t e s t a m e n t u , g d z ie G o ś l i c k i z a p i s u j e im t y l k o t r z y k s i ą ż k i . Bowiem w s z y s t k i e ź r ó d ł a , na p o d s ta w ie k t ó r y c h s ta r a m s i ę o d tw o r z y ć l o s y t e j c z ę ś c i b i b l i o t e k i , w s p o m in a ją o ty m , że W a w rz y n ie c
G o ś l i c k i w z b o g a c ił sw oim darem b i b l i o t e k ę K o lle g iu m J e z u i c k i e - go 28 i że b i b l i o t e k a t a " s k ł a d a ł a s i ę z k s ię g o z b io r ó w p c . . . G o- ś l i c k i m . . . " . B r z m i t o t a k j a k g d y b y c h o d z i ł o o z n a c z n ie w ię k s z ą l i c z b ę , bow iem w o d n i e s i e n i u do t r z e c h k s ią ż e k n ie p o s ł u g i w ano b y c i ę c h y b a p o ję c io m " k s i ę g o z b i ó r po G o ś l i c k i m ” .
F a k t to n j e s t z a s t a n a w i a j ą c y . D la c z o g o G o ś l i c k i u s t a n o w i ł t a k b o g a t y l e g a t d la J e z u it ó w ? W iadomo p r z e c i e ż , że b y ł p r z e c iw n y r o s n ą c e j p o tę d z e J e z u i t ó w , j e z u i c i , k t ó r z y d o c h o d z i l i w te d y do c o r a z w ię k s z e j w ła d z y , n ie p a t r z y l i na n ie g o p r z y c h y l n i e , a t o l e r a n c y j n o p o g lą d y G o ś l i c k i e g o r o b i ł y mu w ś ró d n ic h c o r a z w ię c e j w ro g ó w . Być m o że , w ła ś n ie te n l e g a t m ia ł z a p e w n ić p r z y c h y l n o ś ć J e z u i t ó w . B y ł może z rę c z n y m p o s u n ię c io m d y p lo m a ty c z n y m ma
ją c y m p o ło ż y ć k r e s d ł u g o l e t n i m s p o ro m ?
Ma p o d s t a w ie t e s t a m e n t u możemy w y c ią g n ą ć w n io s e k co do w i e l k o ś c i c a łe g o k s i ę g o z b i o r u . 2 p e w n o ś c ią b y ła t o b a r d z o d u ż a b i b l i o t e k a p o s ia d a ją c a s w o je w ła s n e p o m ie s z c z e n ie , n azw ane p r z e z samego G o ś l i c k i e g o " B i b l i o t h e c a " ' ' . W spom ina o tym w 30 t e s t a m e n c ie p r z e z n a c z a ją c d la J e z u it ó w o b r a z z n a j d u j ą c y s i ę w s a l i b i b l i o t e c z n e j , p r z e d s t a w i a j ą c y d w u n a s tu a p o s t o łó w z C h r y s tu s e m . Pewne w y o b r a ż e n ie o i l o ś c i z g ro m a d z o n y c h tam k s ią g d a je nam samo s f o r m u ło w a n ie w t e s t a m e n c ie z a p is u d la z a k o n u D o m in ik a n ó w w P ło c k u , d l a k t ó r e g o k s i ą ż k i p o le c a z a p a k o w a ć do b e c z e k i p r z e z n a c z a na i c h t r a n s p o r t w y s o k ą sumę 100 f l o r e n ó w . N ie są t o p r e c y z y jn e o k r e ś l e n i a , je d n a k d a ją pewne p o j ę c i e o w i e l k o ś c i b i b l i o t e k i . R ó w n ie ż p r z y z a p i s i e d la sw ego b r a t a n k a J a n a , G o ś l i c k i używ a p o j ę c i a b e c z k a . l i i a ł y j ą z a ją ć k s i ą ż k i p o l i t y c z n e i ś w i e c k i e , m n ie j c e n n e w y d a n ia , k t ó r e m ia ł w y b r a ć w e d łu g sw ego u z n a n ia p i s a r z "p a n G l i ń s k i " i p r z e k a z a ć J a n o w i: " l i b r o s p o l i t i c o s ad s a e - c u la r e s s c r i p t o s le g o J o a n n i n e p o t i m oo, q u i i p s i i n p a rte m r e - p o n e n t u r i u d i c i o U n i G l i n s k y , o u i c o m i t t o , u t q u o s p ro n e p o te u t i l e s a g n o v e r i t , i n c is t o m unam r e p o n a t e t i n p a t r ia m d e d u c a t , m i n u t i o r e s l i b r o s s i v e P o lo n ic o s s i v e q u o s i v i s a l i o s s i m p l i c i t é ! * c o m p a c to s ide m n e p o s meus h a b e b i t ” . B r a ta n k ie m tym b y ł p ra w d o p o d o b n ie Ja n G o ś l i c k i , p ó ź n ie j s z y k a s z t e l a n s i e r p s k i , k t ó r y b y ł je d n y m z e g z e k u to r ó w t e s t a m e n t u , i w ie m y , że f in a n s o w a ł s t a - w i a n ie n a g ro b k a d la sw ego s t r y j a w k a t e d r z e p o z n a ń s k ie j 32. N ie s t e t y t a c z ę ś ć b i b l i o t e k i , k t ó r a z o s t a ł a p o d a ro w a n a J a n o w i G o r
l i c k i e m u , n a jp r a w d o p o d o b n ie j u l e g ł a c a łk o w it e m u r o z p r o s z e n i u . Bowiem n ie u d a ło m i s i ę o d n a le ź ć ż a d n y c h j e j ś la d ó w . Być może w o g ó le n ie t r a f i ł a ona do J a n a , a z n a l a z ł a s i ę w b i b l i o t e c e K o -
175 l i e g i u m ¿ J e z u itó w , tym samym p o w ię k s z a ją c l i c z b ę d a ro w a n y c h d z i e ł ? N ie s p o s ó b w t e j c h w i l i u s t a l i ć . P o z o s t a łe w ię c z a k o ń c z y ć h i s t o
r i ę t e j c z ę ś c i k s i ę g o z b i o r u W a w rzyń ca G o ś l ic k i e g o p r z y p u s z c z e n ie m .
