ZAŁĄCZNIK NR2 AUTOREFERAT

ZAŁĄCZNIK NR2 AUTOREFERAT

1.

Imię i nazwisko:

BażenaUrszula

Czamęcka

2.

Posiadane dyplomy, stopnie naukowe

doktor

naŃ

humanistycznych w zakresie literaturoznawstwą Uniwersytet Wrocławski, 25 wrześńa 2000 r.;

tozWawa doktorska _Pt. Refleluja historiozoJiczna

w

niderlandzlajęzycznej powieści historycznej

Wwiehl _-

na przykładzie wybranych dzieł Theuna de Vriesa

mąister filologii

germanskiej, specjalność

nauczycielską

specjalizacja: fi1ologia

niderlandzką

Uniwersytet

Wrocławski,

InsĘrtut

Filologii

Germarlskiej,

!

^czerwca

1993 r.;

3.

DoĘchczasowe zatrudnienie w jednostkach naukowych

Uniwersytet Wrocławski, Katedra

Filologii

Niderlandzkiej

-

od 01.10.1993 r.

Uniwersytet Warszawski, lns§ćut Germanistyki - 0 1 . 1 0.200 2-30.09 .2006 Akademia Polonijna w Częstochowie - 01.10.200l- 30.06.2003

4. Wskazanie

osiągnięcia wynikającego

z ań.ló

ustawy

z

ćlnia 14 marca 2003

r.

o

stoPniach naukowych i

tytute

naukowym

oraz

o stopniach i tytule w

zakresie sztuki (Dz.U.nr 65o poz. 595ze zm.):

a.

tytuł osiągnięcia naukowego:

wizerunek konga Belgijskiego w piśmiennictwie polskim i niderlan

b.

autor, tyful,

rokwydania, nazwawydawnictwa

BoŻena

Czamecką

Wizerunek

Konga

Belgijskiego w piśmiennictwie

polskim i

niderlandzkajęzycznym, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytefu Wrocławskiego, 2013, s. ż82; recenzent wydawniczy: Paweł Zajas.

c.

omówienie celu naukowego i osiągniętych

wyników

Jako moje

dotychczas

najistotriejsze

osiągnięcie naukowe

wskazuję

monografię Wizerunek

Konga

BelgijsWego w piśmiennictwie

polsHm i

niderlandzkajęzycznym (2013).

Przedstawiam

w niej literacki

obraz regionu

Ędąpeso - ^nieco

tutaj upraszczając zawńę kwestie historyczne

- ^w

^{latach 1885-1960} kolonią belgijską

i

kojarzonego, prrynajmniej

w

Polsce, jednoznaczńe, _ale i jednowymiarowo, z

Conradowslm

Jqdrem ciemności.

Przystępując do

badń

mających na celu ustalenie wizerunku Konga Belgijskiego na podstawie

tekstów pisanych, postawiłam dwa

zariadńcze

pytania

badawcze:

z

^jakjch

elementów jest

ów

wizerunek (z)budowany,

a

takłe w

jaki

sposób

pnebiegń

proces jego tworzenia. Za\eżńa mi na przeanalizowaniu historycznej zrnienności wyobrażeń o

kolonii

(u europejskich

twórców), jej mieszkńcach

(traktowanych

jako obcych etnicznie)

oraz tamtej§zych

kulturach (przybliżanych z perspektywy inności kulturowej). W

^dalszej

kolejności dąłryłarn, uwzględniając występujące w utworach wyobrazenia o Innym etniczrrie,

a

także reprezentacje relacji kulturowych, do zdiagnozowania podobieństw

i

różnic między

odmiennie kształtującymi się tradycjami dyskursywnymi, zarówno w

piśmiennictwie polskim, jak _{i w} niderlandzkojęzycznym. Uściślając to ostatrie pojęcie, nńezy wspomnieć, że ,Biśmiennictwo niderlandrkojęzyczne" ^obejmuje

teks§

tworzone w

języku

niderlandzkim, języku

pństwowym

Holandii

i

Flandrii (regionu federalnego w Belgii).

