PRZED XXII KRAJOWYM ZJAZDEM POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO ECHA X KONGRESU EKONOMISTÓW POLSKICH

PRZED XXII KRAJOWYM ZJAZDEM POLSKIEGO TOWARZYSTWA

EKONOMICZNEGO

ECHA X KONGRESU

EKONOMISTÓW POLSKICH

WYDAWCA:

ZARZĄD KRAJOWY

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO ul. Nowy Świat 49, 00‑042 Warszawa

tel. 22 551 54 01, faks 22 551 54 44, e‑mail: zk@pte.pl PREZES PTE:

prof. dr hab. ELŻBIETA MĄCZYŃSKA RECENZENCI NAUKOWI:

dr hab. EWA GRUSZEWSKA, prof. UwB dr hab. MIROSŁAWA KWIECIEŃ, prof. UEWr REDAKTOR NAUKOWY:

prof. dr hab. ELŻBIETA MĄCZYŃSKA KOREKTA JĘZYKOWA:

mgr DANUTA JASTRZĘBSKA

Wszystkie biuletyny dostępne są w wersji elektronicznej na stronie internetowej PTE pte.pl w dziale Czasopisma.

PRZYGOTOWAŁ ZESPÓŁ W SKŁADZIE:

mgr PAWEŁ ADAMCZYK prof. dr hab. BOGUSŁAW FIEDOR mgr STANISŁAW GLIŃSKI prof. dr hab. MARIAN GORYNIA

mgr ANNA KUCHARCZYK – redaktor prowadząca dr hab. BEATA MAJECKA

dr hab. ZBIGNIEW MATKOWSKI mgr ROBERT OLESIŃSKI prof. dr hab. STANISŁAW RUDOLF dr ELŻBIETA SZARUGA

prof. dr hab. BOGDAN ŚLUSARZ mgr ALEKSANDRA WISIŃSKA ZDJĘCIA:

Bartłomiej Sawka/CineFoto Archiwum ZK PTE

SKŁAD I PROJEKT OKŁADKI: GEMMA DRUK I OPRAWA: Drukarnia „Kolumb”, Chorzów NAKŁAD: 500 egz.

BIULETYN POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO kwartalnik bezpłatny – ukazuje się od 1990 r.

Spis treści 2/2020 Artykuły

Bogusław FIEDOR, Marian GORYNIA: O silnych

• i słabych stronach współczesnych nauk ekono- micznych

Jerzy HAUSNER: Ekonomia i społeczne imagi-

• narium

Grzegorz W. KOŁODKO: Ekonomia nowego prag-

• matyzmu: tożsamość, cele, metoda

Elżbieta MĄCZYŃSKA, Piotr PYSZ: Po co nam

• społeczna gospodarka rynkowa?

Jerzy OSIATYŃSKI: Michał Kalecki a współ-

• czesne problemy rozwoju gospodarki kapitali- stycznej

Łukasz HARDT: Utylitaryzm, deontologia i etyka

• cnót: zbieżne czy przeciwstawne fundamenty etyczne ekonomii?

Ewa ŁĘTOWSKA: Prawo jako listek figowy albo

• etykieta

Henryk DOMAŃSKI: Zmiany w stratyfikacji spo-

• łecznej w Polsce

Andrzej SŁAWIŃSKI: 30 lat polskiej transformacji

• z perspektywy banku centralnego

Andrzej K. KOŹMIŃSKI, Adam NOGA, Kata-

• rzyna PIOTROWSKA, Krzysztof ZAGÓRSKI:

Europa pomiędzy emocjami a racjonalnością: in- deks zrównoważonego rozwoju dla europejskich krajów OECD

http://www.ekonomista.info.pl/

IS TREŚCI

Spis treści

Od redakcji . . . 5

Elżbieta Mączyńska XXII Krajowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego i pandemiczny czarny łabędź . . . 6

ECHA X KONGRESU EKONOMISTÓW POLSKICH Zapowiedź monografii pokongresowych z cyklu „Ekonomiści dla rozwoju” . . . 12

Jerzy Wilkin Czym jest postprawda i jakie są jej konsekwencje? . . . 20

Ryszard Rapacki, Adam Czerniak Powstanie i ewolucja kapitalizmu patchworkowego w Polsce i krajach Europy Środkowo­ ­Wschodniej . . . 23

Marzenna Anna Weresa Determinanty zdolności innowacyjnej Polski a doganianie innowacyjnych liderów . . . 33

Aleksander Panasiuk Rynek turystyczny jako obszar regulacji gospodarki. Aspekty podmiotowe i instrumentalne . . . 48

Jan L. Bednarczyk Polityka pieniężna NBP a wzrost gospodarczy w Polsce . . . 59

Jan W. Wiktor, Katarzyna Sanak ‑Kosmowska Phishing for phools G.A. Akerlofa i R.J. Shillera w perspektywie marketingu opartego na dowodach (evidence ­based theory) . . . 72

Jeffrey Sachs na X Kongresie Ekonomistów Polskich . . . 79

Jerzy Żyżyński Komentarz do wystąpienia prof. Jeffrey’a Sachsa . . . 81

Streszczenia referatów zgłoszonych na X Kongres Ekonomistów Polskich . . . 82

Wybrane fragmenty dyskusji . . . 107

PRZED XXII KRAJOWYM ZJAZDEM POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO Elżbieta Mączyńska W przededniu XXII Krajowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego . . . 133

Działalność Oddziałów PTE . . . 142

Nowy Zarząd Oddziału PTE w Toruniu . . . 153

Odznaki Honorowe PTE . . . 154

Biuletyn PTE Nr 2(89) Czerwiec 2020

PRZED XXII KRAJOWYM ZJAZDEM

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO

ECHA X KONGRESU EKONOMISTÓW POLSKICH

MISCELLANEA Elżbieta Szaruga

Wykorzystanie sztucznych sieci neuronowych do predykcji luki obrotów ładunkowych

masowych ciekłych w głównych polskich portach morskich . . . 156

(PO)PANDEMICZNE REFLEKSJE Arkadiusz J. Derkacz

Pierwotne źródła ożywiania gospodarki po spowolnieniu epidemiologicznym . . . 162 Wybrane fragmenty wypowiedzi w mediach członków i sympatyków PTE na temat

pandemiczego kryzysu . . . 167 Z innych mediów . . . 171

NOMINACJE, WYBORY

Ekonomiści rektorami (kadencja 2020–2024) . . . 172 ZAPOWIEDZI WYDAWNICZE I WYBRANE PUBLIKACJE PTE,

RECENZJE I KSIĄŻKI NADESŁANE

William Nordhaus Kasyno klimatyczne. Ryzyko, niepewność i ekonomia globalnego ocieplenia . . . 176 Społeczna Gospodarka Rynkowa

Wybrane tytuły wydawnicze Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego . . . 179 Elżbieta Mączyńska

Recenzja książki Jerzego Hausnera

Społeczna czasoprzestrzeń gospodarowania. W kierunku ekonomii wartości . . . 180 Mirosław Szreder

Recenzja książki Edwina Bendyka

W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata . . . 185 Książki nadesłane . . . 187 CZWARTKI U EKONOMISTÓW

Gospodarka nieposłuszna ekonomistom . . . 190 Ucieczka przed podatkami i kontrola podatkowa . . . 192 WSPOMNIENIA

Jerzy Osiatyński

Julio López Gallardo, 1941–2020

Od Kaleckiego do współczesnych problemów krajów rozwijających się . . . 195 Z KART HISTORII

Andrzej Szplit

Edward Taylor. Rzecz na jubileusz 55. rocznicy śmierci . . . 201 Alojzy Czech

Herbert Hoover dla Polski i polskich organizatorów . . . 206 Z NASZYCH STARODRUKÓW

Konstanty Krzeczkowski

Próba rozgraniczenia pojęć wartości i ceny . . . 212 KWESTIONARIUSZ EKONOMISTY

Danuta Rucińska . . . 213

REDAKCJI

Szanowni Państwo,

niniejszy numer „Biuletynu” ma szczególny charak- ter, bowiem prezes Polskiego Towarzystwa Ekono- micznego, Profesor Elżbieta Mączyńska, w związku z obowiązującą zasadą dwukadencyjności władz, na najbliższym, XXII Krajowym Zjeździe, przekaże tę najwyższą w PTE, społeczną funkcję swemu nowo wybranemu następcy. Dlatego też pierwszym tekstem

„Biuletynu” jest podsumowanie przez Panią Profesor 15‑letniego okresu prezesury. Artykuł, niepozbawiony osobistych refleksji, stanowi również wyraz podzięko- wania dla osób, które w tym okresie aktywnie uczest- niczyły w działalności PTE lub ją wspierały. Ważnym uzupełnieniem tych treści jest – w części „zjazdowej”, obok informacji nt. Oddziałów PTE i wyróżnień – omówienie inicjatyw i projektów realizowanych przez Towarzystwo w okresie kończącej się właśnie kadencji (W przededniu XXII Krajowego Zjazdu PTE).

W „Biuletynie” wiele miejsca poświęcono ma- teriałom X Kongresu Ekonomistów Polskich, który odbył się w listopadzie ub.r. Zamieszczono niektóre pełne referaty kongresowe, streszczenia, które jeszcze nie były publikowane, a także wybrane fragmenty wypowiedzi uczestników kongresowej debaty. PTE przygotowuje obecnie pokongresową, czterotomową serię wydawniczą pod hasłem „Ekonomiści dla roz- woju” – informacje o pierwszej monografii z tej serii znajdą Państwo na str. 12–15.