P o z o s t a ła c z ę ś ć b i b l i o t e k i m ia ła l o s y r a n ie j b u r z l i w e . B y ła t o z p e w n o ś c ią n a jw ię k s z a c z ę ś ć k s i ę g o z b i o r u , bow iem w o d n i e s i e n i u do n i e j G o ś l i c k i używ a z w r o t u " m o ja b i b l i o t e k a " , j a ! ; g d y b y t o b y ł o c a ł o ś ć , z a ś in n e d a r o w iz n y k s ią ż k o w e / ' d l a ¿Jana G o ś l i c k i e g o , d la ¿ J e z u itó w p o z n a ń s k ic h i n a s t ę p c y na s t a n o w is k u b is k u p i m / b y ł y to !; z n ik o m e , że n ie m ia ły b y w p ły w u na j e j w i e l k o ś ć . Poza ty m , ś w ia d c z y .r ó w n ie ż o tym w s p o m n ia n e j u ż p o le c e n ie z a p a k o w a n ia "
k s i ę g o z b i o r u do k i l k u b e c z e k : " B i b l i o t h o c a m meam la g o D o m in ic a - n i s P lo c e n s ib u s ad m o n a s te r iu m s . D o m i n i c i , u t d i s c c n t e t d o c e - a n t a l i o s . y u i g u ld e n p ro me e t f a m i l i e nea o r a b u n t a n n u a t iu n unum a n n iv e r s a r iu m a b s o lv e n t e s . I t c . n ad id e m f- io n a s tc r iu m e is d o m U o m in ic a r iis le g o l i b r o s tam i n i u r e c a n o n ic o qunm c i v i l i orcn es.
P ro i s t i s aute m l i b r i s P lo c ia m d e v e h e n d is d a b u n t D n i e z e c u t o r o s c e n tu m f l o r e n o s P o l o n i c a l e s . C i s t a s c t i c m , i n <;uas i n p o n e n t u r , h a b e n t i n t e s t u d i n e " ' ’ "’ . A w ię c m u s ia ł t o b y ć im p o n u ją c y k s i ę g o z b ió r z d z i e d z i n y p ra w a k a n o n ic z n e g o i c y w i ln e g o . Po ś m ie r c i b is k u p a / 2 .6 0 7 / z o s t a ł on p r z e k a z a n y , z g o d n ie z w o łg z m a r łe g o , z a k o n o w i D o m in ik a n ó w w P ło c k u , a b y s ł u ż y ł in n y r . do n a u k i / " . . . u t d i s c a n t cl d o c e s n t a l i o s . . . " / . I z n a jd o w a ł s i ę w P ło c k u p r z e z p r a w ie dwa w i s k i aż do m om entu u s u n ię c i a D o m in ik a n ó w p r z e z r z ą d p r u s k i w r o k u 2 6 0 4 . W te d y b i b l i o t e k ę z a k o n u D o m in ik a n ó w p o ł ą c z o n o z B i b l i o t e k ą S e m in a riu m D uch ow n eg o i w ie m y , źe z n a jd o w a ła s i ę tam k o l e k c j a po G o ś l i c k i c h ; w r o k u 1C30 l i c z y ł a ona 95 t o -
, 34 , , . . . . 3 5
r.iow . J e d n a k w c z a s z o I I w o jn y ś w ia t o w e j u l e g ł a z n is z c z e n i u W X V I I I w . c z ę ś ć t e j . b i b l i o t e k i t r a f i ł a dc z a ło ż o n e j w 177 3 r . B i b l i o t e k i P u b l i c z n e j i S z k o ln e j W o je w ó d z tw a P ł o c k ie g o . I j a l : p i - s z e K a je t a n I - io r y k o n ż , c z ło n e k T o w a rz y s tw a N aukow ego , w r a p o r c i e z e b ra n y m d la T o w a r z y s t w a : " . . . k s i ą ż k i p o d o r t ir . ik a ń s k ie s z c z e g ó l
n i e j o t r z y m a ła b i b l i o t e k a s z k o ln ą z o f i a r o s ó b , k t ó r e ró ż n e d z ie ł a od k s . D o m in ik a n ó w p o d c z a s s u p r e s j i n a b y ł y .