Nie

uwzglęc{nia ono

istniejących

róznic pomiędzy północnym

(holenderskim)

i

południowym (flamandzkim)

wariantem języka niderlandzkiego i ma szersze znaczeńe od pojęó

piśmiennictwo

holenderskie, nidęrlandzkie czy też flamandzkie. W monografii stosuję

określenia

,,niderlandzkojęzycmt''i

,,flamandzki" (o

ile

to możliwe) zamiennie, głównie ze względów stylistycznych.

Monografia składa się z trzech części.

W

stanowiącej wprowadzenie pierwszej części przedstawiłam podstawowe ustalęnia teoretyczno-metodologicmlę, aponadto

przybliĘłamw

skrócie dzieje byłej

kolonii

belgijskiej.

W

drugiej części dokonałam przeglądu historyczrro-

literackiego literatur

niderlandzkojęzycme1

i ^polskiej, koncentrując się na

tekstach powiązanych tematycznie z Kongiem Belgijskim. Następnie,bazując na wybranych polskich

i

niderlandzkojęzycntych utworach,

poddałam alnńaię

porównawczej

kluczowe

elementy obrazu

Konga,

obecne

w większości

utworów.

Za takie uznałan

zaczerpńęte

z analĘ

literackiej

kategorie

postaci i przestzeń. W części osiafuiej

zawarłalłrt podsumowanie przeprowadzonych wcześniej czynności badawczych.

W

oparciu

o

rozbudowany kontekst socjokulturowy

i

historycmry podjętych

rcmłażń

moje badania

pozwoliły na

wskazanie

pewnych prawidłowości, kryjących

się za

konkretnymi przedstawieniami

byłej kolonii w

piśmiennictwach polskim

i w

niderlandzkojęrycnrym. Omówię je pokrótce

w

dalszej części mojego autoręferatu.

Do

rekonstrŃcji

wizerunku Konga Belgijskiego posłuzył mi korpus tekstów polskich

i

niderlandzkojęzycmych"

a precyzyjniej tzecz ujmując (poza drobnymi

wyjątkami) flamandzkich, czyli napisanych w języku niderlandzkim

pvśz pisavy

z Flandrii. Wybrałam do korpusu teksty powstałe

naprzsstzeni

ponad stu lat (od końca

XIX

wieku do pierwszego dziesięciolęcia

)Oil

wieku).

Zbiót

ten celowo obejmuje gatunkowo niejednorodne teksty,

które w

zalężmości

od

przyjętych

kryteriów można klasyfikować jako

przynależne do

literafury populamo-naŃowej, literatury podróżniczej, fikcji literackiej,

teportairu, wspomnieĄ korespondencji, powieści przygodowej czy tez powieści

dla

dzieci

i młodzieĘ.

Ich

trvórcami

są m.in. tacy

przedstawiciele literatury niderlandzkojęzycznej,

jak _Cyriel

Buysse, Jacques Bergeyck, Gerard Walschap, Paul Brondeel, Jef Geeraerts,

Lieve

Jońs czy

David van

Reybrouck; natomiast

wśród

autorów

polskich

nalezy

wymienić Kazimierza Nowaką

Jerzego

Marliczą Antoniego

Dębczyńskiego,

Jana

Czekanowskiego, Olgierda

Budrewiczą Kazimietza Dziewanowskiego, Ryszarda Kapuścińskiego,

Wacława Korabięwic za az! Alfręda Szklarskiego.

ZtóiŃcowańe badanych tekstów wymagało mozliwie szerokiego i

interdyscyplinarnego podejścia i tym samym ograniczało możliwość korzystania z jednolitego

modelu pracy nad poszczególnymi utworami. Dlatego też prace badawcze

oparłam

zasadniczo na prakĘkach

badń

kulturowych i postkolonialnych. Korzystałam tez z dorobku

klasycznego

literaturoznawstwą

antropologii kulturowej, socjologii oraz historii.