Niniejsze wydanie „Biuletynu” ukazuje się w nie- zwykle trudnym okresie walki z koronawirusową pandemią, która w marcu br. dotarła do naszego kraju i objęła niemal cały świat. Niestety, dotychczas nie ma skutecznego leku, i dlatego w większości państw, aby chronić ludzi przed zarażeniem, wprowadzono regulacje prawne ukierunkowane na ograniczanie bez- pośrednich kontaktów społecznych, co łączy się nie- uchronnie z zamrożeniem funkcjonowania wielu branż gospodarki. Pandemia jest też przyczyną przedłużenia obecnej kadencji władz PTE, bowiem ze względu na

obowiązujący zakaz organizowania wszelkich zgroma- dzeń, nie mógł się odbyć XXII Krajowy Zjazd PTE, planowany na 25 maja br. Wybrane fragmenty wypo- wiedzi ekonomistów na temat kryzysu związanego z COVID‑19 znajdą Państwo w (Po)pandemicznych refleksjach, w dziale MISCELLANEA.

Poza stałymi blokami tematycznymi „Biuletynu”

opublikowane zostały również krótkie biogramy zna- nych ekonomistów, którzy zostali wybrani na stanowi- ska rektorów i od września br. rozpoczną czteroletnią kadencję.

Zachęcam do lektury.

Anna Kucharczyk redaktor prowadząca

Pani Anna Kucharczyk, od kilku lat będąca członkinią Zespołu Redakcyjnego „Biuletynu PTE”, z dniem 1 czerwca br. – na prośbę PTE – podjęła się sprawowania funkcji redaktor prowadzącej, zastę- pując swojego poprzednika, Pana Roberta Olesiń- skiego, który z tej funkcji zrezygnował w związku z wprowadzonymi w Biurze ZK PTE, koniecznymi w sytuacji pandemii, zmianami warunków pracy.

PTE i Zespół Redakcyjny Biuletynu składa serdeczne podziękowania Panu Robertowi Ole- sińskiemu. Wyrażamy nadzieje na podtrzymanie współpracy w nowej formule.

Pani Redaktor Annie Kucharczyk życzymy wielu sukcesów w działaniach na rzecz uatrakcyj- niania kolejnych edycji „Biuletynu PTE”.

W imieniu PTE, Redakcji Biuletynu i własnym Elżbieta Mączyńska, prezes PTE

Od redakcji

XXII Krajowy Zjazd

Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego i pandemiczny czarny łabędź

Elżbieta Mączyńska

Szanowni Państwo,

piszę ten tekst 7 czerwca br., jeszcze jako prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Jednak czuję w związku z tym pewien dyskomfort, bowiem już 25 maja br. po- winnam przestać pełnić tę zaszczytną dla mnie funkcję.

Wynika to z obowiązującej w PTE (podobnie zresztą jak w wielu innych instytucjach, w tym m. in. uczelniach) zasady dwukadencyjności władz. I właśnie 25 maja br.

powinien odbyć się XXII Krajowy Zjazd Polskiego To- warzystwa Ekonomicznego, mający na celu m. in. wybór krajowych władz PTE na nową kadencję (2020‑2025).

Niestety, wskutek brutalnego, niespodziewanego dla świata i Polski, pandemicznego ataku wirusa COVID‑19, ten sprawozdawczo ‑wyborczy Zjazd nie mógł się od- być w wyznaczonym terminie. Nie mogły się też odbyć zaplanowane na marzec i kwiecień Zjazdy dwudzie- stu dwóch Oddziałów Polskiego Towarzystwa Ekono- micznego, jako Zjazdy poprzedzające Krajowy Zjazd i warunkujące jego odbycie. Jedynym Oddziałem, który dokonał wyboru władz na nową kadencję, jest Oddział PTE w Toruniu, czego oczywiście gratuluję, dziękując ustępującym władzom i życząc sukcesów nowym wła- dzom z Panem profesorem Michałem Moszyńskim na czele (sprawozdawczo ‑wyborczy Zjazd tego Oddziału odbył się 9 marca 2020 r., informacje na ten temat po- dajemy na str. 153).

Niemożność odbycia w wyznaczonych (przed pande- mią) terminach sprawozdawczo ‑wyborczych Zjazdów Oddziałów i Krajowego Zjazdu PTE wynikała wprost z wprowadzonych ogólnopolskich, ustawowych, anty- pandemicznych regulacji prawnych, z szeregiem ograni- czeń w życiu społeczno ‑gospodarczym, w tym zakazem wszelkich zgromadzeń (vide ustawa z 2 marca 2020 r.

o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobie- ganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID‑19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytu- acji kryzysowych – DzU 2020, poz. 374; ost. zm. DzU 2020, poz. 568, vide też późniejsze rozporządzenia wy- konawcze do tej ustawy).

W związku z pandemicznymi regulacjami prawnymi, kadencja obecnego Zarządu PTE uległa przedłużeniu.

Nowy termin Zjazdu nie został jeszcze ogłoszony – wstęp- nie przesunęliśmy rezerwację miejsca Zjazdu w Hotelu Novotel na 26 października br. Pozostaje mieć nadzieję,

że tym razem nic nie stanie na przeszkodzie w jego od- byciu. Dlatego też już dziś, jako ustępujący prezes, pra- gnę podziękować wszystkim pleno titulo osobom za spo- łeczną pracę na rzecz działalności i rozwoju Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego.

Pełniłam tę wielce dla mnie zaszczytną, wybieralną i społeczną funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Eko- nomicznego przez trzy kadencje (2005‑2010 – XIX Zjazd Krajowy, 2010‑2015 – XX Zjazd Krajowy, 2015‑2020 – XXI Zjazd Krajowy). Na pierwszą kadencję zostałam wybrana dość nieoczekiwanie dla wielu członków PTE, ale też dla mnie samej. Mój poprzednik, Pan profesor Zdzisław Sadowski pełnił funkcję prezesa PTE przez 20 lat (w latach 1985–2005). Choć w okresie tym nie obowiązywała jeszcze kadencyjność, to Pan profesor, mimo licznych nacisków, nie zgodził się kandydować w wyborach prezesa na kolejną kadencję. Zgłosił innego kandydata. Jednak w czasie obrad Zjazdu została dodat- kowo zgłoszona moja kandydatura przez Panią profesor Bożenę Klimczak, która nie chciała dopuścić, żeby wy- bory prezesa PTE odbyły się w warunkach pretendowania tylko jednego kandydata. Miałam świadomość, że wy- stępuję w roli nieoczekiwanie zgłoszonego kontrkandy- data. Z pewnością to wielki autorytet Pani profesor Bo- żeny Klimczak i zaufanie, jakim mnie obdarzyła, miały decydujący wpływ na wynik wyborów.

Jednak muszę przyznać, że pierwsza kadencja, a zwłaszcza jej początki, były dla mnie bardzo trudne, przede wszystkim (choć nie tylko) ze względu na wielce niekorzystną sytuację finansową, w jakiej zastałam PTE.

Miałam wątpliwości, czy podołam trudnym wyzwaniom.

Początkowo nawet pojawiła się u mnie chęć rezygnacji z pełnienia funkcji prezesa. Podzieliłam się moimi wąt- pliwościami i zamiarami z Panem profesorem Rudolfem (prof. Rudolf został wybrany na wiceprezesa PTE i peł- nił tę funkcję przez dwie kadencje). Przekonał mnie, że nie powinnam rezygnować, bo mam szanse, żeby nie zawieść oczekiwań wyborców i należycie zadbać o po- prawę sytuacji PTE.

I rzeczywiście, dzięki wspólnym wysiłkom całego Zarządu i kierownictwa oraz pracowników Biura Za- rządu Krajowego PTE, udało się sprostać trudnościom.

Nie do przecenienia była też doradcza pomoc Pana pro- fesora Zdzisława Sadowskiego. Pan profesor pomagał

do ostatnich dni swego życia, i to mimo problemów zdrowotnych, z jakimi się borykał. Jego śmierć w wieku 93 lat, 6 grudnia 2018 r. była dla mnie i dla środowiska ekonomistów z PTE wielką traumą i wyrwą.

Podczas pierwszej mojej kadencji jako prezesa PTE, z mojej inicjatywy i na mój wniosek – poprzez podjętą w wyniku głosowania decyzję Zarządu Krajowego PTE i następnie dokonane zmiany w Statucie PTE (z 26 marca 2009 r.) – została wprowadzona w PTE dwukadencyj- ność wybieralnych władz. Generalnie pierwsza moja ka- dencja odznaczała się szeregiem nowych przedsięwzięć merytorycznych, w tym wydawniczych, edukacyjnych i innych, z których większość jest kontynuowana (vide informacja na s. 137–140).

