Ekonomia dla przyszłości Biuletyn

(1)

nr 4/2013 Listopad

ISSn 1507-1383

Ekonomia dla przyszłości

IX Kongres

Ekonomistów Polskich

PolsKIEgo towarzystwa EKonomIcznEgo

Biuletyn

Odkrywać naturę i przyczyny zjawisk gospodarczych

ISSn 1507-1383

(2)

Nobel z ekonomii 2013 dla Amerykanów:

Hansen, Fama, Shiller str. 16–17 IX Kongres Ekonomistów Polskich.

Nauki ekonomiczne i praktyka gospodarcza

w zmieniającym się świecie str. 18–23

Nagrody str. 24–25

Adresy Oddziałów PTE str. 26

Zaproszenia str. 27

Rozmowy o gospodarce str. 28

XXII Seminarium we Vlotho „Społeczna gospodarka rynkowa w Niemczech i integracja europejska”

Sławomir Czech str. 29–30

Relacje z debat i konferencji str. 30–33

Wiedza i otwarty umysł

Mariusz Adamiak str. 34

Ze starodruków str. 36–37

Bogusław Fiedor str. 38–39

Wstęp. Elżbieta Mączyńska, Bogusław Fiedor str. 3

IX Kongres Ekonomistów Polskich.

Streszczenia wybranych referatów str.4–15

str.

16–17

spis treści

str. 31

str.

38–39 str.

28–29 str. 28

wywiad

opinie

temat numeru

o nas

wydarzenia

kwestionariusz ekonomisty

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

historia Lars Peter Hansen Eugene Fama Robert J. Shiller

prof. Amit Bhaduri i prof. Kazimierz Łaski Seminarium we Vlotho, sierpień 2013 r. –

spotkanie z europarlamentarzystą Elmarem Brokiem (trzeci od lewej).

Gala z okazji 18. rankingu największych banków miesięcznika „Bank”

Profesor Bogusław Fiedor

rozmowy o gospodarce

(3)

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Biuletyn PtE

magazyn bezpłatny

Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo skracania i redagowania nadsyłanych tekstów. Redakcja nie zawsze podziela poglądy i opinie autorów.

wydawca:

Zarząd Krajowy

Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego 00-042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49 Tel. 22 551 54 01, faks 22 551 54 44 www.pte.pl

www.kongresekonomistow.pl Prezes zarządu Krajowego:

Elżbieta Mączyńska zk@pte.pl

redaktor prowadząca: Iwona Dudzik redaguje zespół w składzie:

Artur Pollok, Stanisław Rudolf, Stanisław Gliński, Paweł Adamczyk, Michał Plewczyński

recenzent naukowy: Ryszard Kowalski opracowanie graficzne, DtP:

Studio Ling Brett Korekta:

Firma Korektorska UKKLW:

Katarzyna Szol reklama:

Michał Plewczyński michal.plewczynski@pte.pl Tel. 22 551 54 40

Druk:

db PRINT POLSKA Sp. z o.o.

Wykorzystano zdjęcia:

z archiwum PTE , alebank.pl (s. 30), I. Mazurek (s.31), kronenberg.org.pl (s. 31), PKF Consult (s. 32)

Archiwalne wydania Biuletynu PTE dostępne na stronie internetowej:

http://www.pte.pl/223_biuletyny_pte.html

Ekonomia dla przyszłości.

odkrywać naturę i przyczyny zjawisk gospodarczych.

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne organizuje 28–29 listopada IX Kon- gres Ekonomistów Polskich. Stąd też Biuletyn w głównej mierze poświęcony jest temu właśnie przedsięwzięciu.

Poza stałymi blokami tematycznymi

(„Wywiady”, „Wydarzenia”, „Opinie”, „Ze starodruków”, „Kwestionariusz ekonomisty”) przedstawiamy w nim fragmenty wybranych (spośród ponad 230) referatów kongresowych.

Organizowane co kilka lat kongresy ekonomistów polskich zawsze trakto- wane były jako niezwykle ważne wydarzenia, dotyczące fundamentalnych problemów polskiej i globalnej gospodarki oraz nauk ekonomicznych. Jak wykazuje historia tych kongresów, odbywały się one co kilka lat, w wysoce zróżnicowanych warunkach społeczno-gospodarczych, a także politycz- nych, stąd i myśli przewodnie kongresów stanowiły swego rodzaju signum temporis (vide http://www.kongres.pte.pl/kongres/idea-kongresu.html).

Także obecny – IX Kongres Ekonomistów Polskich – odbywa się w szcze- gólnych warunkach kształtujących się przede wszystkim jako następstwo globalnego, zapoczątkowanego w latach 2007–2008 w USA kryzysu gospodarczego i finansowego. Dokonujące się w skali globalnej bezprecedenso- wo głębokie oraz gwałtowne przemiany gospodarcze i społeczne sprawiają, że ekonomiści stają przed problemami i pytaniami, co do których trudno o gotowe rozwiązania i jednoznaczne odpowiedzi. Towarzyszą temu ewo- lucje poglądów, co generuje nowe nurty w teorii ekonomii. Rodzi się wiele pytań i wątpliwości dotyczących „przyczyn rzeczy”. Nie zna zaś prawdy i nie ma prawdziwej wiedzy, kto nie zna „przyczyn rzeczy”. Stąd waga ich rozpoznawania, bowiem scire est rerum cognoscere causas. Wyraża to hasło IX Kongresu „Ekonomia dla przyszłości. Odkrywać naturę i przyczyny zjawisk gospodarczych”. Celem tego Kongresu jest prezentacja najnowszych wyników badań naukowych, wymiana na tym tle poglądów oraz doświad- czeń ekonomistów reprezentujących środowiska naukowców i praktyków, polityków oraz przedstawicieli innych dyscyplin nauki. Kongres w takim ujęciu jest traktowany jako swego rodzaju synteza uczestnictwa ekono- mistów polskich w rozwiązywaniu ważnych problemów praktyki życia gospodarczego.

Koncepcja IX Kongresu Ekonomistów Polskich została przygotowana przez Radę Programową, stanowiącą szeroką reprezentację środowiska, złożoną z polskich ekonomistów związanych nie tylko z Polskim Towarzy- stwem Ekonomicznym i Jego Radą Naukową.

Zachęcamy do lektury Biuletynu, a także – dostępnych na stronie inter- netowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego – szczegółowych materia- łów kongresowych (http://www.kongres.pte.pl/kongres/).

Elżbieta Mączyńska prezes

Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego Bogusław Fiedor

przewodniczący Rady Naukowej Polskiego Towarzystwa

Ekonomicznego

IX kongres

Ekonomistów

Polskich

(4)

IX Kongres

streszczenia wybranych referatów

Dlaczego tylko odkrywać? lekcje z obecnego kryzysu dla ekonomii i polityki gospodarczej

Prof. dr hab. marek Belka – narodowy Bank Polski

Ź

ródła obecnego kryzysu mają bardzo różnorodny i dość wszechstronny charakter, ale na pewno są wśród nich i luki w teorii ekonomii, i błędy w polityce makroekonomicznej oraz regulacyjnej.

Z tej diagnozy wynikają więc w naturalny sposób postulaty pod adresem rozbudowy, uzupełnienia i zmian

w teorii, jak również zmiany wpro- wadzane w instytucjonalnym kształ- cie i strategiach banków centralnych.

Dyskusja nt. proponowanych terapii sięga w tej drugiej sferze nawet głę- biej i sugeruje konieczność zmian reguł ingerencji państwa w działal- ność sektora finansowego, również tę prowadzoną na skalę międzyna-

rodową. We wszystkich tych obsza- rach – zmian teoretycznych, zmian instytucjonalnych oraz zmian w polityce gospodarczej i regulacyjnej – ekonomiści powinni odgrywać – i już odgrywają – rolę nie tylko obserwa- torów rzeczywistości, lecz także jej konstruktorów.

IX Kongres Ekonomistów Polskich

Patronat Honorowy Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski

Ekonomia

dla przyszłości

odkrywać naturę i przyczyny zjawisk gospodarczych

28-29 Listopada 2013 r.

Hotel Marriott, Warszawa

polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Zaproszenie

temat numeru

Pełne teksty referatów na stronie:

http://www.kongres.pte.pl/kongres/aktualnosci,8.html

Prof. dr hab. grzegorz w. Kołodko – akademia leona Koźmińskiego

nowy Pragmatyzm, czyli ekonomia i polityka dla przyszłości

E

konomia jest nie tylko sposo- bem interpretowania przeszło- ści i analizowania teraźniejszości, ale musi być też instrumentem odczy- tywania i kształtowania przyszłości.

Z jednej strony powinna pokazywać bieg nieuniknionych przyszłych pro- cesów społeczno-gospodarczych oraz ich styków z kulturą i technologią, z polityką i środowiskiem, do któ-

rych trzeba odpowiednio i zawczasu się przygotowywać. Z drugiej strony ekonomia przyszłości musi pokazy- wać uwarunkowania oraz mechanizmy zjawisk i procesów, które zdarzyć się mogą, ale nie muszą. Dysponując teoretycznym rozpoznaniem w tej materii, uruchamiać można oparte na wiedzy polityki i strategie potrój- nie – gospodarczo, społecznie i ekolo-

gicznie – zrównoważonego rozwoju.