Tego rodzaju

pluraliĘcara

refleksja

pozwoliła mi na

interpretowanie

możliwych

kulturolvych

odniesień poszczególnych tekstów literackich oraz interakcji róźnorakich

tekstów kulturowych, reprezenfująpych zarówno

tzw. kultrnę wysoĘ, jak i ^ni§Ę. Takie

ujęcie

umofliwiło mi

przeanalizowanie poszczególnych elementów składowych wizerunku

kolonii

oraz wskazanie kierunku przemian w kształtowarriu się tego obrazu.

Omawianę w monografii teksty (zaliczane zarówno do literatury tzw. pięknej, jak i do

piśmiennictwa niebeletryĘcanego) potraktowałam jako _zjawisko o

nacechowaniu

ideologiczrym i

wartościującym,

a nie jako

_neutralne

i obiektywne

odzwierciedlenie rzeczywistości.

Monografią

nie aspirując do bycia kompletrym historyczno-socjologicznym sfudium na temat obrazu

Konga w

społeczeństwach flamandzkim (belgijskim)

i

^polskim,

koncentruje się na anńizię zapisanego, utrwalonego w tekście wizerunku tego kraju. Ujęcie to

ńęś

się ściśle

z

przyjętą dla potrzeb pracy definicją wizerunku. Tej terminologicznej kwestii

naleĘ

^poświęció

nieco więcej uwagi,

^poniewaz

zjawiska

wyobrażeniowo-wartościujące, które łączą

się z

postrzeganiem Innego (tak

w

aspekcie przestrzennym, np.

krają

^jak teZ jednostkowym czy

społecznp

^etc.), bywają opisywane za pomocą rózrorakich terminów, a to prowadzi niekiedy do nazewniczych nieścisłości czy nieporozumień. Najczęściej sięga się po niejednomlacmle pojęcia stereotypu

i

wizerunku oraz

kilku

innych pokrewnych określeń

(m.in. kategoryzacji, uptzedzeńą

generalizacji).

Wykorzystana

^prz.ezę

mnie

definicja wskazuje

na

wizerunek

jako subiekĘwne

wyobrazenie

o czymś lub o kimś,

powstałe

i

istriejące w

świadomości (indywidualnej

lub

zbiorowej)

odbiorcy cTy też jakiejś supy odbiorców. To omacza, żę wizerunek jako taki nie musi być wiernym

odbiciem rzeczywistości i tych

jej

aspektów, do których się odnosi. Bywa zmienny, co jest zależme od c7aslt

i punktu widzenia. Jego istotną

właściwością

jest

ponadto

pewna

wewnętrzna niespójność.

W

obrębie wizęrunku mogą bowiem

współwyĘpowac

nie pasujące do siębie

cTy zgoła wykluczające się elemenĘ. Drugi z kluczowych terminów,

stereotyp, interpretowałam dla ^potrzeb moich

badń

nie

jako

samodzielnie funkcjonujący fenomen, ale przede wszystkim jako podstawowy element składowy wizerunku. W takim ujęciu wizerunek jest _czymś więcej niz

tylko i

wyłączńe przypadkowym zestawem określonych stereotypów.

Stereo§p funkcjonuje bowiem na nieco odmiennych zasńach: wydaje się bardziej staĘcmy

i

trudniej go umyślnie wykreować

czy rneutłalizawŃ,

^gdy _Ęmczasem wizerunek pozrvala się świadomie budować.