W r o k u 239 0 w ła d z e o ś w ia to w e z a d e c y d o w a ły , że c z ę ś ć k s ię g o z b i o r u B i b l i o t e k i S z k o ły W o je w ó d z tw a P ło c k ie g o z o s t a n i e p r z e k a z a n a B i b l i o t e c e U n iw e r s y t e t u W a r s z a w s k ie g o . U znano w id a ć , że c e n n y k s i ę g o z b i ó r l e p i e j s p e ł n i s w o je z a d a n ie , j e ś l i z o s t a n i e u d o s t ę p n io n y s z e r z e j i s ł u ż y ć b ę d z ie w ię k s z e m u ś r o d o w is k u - w W a r- s z a w le n i ż w P ło c k u . W te n s p o s ó b c z ę ś ć z a c h o w a n e j k o l e k c j i Goś-
l i c k i c h z o s t a ł a w 1 8 9 6 r . p r z e n i e s io n a do W a rs z a w y , K s i ę g o z b i ó r t e n ł a t w o d a ł s i ę w y o d r ę b n ić ze z b i o r u b i b l i o t e k i p r z e z k a r t o t e k o p r o w e n ie n c y jn ą O d d z ia łu S t a r y c h D ru k ó w B i b l i o t e k i U n iw e r s y t e t u W a r s z a w s k ie g o . Na s k u t e k b y ć n o ż e n ie s t a r a n n e g o s p ra w d z a n ia p r z y p a k o w a n iu z b io r ó w do w y s ł a n i a , a lb o po p r o s t u , z w y k łe g o p r z y p a d k u , je d e n w o lu m in p o z o s t a ł w P ło c k u . Z n a jd u je s i ę on o b e c n ie w B i b l i o t e c e im . Z i e l i ń s k i c h ° . Można b y s i ę s p o d z ie w a ć , ż a z a c lio w a ły s i ę tam j e s z c z e j a k i e ś d r u k i z t e j s a m ej k o l e k c j i . N i e s t e t y b i b l i o t e k a t a n ie p r o w a d z i k a r t o t e k i p r o - w e n i e n c y j n e j . P ro w a d z ą c s w o je p o s z u k iw a n ia , b y ła m w P ło c k u dwu
k r o t n i e /w g r u d n iu 1976 r . i c z e rw c u 1 9 7 7 r . / , je d n a ł; d y r e k t o r b i b l i o t e k i s ta n o w c z o t w i e r d z i , że w ię c e j n i c p o z a tym je d n y m p rz y p a d k o w o z o s ta w io n y m w o lu m in e m w P ło c k u n i e z a c h o w a ło s i ę . M ożna je d n a k p r z y p u s z c z a ć , że l o s y c a ł e j k o l e k c j i b y ł y w s p ó ln e . Bowiem na w s z y s t k i c h k s ią ż k a c h z n a j d u j ą s i o je d n a k o w e p r o w e n ie n c j e : " P r o L i b r a r i a C / o n / v / e n / t u s P lo c e n s is O r d / i n i s / P r a e d / i c a - t o r u / " , 3 8 o r a z " B i b l i o t h o c a e S c h o la c P r o v i n c i a l i s P lo c e n s is 1 8 1 5 " . B e s t t o p o t w i e r d z e n ie t e z y , że k s i ę g o z b i ó r t e n z n a l a z ł s i ę u D o m in ik a n ó w w P ło c k u , n a s t ę p n ie t r a f i ł do B i b l i o t e k i S z k o ł y P ł o c k i e j , a s ta m tą d w r e s z c ie do B i b l i o t e k i U n iw e r s y t e t u W a r
s z a w s k ie g o . T ak w ię c W a w rz y n ie c G o ś l i c k i c z ę ś ć sw ego k s i ę g o z b i o ru o t r z y m a ł od s t r y j a M a r c in a i d a l e j k o l e k c j a t a t r a k t o w a n a b y ła j a k o je d n a b i b l i o t e k a , aż do ś m i e r c i w ł a ś c i c i e l a / 1 6 0 7 r . / . Z a p is t e s ta m e n to w y s p o w o d o w a ł r o z b i c i e b i b l i o t e k i na t r z y c z ę ś c i : c z ę ś ć p o z n a ń s k ą , p ło c k ą i t ę , k t ó r a b y ła p r z e z n a c z o n a d la Bana G o ś l i c k i e g o , z k t ó r y c h t o c z ę ś c i - c h o ć l o s y w ł a ś c i w i e c a ł e j b i b l i o t e k i u d a ło s i ę z b a d a ć i u s t a l i ć - t y l k o r e s z t k i c z ę ś c i p ł o c k i e j z a c h o w a ły s i ę do n a s z y c h c z a s ó w . C z ę ś ć t ę s t a n o w i 19 w o lu m in ó w , z k t ó r y c h 18 z n a j d u j e s i ę o b e c n ie w B i b l i o t e c e U n i
w e r s y t e t u W a r s z a w s k ie g o , 1 z a ś w B i b l i o t e c e im , Z i e l i ń s k i c h w P ł o c k u .
3 . B i b l i o f i l s t w o M a r c in a i W a w rz y ń c a G o ś l i c k i c h
W X V I w . p rz y p o m n ia n a z o s t a ł a i w z b o g a c o n a n ow ym i w a r t o ś c ia m i, z n a n a i k u lty w o w a n a w s t a r o ż y t n y m R z y m ie , id e a g ro m a d z e n ia k s i ą ż e k d la p o ż y t k u i p r z y j e m n o ś c i ' w ła s n e j o ra z . n a j b l i ż s z e g o o t o c z e n i a . G ro m a d z e n ie k s i ą ż e k , w s p ó ln e l e k t u r y i d y s k u s je s t a ł y s i ę p a s j ą . W ła s n e k r ę g i k u l t u r a l n e t w o r z y l i na sw ych d w o ra c h m a g n a c i
\ 7 ~
i b i s k u p i , r ó w n ie ż k o ła t a k i e p o w s ta w a ły w ś ró d w y b it n y c h m ie s z c z a n , l e k a r z y , u r z ę d n ik ó w d w o r s k ic h , p r o f e s o r ó w A k a d e m ii K ra k o w s k i e j . E le m e n te m ‘ łą c z ą c y m t y c h l u d z i b y ł y k s i ą ż k i , k t ó r e s t a n o w i ł y p r z e d m io t w y m ia n y m y ś l i , w s p ó ln y c h l e k t u r , d y s k u s j i i s p o ró w o r a z p r z e d m io t g r o m a d z e n ia , o b j ę t y n ie z w y k ły m s t a r a n ie m .
N a c z e ln y m h a s łe m b i b l i o f i l ó w t e g o o k r e s u b y ła d e w iz a : " S i b i e t a m i c i s " . W ie lu z b ie r a c z y t a k w ł a ś n ie p o d p is y w a ło s w o jo k s ią ż k i / j a k n p . Gan Ł a s k i M ło d s z y , k t ó r y na w o lu m in a c h s w o jo j k o l e k c j i u m ie s z c z a ł n a p i s : " G o a n n is a L a s c o P o l o n i e t a m ic o r u m " /., P r z y czym b y ła t o d e w iz a , k t ó r ą k ie r o w a n o s i ę p r a k t y c z n i e w ż y c i u : s z e r o k o u d o s t ę p n ia j ą c in n y m s w o je z b i o r y . B y ła t o sp oka ^ k t ó r a u c z y n i ł a k s ią ż k ę je d n y m z g łó w n y c h n a r z ę d z i k s z t a ł t o w a n i a now ego i d e a ł u k u l t u r y i p o ś r e d n ik ie m w p r o p a g o w a n iu t y c h h a s e ł.