W przyszłości dominować będzie heterodoksja, a sama ekonomia nasią- kać będzie coraz bardziej interdyscy- plinarnością. Następnym pokoleniom potrzebne są gospodarka umiaru i opisująca ją teoria, w odróżnieniu od dotychczas dominującej gospodarki albo niedoboru, albo nadmiaru.

Potrzebny jest Nowy Pragmatyzm.

(5)

Prof. dr hab. Jerzy Hausner – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

globalny kryzys, rewizja teorii ekonomicznej, nowa polityka gospodarcza

G

lobalny kryzys gospodarczy pro- wokuje rewizję wielu ustaleń neoklasycznej teorii ekonomicznej.

Do ekonomii głównego nurtu stop- niowo wchodzi wiele składników ekonomicznej heterodoksji. Tym samym teorie ekonomiczne szerzej niż

w przeszłości przyswajają osiągnięcia innych nauk społecznych. Jak dotychczas rewizja w obszarze teorii w niewielkim stopniu rzutuje na politykę gospodarczą. Jeśli już pojawia się tu coś nowego, to raczej na zasadzie odświeżenia dawnych i porzuconych

praktycznie koncepcji, czego przykła- dem może być nowa polityka przemy- słowa. Celem referatu jest zastano- wienie się nad podstawami polityki gospodarczej w kontekście aktualnych poszukiwań teoretycznych i wyzwań gospodarczych.

rozwój gospodarczy i bieda

Prof. dr hab. zdzisław sadowski – Polskie towarzystwo Ekonomiczne

W

rozwoju gospodarczym świa- ta obserwuje się rosnące nie- równości podziału. Jest to poważne zagrożenie przyszłości. Przewiduje się dla świata XXI wieku stopniowe pogarszanie przeciętnych warunków życia. Na czele przyczyn jest szybki przyrost ludności, który podlega wła- snym prawom. Drugim czynnikiem jest finansyzacja gospodarki: w relacji między rynkiem a państwem pojawił się trzeci partner zwany rynkami fi-

nansowymi, który skomplikował system, powodując jego wynaturzenie podziałowe i rosnący rozmiar biedy.

Ta nowa sytuacja stwarza wyzwanie zarówno dla nauki ekonomii, jak i dla polityki gospodarczej. Za pod- stawowy warunek zapobieżenia po- garszaniu się poziomu życia uważa się wielkie porozumienie międzyna- rodowe, umożliwiające prowadzenie ogólnoświatowej polityki trwałego rozwoju. Warunek ten jest jak do-

tąd niespełnialny. Przyjmuje się więc hipotezę rosnącego zróżnicowania położenia różnych krajów i wyodręb- niania się grup o wyraźnie różnych programach. Szczególną uwagę po- święca się średniej wielkości krajom średnio rozwiniętym, które zacho- wują szansę wysokiego tempa wzrostu i walki z własną polaryzacją pod warunkiem oparcia na układach in- tegracyjnych (np. Polska w Unii Eu- ropejskiej i strefie euro).

Ekonomia i edukacja ekonomiczna w dobie finansyzacji gospodarki

K

ryzys, którego umownym począt- kiem stał się upadek banku Leh- man Brothers we wrześniu 2008 roku, przyczynił się m.in. do ożywienia dyskusji na temat kondycji nauk ekonomicznych, a zwłaszcza ekonomii jako zamiast w rozumieniu nauki odkrywa- jącej i tworzącej teoretyczne podstawy

polityki makroekonomicznej. Znaczna część uczestników tej dyskusji zaczęła stawiać znak równości między kryzysem gospodarczym a kryzysem ekonomii jako nauki. W tle dyskusji o ekonomii jako nauce pojawiły się także rozważania o nauczaniu tej dyscypliny wiedzy. Prezentowane opracowanie

stanowi swoiste résumé poglądów i zainteresowań autora zarówno pew- nymi aspektami kryzysu i przeobrażeń współczesnej gospodarki rynkowej, które znajdują wyraz w idei finansyzacji gospodarki, jak i rozwojem ekonomii jako nauki, a także jej nauczaniem na poziomie szkolnictwa wyższego.

Prof. dr hab. marek ratajczak – Podsekretarz stanu w ministerstwie nauki i szkolnictwa wyższego

(6)

wkład zarządzania we wzrost gospodarczy w krajach transformacji systemowej

T

ematem artykułu jest wpływ jakości zarządzania na wzrost gospodarczy w krajach posocjalistycz- nej transformacji systemowej. Autor odwołuje się do wyników World Ma- nagement Survey. Wyjaśnione jest miejsce polskich firm w tym bada- niu. Zaprezentowana jest sekwencja

faz rozwoju zarządzania w gospo- darkach przechodzących transfor- mację. Szczególnej analizie poddane są zmiany kulturowe towarzyszące temu procesowi. Podstawowe znaczenie przypisywane jest przywództwu transformacyjnemu jako ważnemu czynnikowi sprawczemu tych zmian.

Artykuł zawiera konceptualizację tak rozumianego przywództwa transfor- macyjnego opartą na prowadzonych przez Autora badaniach. Słowa kluczowe: jakość zarządzania, wzrost gospodarczy, transformacja, przywódz- two transformacyjne.

Prof. dr hab. andrzej K. Koźmiński – akademia leona Koźmińskiego temat numeru

liberalizm – neoliberalizm – ordoliberalizm

Prof. dr hab. Elżbieta mączyńska – szkoła główna Handlowa w warszawie, Instytut nauk Ekonomicznych Pan Prof. dr hab. Piotr Pysz – wyższa szkoła Finansów i zarządzania w Białymstoku, Fachhochschule für wirtschaft und technikVechta/Diepholz/oldenburg

W

literaturze i publicystyce ekonomicznej występuje współcześnie pewien zamęt pojęciowy. Pojęcia liberalizm, neoliberalizm oraz ordoliberalizm nierzadko używane są zamiennie, nie- malże jako synonimy, bez dokładnego sformułowania ich istoty i niezbędnego rozróżnienia. Kluczem do rozróżnienia pomiędzy klasycznym liberalizmem, neoliberalizmem i ordoliberalizmem jest stosunek do wolności jednostki ludzkiej.

W czasie kolokwium w Paryżuw 1938 roku

Walter Lippmann sformułował tezę, że głównym powodem wszelkich niepowo- dzeń myśli liberalnej było skupienie jej wy- siłków wokół stałego rozszerzania zakresu wolności jednostki ludzkiej na rynku. Szło to – jego zdaniem – w parze z niedostrze- ganiem problematyki kształtowania ładu gospodarczego, w ramach którego wolność jednostki służyłaby nie tylko niektórym osobom, ale także realizacji interesów większości członków społeczeństwa. Po prawie osiemdziesięciu latach krytyka ta

trafia w sedno współczesnych dylematów myśli liberalnej. Doktrynę neoliberalną cechuje bowiem „wolność bez ładu”. Do przezwyciężenia obecnego kryzysu gospodarki światowej cechującego się nieładem, chaosem i anarchią konieczne jest zorien- towanie polityki gospodarczej na myślenie w „kategoriach ładu” (Max Weber). Ofe- ruje ją podejmująca problematykę ładu gospodarczego myśl ordoliberalna. Jej nie- zbędną we współczesnym świecie główną ideą jest „wolność w ramach ładu”.

metodologiczny dyskurs dotyczący koncepcji systemu instytucjonalnej równowagi z perspektywy współczesnej filozofii nauki oraz ekonomii ekologicznej

Dr zbigniew Dokurno – Uniwersytet Ekonomiczny we wrocławiu Prof. dr hab. Bogusław Fiedor – Uniwersytet Ekonomiczny we wrocławiu Dr Bartosz scheuer – Uniwersytet Ekonomiczny we wrocławiu

W

referacie poruszono problema- tykę systemu instytucjonalnej równowagi, podejmując próbę kry- tycznego metodologicznego dyskursu wokół tej koncepcji. Cel naukowy referatu wyraża się w analizie poszcze- gólnych dominujących kierunków i szkół metodologicznych przyjętych we współczesnej filozofii nauki w kon- tekście ich płodności heurystycznej,

istotnej dla weryfikacji koncepcji systemu instytucjonalnej równowagi z perspektywy programu badawczego ekonomii ekologicznej oraz ekonomii trwałości (ekonomii zrównoważonej).

Przeprowadzone badania teoretyczne mają posłużyć do weryfikacji hipotezy, będącej treścią szerszego programu badań autorów poświęconego mode- lowaniu optymalnych dynamicznych

systemów instytucjonalnej równowagi dla zrównoważonego rozwoju, realizo- wanego w ramach grantu NCN w kon- kursie OPUS 3 (DEC-2012/05/B/

HS4/04170). Hipoteza ta zakłada, iż skuteczność realizacji celów zrówno- ważonego rozwoju w ujęciu dynamicz- nym wynika z jakości (efektywności) instytucji generujących optymalny system instytucjonalnej równowagi.