W 2010 r. (20 maja) na XX Zjeździe PTE zostałam ponownie wybrana na funkcję prezesa PTE na lata 2010–

2015. Kadencja ta okazała się nieco łatwiejsza od ka- dencji pierwszej, ale zarazem wystąpiło wiele nowych trudności, nie tyle w działalności statutowej, co w dzia- łalności związanej z utrzymaniem w należytym stanie siedziby Zarządu Krajowego PTE – Domu Ekonomisty, czyli zabytkowej kamienicy Bentkowskiego. Niezbędny jej remont i wysokie koszty z tym związane, w tym koszt nadzoru konserwatorskiego, stanowiły nie lada wyzwa- nie. Dzięki jednak wysiłkom dyrektora Biura Zarządu Krajowego PTE, Pana mgr. Stanisława Glińskiego i Jego poprzednika, Pana wówczas doktora Pawła Deca, ge- henna remontowa zakończyła się sukcesem i kamienica została odnowiona oraz zmodernizowana. Tym niemniej, z zabytkową kamienicą jest trochę tak, jak z głaskaniem kota, nie wystarczy raz pogłaskać – ciągle wymaga „gła- skania”. Wiążą się z tym wysokie koszty oraz wyzwania finansowe i organizacyjne. Zarządzanie kamienicą i kon- takty z najemcami to domena Pana mgr. Pawła Adam- czyka, którego wspomaga Krzysztof Barański.

O ile druga kadencja była nieco łatwiejsza od pierw- szej, to z pewnością nie mogę tego powiedzieć o trzeciej, zwłaszcza zważywszy na jej pandemiczny finał, ale też trudny początek, w tym związany z przebiegiem wybo- rów oraz moimi wcześniejszymi dylematami co do de- cyzji o kandydowaniu. Wynikały one także z sytuacji ro- dzinnej i rodzinnych oczekiwań. Ponownie, i tym razem przekonał mnie do kandydowania Pan profesor Rudolf, jako ówczesny wiceprezes PTE, obecnie członek zarządu PTE i przewodniczący kapituły konkursu PTE na naj- lepszy podręcznik ekonomiczny. Na XXI Zjeździe PTE, 28 maja 2015 r. zostałam wybrana na funkcję prezesa PTE po raz trzeci (mimo zasady dwukadencyjności).

Uznano bowiem, że jest to zasadne, skoro lex retro non agit (prawo nie działa wstecz), a zasada dwukadencyj- ności została wprowadzona w okresie pierwszej mojej kadencji. Takie podejście stanowiło dla mnie dodatkowe wyzwanie, aby nie zawieść oczekiwań i zaufania wybor- ców, tych którzy na mnie głosowali, ale też wymogów tych wyborców, którzy preferowali innych kandyda- tów. Czy i w jakim stopniu sprostałam temu wyzwaniu,

istotna, bowiem prezesowanie PTE było ważnym 15‑let- nim etapem w moim życiu. Mam też nadzieję, że nie rozczarowałam wnioskodawczyni mojego pierwszego kandydowania, tj. Pani profesor Bożeny Klimczak, któ- rej jestem bardzo wdzięczna za to, że mogłam nie tylko aktywnie uczestniczyć w wielu ważnych wydarzeniach związanych z działalnością i kierowaniem PTE, ale też je kreować.

W rzeczonym 15‑letnim okresie społecznej pracy na rzecz PTE nie brakowało rozmaitych kolizji i konfliktów między potrzebami PTE a moją pracą naukową i dydak- tyczną w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, ale też między moim życiem prywatnym, zwłaszcza rodzin- nym. 24‑godzinna doba nie chciała się, niestety, rozcią- gnąć tak, aby wystarczało czasu na wszystko. Starałam się przeciwdziałać tym kolizjom, ale odbywało się to z różnym skutkiem.

15‑letni okres prezesowania PTE przyniósł mi wiele satysfakcji i radości, przede wszystkim ze współpracy z fascynującymi ludźmi, w tym wspierającymi mnie wier- nie do dziś wiceprezesami PTE, Panami profesorami Bo- gusławem Fiedorem i Bogdanem Ślusarzem. Nie do prze- cenienia jest też wsparcie, jakie uzyskiwałam ze strony 50‑osobowej Rady Naukowej PTE, kierowanej w obecnej kadencji przez Pana profesora Mariana Gorynię.

Specjalnym wyzwaniem było współorganizowanie wraz z Panem profesorem Piotrem Pyszem i we współ- pracy z Fundacją Ludwiga Erharda corocznych semina- riów naukowych na temat społecznej gospodarki rynko- wej, ordoliberalizmu i integracji europejskiej. Seminaria te przez 25 lat odbywały się w niemieckim Ogólnoeu- ropejskim Ośrodku Badawczo ‑Edukacyjnym (Das Ge- samteuropäische Studienwerk e.V. – GESW) we Vlotho.

Natomiast od trzech lat organizowane są we współpracy z kierowaną przez Panią doktor Angelikę Klein Fundacją Konrada Adenauera w Warszawie i jej przedstawicielem Falkiem Altenbergerem. Obecnie seminaria te odbywają się corocznie w Ełku, w siedzibie filii Wyższej Szkoły Fi- nansów i Zarządzania w Białymstoku. Seminaria te stały się inspiracją dla podejmowania projektów badawczych i publikacji, przede wszystkim na temat społecznej go- spodarki rynkowej. Publikacji tych było wiele (wykaz na stronie 179) i obecnie dzięki wsparciu Fundacji Konrada Adenauera kontynuowany jest cykl wydawniczy na ten te- mat. Ważnym wydarzeniem wydawniczym było też opu- blikowanie w 2012 r. przez Wydawnictwo PTE przekładu książki Dobrobyt dla wszystkich, autorstwa Ludwiga Erharda, współtwórcy koncepcji społecznej gospodarki rynkowej. Koncepcja ta jako model ustroju społeczno‑

‑gospodarczego zyskała w Polsce wymiar konstytucyjny (art. 20 Konstytucji RP) oraz wymiar traktatowy w Unii Europejskiej. Dzięki tym seminariom wykreowana zo- stała sieć współpracy naukowców z uczelni w kraju i in- stytucji zagranicznych. Natomiast PTE nieustannie może korzystać ze społecznego zaangażowania wielu uczestni- ków seminariów w realizacji zadań statutowych. Takim

przykładem jest m. in. Pani doktor Elżbieta Szaruga z Uni- wersytetu Szczecińskiego. Wiedza merytoryczna oraz cyfrowo ‑informatyczny talent Pani doktor są nie tylko źródłem wielu pomysłów i inicjatyw, lecz także stanowią bezcenną pomoc w doskonaleniu cyfrowo‑ internetowej obudowy działalności PTE.

Cenną intelektualną przygodą okazało się moje człon- kostwo w jury Konkursu o Nagrodę PTE im. Edwarda Lipińskiego za pracę naukową z ekonomii. Wielolet- niego przewodniczącego 14‑osobowego Jury tego kon- kursu, Pana profesora Eugeniusz Rychlewskiego, zastą- pił w 2018 r. Pan profesor Jerzy Wilkin, członek PAN, członek Rady Naukowej PTE i przewodniczący Rady Programowej „Ekonomisty”. Pan profesor Eugeniusz Rychlewski zrezygnował z tej funkcji z przyczyn zdro- wotnych i niestety w roku 2019 zmarł w wieku 93 lat, przy tym do ostatnich dni swego życia społecznie pra- cował na rzecz PTE.

Logistyczną obsługą statutowych prac Zarządu Kra- jowego PTE, w tym także wymienionych konkursów oraz prac wydawniczych PTE, zajmuje się od lat i od po- czątku mojej kadencji, Pani mgr Krystyna Łuszczyńska, na której niezawodną pomoc, doradztwo organizacyjne, a także w znacznej mierze merytoryczne, mogłam zawsze liczyć. Szczególnie cenię rozmaite inicjatywy Pani Łusz- czyńskiej, podpowiedzi, przestrogi, uwagi (także, a może zwłaszcza, krytyczne) i trafne przemyślenia oraz reko- mendacje. Stanowi to niezwykle ważne wsparcie dzia- łalności statutowej PTE i całego Zarządu.

Szczególną rolę w funkcjonowaniu Zarządu Krajo- wego PTE odgrywa sekretarz generalny PTE. Funkcję tę sprawuje obecnie Pani profesor Beata Majecka. Jej społeczna praca na rzecz PTE, wsparcie i wielostronna pomoc w realizacji działalności statutowej PTE są trudne do przecenienia.

Wielu impulsów intelektualnych dostarczała mi także praca w ramach redakcji zasłużonego, o 120‑letniej tra- dycji, dwumiesięcznika „Ekonomista”, którego redak- torem naczelnym był Pan profesor Zdzisław Sadowski, a sekretarzem Pan profesor Zbigniew Matkowski. Choć zgodnie z zasadami przyjętymi przez współwydawcę tego czasopisma, tj. PAN, redaktorem naczelnym powi- nien być prezes PTE, to na samym początku mojej pierw- szej kadencji zwróciłam się z prośbą do PAN‑u i Pana profesora Sadowskiego, aby nadal pełnił funkcję redak- tora naczelnego „Ekonomisty”. Na szczęście zgodę taką uzyskałam. Po śmierci Pana profesora Sadowskiego ta funkcja automatycznie przeszła na mnie. Od stycznia br.

funkcję sekretarza redakcji pełni Pan doktor Tadeusza Smuga, zaś Pan profesor Matkowski koncentruje się na merytorycznych rekomendacjach i ocenach dotyczących tekstów artykułów, zwłaszcza anglojęzycznych. Ważnym wsparciem organizacyjnym i innym są prace realizowane na rzecz Redakcji przez Panią Jolantę Sawukajtys.