Obydwa g łó w n o p r ą d y id e o w e t y c i) c z a s ó w , hum anizm i r e f o r m a c ja , w z n a c z n y m s t o p n i u z a w d z ię c z a ły swe s u k c e s y z a a n g a ż o w a n iu na swą s łu ż b ę d r u k u i k s i ą ż k i , o d d z i a ł u j ą c p r z y i c h pom ocy na g łę b o k i e p r z e o b r a ż e n ia n ie t y l k o w d z i e d z i n i e n a u k i i l i t e r a t u r y , a le i w r a ż liw o ś ć na k u l t u r ą e s t e t y c z n ą i o b y c z a jo w ą R e n e s a n s u . W b i b l i o f i l s t w i e t e j o p o k i d a ją s i ę w y o d r ę b n ić dwa n u r t y k o l e k c j o n e r s k i e . P ie r w s z y o d z n a c z a ją c y s i ę p o c z ą tk o w o n ie c h ę c i ą do s z t u k i c z a r n o b i a ł e j , p i e l ę g n u j ą c y z a m iło w a n ia do z e w n ę t r z n e j w y - t w o r n o ś c i r ę k o p is ó w , u b i e g a j ą c y s i ę o r z a d k o ś ć i o r y g in a ln o ś ć d z i e ł , p r z e p y c h e g z e m p la r z y . N u r t t e n c z ę s t o w y p ły w a ł z c e ló w c z y s t o s n o b is t y c z n y c h . W s p a n ia ło ś ć b i b l i o t e k m ia ła p o d n ie ś ć s p le n d o r d w o ru c z y r e z y d e n c j i , a j e j w i e l k o ś ć u w ie c z n ić im ię f u n d a t o r a w p a m ię c i p r z y s z ł y c h p o k o le ń .
D r u g i n u r t , t o n u r t r z e t e l n e g o m ił o ś n i c t w a k s i ą ż e k , w k tó r y m z a m iło w a n ie do fo r m y ł ą c z y ł o s i ę z t r o s k ą o t r e ś ć i ś w ia d o m y d o b ó r d z i e ł . N u r t t e n d o s t r z e g ł w k s ią ż c e n i c t y l k o j o j p ię k n o z e w n ę t r z n e , a le r ó w n ie ż j e j t r e ś ć . D ru k p r z e s i a ł b y ć w y łą c z n ie ź r ó d łe m e s t e t y c z n y c h w z r u s z e ń , a s t a ł s i ę t e ż s k a r b n ic ą w ie d z y , sp ra w n ym n a r z ę d z ie m p r a c y b a d a w c z e j lu b ś r o d k ie m s łu ż ą c y m do r o z p o w s z e c h n ia n ia now ych i d e i . W a w rz y n ie c i M a r c in G o ś l ic c y p r z e d s t a w i a j ą nam s i ę j a k o r e p r e z e n t a n c i te g o w ła ś n ie n u r t u . K s ią ż k a w i c h r ę k a c h n ie b y ła t y l k o s n o b is t y c z n y m r e k w iz y te m i p rz e ja w e m h u m a n is t y c z n e j m ody. G e j s p ra w y p o z o s t a w i ł y t r w a ł y ś la d w w i e l u d z ie d z in a c h i c h ż y c i a . P ię k n e s ło w a d o ty c z ą c e r o l i k s i ą g , p o c h o - d z ą c e z l i s t u P i o t r a T o m ic k ie g o do Z y g m u n ta A u g u s ta 39, z c a łą p e w n o ś c ią m o g ły b y w y jś ć sp o d p i ó r a M a r c in a c z y W a w rzyń ca G o r l i c k ie g o i na pewno s t a n o w i ł y r ó w n ie ż i c h d e w iz ę : " T y l k o p is m a i
k s i ę g i , p o n ie w a ż n ie s p o d z ie w a jg s i ę ż a d n e j k o r z y ś c i i z łe g o s i ę n ie b o j ę , n ie w a h a ją s i ę z a ró w n o k s ią ż ę t o m , j a k o t e ż ty m , k t ó r z y n ie z a jm u ję ż a d n e g o s t a n o w is k a , z c a łą sw obodę p o w ie d z ie ć p ra w d ę . A c h o c ia ż b y c z y t a n i e i p r z y s w a ja n ie s o b ie i c h t r e ś c i w ię c e j p r z e d s t a w i a ł o t r u d u i m o z o łu n i ż r o z k o s z e i p r z y j e m n o ś c i , n ie są t o d o ś ć s łu s z n e p o w o d y , d la k t ó r y c h m ó g łb y c z y j k o l w i e k u m y s ł od n ic h u c i e k a ć . . . " .
Z ach ow a ne do n a s z y c h c z a s ó w k s i ą ż k i z b i b l i o t e k i G o ś l i c k i c h s t a n o w ią j e d y n i e z n ik o m ą c z ę ś ć z b io r ó w . J e d n a k b a d a n ie j e j p o z w a ła na w y c i ą g n i ę c i e w i e l u c ie k a w y c h w n io s k ó w na te m a t z a i n t e r e sow ań c z y t e l n i c z y c h i b i b l i o f i l s t w a G o ś l i c k i c h .