NiderlandzkojęTycmlą (flamandzką) literaturę

o

Kongu

Belgijskim

charakteryzuję

w monografii w ^oparciu o ^przyjęą periodyzację. Wypracowałam ją korzystając z

funkcjonujących

w

literaturze przedmiofu zasadńczych podziałów. Są one

w

dużej mierze oczywiste, poniewaz

zsstĘ

niejako lurrzucone przez kluczowe

w Łiejach Belgii i

Konga Belgijskiego

wydarzenią

determinujące

w

7rracznym stopniu problematykę danego okresu oraz charakterysĘczne dlan formy literackie. To pozwala ^na wyodrębnienie we flamandzkim

piśmiennictwie kolonialnym ttzech głównych okresów. Pierwszy z ^nich,

^ruuwany

pionierskim, zbiega

się z

istnieniem Wolnego Państwa Kongo, prywatnej własności króla

Belgów

Leopolda

II, i

^obejmuje teksty opublikowane

w latach

1885-1908; są

to

zapisy

eksploracji i eksploatacji Czarnego Lądu. Okres drugi, środkowyo tozpocTyna

się symboliczrrie

w

1908 roku,

kiedy nasĘpiło

przejęcie

Konga

przez, państwo belgijskie (w historiografii belgijskiej nazywane najczęściej ,,aneksją'o), a kończy się

z

chwilą ogłoszenia niepodległościprzezkolonię

w

1960 roku. Wyrózniam w okresie środkowym dodatkowo dwa podokresy: konsolidacyjny, z

różrymi

pomysłami na scalenie i wspołistrrienie Konga i

Belgii

(1908_1940) oraz przejściowy,

o

charaktetze emancypacyjnym, zbttdzĄcym się stopniowo

poczucięm odrębności, nie

tylko u

Kongijczyków, ale

i u

części Flamandów (1940-1960).

Interesujące,

żeta

świadomość zarysowujących się coraz wyrazniej różmic między kolonią a metropolią w przypadku literatury wzmocniła postulaty wyłączeńa czy też wyodrębnięńa

z

literatrrry niderlandzkojęzycanej

twórczości

mieszkająpych

w Kongu

Flamandów.

Trzeci okres, postkolonialny (w znaczeniu

dosłownym:

jako teĄ który nastąpił po

okresie kolonialnym), razpocryna się z chwilą utraty ptzęz Belgię kolonii (1960) i trwa właściwie po

dziś

dzień. Okres

po

1960 roku

dzieli

się moim zdaniem na dwa podokresy; określam je, nawiązując

do

dominujących

w wszczęgólnych

utworach tonów,

jako

rozrachunkowo-

terapeutyczny i nostalgicnry. Pierwsze dwa dziesięciolecia (lata sześćdziesiąte i

siedemdziesiąte)

zaowocowĄ

^przede

wszystkim

odreagowywaniem traumatyczrrych dla pewnej części belgijskiego społeczeństwa (post)kolonialnego

prrsĘć _w

formie literackiej,

nierzadko szczególnie wartościowej pod względem

artystycznym.

Począwszy od

lat osiemclzięsiątych terapeu§czna rola literatury na temat byłej kolonii przestaje mieć tak istobre ntaczeńe.

Modyfikacji

ulegają

też

^jej charakter

i

funkcja.

Kongo Belgijskie

bywa

w

niej opisywane jako przestrzeń wyidealizowana (młłaszczawe wspomnieniach) lub coraz częściej

stanowi po

prosfu

jeden z

^elementów

rzeczywistości

przedstawionej.

Aczkolwiek

^po ,,wysypie" tekstów o Kongu

w

urodzajnych

lłach szcśćdziesiąłch i

siedemdziesiątych ich Iiczba zaczęła się

z

czasem

zmniejszń,

to jednak nigdy nie przestały się one ukazywać. Ich powstawanie jest niekiedy stymulowanę ptzez okrągłe roczrrice historycznych wydarzeń, tak jak to miało miejsce w

20l0

roku

w

z§{iryJrrt z pięćdziesięcioleciem uzyskania niepodległości

pruezKongo.