(7)

Prof. dr hab. Janusz czapiński – Uniwersytet warszawski Prof. dr hab. tomasz Panek – szkoła główna Handlowa

Prof. dr hab. stanisław Flejterski – Uniwersytet szczeciński

W

wynikach tegorocznej edycji Diagnozy Społecznej nie ma w dalszym ciągu w wielu miarach subiek- tywnej jakości życia przejawów kryzysu.

Wzrósł w stosunku do 2011 roku o 1 pkt proc. – do 81% – odsetek Polaków bardzo i dosyć szczęśliwych; 79% (tyle samo co

dwa lata temu) pozytywnie ocenia całe swoje dotychczasowe życie.

Chociaż realny dochód gospodarstw domowych spadł o 5%, a dochód oso- bisty o 1%, to wzrósł z 74% do 76%

odsetek gospodarstw domowych dekla- rujących, że stałe dochody pozwalają

im zaspokoić bieżące potrzeby, wzrosło też wyposażenie gospodarstw w różne- go rodzaju dobra, spadł odsetek zadłu- żonych, a wzrósł procent posiadających oszczędności.

Nastąpił jednak niewielki spadek sa- tysfakcji z większości aspektów życia.

G

łównym celem pracy jest próba zaprezentowania autorskiego podejścia do kwestii metodologicznego statusu współczesnych nauk ekonomicznych: ekonomii, finansów i zarządzania. Nauki ekonomiczne nieprzypadkowo uważane są za najbardziej nieścisłe wśród ścisłych i najbardziej ścisłe wśród nieścisłych.

Myślą przewodnią jest stwierdzenie, że te trzy dyscypliny – mimo różnic – więcej łączy niż dzieli. Ekonomia, finanse i zarządzanie są w gruncie rze-

czy jednością, granice między nimi są płynne. Chodzi o poszukiwanie kom- promisu między niezbędną w nauce specjalizacją a postulatem integracji nauk. Nauki ekonomiczne znajdują się współcześnie, zwłaszcza w kontek- ście konsekwencji kryzysu zapocząt- kowanego w roku 2008, w stadium poszukiwania nowych odpowiedzi na stare i nowe pytania. Dotyczy to również Polski i polskiej gospodarki, stojącej przed wieloma poważnymi wyzwaniami. W pracy ukazane są re-

lacje między wymienionymi trzema dyscyplinami, a także relacje między nimi a pozostałymi dyscyplinami i subdyscyplinami z zakresu nauk społecznych i humanistycznych oraz tzw. nauk ścisłych. W podsumowaniu zaprezentowana jest koncepcja tzw.

complexity theory, nowej postulowa- nej subdyscypliny i jej potencjalnych przewag jako metody objaśniania coraz bardziej złożonej rzeczywistości ekonomicznej.

warunki i jakość życia Polaków

Ekonomia – finanse i zarządzanie w perspektywie metodologicznej i interdyscyplinarnej

Determinanty polskiego wzrostu gospodarczego

Dr andrzej arendarski – Krajowa Izba gospodarcza

O

statni rok uświadomił polity- kom i większości społeczeń- stwa, jak niestabilny jest polski wzrost gospodarczy. Jeżeli mamy pozostać gospodarczym liderem re- gionu, musimy odejść od prostego naśladownictwa i znaleźć odwagę, by wykorzystać naturalne przewagi.

Punktem wyjścia do rozważań nad tym, co zrobić, aby Polska w global-

nej gospodarce nie była podrzędnym graczem, jest reinterpretacja wizji dobrobytu głoszonej przez Adama Smitha w XVIII wieku. Uniwersal- ne pojęcia, jak pokój, niskie podatki czy sprawny wymiar sprawiedliwości, są równie ważne dla współczesnej gospodarki, jak były 300 lat temu.

Stopień komplikacji współczesnej ekonomii, zarówno jako nauki ex ca-

thedra, jak i stosowanych w praktyce modeli jest tak wysoki, że nauka ta coraz częściej pomija czynniki spo- łeczne jako determinanty wzrostu gospodarczego. Autor stara się zi- dentyfikować najważniejsze z nich i wskazać, jak mogą się one przyczy- nić do poprawy pozycji Polski wśród konkurencyjnych gospodarek państw wysoko rozwiniętych.

(8)

opinie

spór o realizm w filozoficznej refleksji nad ekonomią

nauka o finansach – nowe wyzwania metodyczne

rozwój imitacyjny: zalety i wady

ludzie i ekoni. Psychologizm i racjonalizm w ekonomii

W

artykule rekonstruuje się dysku- sję pomiędzy realistyczną filo- zofią ekonomii a instrumentalizmem, konstruktywnym empiryzmem, logicz-

nym pozytywizmem i perspektywą reto- ryczną. W tekście dowodzi się tezy, że realistyczna filozofia ekonomii jest tą, która w sposób adekwatny przedstawia

praktykę badawczą ekonomii, a to m.in.

dlatego, iż filozofia ta w sposób właściwy opisuje rzeczywistość, którą przedmiotem swojej analizy czynią ekonomiści.

P

rzemiany w ostatnim ćwierćwieczu w światowej gospodarce, a przede wszystkim na rynku finansowym, spowodowały zakwestionowanie pod- stawowych teorii nauki o finansach.

W referacie przedstawione są najważ- niejsze zmiany i ich wpływ na istnieją- ce teorie. Pierwsza teza referatu głosi, że rozwój nauki o finansach powinien w najbliższych latach wynikać ze

zmian w rzeczywistości, które to zmiany nie są dostatecznie odzwierciedlone w badaniach naukowych. Druga teza głosi, iż nie są możliwe ukształtowanie się uniwersalnego paradygmatu nauki o finansach czy też konstrukcja uniwersalnego modelu poznawczego bądź decyzyjnego. W referacie poruszane są również dwie istotne kwestie metodyczne. Pierwsza z nich dotyczy roli

narzędzi matematycznych w teoriach finansowych. Kluczowe znaczenie ma tu ryzyko modelu, tzn. ryzyko wyni- kające ze stosowania nieadekwatnego modelu w świecie rzeczywistym. Dru- ga istotna kwestia metodyczna dotyczy związków między dyscypliną finansów a niektórymi koncepcjami wywodzący- mi się z kilku innych dyscyplin, takich jak: biologia, psychologia i socjologia.

R

eferat poświęcony jest analizie do- świadczeń, a także pewnym wątkom teoretycznym związanym z teorią imitacji a odnoszącą się do procesów ekonomicznych i technicznych. Po pierwsze, analizie teoretycznej, a także praktycz- nej, poddane zostaną głównie kwestie związane z mechanizmami umożliwia- jącymi oraz upowszechniającymi pro-

ces imitacyjny, zarówno ekonomiczny, jak i techniczny. Po drugie, szczególna uwaga poświęcona zostanie podmiotom imitującym (państwu, przedsiębiorcom, a także gospodarstwom domowym) oraz obszarom i dziedzinom, które mają (mogą, muszą ) być poddane imitacji.

Po trzecie, przedmiotem analizy będą warunki i korzyści związane z procesem

imitacyjnym. Po czwarte, analiza procesu imitacyjnego wymaga zwrócenia szczególnej uwagi na potencjalne i rze- czywiste wady procesu imitacyjnego.

Uwzględnione zostaną nie tylko ograniczenia ekonomiczne i techniczne, ale przede wszystkim kulturowe, które w wielu przypadkach przekreślają korzy- ści związane z procesem imitacyjnym.

O

d kilku dziesięcioleci trwa ofensywa psychologii wobec ekonomii. Intensywne badania eks- perymentalne dotyczące decyzji za- chowań, postaw, motywów i stanów poznawczych w działalności gospo-

darczej doprowadziły do wyodręb- nienia się psychologii ekonomicznej i do rozwoju standardowej problematyki ekonomii realizowanej w ramach modelu wyjaśniania. Niektórzy ba- dacze zjawisk i procesów gospodar-

czych widzą szansę rozwoju ekonomii w konwergencji z psychologią, ale są również przedstawiciele stanowiska konfrontacyjnego, którzy przyszłości ekonomii upatrują w porzuceniu jej dorobku na rzecz psychologii.