W a w rz y n ie c G o ś l i c k i n i e w ą t p l i w i e b y ł b i b l i o f i l e m . Z g r o m a d z ił b a r d z o w i e l o k s ią ż e k i p r z e z n a c z y ł d la n ic h s p e c j a l n ą s a lę b i b
l i o t e c z n a , P r z y uważnym o d c z y t a n iu w t e s t a m e n c ie w s z y s t k i c h za p is ó w i d a r o w iz n o k a z u je s i ę , że c h o ć b y ł s e n a to r e m i b is k u p e m , n ie p o s i a d a ł w i e l k i c h b o g a c tw i m a ją tk ó w 4 0 . A n a w e t n io m ia ł z n a c z n y c h k w o t p ie n ię ż n y c h i n ie i n t e r e s o w a ł y go s p ra w y f i n a n s o w e . I w ł a ś n ie b i b l i o t e k a b y ła ty m , co c e n i ł n a j b a r d z i e j z po
s ia d a n y c h p r z e z s i e b i e s k a r b ó w . S t a n o w iła ona n i e w ą t p l i w i e p r z e d m io t je g o s t a ł e g o z a in t e r e s o w a n i a i t r o s k i . R ó w n ie ż f a k t , że w t e s t a m e n c ie p o ś w i ę c i ł j e j w i e l e m ie js c a na c z e le w y k a z u i n n y c h d ó b r , ś w ia d c z y o je g o s to s u n k u do k s i ę g o z b i o r u , o c h ę c i w y z n a c z e n ia d a ls z y c h je g o lo s ó w i d o k ła d n e g o s p r e c y z o w a n ia r o l i j a k ą ma s p e ł n i a ć : " u t d i s c a n t e t d o c e a n t a l i o s " . O b i b l i o f i l s t w i e G o ś l ic k i e g o ś w ia d c z ą r ó w n ie ż o p ra w y p o s ia d a n y c h k s i ą ż e k . Z t e s t a m e n t u w n io s k u je m y , że c e n i ł o p ra w y lu k s u s o w e . K i l k a t a k i c h w y m ie n ia w t e s t a m e n c ie . Na t e j p o d s t a w ia w ie m y , że p o s i a d a ł B i b l i ę o p r a w io n ą w b i a ł ą s k ó r ę , m s z a ł o p r a w io n y w c z e rw o n ą
/ 1
s k ó r ę i p o n t y f i k a ł w s r e b r z e p o z ła c a n y “ . M ożna p r z y p u s z c z a c i e t a k b o g a ta b i b l i o t e k a l i c z y ł a w i ę c e j o p ra w b i b l i o f i l s k i c h . Rów
n ie ż o p ra w y z a c h o w a n e j c z ę ś c i k s i ę g o z b i o r u z a s łu g u j ą na u w a g ę . P r a w d o p o d o b n ie z o s t a ł y one w y k o n a n e na z l e c e n i e M a r c in a G o ś l i c k ie g o /b o w ie m w ię k s z o ś ć o p ra w ma w y t ło c z o n a d a t ę na z e w n ę t r z n e j s t r o n i e o k ł a d z i n y p r z e d n i e j , są t o l a t a , k i e d y W a w rz y n ie c b y ł je s z c z e b a r d z o m łodym c z ł o w i e k i e m / . W s z y s t k ie o p ra w y z o s t a ł y w y
k o n a n e n a jp r a w d o p o d o b n ie j u te g o sam ego i n t r o l i g a t o r a . K a żda k s ią ż k a o p r a w io n a j e s t w d e s k i i s k ó r ę c i e l ę c ą . M ożna w y o d r ę b n ić s ie d e m r o d z a jó w r a d e łe k u ż y t y c h do z d o b ie n i a o p r a w , k t ó r e z d u m ie w a ją k u n s z te m w y k o n a n ia , b og a ctw e m r y s u n k u i d e l i k a t n o ś c i ą l i n i i / p a t r z t a b e l a 1 - w y k a z r a d e ł e k / . D a ją s i ę z a u w a ż y ć pewne
179
T a b e la 1
W y k a z
r o d z a jó w r a d e łe k u ż y t y c h do z d o b ie n i a o p ra w
Nume r
r a d e łk a O p i s r a d e ł k a
1 P o s ta ć C h r y s t u s a z p o d p is a m i: EGO SUM PAS /TOR OONUS/
S U /M /R /E S 3 U R E C T I0 ET V / I T A , C A P / I T / GCRU/CEM/
S/ALVATO R /
2
S c e n y b i b l i j n e : se n św . O akuba z p o d p is e m : SCALA I A O O B / I / , o f i a r o w a n i e ‘t a b l i c M o jż e s z o w i z p o d p is e m : PRO L E G IS , o f i a r o w a n i e I s a a k a z p o d p is e m : IS A A C , c z c z e n ie z ł o t e g o c i e l c a z p e d p is s m : ID O LATR IA
O
W iz e ru n e k C h r y s t u s a z p o d p is e m : 3ALVAT0R i p o s t a c ie c z t e r e c h e w a n g e l i s t ó w : M a te u s z a , M a r k a , Ł u k a s z a , Gana
4
P o s t a c i c n ó t : P id e s , C u s t 'i u t i a , P r u d e n c ia , C h a r i t a s , Spaś
5
W iz e ru n e k C h r y s t u s a w c h w a le z p o d p is e m : IU S T II-IC A T IO , p o s t a ć C h r y s t u s a u k rz y ż o w a n e g o z p o d p is e m : S A T IS F A T IO , p o s t a c ie Adama i Ewy z p o d p is e m : PECCATUM i w iz e r u n e k w ę ż a - s z a ta n a
6
M e d a lio n y z w iz e r u n k a m i: k r ó l a Z y g m u n ta S t a r e g o , k r ó l a Z y g m u n ta A u g u s t a , p a p ie ż a P a w ła I I I , c a s a r z a K a r o la i F e rd y n a n d a
7 M e d a lio n y z w iz e r u n k a m i: M o jż e s z a , D a w id a i P a w ła
p r a w id ło w o ś c i w ł ą c z e n i u r a d e ł e k . N p . j e ś l i i n t r o l i g a t o r używa r a d e łk a n r 1 w p o łą c z e n iu z r a d e łk ie m n r 2., w te d y i t y l k o w te d y w y s t ę p u ją na o p r a w ie s u p e r e z l i b r i s . G e s t t o s u p e r e s l i b r i s M a r
c i n a G o ś l i c k i c g o . P r z e d s t a w ia on h e r b G rz y m a ła z i n i c j a ł a m i M .G . / M a r t i n u s G o s l i c k i / . H e rb te n w y o b ra ż a o t w a r t ą b ra n ą za s t o j ą cym w e w n ą tr z mężem z b r o jn y m , n a t o m ia s t M a r c in G o s l i c k i u ż y w a ł in n e g o w a r i a n t u h e rb u G rz y m a ła - t z n . b e z w iz e r u n k u z b r o jn e g o mę
ż a . W a w rz y n ie c G o s l i c k i u ż y w a ł p e łn e g o h e r b u , t a k i w i d n i e j e bo^