W

polskim piśmiennictwie problematyka kongijska

jako

_taka pojawia

się nacznie

częściej

ńż

możma by było przypaszczać.

Z oczl§tstych

względów nie dorównuje ona pod względem ilościowym piśmiennictwu flamandzkiemu

i

^prrybiera

przewńńe

nieco odmienny

ksźałt.

S/izerunek

byłej kolonii

belgijskiej

w

rodzimym piśmiennictwie

nie

może

być

w mojej ocenie

w pełni noanmiĘ bez

uwzględnienia określonych faktów historycznych

i

rozsfrzygńęć politycanych, które

miały wpływ

na

ksżałt

ustrojowy

Polski po

1945

roku Najwięcej polskich _tekstów o ^{Kongu ukazało} się w ^latach sześćdziesiątych i

siedemdziesiątych ubiegłego wieku.

To

wzrnożone zainteresowanie wynikało

z

ówczesnej sytuacji geopolitycarej. Warto pocąmić w tym miejscu jeszcze jedną uwagę. Polskie teksty o

Kongu Belgijskim prrynależą do licznej grupy utworów, w których przewija

się problematyka (post)kolonializmu, stosunku wobec

lnnego,

egzoĘŁ,l,

czy też

odmienności kulturowej, jednalrZe

moim

zamiarem

nie było

formułowanie ogólniejszych wniosków odnośnie tego rodzaju pisarstwa w

języku polskim

(tak

jak to

choóby czyni

D.

Wojda

w

Polskiej

Szeherezadzie, 2015)

i

ograniczam się

jedynie do

przeanalizowańa tekstów,

w

których obecny jest ,,wątek kongrjski".

Wprawdzie w prąrpadku polskich

tekstów

o Kongu ich

periodyzacja

jest

duzo trudniejszą ale i tutaj możliwe ^jest wyróżnienię określonych etapów. Dla przykładu wspomnę

o

dwóch

kluczowych, czyli o

okresie ,,kolonialnym" sprzed drugiej

wojny

światowej oraz ,,antykolonialnym"

po

1945 roku. Ponadto za ^pruydatne dla ogólnej charakterys§ki polskich tekstów 6ako ^trafrrie oddające wydzrłńęk większości z nich) uzrałam ismiejące juz w polskim dyskursie afrykanistycznym określenia: ,,afroop§mistyczny''

(w

odniesieniu

do

tekstów

powstaĘch w ^latach

sześćdziesiątych

i siedemdziesiąĘch) otaz

,oafropesymistycany"

(dotyczący tekstów, które

ukazywały się

^ptzede

wszystkim w

latach osiemdziesiątych

i dzieńęćdziesiątych )O(

wieku).

To

ostatlrie określenie

w

zasadzię

wciąź

^jeszcze celnie charakteryzuje dominujący ton w aktualnej publicys§ce.

Pisąc o ^polskich

^tekstach zwróciłam uwagę

na v{Wźną

ewolucję postaw wobec

Kongijczyków.

Najwyrazniejsza

i

najgwahowniĄsza

nńana

dokonała

się pod

wpływem

wydarzeń pozaliterackich. Istotrą rolę w fym ^procesie odegrało

wprowadzenie

komunistycmĄ

wŁadry

w

Polsce,

a

takłże

Ężeńa

niepodległościowe krajów kolonialnych, generalnie wspierane przęz

oficjalą

propagandę krajów bloku socjalistycznego.

W

utworach

z|atpięćdziesią§ch

widoczny ^jest jeszcze ich kolonialny charakter, stanowiący paradoksalnie pewne dziedzictwo przeszłości (w tym przypadku głównie

mięĘrwojnia).

Pogląd, że czarny

jest

_białemu

podporądkowffiy, był

(generalianjąc) przyjmowany

za

rzęczą

oczywisą i

naturalną.

Na przełomie lat

pięódziesiątych

i sześćdziesiąłch

syfuacja

zaczęła

ulegać zauważalnej przemianie.