Dr Łukasz Hardt – Uniwersytet warszawski

Prof. dr hab. Krzysztof Jajuga – Uniwersytet Ekonomiczny we wrocławiu

Prof. dr hab. Jerzy Kleer – Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium Pan

Prof. dr hab. Bożena Klimczak – Uniwersytet Ekonomiczny we wrocławiu

temat numeru

(9)

W

początkowym okresie kryzysu ekonomia głównego nurtu okazała się dosyć bezradna w próbach wyjaśnienia jego przyczyn, mechanizmów propagacji, potencjalnych skutków oraz nie- zbędnych narzędzi. W rezultacie ekonomia jako dyscyplina naukowa stała się obiektem dosyć powszech- nej krytyki nie tylko zewnętrznej, ale i ze strony własnego środowiska naukowego. Powstało wrażenie, że musi dojść do radykalnej rekonstrukcji sposobu uprawiania ekonomii i do zmiany układu sił nie

tylko między szkołami głównego nurtu, lecz także między głównym nurtem a szkołami heterodoksyjny- mi. Kolejne lata kryzysu pokazały jednak, że prawdopodobieństwo takiej rekonstrukcji wyraźnie zma- lało. Celem referatu jest próba poszukiwania odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak się stało. W myśl pierwszej hipotezy przyczyną było szybkie i – ogólnie rzecz biorąc – skuteczne zastosowanie trady- cyjnych i niekonwencjonalnych metod, które ograniczyło skalę zjawisk kryzysowych. Zgodnie z drugą

hipotezą badania szkół heterodok- syjnych są zbyt rozproszone i słabo zaawansowane, by mogły zapropo- nować spójną alternatywną teorię.

Omówiona będzie też trzecia hipoteza, w myśl której kryzys i for- mułowane wobec ekonomii zarzuty stały się bardzo silnym impulsem do wypełniania luk w wiedzy teoretycznej i empirycznej, co stępiło ostrze krytyki. W referacie przedstawione zostaną też najbardziej obiecujące wyniki najnowszych badań oraz perspektywy dalszego rozwoju ekonomii.

Ekonomia wolności i ekonomia zniewolenia.

Kiedy ekonomia sprzyja poszerzaniu ludzkiej wolności, a kiedy ją ogranicza?

czy kryzys w teorii ekonomii jest głębszy niż w gospodarce?

Z

arówno teorie ekonomiczne, jak i proponowane przez eko- nomistów systemy gospodarcze, mechanizmy i rodzaje polityki gospodarczej są zazwyczaj umocowane w warstwie aksjologicznej. Kategoria wolności odgrywa bardzo ważną rolę w tych założeniach. Wolność gospodarcza jest jednakże tylko jednym z wymiarów (składników) ludzkiej wolności. Celem referatu jest prze-

śledzenie tego, w jaki sposób określo- ne teorie ekonomiczne i wynikające z nich implikacje praktyczne sprzy- jają poszerzaniu ludzkiej wolności, a kiedy ją ograniczają. Ważnym za- daniem przeprowadzonej analizy jest pokazanie, jak pojawiające się w przeszłości doktryny ekonomiczne zawłaszczały niektóre sfery wolności wyznaczane i regulowane przez war- tości i mechanizmy nienależące do

domeny gospodarowania i ekonomii.

Rozważania te mogą częściowo przy- najmniej wyjaśnić źródła niezado- wolenia i frustracji związanej z kry- zysową sytuacją, w jakiej znalazły się całe społeczeństwa bądź liczne grupy społeczne w ostatnich latach.

Jest to też przyczynek do dyskusji o stanie współczesnej ekonomii i jej roli w rozwiązywaniu ważnych pro- blemów społecznych.

Prof. dr hab. Jerzy wilkin – Uniwersytet warszawski

Prof. dr hab. andrzej wojtyna – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

(10)

globalny kryzys finansowy a ewolucja modelu kapitalizmu w Polsce

wolność gospodarcza a teoria zmiany instytucjonalnej

W

ybuch globalnego kryzysu finansowego podważył przeko- nanie o efektywności rynkowych me- chanizmów koordynacji (zwłaszcza na rynkach finansowych) i uwypuklił znaczenie problemu zawodności rynku.

W konsekwencji popyt na działania państwa, polegające na uzupełnieniu rynkowego mechanizmu koordynacji mechanizmem biurokratycznym, znacząco wzrósł. Przykładem takich

działań są zmiany instytucjonal- ne zachodzące w Unii Europejskiej (wprowadzenie tzw. sześciopaka oraz tworzenie unii bankowej) i w Polsce (utworzenie spółki Polskie Inwestycje Rozwojowe). Celem nowych rozwią- zań wprowadzanych w krajach UE jest zmniejszenie ryzyka powstania nierównowag w gospodarce (baniek spekulacyjnych) i towarzyszącej im zwiększonej zmienności produkcji i za-

trudnienia. Ponadto nowe instytucje mają umożliwiać państwu wywieranie wpływu na kierunki i zakres długo- terminowej alokacji kapitału. Wpro- wadzenie tych instytucji oznacza de facto, iż istotnej transformacji ulega również model kapitalizmu istniejący w Polsce. Kierunki i zakres tej transformacji na tle innych krajów UE, a tak- że ocena trwałości tych zmian będą przedmiotem niniejszego referatu.

E

konomia nie dysponuje jeszcze spójną teorią zmiany instytucjonalnej. Wiele ważnych zagadnień oczeku- je rozstrzygnięcia. Jednym z nich jest endo- bądź egzogeniczność samych instytucji oraz procesu ich zmian (co można widzieć jako konfrontację podej- ścia hayekowskiego i euckenowskiego).

To z kolei prowadzi do konieczności rozważenia związków między instytu- cjami formalnymi a nieformalnymi,

zwłaszcza tempa zmian jednych i dru- gich. Każda teoria wymaga empirycznej weryfikacji. Z wyboru – lub braku lepszego narzędzia – za numeryczną cha- rakterystykę matrycy instytucjonalnej danej gospodarki często przyjmujemy indeks wolności gospodarczej. Choć umożliwia on empiryczne badanie wpływu instytucji na wyniki gospodarowania, co jest postępem w stosunku do walrasowskiej ortodoksji, jednak ma

swoje ograniczenia. Tylko w niewielkim stopniu odzwierciedla instytucje niefor- malne oraz nie oddaje różnic w jakości instytucji podobnych morfologicznie.

W rezultacie indeks wolności gospodarczej, choć przydatny w empirycznej weryfikacji elementów teorii zmiany instytucjonalnej, nie jest wystarczający i musi być uzupełniony jakościową ana- lizą instytucji nieformalnych i dobroci rządzenia (good governance).

Dr Jakub Borowski – szkoła główna Handlowa Dr Piotr maszczyk – szkoła główna Handlowa

Dr andrzej Kondratowicz – szkoła wyższa Psychologii społecznej, Uniwersytet warszawski opinie temat numeru

W

referacie analizuje się cztery wielkie nurty teoretyczne wy- jaśniające rolę państwa w gospodarce:

1) zawodności i niekompletności ryn- ków, 2) kosztów regulacji, 3) efektyw- nościowych przewag współpracy nad konkurencją oraz 4) lobbowania na rzecz interwencji państwowej. Anali- zuje się również spory publicystyczne dotyczące roli państwa w gospodarce,

prowadzone nie tylko przez publicy- stów, ale i przez wielu wybitnych eko- nomistów akademickich, uważających często tę formę dyskusji za bardziej przydatną i płodniejszą. W referacie wskazuje się, że zarówno te cztery kluczowe nurty teoretyczne, jak i ogromnie bogata publicystyka nie wyjaśniają do- brze przyczyn angażowania się państwa w gospodarkę od drugiej połowy XIX

wieku do dzisiaj ani też pożądanych kierunków zmian tego zaangażowania.

Proponuje się więc autorską teorię pań- stwa w gospodarce, nazywaną teorią państwa constans, w świetle której pań- stwo może i powinno realizować dłu- gookresowe cele wyemancypowanych w XXI wieku gospodarstw domowych, najważniejszych podmiotów i regulato- rów gospodarki.

Państwo jako dźwignia przychodów gospodarstw domowych

Prof. dr hab. adam noga – akademia leona Koźmińskiego

(11)

granice globalizacji: przypadek strefy euro

W

ąskie rozumienie polityki społecznej jako współcześnie dobroczynnej działalności państwa o rozwiniętej funkcji opiekuńczej wydaje dominujące w debatach nad relacjami państwo – obywatel. Autor przedstawia alternatywną koncepcję rozumienia polityki społecznej. Re- ferat, odwołując się do społecznej

gospodarki rynkowej (art. 20 kon- stytucji), koncentruje się na ustrojo- wym podejściu do polityki społecznej z odniesieniem do własności prywatnej (spółdzielczej, komunalnej) jako formy stopniowego uwalniania (odciążania) państwa od jego uciąż- liwej i kosztownej funkcji opiekuń- czej. Autor poszukuje odpowiedzi na

kluczowe pytanie o samozaradność i samozatrudnialność obywateli, które to cechy mają fundamentalne znaczenie dla konkurencyjności polskiej gospodarki w świecie. W procesie tym wskazuje na stan średni jako kluczowy akcelerator gospodarki.