w iem na je g o g ro b o w c u 42. G e s t t o h e r b r o d u G r z y m a lit ó w . N a j s t a r s z e w y o b r a ż e n ie h e rb u z n a n e j e s t z p i e c z ę c i z 134 3 r . 4 3 O c z y w i ś c i e t e k s i ą ż k i , na k t ó r y c h w i d n i e j e s u p e r e z l i b r i s M a r c in a G o r
l i c k i e g o , n i e w ą t p l i w i e s t a n o w i ł y p i e r w o t n i e jo g o w ła s n o ś ć i d o p ie r o po je g o ś m i e r c i t r a f i ł y do W a w rz y ń c a G o r l i c k i e g o , Poza
w spo m n ian ym p o łą c z e n ie m r a d e łe k n r 1 1 2 , w y s t ę p u je p o łą c z e n ie r a d e łe k n r 3 i 6 / n a p i ę c i u o p ra w a c h k s i ą ż e k / l u b z e s ta l? r a d e ł e k n r 1 , 3 i G / n a j e d n e j o p r a w i e / . z d a r z a s i ę r ó w n ie ż p o ł ą o z e n ie r a d e łe k n r 1 , 2 i 4 / n a t r z e c h o p r a w a c h / ' . R a d o łk o c z n r 5 w y s t ę p u je na dwóch, o p ra w a c h k s i ą ż e k , j a k o je d y n e u ż y t o do z d o b i e n i a . J e d n a z k s ią ż e k n o s i p r o w e n ie n c je M a r c in a G o r l i c k ie g o / p o z . 13 k a t a l o g u / , d ru g a z a ś n ie / p o z . 1 5 / . Syć n o ż e b y ła t o o p ra w a z r o b io n a na z a m ó w ie n ie W a w rz y ń c a , k t ó r y o d d a ł do i n t r o l i g a t o r a je d n ą z k s ią ż e k ze s w o je j k o l e k c j i o t r z y m a n e j od s t r y j a . J e d n a k , mimo o r y g i n a l n o ś c i te g o r e d e łk a / n i e s p o tk a n e g o na in n y c h z n a n y c h k s ią ż k a c h te g o z b i o r u i n ie w y s t ę p u ją c e g o w p o łą c z e n iu z żadnym ze z n a n y c h i u ż y t y c h do j e j z d o b ie n i a r a d e ł e k / , d u ż e p o d o b ie ń s tw o w s p o s o b ie z d o b ie n i a c a ł o ś c i w s k a z u je na te n sam w a r s z t a t i n t r o l i g a t o r s k i . W s z y s t k ie o p ra w y są d o ś ć ty p o w e d l a X V I w . Obok w s p o m n ia n y c h w y ż e j r a d e ł e k w y s t ę p u ją d ro b n e t ł o k i z o rn a m e n ta m i k w ia t o w y m i. T ł o c z e n i a są ś l e p e . Z w y k le w y t ło c z o n y j e s t n a p is z a w i e r a j ą c y i n f o r m a c j ę o a u t o r z e lu b t y t u l e d z i e ł a i. d a c ie o p r a w i e n i a . P r z e w a ż n ie j e s t t o n a p i s m a ło c z y t e l n y , bow iem c z ę s t o z e w z g lę d ó w k o m p o z y c y jn y c h s k r ó c o n y w p o ło w ie w y r a z u , w s p o s ó b n ie z g o d n y z l o g i k ą , d z i e s i ę ć k s ią ż e k n o s i ś l a d y k la m e r , z a ś s ie d e m ma ś l a d y o k u ć i k l a m e r. N i e s t e t y są t o t y l k o r e s z t k i , bow iem k la m r y u l e g ł y z n i s z c z e n i u . Z aś s t a n sam ych o p ra w j e s t z a d o w a la ją c y . Poza jednyr?.
w y j ą t k i e m , są t o o p ra w y d o b r z e z a c h o w a n e . J e d n a k , mimo w s z y s t k o , j u ż w n a j b l i ż s z y m c z a s ie będ ą w y m a g a ły z a b ie g ó w k o n s e r w a t o r s k i c h , j e ś l i c iic c in y , b y p r z e t r w a ł y do n a s tę p n y c h p o k o le ń . A są one n i e w ą t p l i w i e w s p a n ia ły m z a b y t k ie m s z t u k i i n t r o l i g a t o r s k i e j , dowodem k u n s z t u ó w c z e s n y c h m is t r z ó w , d o b re g o sm aku i c h w ł a ś c i c i e l i i i c h b i b l i o f i l s t w a . Z z a g a d n ie n ie m o p ra w w ią ż e s i ę p r o b lem a d l i g n t ó w i a c c e d it ó w . Bowiem 19 w o lu m in ó w t o 26 d z i e ł . W t r z e c h w o lu m in a c h s p o ty k a m y a d l i g a t y / w k a t a lo g u p o z . 1 5 , 1 7 , 1 9 /, z a ś w dwóch - n c c e d i t y /'w k a t a lo g u p o z . 2 , 1 1 / . I n t e r e s u j ą c a j e s t r ó w n ie ż s t r o n a t y p o g r a f i c z n a o m a w ia n e j k o l e k c j i . W s z y s t k ie w y d a n ia są lu k s u s o w e , n ie z w y k ło s t a r a n n e , p rz e w a ż a d r u k c z a r n o - - c z e r w o n y , z w y k le a n ty k w a - na k a r c i e t y t u ł o w e j i r o t u n d a u ż y t a do d r u k u t e k s t u d z i e ł a . K a r t a t y t u ł o w a p o s ia d a z w y k le ram kę d r z e w o r y to w ą / c z ę s t o w k s z t a ł c i e p o r t a l u / , w e w n ą tr z k t ó r e j z n a j d u j e s i ę t y t u ł d z i e ł a i p r z e w a ż n ie s y g n e t d r u k a r s k i . I w ła ś n ie c i e k a w ie w y g lą d a z e s t a w i e n i e o m a w ia n y c h k s ią ż e k w e d łu g d r u k a r z y 2^ . P r z y z a ł o ż e n i u , że za d r u k a r z a u z n a ję o s o b ę , k t ó r e j n a z w is k o w y
181
m ie n io n e - j e s t o b o k r o k u i m ie js c a w y d a n ia na k a r c i e t y t u ł o w e j , l u b t o ż . j e s t ona o p a t r z o n a s y g n e te m d r u k a r s k i e , d r u k a r z e t r z e c h d z i e ł n ie sq n i z n a n i . W je d n y m w y p a d k u n ie j e s t n i z n a n e n a z w is k o d r u k a r z a , a t y l k o je g o s y g n e t d r u k a r s k i , p r z e d s t a w ia on
lw a s t o j ą c e g o na dw óch ła p a c h w o t o c z e n iu p s z c z ó ł , z d e w iz ę : Do f o r t i d u lc s o o . Z nak te n n ie z o s t a ł je s z c z e r o z s z y f r o w a n y ’ ' i p od aw an y j e s t um ow nie j a k o " le w i p s z c z o ł y " .