Niełatwym wyzwaniem w działalności PTE jest or- ganizowanie co kilka lat Kongresów Ekonomistów Pol- skich. To ważne wydarzenie, gromadzące każdorazowo

600‑700 osób ze środowiska nauki, parlamentu, biznesu, mediów i innych. W ciągu trzech moich kadencji od- były się trzy takie kongresy, każdorazowo wspomagane przez Radę Naukową PTE i Radę Programową i każdo- razowo pod patronatem prezydenta Rzeczypospolitej Pol- skiej. Najnowszy X Kongres odbył się w końcu listopada 2019 r. Obecnie przygotowywane są monografie pokon- gresowe. We wszystkich tych pracach mogłam liczyć na bezpośrednie wsparcie Panów profesora Bogusława Fie- dora i profesora Mariana Goryni. Od strony operacyjno‑

‑logistycznej pracami kierował Pan mgr Karol Kwiet- niewski, zarazem odpowiedzialny za edukacyjne i inne projekty realizowane przez PTE, ich inicjowanie, poszu- kiwanie źródeł finansowania itp. (Jego poprzednikiem był Pan mgr Michał Plewczyński, niestety przejęty przez bo- gatą firmę farmaceutyczną). Ważnego informatycznego wsparcia prac kongresowych i innych prac PTE, w tym prac wydawniczych, dostarcza Pan Adam Góral.

Ważnym edukacyjnym doświadczeniem były dla mnie kolejne edycje organizowanej przez PTE od ponad 30 lat Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej. 22‑osobowym Ko- mitetem Głównym tej Olimpiady kieruje Pan profesor Stanisław Owsiak, sekretarzem jest Pan mgr Radosław Ślusarczyk, zaś ze strony Biura ZK PTE pracami zwią- zanymi z Olimpiadą kieruje Pan mgr Paweł Adamczyk.

W pracach OWE uczestniczy też Pani Jolanta Sawukajtys, kierująca zarazem sekretariatem Biura ZK PTE. Dzięki staraniom i pracy tego zespołu, OWE stała się przedsię- wzięciem międzynarodowym, o czym szczegółowo in- formujemy w „Biuletynie PTE” nr 3/2019.

„Biuletyn PTE” to kwartalnik, w którym prezen- towana jest działalność PTE, jego prace, artykuły na- ukowe i inne. Redaktorzy prowadzący tego czasopisma się zmieniali, ale istotne jakościowe zmiany wprowadziła Pani mgr Iwona Dudzik, która niestety została przejęta przez bardzo zasobne wydawnictwo, specjalizujące się w problematyce medyczno ‑farmaceutycznej. Do końca kwietnia br. funkcję redaktora prowadzącego pełnił Pan mgr Robert Olesiński. Nie był w stanie zaakceptować ograniczeń płacowych związanych z pandemicznym kry- zysem, który dotknął także PTE, ze względu m. in. na utratę przychodów z tytułu wynajmu lokali. Od początku maja br. funkcję redaktora prowadzącego w „Biuletynie PTE” pełni Pani mgr Anna Kucharczyk, utalentowana redaktorka tekstów i bibliotekoznawczyni.

Te i inne prace realizowane w PTE dostarczają nie- kwestionowanej satysfakcji, ale też stanowią niełatwe wy- zwania, co zarazem jest silnym bodźcem intelektualnym, tym bardziej, że w okresie pełnienia przeze mnie funkcji prezesa PTE miały miejsce fundamentalne zmiany w go- spodarce i społeczeństwie. Zmieniały się rządy, programy gospodarcze, wdrażane były rozmaite reformy. Przeło- mem było wstąpienie w 2004 r. Polski do UE. Wszyst- kie te zmiany były w PTE analizowane, dyskutowane i na tej podstawie formułowane raporty, opinie i reko- mendacje. Zawsze dbaliśmy o wielostronne analizy wy- stępujących problemów, tak aby zapewnić obiektywizm

przejętej z § 5 Statutu Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie, uchwalonego 1 marca 1921 r., wg której:

Wnoszenie sporów partyjno ‑politycznych do prac Towa‑

rzystwa jest wzbronionym. Nigdy nie opowiadaliśmy się po stronie tej, czy innej partii, pilnowaliśmy merytorycz- nej strony rozpatrywanych zagadnień i wyłącznie wyniki wielostronnych ich analiz decydowały o ostatecznym wnioskowaniu i rekomendacjach. Dzięki temu byliśmy wolni od jakichkolwiek nacisków partyjnych, zachowa- liśmy suwerenność debaty i wnioskowania. Sprzyja temu pluralizm dyskursu, do wszystkich debat zapraszamy bowiem osoby o różnych poglądach, reprezentujących różne szkoły ekonomiczne. Jest to istotne tym bardziej, że środowisko PTE jest pluralistyczne, co potwierdzała przeprowadzana kilkakrotnie (ostatnio w 2017 r.) przez PTE wspólnie z redakcją „Polityki” sonda/quiz. Jest to istotne tym bardziej, że pluralizm dyskursu jest kwestią fundamentalną. Jak już bowiem przestrzegali starożytni filozofowie, tam gdzie nie ma różnic poglądów, tam się nie myśli, pojawia się syndrom stojącej wody, która z cza- sem może stać się mętna.

Niestety, obok satysfakcji i radości, w czasie moich trzech kadencji nie brakowało smutku i pożegnań na zawsze. Odeszli bowiem z tego świata nieodżałowani naukowcy i współkreatorzy działań PTE, seniorzy Pan profesor Zdzisław Sadowski i Pan profesor Eugeniusz Rychlewski. Bolesnym wydarzeniem było też pożegna- nie naszego młodego pracownika, Pana mgr. Pawła Dą- browskiego, który zmarł nagle w wieku zaledwie 35 lat.

Byliśmy i nadal jesteśmy w całym zespole PTE tym wstrząśnięci, tym bardziej, że Paweł zawsze z wielkim zaangażowaniem pracował na rzecz PTE. Zawsze mo- głam liczyć na Jego niezawodną pomoc.

W czasie owego 15‑letniego prezesowania nie unik- nęłam też dramatów rodzinnych. Na zawsze odeszli moi Rodzice i Mąż. To była dla mnie wielka, skumulowana trauma. Na szczęście w okresie tym w moim życiu rodzin- nym było też sporo radości. Zadbał o to przede wszystkim mój Syn, który wraz z Synową obdarzyli mnie czterema wspaniałymi Wnukami (obecnie w wieku od 3 do 11 lat).

Wciąż jeszcze liczę na wnuczkę, zapewniając Rodzinę, że jak przestanę być prezesem PTE, to będę miała wię- cej czasu na spotkania z nimi.

Jak już wspominałam, początki mojego nieoczekiwa- nego, niespodziewanego prezesowania w PTE były wręcz traumatycznie trudne. Mimo tego nigdy nie przypuszcza- łam, że tak trudna i równie nieoczekiwanie przedłużona będzie końcówka mojej ostatniej kadencji. Pandemia dostarczyła bowiem PTE sporo problemów finansowych i innych. Wskutek zamrożenia gospodarki utraciliśmy znaczną część przychodów. Na szczęście mamy wspa- niałą główną księgową, która pełni w zasadzie funkcję dyrektora finansowego. To Pani Jolanta Sokołowska oraz wspomagająca Jej pracę Pani mgr Aleksandra Wisińska.

Dzięki inicjatywom, analizom i zabiegom Pani Soko- łowskiej, PTE włączone zostało do programu pomocy

zaakceptowali dwudziestoprocentowe obniżenie płac i wymiaru czasu pracy, PTE nie musiało zawieszać dzia- łalności i dokonywać drastycznych redukcji etatów.

Wielkim wsparciem dla PTE jest też działalność Krajo- wej Komisji Rewizyjnej, kierowanej przez Panią profesor Mirosławę Kwiecień, dzięki której czułam się bezpiecz- niej jako prezes PTE. Jej równie starannym i dociekliwym poprzednikiem był Pan dr Andrzej Jakubowicz, obecnie członek Rady Naukowej PTE. Wiem, że Pani profesor Kwiecień nie dopuści do jakiejkolwiek nieprawidłowości w funkcjonowaniu PTE. Jestem tego pewna tym bardziej, że Komisja pracuje niezwykle intensywnie.

Wszystkie prawne aspekty działalności PTE stanowią domenę Pani mgr Moniki Kowalczyk, która we współ- pracy z dyrektorem Biura, Panem mgr. Stanisławem Gliń- skim oraz księgowością obsługuje nasze przedsięwzięcia od strony prawnej. Gwarantuje to PTE bezpieczeństwo prawne, tak istotne zwłaszcza w umowach z najemcami i innymi interesariuszami.

W 15‑letnim okresie moich trzech kadencji na sta- nowisku prezesa PTE, wraz z całym Zarządem Krajo- wym, Radą Naukową oraz dyrekcją i pracownikami Biura ZK PTE, dążyliśmy do tego, żeby PTE należycie wy- pełniało swoje obowiązki statutowe, w tym edukacyjne, wydawnicze i inne. Zależało nam na rozpoznawalności PTE w środowisku naukowym, eksperckim i w mediach.

O tym, czy czyniliśmy to satysfakcjonująco, przesądzi XXII Krajowy Zjazd PTE. Jestem też przekonana, że Zjazd zadba o należyty wybór władz kolejnej kadencji.