W

zrost globalizacji jest z natury okupiony zmniejszeniem się zakresu autonomii polityki gospodarczej w poszczególnych krajach. Tworzy to wybór pomiędzy korzyściami z rosnącej globalizacji i kosztami, jakie niesie ze sobą re- zygnacja z możliwości wykorzysty- wania krajowej polityki pieniężnej i fiskalnej, by pomagać gospodarce utrzymywać się na ścieżce zrówno-

ważonego wzrostu. Koszty ograni- czonej autonomii krajowej polityki gospodarczej są szczególnie wysokie w okresach kryzysów. Możliwość ich zmniejszenia zależy od zwiększania się zakresu współpracy politycznej na szczeblu międzynarodowym i two- rzenia mechanizmów redystrybucji dochodów na rzecz krajów najsilniej dotkniętych kryzysem. Niedawne doświadczenia strefy euro zilu-

strowały powyższą zależność. Brak współpracy politycznej i utworzenia dzięki niej mechanizmów udziela- nia dostatecznie skutecznej pomocy krajom najsilniej dotkniętym kryzysem stworzył sytuację, w której część państw członkowskich strefy euro poniosła znaczne koszty wcze- śniejszej rezygnacji z możliwości prowadzenia polityki stabilizacyjnej na szczeblu krajowym.

Prof. dr hab. andrzej sławiński – narodowy Bank Polski

Prof. dr hab. Julian auleytner – wyższa szkoła Pedagogiczna im. Janusza Korczaka w warszawie

aktywna polityka społeczna bez własności prywatnej?

oportunistyczne postawy związków zawodowych i ich wpływ na generowanie kosztów transakcyjnych

R

osnące zainteresowanie oportu- nizmem zawdzięczamy nowej ekonomii instytucjonalnej, która z jego ograniczania uczyniła ważny sposób podnoszenia efektywności przedsiębiorstwa. Opracowanie dotyczy wpływu związków zawodowych na

generowanie kosztów transakcyjnych, które stanowią pochodną ich postaw oportunistycznych. Organizacje te generują niższe koszty w krajach wysoko rozwiniętych, gdzie działają dojrzałe instytucje ładu korporacyj- nego. Wyższe koszty generują w kra-

jach postkomunistycznych, gdzie ich postawy czy zachowania oportunistyczne są zdecydowanie bardziej wyraziste. Pewien wpływ na takie ich postawy w krajach postkomunistycznych wywierają również pracodawcy oraz ich organizacje.

Prof. dr hab. stanisław rudolf – Uniwersytet Łódzki

(12)

opinie

Ewolucja pozycji gospodarki polskiej w gospodarce globalnej i w gospodarce Unii Europejskiej

Bieda i wykluczenie społeczne w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej. tendencje i wyzwania

W

referacie zostanie przeprowadzo- na analiza zmian pozycji gospodarki polskiej w gospodarce światowej oraz pozycji gospodarki polskiej w gospodarce Unii Europejskiej. W odniesieniu do pozycji gospodarki polskiej w gospodarce światowej uwzględniony zostanie okres analizy 1990–2011 oraz dodatkowo zostaną wyodrębnione lata 2003–2011 (w celu zachowania porównywalności

z analizą dotyczącą pozycji gospodarki polskiej w gospodarce Unii Europejskiej).

Rozważania odnoszące się do miejsca gospodarki polskiej w gospodarce Unii Eu- ropejskiej będą obejmować okres 2003- 2011. Analiza odnosząca się zarówno do gospodarki światowej, jak i do gospodarki Unii Europejskiej będzie dotyczyć przede wszystkim takich aspektów, jak: produkt krajowy brutto, eksport, importu, ZIB

przychodzące, ZIB wychodzące. Osob- na część referatu zostanie poświęcona zarysowaniu perspektyw odnośnie do kształtowania się analizowanych pozycji w przyszłości. Udzielona zostanie w niej odpowiedź na pytanie: jak w średnim i długim okresie będzie prawdopodobnie ewoluować pozycja gospodarki polskiej w gospodarce globalnej oraz odpowiednio w gospodarce Unii Europejskiej?

O

d 2005 r. odsetek osób zagrożonych ubóstwem w krajach UE waha się między 16,3% a 17,2%. W Polsce stopa zagrożenia ubóstwem kształtuje się na poziomie zbliżonym do jej średniego poziomu dla wszystkich krajów człon- kowskich – w 2012 r. wynosiła 17,1%.

Przeciętnie w całej UE w sferze ubó- stwa relatywnego żyje co piąte dziecko oraz ok. 16 na 100 osób w wieku co

najmniej 65 lat. Zagrożenie ubóstwem jest ponadto szczególnie silne wśród:

1) osób bezrobotnych (blisko 50%);

2) gospodarstw domowych z 1 osobą dorosłą i dziećmi pozostającymi na jej utrzymaniu (ok. 35%); 3) gospodarstw domowych z 2 osobami dorosłymi i 3 lub więcej dziećmi na utrzymaniu (ok.

25%); 4) gospodarstw domowych 1-o- sobowych (ok. 25%); 5) osób nieposia-

dających żadnego wykształcenia lub po- siadających wykształcenie co najwyżej na poziomie 2 (ok. 23–24%). Finanso- waniu programów zwalczania ubóstwa w krajach UE służy przede wszystkim Europejski Fundusz Społeczny. Pań- stwa członkowskie UE są zobligowa- ne do przeznaczenia co najmniej 20%

środków z tego funduszu na działania w kwestii włączenia społecznego.

Prof. dr hab. marian gorynia – Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

Dr artur Pollok – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Dr ryszard Kowalski – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie mgr michał michorowski – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie temat numeru

Keynes wiecznie żywy! czy aby na pewno?

W

referacie (artykule) przed- stawiona zostanie krytyczna analiza teorii Johna Maynarda Key- nesa i keynesizmu z perspektywy austriackiej szkoły ekonomii. Czy prawdziwa jest opinia, że „Keynes

nadal żyje (intelektualnie)” (to słowa Alana S. Blidera z Princeton Univer- sity)? Rozważona zostanie kwestia, czy w rozważaniach teoretycznych i w praktyce gospodarczej powinni- śmy polegać na rozwiązaniu Keynesa

(zaproponowanym przez J.M. Key- nesa) czy raczej myśleć o rozwiąza- niu keynesizmu, odejściu od koncepcji zaproponowanych przez Keynesa i w następnych dekadach rozwija- nych przez jego zwolenników.

Prof. dr hab. inż. witold Kwaśnicki – Uniwersytet wrocławski

(13)

Instytucje rynku pracy i polityka makroekonomiczna a zatrudnienie w krajach oEcD w okresie

globalnego kryzysu

Finansowanie akumulacji w Polsce

przez oszczędności krajowe i zagraniczne

nowy nurt w teorii handlu międzynarodowego i jego znaczenie dla analizy skutków integracji walutowej w krajach Europy Środkowo-wschodniej

P

rzedmiotem artykułu są skutki globalnego kryzysu dla zatrudnienia w krajach OECD. Podjęta jest nie tylko próba identyfikacji tych skutków w poszczególnych krajach, ale przede wszystkim próba objaśnienia ich zróżni- cowanych rozmiarów. Szczególną uwagę w tym objaśnieniu zwrócono na pytanie, jaką rolę odgrywają tutaj instytucje rynku pracy i polityka makroekonomiczna pań- stwa, a w szczególności prawna ochrona

zatrudnienia i umowy o pracę na czas określony. Analiza statystyczna wykazała, że globalny kryzys gospodarczy przekła- dał się na sytuację panującą na rynkach pracy krajów OECD, powodując spadki zatrudnienia i wzrosty bezrobocia. Zmia- ny rozmiarów zatrudnienia w poszcze- gólnych krajach oraz jego determinant były jednak zróżnicowane. Weryfikacja ekonometryczna hipotez przedstawio- nych w części teoretycznej opracowania

w oparciu o dane roczne z lat 2005–2012 dla 26 krajów OECD wykazała, że PKB i płace realne były istotnymi czynnikami determinującymi rozmiary zatrudnienia w analizowanym okresie. Potwierdzono również hipotezę o istnieniu nielinio- wej (U-kształtnej) zależności pomiędzy elastycznością zatrudnienia względem PKB a stopniem restrykcyjności prawnej ochrony zatrudnienia oraz udziałem zatrudnienia na czas określony.

W

artykule analizujemy relację między stopą oszczędzania w Polsce i poziomem akumulacji krajowej oraz badamy źródła względnej stagnacji makroekonomicznej stopy oszczędzania po roku 2000, w okresie przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, po jej wstąpieniu i w czasie światowego kryzysu finansowego. Bada- nie wykazuje: przesunięcie oszczędności

makroekonomicznych w Polsce od gospodarstw domowych do przedsiębiorstw, ro- snące znaczenie transferów kapitałowych zza granicy, w tym z Unii Europejskiej, dla skali zadłużania się gospodarki za granicą i akumulacji oraz wpływ kapitałowego segmentu systemu emerytalnego w Polsce na wahania stóp oszczędzania gospodarstw domowych, sektora finansowego i rządu.