T a b e la 2
Z e s t a w i e n i e
num erów s y g n a t u r z n u m e ra m i p o z y c j i w k a t a l o g u , z z a z n a c z e n ie m u ż y t y c h do z d o b ie n ia o p ra w , num erów r a d e łe k
i w y s tę p o w a n ia s u p e r o z l i b r i s u
S y g n a tu r a N um er p o z y c j i . w k a t a lo g u
Num er u ż y te g o r a c le łk a
W y s i ę p o w a n ie s u p e r o x ł i b r i s u
BUW 2 0 . 1 8 . 1 . 1 3 1 1 , 2 4-
BU W 2 2 .1 9 .7 .1 5 2 O , b
BUW 2 8 . 1 8 . 1 . 9 ¿) 3 , 5
BUW 2 0 . 1 0 . 1 . 1 0 4 J- ' / O
BUW 2 8 . 1 2 . 1 . 1 7 5 3 ,6
SUW 2 8 . 1 8 . 1 . 1 3 6 1 , 3 , 5
BUW 2 8 . 1 9 . 7 . 7 7 1 , 2 +
BUW 2 3 . 1 8 . 1 . 8 o ' i p +
BUW 2 3 . 1 5 . 7 . 1 2 3 , 5
P ło c k X V I , 744 10 3 , ć
BUW 2 8 . 1 8 . 1 . 1 2 11 1 , 2 +
BUW 2 0 . 1 9 . 7 . 5 < «o j-t- 1 , 2 +
BUW 2 8 . 1 9 . 7 . 0 13 5
BUW 7 . 2 3 . 5 . 1 0 14 O , i
BUW 2 0 . 1 0 . 1 . 1 5 15 '5
BUW 2 0 . 1 8 . 3 . 2 4 1S 1 , 2 +
BUW 2 0 . 1 8 . 1 . 1 1 17 1 , 3 , 4
BUW 2 8 . 1 8 . 1 . 1 5 10 1 , 3 , 4
BUW 2 0 . 1 3 . 1 . 1 0 13 1 , 3 , 4
BUW - B i b l i o t e k a U n iw e r s y t e t u W a rs z a w s k ie g o P ło ck. - B i b l i o t e k a im . Z i e l i ń s k i c h w P ło c k u
k r z y ż y k ie m o zna czam w y s tę p o w a n ie na o p r a w ie s u p e r e z l i - b r i s u , a b y p o d k r e ś l i ć je g o p o w ią z a n ie z u ż y ty m do z d o b i e n i a o p ra w y r a d e ł k i e n . W y s t ę p u je on t y l k o z r a d e łk a m i num er : 1 i 2 .
W zachow anym k s i ę g o z b i o r z e G o ś l i c k i c h z n a j d u j ę s i ę dwa d z i e ł a z o f i c y n y te g o d r u k a r z a / w k a t a l o g u p o z . IG i 1 7 / .
Z z e s t a w i e n i a w y n ik a , że n a j w ię c e j j e s t k s ią ż e k p o c h o d z ą c y c h z o f i c y n y J a k u b a G iu n t a / b o a ż s z e ś ć / - w y d a n y c h za je g o ż y c i a l u b t e ż po ś m i e r c i , w d r u k a r n i p ro w a d z o n e j p r z e z je g o s p a d k o b ie r c ó w . Na d ru g im m ie js c u z n a j d u j e s i ę d r u k a r n i a A n t o n ie g o V i n c e n t i u s a , z k t ó r e j p o c h o d z i p ię ć d z i e ł . A na t r z e c i m m ie js c u o f i c y n a Aem o- n is a a P o r t a , z k t ó r e j z a c h o w a ły s i ę c z t e r y d z i e ł a . In n e o f i c y n y r e p r e z e n to w a n e są p r z e z je d n o lu b dwa d z i e ł a .
T a b e la 3
A l f a b e t y c z n e z e s t a w i e n i e n a z w is k d r u k a r z y i m ie js c w y d a w a n ia d r u k ó w , z p o d a n ie m num erów p o z y c j i w k a t a l o g u , d z i e ł p o c h o