W

różnych publikacjach mocniej

wybrzniewało

przekonanie o równości

wszystkich ladzi, bez

wzg|ędu

na kolor ich

skóry.

Kongijczyka

coraz częściej przedstawiano zatem jako równorzędnego partnera.

Przeprowadzona

w monografii

analiza

polskich

tekstów

dowodzi równiez, że

na

przestzeni ostatnich dziesięcioleci w odniesieniu do omawianego obrazu Konga i

Kongijczyków mamy do czynienia ze swoistym,,wizerunkowym kanibńizmem". Pod koniec lat pięćdziesiątych, a zulłaszcza w latach sześćdziesiąłch ubiegłego wieku, funkcjonował on

w polskich

realiach stosunkowo samodzielnie

(w

duzej mięrze

pod

wpływem wydarzeń

politycznych). Nie był całkowicie przyporądkowany obowiązującemu i

^oficjalnie

propagowanemu wizerunkowi

Aftyki

^jako takiej. Natomiast w ostatnich dziesięcioleciach

)C(

wieku możemy dosfuzec, jak

zacĄ

być stopniowo włączany do zbiorowego portretu czarnej

Aftyki i ^Afrykanów

(czamych).

Tak uogólniony

portret najczęściej

nie był w

stanie uwzględnić specyfiki

czy

też zgoła odmienności Konga

i Kongijczyków w

odniesieniu do

innych

pństw i

grup ludnościowych

Afryki. W

rezultacie nierzadko

w

głowie polskiego

czytelnkamogło

dochodzić do zaskakują§ego stopienia różrych obrazów czy też nakładania się pewnych ich elementów.

Przedstawione w monografii utwory pofwierdzają moim zdaniem sfusznośó przyjętego

założeńa, że opisując obraz Konga w obu piśmiennictwach (polskim i

niderlandzkoj ęrycnrym)

nie można

ograńczać

się do

przedstawiania aspektów wyłącznie literackich, ściśle estetycznych analizowanych tekstów, poniewaź prowadzi to do znaczącego zubożęńainterpretacji. Wartość arĘstycnta. choć w wielu ujęciach decydująca dla literafury, tutaj

w

większości prrypadków schodzi na

plan

dalszy.

Przy

ewaluacji tekstów

o

Kongu

Belgijskim niezbędne jest natomiast uwzględnienie dyskursu historycznego

otaz socjologicznego,

innymi słowy wpisanie

omawianych

tekstów w możliwie

różnorodne konteksty pozaliterackie, zapewniające większąwiedzę o

okolicaościach,

które

zawaĘły

^na

ich powstaniu ozy późńejszej recepcji.

Polskie i

niderlandzkojęzycnrc piśmiennicnvo

o

Kongu

jest w moim

przekonaniu ciekawym zjawiskiem

w dużej

miętze właśnie

zĘch

pozaliterackich powodów.

Nie

ulega

wąĘliwości,

że kolonia belgijska bywała w obu ptrypadkachbez skrupułów wykorzystywana w rozgrywkach ideologiczno-politycznych, toteżjej wizerunek, obecny w tekstach polskich

i flamandzkich, naleĘ traktowac jako _wypadkową

zrrriennych

relacji między

^kulturą (iterafurą) awładzą (ideologią).

TeksĘ

o Kongu stanowią w ten sposób interesujący

przykJń instrumentalizacji i funkcjonalizacji literatury, wykorzystywania jej _do

chwilowych, politycznych celów.

Dyskurs belgijski wokół

utraconej

kolonii

nacechowany

był

silnymi emocjami, znaczą§a

wpĘwającymi na ksztaŁ

twórczości literackiej

i

publicystyczrej.

W

prąrpadku większości

polskich

tekstów również

nie

mamy

do cąmienia z

neutralnymi

i

obiektywnymi narracjami. ZwŁaszcza z dzisiejszej perspektywy ptzekazują one wiele danych

na

temat czasu własnego powstania.