Na podstawie analizy makroekonomicznej i wyników równoległej, autorskiej analizy mikroekonomicznej stopy oszczędzania gospodarstw domowych wnioskujemy na temat tendencji zmian stopy oszczędzania w przyszłości. Słowa kluczowe: oszczęd- ności, akumulacja, transfery kapitałowe, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, rząd, Polska, Unia Europejska

W

artykule analizujemy rela- cję między stopą oszczędza- nia w Polsce i poziomem akumulacji krajowej oraz badamy źródła względnej stagnacji makroekono-

micznej stopy oszczędzania po roku 2000, w okresie przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, po jej wstąpieniu i w czasie światowego kryzysu finansowego. Badanie wy-

kazuje: przesunięcie oszczędności makroekonomicznych w Polsce od gospodarstw domowych do przed- siębiorstw, rosnące znaczenie trans- ferów kapitałowych zza granicy,

Prof. dr hab. Eugeniusz Kwiatkowski – Uniwersytet Łódzki mgr Przemysław włodarczyk – Uniwersytet Łódzki

Prof. dr hab. Barbara liberda – Uniwersytet warszawski

Prof. dr hab. Jan Jakub michałek – Uniwersytet warszawski

(14)

temat numeru

Europejska polityka innowacji:

przerost formy nad treścią?

Kontrowersje wokół płacy minimalnej

Z

godnie z założeniami endoge- nicznych modeli wzrostu nowa wiedza jako źródło innowacji nie pochodzi spoza gospodarki, ale jest wynikiem świadomych decyzji rządu i przedsiębiorstw. W tym kontek- ście polityka innowacji powinna być traktowana jako kluczowa zarówno w uruchamianiu, z sukcesem, po- tencjałów tkwiących w narodowym i regionalnych systemach innowacji, w osiąganiu znaczących pozycji

w konkurencyjnym układzie świata, jak i podnoszeniu jakości życia obywateli. Europejskie aspiracje realizacji tak ambitnych celów formu- łowane w strategiach, priorytetach,

„innometryce”, a prezentowane w tomach dokumentacji, nie tylko nie zapewniły UE lepszego miejsca w światowej czołówce, ale co gorsze, wschodzące potęgi Południa mogą ten europejski marsz do innowacyj- nego przywództwa poważnie osłabić.

Czy więc zabieganie o to, by wszyst- kie kraje UE realizowały rozwój w oparciu o innowacje, w ogóle ma merytoryczne podstawy? Czy można zaplanować innowacje, jak próbuje to od lat robić KE? Mówienie o in- nowacjach nie zastąpi ich realizacji i w tym sensie europejska polityka innowacji wydaje się tracić treści na rzecz formy, co ma także konsekwen- cje dla Polski. Wskazane kwestie sta- nowią przedmiot artykułu.

P

łaca minimalna jest w Polsce re- latywnie niska. Nie jest więc zaskoczeniem, że związki zawodowe od kilku lat zabiegają o jej podniesienie do 50% płacy przeciętnej. Napotykają jednak stanowczy opór pracodawców.

Nieprzychylna płacy minimalnej jest też postawa rządu, polityków, me- diów, a także wielu naukowców. Prze- ciwnicy płacy minimalnej najczęściej wysuwają liczne zarzuty wskazujące,

że jej wzrost szkodzi gospodarce.

W referacie, w oparciu o dane statystyczne i wyniki badań, została podję- ta polemika z tymi zarzutami. Arty- kuł rozpoczyna się od krótkiego rysu historycznego i pokazania istoty płacy minimalnej w głównych nurtach teorii ekonomii. Zawiera też dane statystyczne dotyczące kształtowania się płacy minimalnej i jej relacji do płacy przeciętnej w krajach Unii Europej-

skiej. Następnie przedstawione są główne wnioski wynikające z badań nad wpływem płacy minimalnej na sy- tuację na rynku pracy. Końcowa część referatu zawiera dane statystyczne dotyczące polskiej gospodarki. Sta- nowią one podstawę do wykazania, że obecny poziom płacy minimalnej nie szkodzi gospodarce, czyli nie wpływa na wzrost bezrobocia i inflacji.

Prof. dr hab. Ewa okoń-Horodyńska – Uniwersytet Jagielloński Prof. dr hab. anna Krajewska – Uniwersytet Łódzki Prof. dr hab. stefan Krajewski – Uniwersytet Łódzki

w tym z Unii Europejskiej, dla skali zadłużania się gospodarki za grani- cą i akumulacji oraz wpływ kapita- łowego segmentu systemu emerytalnego w Polsce na wahania stóp oszczędzania gospodarstw domo-

wych, sektora finansowego i rządu.

Na podstawie analizy makroekonomicznej i wyników równoległej, autorskiej analizy mikroekonomicznej stopy oszczędzania gospodarstw domowych wnioskujemy na temat

tendencji zmian stopy oszczędza- nia w przyszłości. Słowa kluczowe:

oszczędności, akumulacja, transfery kapitałowe, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, rząd, Polska, Unia Europejska

(15)

Ewolucja zasad finansów publicznych wobec kryzysu finansów publicznych w Polsce z 2009 r.

ziemia i jej renty w nowym paradygmacie rozwoju rolnictwa

S

kutki kryzysu finansów publicznych w Polsce z 2009 r. oraz tendencje globalizacyjne wywołują dys- kusję badaczy i praktyków na temat konsolidacji finansów publicznych,

a tym samym na temat roli zasad fi- nansów publicznych. Celem artykułu jest ocena rozwoju mechanizmów prawnych unijnych i krajowych sprzy- jających realizacji zasad finansów

publicznych na poziomie makroza- rządzania, jak i na poziomie mikro- zarządzania w instytucjach sektora rządowego, samorządowego i ubez- pieczeń społecznych.

Z

akwestionowanie dotychczasowej formuły postępu w rolnictwie stanowi przesłankę sformułowania nowego paradygmatu jego rozwoju. Gdy okazało się, iż rolnictwo industrialne nie zapew- nia oczekiwanych efektów ekonomicznych, zrodziła się idea rolnictwa zrówno- ważonego. Warunkiem upowszechnienia tego nowego modelu jest uznanie, że dla rozwoju rolnictwa ważne są nie tylko do-

bra rynkowe, ale także publiczne. W krajach wysoko rozwiniętych takie zmiany świadomości zachodzą pod wpływem ewolucji piramidy potrzeb polegającej na rosnącym udziale potrzeb wyższego rzędu. Część z nich może być zaspoko- jona poprzez dobra publiczne związane z czynnikiem ziemi, które paradoksalnie są kreowane nie poprzez dodatkowe na- kłady kapitału, ale dzięki ograniczeniu

intensywności produkcji. Nowe uży- teczności ziemi, tworzone samoistnie, tj. bez dodatkowych nakładów kapitału i pracy, są waloryzowane poprzez instytucje lub rynek. Powyższy mechanizm nie ma podstaw teoretycznych w żadnej z klasycznych teorii renty gruntowej, co stanowi przesłankę do opracowania nowej koncepcji renty w warunkach paradygmatu zrównoważonego rozwoju.

Prof. dr hab. teresa lubińska – Uniwersytet szczeciński

Prof. dr hab. andrzej czyżewski – Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Dr hab. Bazyli czyżewski – Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

Dylematy interpretacyjne przy ocenie sytuacji finansowej państwa

T

eza referatu: zjawisko stylizowania faktów ekonomicznych negatywnie wpływa na możliwości kształtowania procesów gospodarczych i społecznych, stanowi ważne wyzwanie dla nauk ekonomicznych.

W referacie dokonana zostanie analiza dylematów związanych z roz- bieżnymi ocenami obiektywnie wy- stępujących zjawisk gospodarczych, w tym finansowych. Przyczyny roz- bieżności mogą leżeć w fałszowaniu

informacji źródłowych, w kreatyw- nej sprawozdawczości, w różnej interpretacji zjawisk przez różne szkoły ekonomiczne. Wysoki fiska- lizm w jednych krajach nie wpływa negatywnie na gospodarkę, w innych – przeciwnie. Rozbieżne oceny do- tyczą bezpiecznego poziomu długu publicznego. W przypadku Polski obserwujemy diametralnie różną interpretację oszczędności gospodarstw domowych zgromadzonych

w OFE. Nie można wykluczyć poli- tycznych i doktrynalnych przyczyn stylizowania faktów rzutujących na błędną ocenę sytuacji finansowej państwa. Rozpoznanie tego zjawiska jest trudne, gdyż rządy mogą negatywnie wpływać na dane wyjściowe, stanowiące podstawę oceny sytuacji finansowej państwa. W referacie podjęta zostanie próba zidentyfiko- wania wskaźników odpornych na sty- lizowanie faktów ekonomicznych.

Prof. dr hab. stanisław owsiak – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

(16)

wywiad

nobel z ekonomii 2013 dla amerykanów:

Hansen, Fama i shiller

Jakub Dymek: Bodajże Paul Krugman powiedział kiedyś, że nobel ekonomicz- ny to jedyna nagroda, którą mogą dostać trzy osoby o zupełnie różnych poglądach.

czy tak było w tym roku?