d z ą c y c h z p o s z c z e g ó ln y c h o f i c y n d r u k a r s k i c h
L p . N a z w is k o d r u k a r z a
M ie js c e , g d z ie w y d a w a ł
N um ery d z i e ł /w g ka
t a l o g u / p o c h o d z ą c y c h z p o s z c z e g ó ln y c h
o f i c y n
L ic z b a z a c h o w a n y c h d ru k ó w z t e j o f i
c y n y
1
A u s u lt u s
R u f in u s L y o n 1 1 , l l a c c 2
2 Bonhomme L yon 19 1
3 B u llc n u s
/ a l i a s do T r i n / L y o n 1 2 ,1 8 2
4 G iu n t a / l u b I u n t a / L y o n 7 , 1 5 , 1 5 a d l . , 1 5 a d l . ,
1 7 a d l. 1 9 a d l . G
5 Le P re u x P a ry ż 14 1
6 Parvum P a ry ż 13 1
7 à P o r t a L yon 3 , 4 , 5 , 6 4
8 V i n c e n t i a s L y o n 1 44.
9 V in c e n t i u s L y o n 2 , 2 a c c , 2 a c c . , 9 , 1 0 5
10 d r u k a r z n ie z n a n y s y g n e t d r u k a r s k i : le w i p s z c z o ły
L y o n 1 6 ,1 7 2
11 d r u k a r z n ie z n a n y / L y o n ? / 8 1
K o le jn ą c ie k a w ą s p ra w ę j e s t p ro b le m m ie js c w y d a n ia . P r z y p r ó b ie s z e r e g o w a n ia d ru k ó w w e d łu g m ie js c w y d a n ia o k a z a ło s i ę , że na
163 d w a d z ie ś c ia s z e ś ć d z i e ł t y l k o dwa z o s t a ł y w ydane w P a r y ż u , w s z y s t k i e p o z o s t a łe z a ś w L y o n ie . P r z y c z y n o k a z a ło s i ę , że są t o w y d a n ia n ie z n a n e na ś w i e c i e , k t ó r y c h n ie r e j e s t r u j ą z n a n e i d o - s te p n e n i b i b l i o g r a f i e 47
□ e s t s p ra w ą z a s t a n a w ia ją c a , s k ą d M a r c in G o ś l i c k i m ia ł t a k i e r z a d k ie w y d a n ia . C zy s p r o w a d z a ł j e , c z y t o ż n o ż e sa n z a o p a t r z y ł s i ę w L y o n ie . C hyba n ie s p o s ó b j u ż t e g o u s t a l i ć . Syć może p r z y s z ł e b a d a n ia p r o w o n ie n c y jn e , k t ó r e u ja w n ią r e s z t ą k s ią ż e k z k s i ę g o z b io r u G o ś l i c k i e g o , t e k t ó r o u z n a je m y w t e j c h w i l i z a z a g i n i o n e , w s k a ż ę na j a k i ś now y ś la d w t e j s p r a w ie .
P o n ie w a ż M a r c in G o ś l i c k i n ie p ia s t o w a ł ż a d n y c h w y s o k ic h u r z ę dów i n ie b y ł w y b it n ą o s o b i s t o ś c i ą , w d z i s i e j s z y m r o z u m ie n iu t e go s ło w a , f a k t , i ż p o s i a d a ł t a k w s p a n ia łą b i b l i o t e k ę , j e s t dow o
dem n ie z w y k łe j k u l t u r y p r a w n ic z e j p o l s k i e g o ś r o d o w i s k a . N i e w ą t p l i w ie b y ł on w y j ą t k i e m . L e c z z g ro m a d z e n ie t a k b o g a te g o k s i ę g o z b i o r u z z a k r e s u p ra w a i t a k w i e l u r z a d k ic h w y d a ń , k t ó r y c h n ie n o t u j ą b i b l i o g r a f i o ś w ia t o w e , ś w ia d c z y o tym d o b i t n i e .
Z a ć h o w a n y fr a g m e n t k s i ę g o z b i o r u t e w y łą c z n ie k s i ą ż k i o c h a r a k t e r z e p ra w n ic z y m . W ię k s z o ś ć w ydań p o c h o d z i z l a t 1 5 4 1 - 1 5 5 2 - j e d na p o z y c ja n o s i d a t ę 1 5 1 8 - 1 5 1 5 . Są t u d z i e ł a d o ty c z ą c e p ra w a s t a r o ż y t n e g o : C o rp u s i u r i s c i v i l i s - z b i ó r p ra w o r z y m s k ie go s p o r z ą d z o n y w l a t a c h 5 2 9 -5 3 4 z i n i c j a t y w y c e s a r z a b i z a n t y j s k ie g o - J u s t y n i a n a .
C o rp u s i u r i s c i v i l i s . D ig e s tu m V ê t u s , L u g d u n i 1545 / p o z . 5 / C o rp u s i u r i s c i v i l i s . D ig e s tu m Novum , L u g d u n i 1543 / p o z . 4 / C o rp u s i u r i s c i v i l i s . C o d e x . L u g d u n i 1 5 4 3 / p o z . 3 /
C o rp u s i u r i s c i v i l i s . I n f o r t i a t u m . L u g d u n i 154 5 / p o z . 6 /
D z i e ł o G r a c ja n a , d w u n a s .to w ie c z n e g o z n a w c y p ra w a k a n o n ic z n e g o w B o l o n i i , b ę d ą c e m e to d y c z n ą k o m p il a c j ę u s ta w k o ś c ie l n y c h ¡ C o n c o r d ia d is c o r d a n t i u m canonum zw an eg o od k o ń c a X V I I w . : D e c re tu m G r a t i a n i / p r a c a t a w e s z ła w s k ła d z b o r u : C o rp u s i u r i s c a n o n i c i i , j a k o j o go p ie r w s z a k s i ę g a / : G r a t ia n u s : D e c re tu m L u d g u n i 1 6 4 4 / p o z . 9 / . P o s ia d a ł r ó w n ie ż c z t e r y d z i e ł a z n a n e g o p r a w n ik a w ł o s k i e g o , p r o f e s o r a p ra w a r z y m s k ie g o i k a n o n ic z n e g o w B o l o n i i , F l o r e n c j i , P e r u - g i i i P a w ii : B a ld u s a de U b a ld is / ż y j ą c e g o w l a t a c h 1 3 2 7 - 1 4 0 0 / , k t ó r y z n a n y j e s t j a k o a u t o r k o m e n ta r z y do C o rp u s i u r i s c i v i l i s i d e k r e tó w p a p i e s k i c h . W k s i ę g o z b i o r z e G o ś l ic k i e g o z a c h o w a ły s i ę n a s t ę p u ją c e je g o d z i e ł a :
P rim a / s e c u n d a / p a r s c o n s i l i o r u r a . L u g d u n i 1 5 5 0 / p o z . 1 8 / I n u s u s S e udorum c o m m e n t a r i a . . . L u g d u n i 1 5 5 2 / p o z . 1 7 /