Tym

samym można

vnlŃ, że

stanowią pouczająpe świadectwo zmiennych tendencji w myśleniu o Afryce na przestrzeni całego

XX

wieku. Co

je

jeszcze na pewno łączy,

to

fakt,

że

obrazy

i

relacje

z podtóĘ do Konga pełniĘ

funkcję po%tawczą

i dostarczały polskim i flamandzkim czytelnikom pewnej ńędzy

o pozaliterackich obszarach

kulturowych

^(irrna

sprawą na ile

wiarygodnej).

Na

^pewnym

poziomie

uogólnienia podobieństwo

między

tekstami

polskimi i

niderlandzkojęrycmymi uwidaczrria

się także

wówczas,

gdy

zastosuje

się

wspomniany

już podział na

teksty o wydźwięku kolonialnym i antykolonialnym.

Zwaffisry ^jednak historycznie różmę doświadczenia

zlly'tązarte

z

^procę§em

kolonizacyjnym naleĘ ^przyjąć, że motyw kongijski zasadniczo był i ^jest

^tnaczej

konkretyzowany

w

literaturze polskiej,

a itnczej w

literaturze niderlandzkojęrycznej (cry ściślej: flamandzkiej). l]kazując kolonię

z

dwóch odmiennych perspektyw, teksty polskie

i

niderlandzkojęzyczne

okazują się pod wieloma względami w ^{stosunku do}

^siebie

komplementarne, dopowiadając szczeg&Ę niewidocane

dla

drugiej strony,

by

^wspomnieó choćby

o

literackim portrecie przebywających

w kolonii

Flamandów, obecnym

w

utworach

polskich i zasadńczo niezgodnym z ich

autowizerunkiem,

utrwalonym w

^tekstach

niderlandzkoj

ęzycznych. Tego rodzaju

komplementarnośó

przedstawiłam w

^mojej

monografii, która na gruncie niderlandysĘki polskiej jest pierwszą publikacją o charakterze imagologicznym poświęconą

Kongu

Belgijskiemu.

Jej

wartością dodaną

jest

zarysowanie dziejów tzltł. Waamse Kongoliteratuur,

czyli

flamandzkiej (pisanej w języku niderlandzkim) literatury

na

temat

Kongą a

także obszeme przedstawienie

polskich

tekstów,

w

których pojawia się motyw Konga Belgijskiego. Warto podkreślić, że

w

języku niderlandzkim nie ukazało się

doĘd

całościowe opracowanie, porządkujące wiedzę na temat tej specyficzrej grupy utworów. I co ciekawe, do tej pory wciąz nie zdołano ustalió, ile ich właściwie ^jest.

Powstanie

monografii

Wizerunek

Konga

Belgijskiego

w

piśmiennictwie

polskim i

niderlandzkajęzyczrtym (2013)

było możliwe m.in. dzięki

przyz,nanemu

przęz

Narodowe

Centrum Nauki dofinansowaniu dla habilitacyjnego projektu badawczego

nr 2|44/BIH03 ¹²⁰⁰⁹ /36, którym kierowałam w latach 2009-2013.

5. Inne osiągnięcia i zainteresowania naukowo-badawcze

Główne obszary moich obecnych zainteresowań naukowych wyrastają z

wcześniejszych

badń.

Od początku oscylowały one wokół wiedzy o niderlandzkojęzycnej literafurze

oraz kulturze )O( wieku i były mocno

zakoruenione

właśnie w

kontekstach historycznych.

W

^pracy

mąisterskiej

zajmowałam się motywem drugiej wojny światowej

w

powieściach wybitnego holenderskiego powieściopisava

W.F.