Dziękuję wszystkim wymienionym tu osobom, a także wszystkim P.T. członkom PTE i jego sympatykom oraz darczyńcom za współpracę i wsparcie, jakie kierowane było na rzecz działalności i rozwoju PTE. Mam nadzieję, że działalność ta nikogo nie rozczarowała, a rzeczone wsparcie będzie kontynuowane także w kolejnej kaden- cji władz PTE. Sama też mam zamiar, w miarę możli- wości, takiego wsparcia udzielać. PTE bowiem to istotna część mojego życia. Jestem członkiem tej organizacji od czasu studiów na Uniwersytecie Warszawskim i po- zostanę nadal.

Dziękuję za wszystko, czego dzięki Państwu doświad- czyłam w PTE, podejmując przedsięwzięcia ukierunko- wane na rozwój tej organizacji. Osób społecznie wspo- magających działalność PTE było wiele. Wszystkim tym osobom bardzo za to dziękuję, przepraszając, że nie mo- głam wymienić wszystkich imiennie.

Żegnając się z Państwem, kończę – tak zresztą jak moje poprzednie dwie kadencje – łacińską sentencją autorstwa Owidiusza: Feci quod potui, faciant meliora potentes (Zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej).

Pozostaję w przekonaniu, że tak właśnie będzie, bę- dzie czynione lepiej. I tego nowym Władzom z całego serca życzę.

prof. Elżbieta Mączyńska prezes PTE

W październiku 1946 r. 

rozpoczęła się odbudowa  całkowicie zniszczonej, 

klasycystycznej kamienicy,  wybudowanej w latach 1819-

1822 dla profesora Feliksa  Bentkowskiego, dziekana 

Wydziału Nauk i Sztuk Pięknych. 

Kamienica ta po wojnie  została siedzibą władz PTE. 

To DOM  EKONOMISTY przy  ul. Nowy Świat 49 w Warszawie.

Źródło: 

archiwum Biura  Zarządu Krajowego 

PTE w Warszawie.

Obecnie, 

budynek Polskiego 

Towarzystwa Ekonomicznego,  ul. Nowy Świat 49, Warszawa.

ECHA X KONGRESU EKONOMISTÓW POLSKICH

X KONGRES

EKONOMISTÓW POLSKICH Ekonomiści dla rozwoju

PODSUMOWANIE

NR 1(88) 2020 ISSN 1507-1383

X KONGRES

EKONOMISTÓW POLSKICH Ekonomiści dla rozwoju

NR 4(87) 2019 ISSN 1507‑1383

HA X KONGRESU EKONOMISTÓW POLSKICH

Od Wydawcy

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne (PTE) oddaje do rąk Czytelników monografię dotyczącą fundamental- nych zagadnień z zakresu nauk ekonomicznych oraz praktyki społeczno ‑gospodarczej. Przedstawiane w tej publikacji analizy współczesnych trendów w teorii ekonomii z uwzględnieniem jej filozoficznych pod- staw wskazują zarazem na współzależności między teorią ekonomiczną a rzeczywistymi przemianami w życiu społeczno ‑gospodarczym i ewolucją mo- deli ładu społeczno ‑gospodarczego, w tym modeli kapitalizmu. Ewolucja ta pozostaje zarazem w ści- słym związku z procesami ustrojowej transformacji w Polsce oraz z przyszłymi, możliwymi kierunkami przemian społeczno ‑gospodarczych.

Zawarte w tej monografii teksty w ich finalnym kształcie w większości powstawały w końcu 2019 r.

Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Elżbieta Mączyńska

Nie mogły w nich być zatem uwzględnione zjawi- ska, jakie wywołane zostały koronawirusową pande- mią, która dotknęła świat w pierwszych miesiącach 2020 r. Jednak pandemiczne zjawiska dodatkowo umacniają słuszność przedstawianych w tej mono- grafii tez, w tym zwłaszcza dotyczących konieczności przywracania zerwanych, bądź bardzo osłabionych, związków teorii ekonomii z etyką. Zwiększa się też waga tezy o konieczności harmonizowania celów gospodarczych, społecznych i ekologicznych.

To właśnie taka symbioza zagadnień teoretycz- nych rozpatrywanych we wzajemnych związkach z problemami praktyki społeczno ‑gospodarczej jest podstawowym wyróżnikiem zorganizowanego przez PTE X Kongresu Ekonomistów Polskich (KEP), zaś niniejsza monografia stanowi jego pokłosie. Kongres ten odbył się w Warszawie w dniach 28–29 listopada 2019 r. pod hasłem Ekonomiści dla rozwoju. Hasło Wkrótce nakładem Polskiego Towarzystwa Ekono- micznego ukaże się pierwsza z czterech monogra- fii pokongresowych z cyklu „Ekonomiści dla roz- woju”. Zamieszczamy okładkę pierwszej monografii Nauki ekonomiczne i wyzwania współczesności.

Fundamentalne problemy w teorii i praktyce.

Poniżej Od wydawcy.

Zapowiedź monografii pokongresowych

z cyklu „Ekonomiści dla rozwoju”

to nawiązuje do definicji trwałego, harmonijnego rozwoju społeczno ‑gospodarczego, rozumianego jako rozwój potrójnie zrównoważony, tj. zapewnia- jący równoczesny postęp (wzrost) gospodarczy, spo- łeczny i ekologiczny. Te właśnie kwestie, w połącze- niu z problematyką cechującą się dużą doniosłością teoretyczną, stanowiły kluczowe wątki dyskursu na forum X KEP. Kongres ten poprzedzony był ponad dwuletnimi pracami przygotowawczymi, w tym de- batami w formie konwersatoriów, seminariów i kon- ferencji. Przygotowania do Kongresu rozpoczęła, zorganizowana w listopadzie 2017 r., debata Rady Naukowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego.

Debata ta ukierunkowana była na wypracowanie ramowej koncepcji Kongresu. Koncepcja ta stała się z kolei kanwą szeroko zakrojonego i dalece wy- kraczającego poza środowisko PTE dyskursu na te- mat stanu i roli teorii ekonomii, czy szerzej: wiedzy ekonomicznej oraz nauk ekonomicznych, w życiu społeczno ‑gospodarczym Polski i świata. Ważnymi elementami tej debaty były kilkukrotne posiedzenia Rady Naukowej PTE i kilkudziesięcioosobowej Rady Programowej Kongresu, a także konwersatoria PTE

„Czwartki u Ekonomistów” oraz seminaria naukowe organizowane wspólnie przez Radę Naukową PTE i Komitet Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk. W procesie przygotowań do Kongresu zor- ganizowano dwie ogólnopolskie konferencje, które przyczyniły się do wypracowania ostatecznej wersji koncepcji Kongresu. Pierwsza z tych konferencji odbyła się w marcu 2018 r. na temat: „Ewolucja nauk ekonomicznych – jedność a różnorodność, relacje do innych nauk, problemy klasyfikacyjne”¹. Konfe- rencja ta była zorganizowana przez Radę Naukową PTE we współpracy z Konferencją Rektorów Uczelni Ekonomicznych oraz z pięcioma komitetami Polskiej Akademii Nauk, których domeną są nauki ekono- miczne. Podobny charakter miała druga konferencja, zorganizowana w kwietniu 2018 r. na temat: „Eko- nomiści o zagrożeniach dla polskiej gospodarki”.

Współorganizatorem tej konferencji, obok PTE, Ko- mitetu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk i Konferencji Rektorów Uczelni Ekonomicznych, był także Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk². Już same tytuły tych konferencji

1 Pokłosiem tej konferencji jest publikacja pt. Ewolucja nauk ekonomicznych. Jedność a różnorodność, relacje do innych nauk, problemy klasyfikacyjne, red. M. Gorynia, Polska Akademia Nauk (PAN), Warszawa 2019 (http://

publikacje.pan.pl/dlibra/journal/131584).

2 Szczegółowe relacje z tych debat, w tym referaty i ste- nogramy dostępne są na stronie internetowej PTE, a wybrane materiały także w kolejnych numerach kwartalnika „Biule- tyn PTE” (http://www.pte.pl/223_biuletyny_pte.html).

świadczą, że przygotowania do Kongresu toczyły się równolegle w dwóch płaszczyznach: pierwsza obejmowała diagnozę i perspektywy problematyki ekonomicznej rozpatrywanej z teoretycznego, na- ukowego, akademickiego punktu widzenia, druga zaś ogniskowała uwagę na zagadnieniach praktyki życia społeczno ‑gospodarczego zarówno w sferze realnej, jak i w sferze regulacyjnej.

Debaty przedkongresowe rzutowały na ostateczny program, strukturę i tematykę dwudniowych obrad X Kongresu Ekonomistów Polskich. Zostały one podzielone na następujące sesje:

• otwierająca Kongres sesja plenarna pt. Funda‑

mentalne problemy w teorii i w praktyce gospo‑

darczej,

• cztery równoległe sesje panelowe:

1. Jednorodność czy pluralizm?

2. Sfera realna gospodarki 3. Sfera regulacji gospodarki 4. Kultura i edukacja ekonomiczna,

• zamykająca Kongres sesja plenarna pt. Fundamen‑

talne problemy ekonomiczne – sektor finansowy.