Elżbieta mączyńska: Tak. Trzech te- gorocznych nagrodzonych łączy to, że zajmują się rynkiem kapitałowym, ale reprezentują dość zróżnicowane poglądy i specjalizacje. Eugene Fama jest profeso- rem finansów, a Lars Peter Hansen – pro- fesorem ekonomii, obydwaj wywodzą się z Uniwersytetu Chicago. Natomiast Ro- bert J. Shiller jest wykładowcą ekonomii Uniwersytetu Yale. Nagroda im. Alfreda Nobla została przyznana tej trójce za empiryczne badania cen aktywów, przy czym w badaniach tych każdy z noblistów bazu- je na innych założeniach. W odróżnieniu od Famy i Hansena, koncentrujących się na miarach ryzyka i podejścia do niego, Shiller uwzględnia aspekty behawioralne i niedoskonałości rynku. Bada szczegóło- wo ceny nieruchomości i publikuje tzw.

indeks Shillera, obrazujący zmiany tych cen. Nagroda dla Roberta Shillera cieszy mnie szczególnie, także dlatego, że jego książka Zwierzęce instynkty, napisana wspólnie z innym noblistą George’em Akerlofem, została wydana po polsku.

George Akerlof dostał Nobla już w 2001 roku (razem ze Stiglitzem i Spence’em – za analizę rynków z asymetrią informacji).

Wydawało mi się niesprawiedliwością, że wśród noblistów wciąż nie ma Shillera, choć pojawiał się w dokonywanych przez różne ośrodki typowaniach kandydatów, m.in. publikowanych przez Reutersa.

a dlaczego shiller jest interesujący ? Bo jest przedstawicielem ekonomii behawioralnej, stanowiącej inspirację dla rozwoju ekonomii złożoności, która w od- różnieniu od ekonomii neoklasycznej, ekonomii głównego nurtu, otwarta jest na dorobek innych dyscyplin, w tym psychologii, historii, antropologii i in. Shiller od lat przeciwstawia się tzw. autystycznej ekonomii, nieuwzględniającej złożoności zachowań człowieka w procesie gospodarowania. Ekonomista ten nie ogranicza

się do analiz czysto ekonomicznych, lecz wchodzi w sferę psychologii. Od dawna podkreśla, że ekonomia zanadto poszła w kierunku zmatematyzowania, poszukiwania czystości metodologicznej, jakby zapomniano o tym, że jest ona nauką spo- łeczną, nauką o ludziach w procesie gospodarowania, powinna zatem uwzględ- niać zachowania ludzi. Takie poglądy zyskują na znaczeniu po okresie dość bez- krytycznej fascynacji modelami matema- tycznymi. Paul Krugman, który uzyskał noblowskie laury w roku wybuchu kryzysu, czyli w 2008, ocenił, że ekonomia ze- szła na manowce, bo ekonomiści błędnie utożsamiali piękno – zaklęte w przekonu- jąco wyglądającej matematyce – z praw- dą. Robert Shiller, który słynie z badań nad zachowaniami i racjonalnością in- westorów giełdowych, zwraca uwagę, że choć mamy modele matematyczne, to człowiek nie zawsze zachowuje się racjo- nalnie. Jako ludzie kierujemy się emocja- mi, instynktami i bywa, że zachowujemy się całkowicie nieracjonalnie. Nierzadko ulegamy instynktom stadnym: gdy wszyscy sprzedają akcje, to i my sprzedajemy – ogarnia nas strach, panika – a gdy wszyscy kupują, to i my kupujemy. A przecież racjonalne byłoby kupowanie akcji, gdy inni w panice gremialnie je wyprzedają.

Gdy bowiem duża podaż akcji zderzy się z mizernym popytem na nie, wówczas ich ceny spadają. Można je nabyć tanio, po bardzo korzystnych dla nabywców, ni- skich cenach. Kiedy zaś akcje w owczym pędzie są gremialnie kupowane, to wów- czas opłaca się je sprzedawać, bo wysoki popyt winduje ich ceny. Tymczasem nierzadko inwestujący na giełdzie papierów wartościowych postępują odwrotnie. Zy- skują na tym rekiny finansowe. Na rynku kapitałowym nader często płotki pożera- ne są przez rekiny.

Analitycy, specjaliści od modeli matematycznych są bezradni, gdy pojawia się wielka bańka rynkowa, co eksponuje Shiller. Tak się stało w 2008 roku. Wy- buchł kryzys, który całkowicie zanegował fundamentalną dla ekonomii głównego

nurtu hipotezę efektywnego rynku, zało- żenie, że rynek jest doskonały i zdmuch- nie każdą bańkę rynkową, przywracając równowagę. Takie założenie przyjął nawet Robert Lucas, uhonorowany laurami no- blowskimi w 1995 r. za rozwój i zastosowanie hipotezy racjonalnych oczekiwań.

Noblista ten ogłosił w 2003 roku, czyli na pięć lat przed wybuchem kryzysu globalnego, że problem zapobiegania depre- sjom gospodarczym został już całkowicie rozwiązany i to w kontekście wszystkich praktycznych aspektów (central problem of depression-prevention [has] been so- lved, for all practical purposes). Robert Shiller podważa hipotezę racjonalnych oczekiwań. Podkreślając, że finanse mają fundamentalne znaczenie w działalności człowieka, i uznając, że mają tu zastosowanie precyzyjne prawa matematyczne, Shiller zwracał jednak uwagę także na znaczenie czynników trudno mierzal- nych, niepoddających się precyzyjnym pomiarom, czynników wynikających z ludzkiej natury. Autystyczna ekonomia głównego nurtu, ekonomia wysoce zma- tematyzowana czynniki takie niemalże ignoruje. Robert Shiller przypomina tym samym, że ekonomia jest nauką społecz- ną. Wykazuje, że próby upodobnienia jej do matematyki – królowej nauk – są prze- ciwskuteczne.

modele ekonomiczne okazały się zupeł- nie nieprzydatne?

Są przydatne i to bardzo. Sama je stosuję i jestem autorką modeli matematycznych, modeli predykcji bankructwa. Jednak model nie może być wyrocznią, jest tylko narzędziem. Jeśli w modelu matematycz- nym przyjęte zostaną błędne założenia, to i wynik będzie nieprawidłowy. Ktoś kiedyś

sylwetki tegorocznych noblistów przedstawia Elżbieta mączyńska, prezes PtE

Lars Peter

Hansen Eugene Fama Robert J. Shiller

(17)

porównał modele matematyczne do ma- szynki do mielenia mięsa: co się włoży – to się wyjmie. Dlatego też do modeli matematycznych należy podchodzić – podobnie jak do innych narzędzi – z należytą ostrożnością. Jak każde narzędzie, także modele matematyczne wymagają roz- ważnego stosowania. Trzeba je obudować analizą jakościową, a ta w ostatnich dekadach została zmarginalizowana.

Innym problemem jest przełożenie ekonomii na praktykę. Jak dowodzi Joseph Stiglitz, ekonomia stała się najbardziej zagorzałą cheerleaderką wolnorynkowego kapitalizmu. Obnażył to kryzys. Zatem przy całej swojej dolegliwości ma on też pozytywne strony. Przede wszystkim kryzys otwiera oczy i sprzyja głębszym reflek- sjom, przewartościowaniom poglądów, zmianom ocen. Pod wpływem kryzysu zwrócono m.in. uwagę na potrzebę dohu- manizowania ekonomii. Czy to się uda?

Nie wiadomo. Ale widać już symptomy tego, że coś zaczyna się zmieniać. I dzieje się to właśnie dzięki takim ekonomistom jak m.in. Robert Shiller, który podkreśla, że kryzysy finansowe odzwierciedlają błę- dy systemu finansowego i niedoskonało- ści rynku, a jeśli finanse mają się rozwijać, to powinny lepiej służyć ludziom.

czym zajmują się lars Peter Hansen i Eugene Fama, dwaj pozostali nobliści?

Hansen na podstawie badań matema- tyczno-statystycznych bada m.in. relacje między sektorem finansowym i realną gospodarką. Tego typu badania są nie do przecenienia, zwłaszcza w kontekście tego, co się wydarzyło w gospodarce globalnej i co obnażył kryzys. Obecnie cały świat odczuwa skutki przerostu, hipertrofii sektora finansowego, czyli pójścia w spe- kulację. Te skutki to na przykład degra- dacja klasy średniej w USA, jej ubożenie w wyniku niskiej dynamiki wynagrodzeń.

A przecież popyt tworzą masy – jeśli nie mają pieniędzy, to popyt się kurczy. Wą- ska grupa zawłaszczająca ogromną część kapitału ma zaś problemy z jego lokowa- niem. Krańcowa użyteczność pieniądza spada. Trudno to bogactwo kapitałowe wykorzystać w pełni. Ileż bowiem można zjeść przysłowiowego kawioru? W takiej sytuacji kapitał znajduje ujście w inwe- stycjach spekulacyjnych. Spekulacja jest atrakcyjna, także jako rodzaj hazardu.

Hansen pisze o tych zależnościach, choć pisze też – w zgodzie ze szkołą chicagow- ską – że dalszy rozwój sektora finansowego jest konieczny.

W odróżnieniu od Shillera, Eugene Fama, uznawany za głównego twórcę

hipotezy efektywnego rynku, nie kwe- stionuje efektywności rynku. Trudno się temu dziwić, jak też temu, że w 2007 roku wyznał, że słowo „bańka” dopro- wadza go do szału. Bańki bowiem, z któ- rymi rynek sobie nie radzi i których nie zdmuchuje w porę, przeczą wykreowanej przez Famę hipotezie.