Debaty prowadzone w ramach panelowych sesji równoległych dotyczyły łącznie 12 tematów (pa- neli) szczegółowych (od dwóch do czterech tematów w każdej sesji), w tym:

w sesji 1:

• Pomyśleć nauki ekonomiczne od nowa(?); Nauki ekonomiczne – ścisłe, społeczne czy humanistyczne?; Czy PKB jest passé?;

w sesji 2:

• Stan gospodarki a wyzwania czwartej rewolucji przemysłowej; Demografia, nierówności, rynek pracy, obszary wiejskie i dobrobyt społeczny;

Finanse publiczne i system podatkowy; Model kapitalizmu, granice ewolucji;

w sesji 3:

• Przekształcanie systemowych i regula‑

cyjnych ram polskiej gospodarki – gdzie jesteśmy?;

Ekonomiczna analiza prawa – sektor finansowy;

Ekonomiczna analiza prawa – kwestie instytucjo‑

nalne, Unia Europejska, strefa euro;

w sesji 4:

• Edukacja w warunkach czwartej rewo‑

lucji przemysłowej; Edukacja – problemy biblio‑

metryczne (punktoza, testoza i grantoza). Konse‑

kwencje dla nauki.

W finalnej sesji plenarnej Kongresu, zaprezento- wane zostały przez moderatorów równoległych sesji panelowych syntezy wyników obrad³.

3 Skład Rady Programowej i szczegółowy program X KEP z wykazem moderatorów i uczestników dyskusji, jej stenogramy, referaty i/ lub ich streszczenia, a także inne materiały kongresowe, w tym relacje medialne i fotorela- cje, dostępne są na stronie internetowej Kongresu: https://

kongresekonomistow.pl/?utm_source=newsletter&utm_me- dium=email&utm_campaign=Mailing_11_06_2019.

HA X KONGRESU EKONOMISTÓW POLSKICH

Taka tematyka i struktura debaty kongresowej umożliwiała odniesienia do fundamentalnych za- gadnień z zakresu teorii ekonomicznej oraz praktyki społeczno ‑gospodarczej, z uwzględnieniem trzech filarów składających się na – zawarte w tytule Kon- gresu – pojęcie rozwoju. Filary te to: gospodarka, społeczeństwo i ekologia⁴. Kwestie ekologiczne były podejmowane w debacie przeważnie w kontekście ich powiązań z zagadnieniami wzrostu gospodar- czego i postępu społecznego. Zarazem jednak debata ta wykazała, że ze względu na społeczny wymiar i złożoność problematyki ekologicznej, powinna ona stać się przewodnim tematem kolejnego organizowa- nego przez PTE kongresu. W debacie X KEP pocze- sne miejsce zajęły kwestie społeczne, co wyraźnie pozostaje w związku z coraz bardziej uwidaczniają- cymi się we współczesnym świecie zaniedbaniami w sferze postępu społecznego, przejawiającymi się m. in. w narastających zjawiskach wykluczenia spo- łecznego, będących przeciwieństwem tak obecnie niezbędnej społecznej inkluzji⁵.

W takim ujęciu formuła X KEP była na tyle roz- legła, że umożliwiła udział w nim bardzo szero- kiego grona teoretyków i praktyków oraz innych, głównych aktorów życia społeczno ‑gospodarczego, w tym także polityków i parlamentarzystów. Za- razem wypracowana formuła Kongresu stworzyła

4 Słowo ekologia jest tu użyte nie w znaczeniu stricte naukowym (dla określenia nauki badającej zależności mię- dzy organizmami żywymi a ich środowiskiem życia oraz między samymi tymi organizmami, czyli strukturą ekosys- temów), ale jako skrót pojęciowy wyrażający uwarunkowa- nia tak wzrostu gospodarczego, jak i postępu społecznego związane z ograniczonością zasobów środowiska przyrod- niczego, jego zanieczyszczeniem czy degradacją itp.

5 W niniejszej monografii używa się pojęcia inklu‑

zywność (inkluzja), dla podkreślenia złożoności zjawisk, jakich pojęcie to dotyczy. Choć w recenzji tej monografii proponuje się zastąpienie tego pojęcia przez spójność spo‑

łeczną, w odniesieniu do skali zróżnicowań społecznych (social cohesion) lub przez integrację społeczną w od- niesieniu do działań włączających (social inclusion), to jednak ze względu na większą pojemność i wymiar pojęcia inkluzywność, obejmującego – poza wymienionymi wyżej kwestiami – także takie zagadnienia jak kapitał społeczny, społeczne relacje i współzależności, a także kwestie ak- tywności społecznej czy obywatelskiej i inne, uważamy używanie pojęcia inkluzywność za zasadne, tym bardziej w kontekście analizowanych w tej monografii zagadnień społecznych, a zwłaszcza problematyki społecznej go- spodarki rynkowej. Uzasadnieniem takiego podejścia jest ponadto coraz silniejsze ukorzenianie się tego pojęcia w literaturze przedmiotu. Istotne jest ponadto, że pojęcie to jest coraz częściej wykorzystywane w opisie programów i projektów dotyczących funkcjonowania oraz rozwoju Unii Europejskiej.

sposobność prezentacji najnowszych wyników badań naukowych, wymiany na tym tle poglądów dotyczących problemów żywotnych dla stanu oraz perspektyw rozwoju nauk ekonomicznych, a także rozwoju społeczno ‑gospodarczego w Polsce i na świecie. Szczególną wagę ma zwłaszcza wymiana doświadczeń między ekonomistami reprezentują- cymi różne szkoły teoretyczne i nurty ekonomiczne oraz przedstawicielami innych dyscyplin nauki. Kon- gres w takim ujęciu, jak i wszystkie wcześniejsze organizowane przez PTE kongresy ekonomistów polskich, jest traktowany jako swego rodzaju syn- teza ich uczestnictwa w rozwiązywaniu ważnych, złożonych problemów praktyki życia społeczno‑

‑gospodarczego. Patronat nad Kongresami Ekono- mistów Polskich tradycyjnie obejmuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

Organizowane co kilka lat Kongresy traktowane są jako ważne wydarzenie o znaczącym wymiarze zarówno teoretycznym, jak i praktycznym. Ma to ugruntowane podłoże w tradycji tego typu debat. Tra- dycja ta sięga bowiem roku 1887, kiedy to polscy eko- nomiści i prawnicy z trzech zaborów zorganizowali w Krakowie pierwszy, mający charakter kongresu, Zjazd Ekonomistów i Prawników. W nawiązaniu do tej tradycji, po II wojnie światowej kolejne zjazdy i kongresy polskich ekonomistów organizowane były w historycznie ważnych dla kraju okresach.

Pierwszy Ogólnopolski Zjazd Ekonomistów Pol- skich, a zarazem Kongres, odbył się w grudniu 1950 r.

i był przygotowaniem do Kongresu Nauki Polskiej w 1951 r. Kongresy II, III i IV odbyły się kolejno:

w czerwcu 1956 r., w styczniu 1971 r. i w marcu 1981 r. Natomiast w 1987 r., w 100‑lecie Kongresu z okresu zaborów, zorganizowany został V Kongres Ekonomistów Polskich. W 1993 r., czyli w czwartym roku polskiej transformacji ustrojowej, na VI Zjeź- dzie i Kongresie PTE przy współpracy z Federacją Stowarzyszeń Naukowo ‑Technicznych Naczelnej Or- ganizacji Technicznej, Stowarzyszeniem Księgowych w Polsce, Zrzeszeniem Prawników Polskich i Towa- rzystwem Naukowym Organizacji i Kierownictwa, podjęto podstawowe w ówczesnym okresie pytanie:

Jak zdynamizować polską gospodarkę? Obradujący w styczniu 2001 r. VII Kongres Ekonomistów Pol- skich nt. Ekonomia w epoce cywilizacji informacyjnej podjął równie trudne problemy wyzwań XXI wieku.

Szczególny charakter miał też VIII Kongres, który odbył się w listopadzie 2007 r. Był to pierwszy kon- gres od czasu wejścia w 2004 r. Polski do Unii Eu- ropejskiej, stąd też jego tematyka nawiązywała do tego wydarzenia. Kongres odbywał się bowiem pod hasłem: Polska w gospodarce światowej – szanse

i zagrożenia. Także IX Kongres Ekonomistów Pol- skich w listopadzie 2013 r. pod hasłem: Ekonomia dla przyszłości. Odkrywać naturę i przyczyny zjawisk gospodarczych odbywał się w szczególnych warun- kach, kształtujących się jako następstwo globalnego, zapoczątkowanego w latach 2007/2008 w USA kry- zysu gospodarczego i finansowego⁶.

Jak zatem wykazuje historia kongresów ekonomi- stów polskich, odbywały się one z różną częstotli- wością, raz na kilka lat, w wysoce zróżnicowanych warunkach społeczno ‑gospodarczych, a także poli- tycznych, stąd i myśli przewodnie stanowiły swego rodzaju signum temporis.

Dotyczy to także X Kongresu Ekonomistów Pol- skich. Jego hasło Ekonomiści dla rozwoju wyraża wyzwanie, przed jakim staje zarówno gospodarka krajowa, jak i globalna, tj. wyzwanie zapewnie- nia trwałego, harmonijnego rozwoju społeczno‑

‑gospodarczego. Rok 2019, w którym odbył się X KEP, zaznaczył się bowiem wyraźnym osłabieniem tempa wzrostu produktu krajowego brutto (PKB) w skali globalnej i w wielu krajach. Wskutek tego jeszcze bardziej uwidoczniły się pogłębiające się od wielu lat różnego rodzaju asymetrie, trwała nierów- nowaga, charakteryzująca współczesny świat. Stąd też staje się on coraz bardziej chwiejny, spękany, co potwierdzają nabrzmiewające problemy społeczne, w tym dochodowe, demograficzne, migracyjne, polityczne oraz problemy ekologiczne, zwłaszcza wysoce negatywne zmiany klimatu. Obecny kry- zys pandemiczny dodatkowo i to niezwykle brutal- nie odsłania rozmaite nieprawidłowości w sferze społeczno ‑gospodarczej. Są one podłożem nasila- jących się w wielu krajach przejawów niezadowo- lenia społecznego, czego nie są w stanie łagodzić niekwestionowane materialne, w tym zwłaszcza technologiczne, osiągnięcia współczesnego świata i większości jego krajów. Z doświadczeń tych krajów wynika, że mające podłoże w priorytecie dla wzrostu gospodarczego światowe dokonania gospodarcze nie zapewniły w należytym stopniu postępu społecznego i ekologicznego. Zatem nie jest spełniony warunek harmonijnego, trwałego, potrójnie (gospodarczo, społecznie i ekologicznie) zrównoważonego rozwoju społeczno ‑gospodarczego. Ujawniające się zarówno w skali globalnej, jak i w poszczególnych krajach za- niedbania w sferze społecznej i ekologicznej stają się barierą poprawy jakości życia. Także Polska nie jest

6 Wszystkie kongresy znalazły odzwierciedlenie w sze- regu publikacjach, w tym cyklach wydawniczych. Część z nich jest dostępna w zasobach PTE (vide http://www.

ksiazkiekonomiczne.pl/).

niestety wolna od tego typu zaniedbań. Prawie cały okres transformacji ustrojowej cechował bowiem priorytet dla wzrostu PKB. Kwestie społeczne i eko- logiczne miały natomiast drugorzędne znaczenie.

Wskazuje to na pilną konieczność podejmowania za- równo w sferze nauk ekonomicznych, jak i praktyki, prac ukierunkowanych na kształtowanie harmonii między wymienionymi sferami życia społeczno‑

‑gospodarczego, tj. sferą ekonomiczną, społeczną i ekologiczną. Do tego bowiem sprowadza się har- monijny, trwały, potrójnie zrównoważony rozwój społeczno ‑gospodarczy. Stąd też rozwój taki stał się hasłem przewodnim X KEP.

O doniosłości X Kongresu Ekonomistów Polskich może świadczyć nie tylko merytoryczny, lecz także liczbowy jego obraz. W Kongresie tym uczestniczyło bowiem prawie 600 osób z kraju i zagranicy, około 50 gości specjalnych, w tym Prezes Rady Ministrów, Premier Mateusz Morawiecki. Obecność zaś ponad 30 dziennikarzy zaowocowała licznymi, obszernymi relacjami w mediach.

Na Kongres zgłoszono około 200 referatów. Wy- brane referaty zostały opublikowane w dwumiesięcz- niku „Ekonomista” nr 2/2020 oraz okołokongreso- wych edycjach kwartalnika „Biuletyn PTE”. Ponad 100 referatów zostało zakwalifikowanych do pokon- gresowej, specjalnej serii wydawniczej PTE pod tytułem zgodnym z hasłem X KEP, tj. „Ekonomiści dla rozwoju”. Seria ta obejmuje cztery monogra- fie, których tytuły i treści korespondują z tematyką i strukturą debaty kongresowej. Niniejsza mono- grafia jest pierwszą z nich i dotyczy przedstawia- nych w ujęciu zsyntetyzowanym fundamentalnych zagadnień w teorii ekonomicznej i praktyce życia społeczno ‑gospodarczego. Pozostałe trzy monografie stanowią rozwinięcie i uszczegółowienie owych fundamentalnych zagadnień, m. in. poprzez analizy realnej i regulacyjnej sfery gospodarki, kultury i edu- kacji ekonomicznej. Specjalne miejsce poświęcone zostanie intensywnie obecnie dyskutowanej kwestii pluralizmu i jednorodności w naukach ekonomicz- nych.

Oddajemy niniejszym do rąk Czytelników pierw- szą z czterech monografii cyklu wydawniczego

„Ekonomiści dla rozwoju” z przekonaniem, że może to być lektura skłaniająca do pogłębionych refleksji na temat rzeczywistych, pożądanych i możliwych kierunków rozwoju społeczno ‑gospodarczego oraz na temat roli, jaką w kształtowaniu tego rozwoju odegrać mogą ekonomiści. Zarazem wyrażamy na- dzieję, że monografia ta będzie stanowić zachętę do zainteresowania się Czytelników pozostałymi trzema monografiami z rzeczonego cyklu. 

HA X KONGRESU EKONOMISTÓW POLSKICH

Prof. Elżbieta Mączyńska i Premier Mateusz Morawiecki wchodzą na salę obrad.

Podczas otwarcia X Kongresu Ekonomistów Polskich obrady Premier Mateusz Morawiecki, w głębi prof. Elżbieta Mączyńska.

Premier Mateusz Morawiecki wita się z uczestnikami X Kongresu Ekonomistów Polskich.

Prof. Dariusz Rosati odbiera nagrodę, wręcza prof. Elżbieta Mączyńska, w głębi prof. Stanisław Rudolf.

Prof. Maciej Bałtowski i dr hab. Mirosław Bochenek, prof. UMK (z lewej), podczas sesji panelowej.

Prof. Iwona Jakubowska‑Branicka na sesji plenarnej Kongresu.

Sesja panelowa. Od lewej: prof. Jan Wiktor, prof. Mirosław Szreder, prof. Ryszard Rapacki.

Dr hab. Halina Brdulak, prof. SGH, podczas dyskusji na sesji plenarnej.

HA X KONGRESU EKONOMISTÓW POLSKICH

Sesja panelowa. Od lewej: prof. Piotr Pysz, prof. Krzysztof Jajuga, prof. Małgorzata Zaleska, prof. Bogusław Fiedor, prof. Marian Gorynia.

Sesja panelowa, dr hab. Jakub Górka.

Przemysław Włodarczyk podczas sesji panelowej.

Prof. Bogusław Fiedor podczas sesji plenarnej. Z lewej prof. Jerzy Osiatyński, z prawej prof. Marian Gorynia.

Prof. Grzegorz W. Kołodko podczas dyskusji.

Prof. Teresa Lubińska i prof. Stanisław Owsiak.

Od lewej: dr hab. Jan Polowczyk, prof. UEP, dr Krzysztof Nowak ‑Posadzy, prof. Krzysztof Malaga.

Organizatorzy X Kongresu Ekonomistów Polskich z Biura Krajowego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Od lewej: Marcin Prokop (współpracownik), Adam Góral, Jolanta Sokołowska, Robert Olesiński, Anna Kucharczyk, Aleksandra Wisińska, Krzysztof Prof. Adam Noga i prof. Eugeniusz Kwiatkowski (z lewej) na sesji panelowej.

Uczestnicy Kongresu.

Uroczysta kolacja po obradach.

Dr hab. Anna Matuszczak, prof. UEP, podczas sesji panelowej.

Dr hab. Anna Moździerz, prof. UEK, podczas dyskusji na sesji plenarnej.

Zakończenie X Kongresu Ekonomistów Polskich, prof. Elżbieta Mączyńska i prof. Bogusław Fiedor.

HA X KONGRESU EKONOMISTÓW POLSKICH

Czym jest postprawda

i jakie są jej konsekwencje? ^**

Jerzy Wilkin

Każdy z nas styka się z kłamstwem, omijaniem prawdy, jej lekceważeniem oraz podobnymi postawami i zja- wiskami. Tak było zawsze. Musi jednak niepokoić ich nasilenie w ostatnich dekadach i społeczna tolerancja owych zjawisk. Prawda wydaje się być w odwrocie, a jej miejsce zajmują „powabne kłamstwa”, alterna- tywne fakty, „moje prawdy” itp. Łatwo zauważalna jest ekspansja postprawdy.

Pojęcie postprawdy może być potraktowane je- dynie jako symbol szerszych procesów i przemian zachodzących, przynajmniej od dwóch dekad, w róż- nych dziedzinach życia, a zwłaszcza w polityce. Jest to jednak zjawisko na tyle powszechne i ważne, że zasługuje na odrębną analizę, zarówno jeśli chodzi o jego genezę, uwarunkowania, zakres oddziaływania, jak i skutki, jakie generuje. Są to skutki dewastujące przede wszystkim życie publiczne, ale nie tylko.

Na okładce jednej z najważniejszych publikacji o znaczeniu międzynarodowym, dotyczącym post- prawdy, autorstwa brytyjskiego dziennikarza Matthew d’Ancony, znalazło się hasło: „Witamy na pustyni postprawdy”¹. To bardzo błyskotliwa i mądra książka.

Mam jednak poważne wątpliwości, czy postprawda gości na pustyni. A jeśli tak, to jedynie na pustyni rozumu, nauki i najważniejszych oświeceniowych wartości. Postprawda podlega niebywałej ekspansji, zajmuje coraz obszerniejsze terytoria życia publicz- nego i przenika umysły milionów ludzi. To jest zjawi- sko, które nie znalazło jeszcze należytego wyjaśnienia przez badaczy zjawisk społecznych. Postprawda splo- tła się licznymi więziami z dyskutowanym od kilku dziesięcioleci zjawiskiem ponowoczesności. Staje się więc silnie zakorzeniona.