I tu właśnie mamy do czynienia z roz- dźwiękiem między nagrodzonymi eko- nomistami, od którego rozpoczęliśmy naszą rozmowę. shiller nie jest jak typo- wi ekonomiści ze szkoły chicagowskiej.

Uważa, że sektor finansowy nie musi – a może nawet nie powinien – rozwijać się w nieskończoność.

Owszem, Shiller jest bardziej niż Han- sen zdystansowany do sektora finansowego. Generalnie nobliści różnią się po- glądami i niektórzy nie szczędzą sobie w związku z tym rozmaitych złośliwości.

I tak np. Robert Solow – laureat Nagrody Nobla z 1987 r. za wkład w teorię wzrostu gospodarczego – zarzucając jednostron- ność Miltonowi Friedmanowi (nagrodzo- nemu w 1976 roku za osiągnięcia w dziedzinie analizy konsumpcji, historii i teorii monetarnej oraz za przedstawienie złożo- ności polityki stabilizacyjnej), wyraził się dość sarkastycznie: Everything reminds Milton Friedman of the money supply.

Everything reminds me of sex, but I try to keep it out of my papers. Zarazem wspo- mniany przez Pana na wstępie naszej rozmowy inny noblista, Paul Krugman (nagrodzony za analizę wzorców handlu i lokalizacji działalności gospodarczej) przytacza tę wypowiedź Solowa na swoim blogu, w pełni się z nią identyfikując.

z podobną sytuacją jak w tym roku mie- liśmy do czynienia w roku 1974, kiedy nagrodą podzielili się Friedrich Hayek i gunnar myrdal, ekonomiści i teoretycy bardzo mocno od siebie oddaleni...

I to jest pozytywne! Nie ma nic gorszego niż uznanie, że istnieją jedynie słusz- na doktryna i jedynie słuszne poglądy.

Nie ma nic gorszego niż doktrynalizacja.

Miażdży ona bowiem przestrzeń do dyskusji i stawiania nowych pytań.

co ten nobel mówi nam o dzisiejszej debacie ekonomicznej? wszyscy nagro- dzeni zajmują się rynkiem kapitałowym, reprezentują amerykańskie uczelnie i ge- neralnie zachodnią perspektywę. no i są mężczyznami...

W 2009 roku zaskoczeniem był No- bel dla Elinor Ostrom. Ekonomistka ta przed uzyskaniem noblowskich laurów była raczej mało znana. Zajmowała się kwestiami własności wspólnej, eksponu- jąc jej zalety. Jej poglądy były niechętnie przyjmowane przez wielu ekonomistów, także w krajach dokonujących transformacji ustrojowej pobrzmiewała krytyka decyzji Komitetu Noblowskiego o przy- znaniu nagrody Ostrom. Tymczasem okazuje się, że idea spółdzielczości i idea wspólnej własności w wielu krajach rozwija się z powodzeniem (np. w Szwecji), a w wielu innych się odradza. Dotyczy to także Polski – np. młodzi rodzice zakła- dają spółdzielnie, wymieniają się wózka- mi i innymi akcesoriami dla dzieci. Or- ganizowane są też spółdzielnie zakupów hurtowych, dzięki czemu nabywcy mogą unikać płacenia wysokich cen w handlo- wej sieci detalicznej.

a co ta nagroda znaczy dla ekonomii?

Zmieniałaby wiele, gdyby dzieła przy- najmniej niektórych noblistów były po- wszechnie znane i studiowane, czytane i uwzględniane w polityce gospodarczej.

Ale tak niestety nie jest. John Kenneth Galbraith, zapytany pod koniec swego życia, dlaczego nie dostał nigdy Nagro- dy Nobla, odpowiedział ironicznie, że nie dostał i nie dostanie, ponieważ pisze przystępnym językiem – a ci, którzy dostają Nobla, piszą tak, żeby dać pracę rozlicznym tłumaczom i interpretatorom przekładającym ich książki na język zro- zumiały dla maluczkich.

Gdyby jednak studiowano np. Shil- lera, być może uniknięto by zachowań stadnych. Gdyby studiowano Stiglitza, rozumiano by lepiej asymetrię informa- cyjną i być może nie doszłoby do kryzysu z 2008 roku. Takie lektury to przestroga, choć nawet nobliści nie mają patentu na nieomylność.

(Rozszerzona wersja wywiadu dla Jaku- ba Dymka z „Dziennika Opinii” Krytyki Politycznej – publikacja za zgodą Redakcji

„DO” KP, http://www.krytykapolityczna.

pl/artykuly/gospodarka/20131029/maczyn- ska-nawet-noblisci-nie-maja-patentu-na- nieomylnosc)

nie ma nic gorszego niż

uznanie, że istnieją

jedynie słuszna

doktryna i jedynie

słuszne poglądy.

(18)

IX Kongres

Ekonomistów Polskich

nauki ekonomiczne i praktyka gospodarcza w zmieniającym się świecie

Iwona Dudzik: Kongresy Ekonomi- stów Polskich każdorazowo odbywały się pod innym hasłem przewodnim, nawiązującym do najważniejszych pro- blemów w praktyce i teorii ekonomii.

czy debata obecnego, IX Kongresu będzie skoncentrowana na kwestiach teoretycznych?

Elżbieta Mączyńska: Każdy z orga- nizowanych co kilka lat przez Polskie Towarzystwo Ekonomiczne kongresów nawiązywał do stanu ekonomii jako dyscypliny nauki. Celem IX Kongre- su Ekonomistów Polskich, podobnie jak poprzednich, jest prezentacja najnowszych wyników badań naukowych, wymiana na tym tle poglądów oraz doświadczeń ekonomistów reprezentu- jących środowiska naukowców, prakty- ków i polityków. Dyskurs taki powinien zaowocować syntetycznym obrazem obecnej i prognozowanej sytuacji w teorii ekonomii oraz w praktyce gospodarczej, z uwzględnieniem fundamentalnych wyzwań globalnych i lokalnych (także w kontekście rozwoju innych niż ekonomia dyscyplin nauk społecznych i humanistycznych).

Rzeczywiście, obecny Kongres zo- rientowany jest przede wszystkim na debatę na temat stanu i kierunków rozwoju ekonomii, na „ekonomię przy- szłości”. Tematykę te dyktuje życie i to, co się dzieje na gruncie teorii ekonomii.

Trafnie ujmuje to prof. Marek Belka, uznając, że źródła obecnego kryzysu wynikają m.in. z luk w teorii ekonomii i błędów w polityce makroekonomicznej oraz regulacyjnej, co w naturalny sposób wskazuje na potrzebę rozbudowy, uzu- pełnień i zmian w teorii, a także w praktyce. Debata na ten temat od dawna prowadzona jest w Polskim Towarzy- stwie Ekonomicznym i szczegółowo relacjonowana na stronie internetowej, przede wszystkim w ramach seminariów z cyklu „Czwartki u Ekonomistów” oraz

„Forum Myśli Strategicznej”. W ramach seminariów przedkongresowych odbyła się m.in. dyskusja nad – korespondującą z przewodnią myślą IX Kongresu Eko- nomistów – najnowszą książką Grzego- rza Kołodki pt. „Dokąd zmierza świat.

Ekonomia polityczna przyszłości”.

Pytanie o stan i kierunki rozwoju ekonomii jest tym bardziej ważne, że kryzys globalny (wciąż jeszcze niezaże- gnany, ewoluujący od kryzysu finansowego poprzez kryzys gospodarczy aż po kryzys zadłużenia) sprawił, iż reputacja ekonomii jako nauki, a tym samym reputacja ekonomistów, doznała pewnego uszczerbku. Na pocieszenie można jedynie stwierdzić, że ekonomia nie jest tu wyjątkiem. Błędy towarzyszą – i to od zarania – także innym dyscyplinom, w tym naukom medycznym, biologicz- nym, astronomii. Doskonale odzwier-

ciedla to np. przewrót kopernikański.

Błędy uczą, są czymś naturalnym. O ile jednak błędy badawcze są nieuniknio- ne i zrozumiałe, o tyle nie można tego powiedzieć o doktrynalizacji nauki.

A w ekonomii do niej doszło.

Doktrynalizacja w każdej dziedzinie marginalizuje tak w nauce ważny sceptycyzm i nie sprzyja obiektywnym ocenom rzeczywistości. Sceptycyzm warunkuje rozwój nauki, prawem i obowiązkiem naukowca jest wątpić. Zdoktrynalizo- wanie ekonomii silnie eksponuje cho- ciażby Joseph Stiglitz, uhonorowany Nagrodą Nobla w 2001 roku za analizę rynków z asymetrią informacji. W opu- blikowanej niedawno przez PTE książce

„Freefall”, zarzuca ekonomistom ślepą wiarę w wolne rynki, przez co ekonomia przemieniła się „w najbardziej entuzja- styczną cheerleaderkę wolnorynkowego