* Prof. dr hab. Jerzy Wilkin, członek rzeczywisty PAN.

** Jest to fragment artykułu: Znaczenie uniwersytetów w epoce postprawdy, który opublikowany został w kwar- talniku „Nauka” 2020, nr 1.

1 M. D’Ancona, Postprawda, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2018.

Jako aktywni uczestnicy procesów zachodzących w drugiej dekadzie XXI wieku jesteśmy świadkami, a często też uczestnikami, deprecjacji czy wręcz po- gardy dla wartości, które były przez wieki uznawane za najważniejsze dla nauki, moralności i organiza- cji życia społecznego, takich jak: prawda, rozum, wolność, tolerancja, różnorodność czy demokracja.

Postprawda skutecznie przeciwstawia się prawdzie, wolność zagrożona jest przez nacjonalizm, różno- rodność przez czystość rasy i wrogość wobec Innego, demokracja przez populizm i wolę większości.

Nasilenie zjawisk, które składają się na pojęcie postprawdy, szczególnie mocno i powszechnie wi- doczne w ostatnich kilku latach, ma swoje początki we wcześniejszych dekadach. Jak napisał Steven Pinker:

„Od lat sześćdziesiątych XX wieku zaufanie do insty- tucji nowoczesności dramatycznie spadło, a w drugiej dekadzie XXI wieku karierę robią populistyczne ru- chy, które bez ogródek odrzucają ideały Oświecenia.

Mają charakter plemienny, a nie kosmopolityczny, autorytarny, a nie demokratyczny, pogardzają eks- pertami, zamiast szanować wiedzę, i głoszą nostalgię za idylliczną przeszłością zamiast nadziei na lepszą przyszłość”².

Pojęcie postprawdy pojawiło się stosunkowo niedawno, ale szybko stało się popularne i szeroko dyskutowane. Jak wiele tego typu powszechnie uży- wanych pojęć stało się ono swoistym intelektualnym

„wytrychem”, otwierającym wiele znaczeń. Z różnych względów, jest jednak ono użyteczne, bowiem zwraca uwagę na wiele zjawisk ze sobą powiązanych i od- zwierciedla ważną cechę współczesności.

Jerzy Bralczyk tak to charakteryzuje: „Samo po- jęcie postprawdy wydaje się homologiczne: dobrze pasuje do tego, co oznacza i co ma diagnozować. Jest niejasne, może być używane wielorako bez szcze-

2 S. Pinker, Nowe Oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem, Zysk i s‑ka, Poznań 2018, s. 49.

gólnej odpowiedzialności, dlatego jest wygodne”³. Autor ten następnie stwierdza: „Ale potrzeba prawdy bywa nie tylko instrumentalnie albo patetycznie wyrażana. Życie w prawdzie jest postrzegane jako wartość i cnota, kłamstwo i zakłamanie są jednymi z powszechnie uznawanych za najsilniej zagrażające antywartości”⁴.

Inny polski autor tak definiuje to pojęcie: „Post- prawda jest zwyczajnym kłamstwem, oszustwem, zazwyczaj świadomie wykorzystywanym do jakichś celów. Niestety, została ona bardzo zgrabnie opako- wana w ładnie brzmiące słowa i bywa przedstawiana jako część pewnej narracji, fabuły, opowieści, dzięki której łatwiej nam się odnaleźć i powiązać z tym, co ktoś ma nam do przekazania”⁵.

Ralph Keyes, autor jednej z najbardziej znanych i najwcześniejszych prac o zjawisku postprawdy, tak je definiuje: „Kłamcy istnieją od zawsze, ale zwykle kłamali z odrobiną niepewności, niepokoju, poczucia winy, wstydu, a co najmniej zmieszania. Dzisiaj spryt pozwala nam wypracować wiele uzasadnień dla nagi- nania prawdy, dzięki którym możemy oszukiwać bez poczucia winy. Nazywam to zjawisko postprawdą.

Żyjemy w czasach postprawdy. Postprawdziwość mie- ści się w etycznej szarej strefie. Dzięki niej możemy oszukiwać bez poczucia nieuczciwości”⁶.

Autor ten przedstawia różne współczesne i po- wszechnie używane synonimy kłamstwa, takie jak np.:

nie kłamstwo, ale błąd w ocenie, mijanie się z prawdą, stopniowanie uczciwości, kłamanie jako „wzbogaca- nie prawdy” itp.

Postprawda to nie tylko proliferacja i tolerancja kłamstwa w różnych dziedzinach życia politycznego, społecznego, a także – niestety – akademickiego.

To także postępujące osłabienie siły i znaczenia ar- gumentów, faktów oraz nauki, na rzecz emocji, po- dejrzeń, złudzeń i „powabnych kłamstw”.

Pojawiło się zjawisko instytucjonalizacji kłamstwa i zarządzanie kłamstwem. Operowanie kłamstwem, jako narzędziem realizacji swoich interesów i wpły- wania na innych, jest chyba tak stare, jak sama ludz- kość, ale w XXI wieku możliwości i skutki ekspansji kłamstwa uległy niebywałemu poszerzeniu. Taką po- żywkę stwarza internet, gigantyczna oaza anonimowo- ści, a także środki masowego przekazu, pozbawione w znacznej części misji publicznej i moralnych oraz etycznych fundamentów. Trafnie ujmuje to d’Ancona:

3 J. Bralczyk, Postprawda, w: Open Eyes Book 3, Fun- dacja Gospodarki i Administracji Publicznej, Kraków 2018, s. 227.

4 Ibidem, s, 228.

5 R. Firmhofer, Jak nie wpaść w sidła postprawdy? Kon- gres Obywatelski. Idee dla Polski, 19.09.2019, s. 2.

6 R. Keyes, Czas postprawdy. Nieszczerość i oszustwa w codziennym życiu, Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa 2017, s. 15.

„Kiedy komunikujesz się w mediach społecznościo- wych ze ‘znajomymi’, których nie spotykasz nigdy na żywo, częściej, niż widzisz swych prawdziwych przyjaciół; kiedy wreszcie twoje pojęcie ‘przestrzeni publicznej’ ogranicza się do ekranu w twojej dłoni:

wszystko to pozbawia obywatelstwa siły napędowej.

Zachęca do bierności, tak ważnej dla postprawdy”⁷. Jesteśmy świadkami czegoś, co można nazwać alie- nacją informacji. Jako jej odbiorca i użytkownik nie wiemy skąd ona pochodzi, jaka jest jej wartość, rzetel- ność i przeznaczenie. Nie mamy wpływu na jej obieg, gromadzenie i wykorzystanie – teraz i w przyszłości.

Na ważną stronę tej alienacji zwrócił uwagę Edward Snowden: „Jesteśmy pierwszymi ludźmi w dziejach świata dotkniętymi problemem nieśmiertelności da- nych; jako pierwsi musimy zmierzyć się z prawdą, że informacje na nasz temat mogą istnieć wiecznie.

To dlatego spoczywa na nas szczególna powinność.

Musimy zadbać o to, by dane o naszej przeszłości nie zostały wykorzystane przeciwko nam ani naszym dzieciom”⁸. Trzeba jednak ze smutkiem stwierdzić, że zrealizowanie tej powinności jest mało realne. Na ogół czujemy się w tej sprawie bezsilni. Nigdy nie wiemy jak informacje, niekiedy podłe i nieprawdziwe, zo- staną wykorzystane przeciwko nam. Jest to przykre doświadczenie rosnącej liczby osób, wobec którego czują się oni bezsilni.

Pojęcie postprawdy, jej znaczenie i skutki jakie wywołuje, w znacznym zakresie spopularyzowane zo- stały po opublikowaniu w 2016 r. przez brytyjski „The Economist” artykułu: Post ‑truth politics. Art of the lie.

Znajdujemy w nim następujące stwierdzenie:

„Termin postprawda wychwytuje sedno nowego zjawiska: prawda nie jest falsyfikowana czy konte- stowana; ma po prostu drugorzędne znaczenie. Celem politycznych kłamstw jest tworzenie fałszywego ob- razu świata”⁹. Tygodnik ten podaje cztery przykłady zastosowania takiego podejścia do realizacji celów politycznych: seria kłamstw i przekłamań wykorzy- stywanych przez Donalda Trumpa, tzw. „kłamstwo smoleńskie” (interpretacja przyczyn katastrofy smo- leńskiej, jako wyniku spisku) wykorzystywane przez obecne władze w Polsce, przypisywanie CIA inspiracji i kierowania próbą zamachu stanu i niepokojami spo- łecznymi w Turcji oraz upowszechnianie kłamliwych danych i zagrożeń związanych z członkostwem Wiel- kiej Brytanii w UE, co miało wpływ na głosowanie w sprawie brexitu.

Jak stwierdza wielu badaczy zjawisk społecznych, postprawda nie jest ani prawdą, ani też nieprawdą.

7 M. D’Ancona, Postprawda..., op.cit., s. 144.

8 E. Snowden, Pamięć nieulotna, Insignis Media, Kraków 2019, s. 423.

9 Post ‑truth politics. Art of the lie, „The Economist”

2016, September 10.

HA X KONGRESU EKONOMISTÓW POLSKICH