Hermansa (1921-1995). Ten

pierwszy etap zamyka moja rozprawa doktorska pt. Reflelrsja historiozoJiczna

w niderlandzkojęzycznej

powieści

historycznej

XX

wieku

- na przyHadzie

wybrartych dzieł Theuna de Vriesa (2000), w której na podstawie amlizy cźetech utworów

z

^różmych etapów pisarskiej działalności pisalza wykazuję, że za niesfuszne nalezy tlanać rozpowszechnione

w

Holandii przekonanie o zdominowaniu jego twórczościprzez ideologię marksistowską. Taka opinia jest trafna jedynie w odniesieniu do jego powieści

z

lat trzadziestych

i

cztęrdziestych

)C( wieku; późńej, od lat

pięćdziesiątych,

monla

natomiast obserwować stopniowe odchodzenie ^pisarua od komunizrnu. Theun de

Vries

(l907-20a5) wciąz pozostaje jednym

z

najczęściej tłumaczonych na język

polski

pisarzy holenderskich

po

1945 roku.

NiewąĘliwie

zadecydowały o tym jego ,,sfuszneo'przekonania polityczne. Jednakże w Holandii (m,łłaszcza

w

okresie zimnej wojny)

byĘ

one źIe

ńdzianę. De Vriesą cńanka

zależnej

od Związku

Radzieckiego Komunistycznej

Partii Holandii

(CPI.I),

oskaźano o

propagowanie ideologii komunistycznej za pomocą literatury; miało to generalnie negatyuny wpływ na odbiór jego utworów

w ojcryźŃe.

Należy

jednak

zauutażyó,

ze

pewne znaczeńe mógł też tutaj mieó,

ńęzależńe

od aspektów

ideologicznycĘ nieco

przestarzaĘ sposób konstruowania fabuły

i

staromodny

styl pisania. I dopiero w

ostatnich

latach (iuz po śmierci pisarza)

moźnla zaobserwować pewne nniany w ocenie jego twórczości.

Odbyte międ"y 2003 a2015 rokiem wyjazdy stypendialne,

kwerendy,ńzyty

studyjne oraz konferencje (wzięłam czyrlrry

udziń

w ftzynastu międzynarodowych i pięciu krajowych konferencjach

-

szczsgółowy

wykaz w

zńącmik:u

ffi 3) zaowocowĄ publikacjami w

czasopismach

i

pokonferencyjnych edycjach zbiorowych.

Moje

wysĘpienia konferencyjne

i publikacje zasadńczo moura podzielić na

następujące

grupy tematyczne:

powieść

historyczrą druga wojna światową

literatura

o Kongu Belgijskim,

recepcja literatury niderlandzkiej oraz literatura (kultura) popularna. W pierwszej kategorii chciałabym wyróżnió artykuł ,,De tuinen van Bomarzo van

Hella

S. Haasse als reisverhaal" (,,Ogrody Bomarzo"

Helli

S. Haassę jako powieśó

podróżniczą 20ał, w

lćórym proponuję interpretację utworu

powszechnie zaliczanego do ^gatunku powieści historycznej przede wszystkim

^jako wielopoziomowego teksfu o

podróĘ,

wędrówce rozumianej

w

sensie przenośnym. Ponadto wskazuję na fakt,

iż

opisywany przez Haasse labirynt włoskich ogrodów Bomarzo znajduje swoje odzwierciedlenie

w

specyficzrrej strukturze tekstu (tekst

jako

labirynt).

W

artykule ,,Volwassen worden

in

een vemietigingskamp.

Levi,

Kertesz, Oberski" (Dorastać

w

obozie

zagłńy. Levi,

Kertesz,

Oberski,2007),

zestawiam

ze

sobą

trzy

odmienne

w

charakterze literackie świadectwa obozowe.

Łączy je

fakt,

iż ich

autorzy (Włoch, Węgier

i

Holender)

kluczowy okres dziecństwa czy dojrzewania zmuszeni byli spędzió w

^obozach

koncentacyjnych. Przyglądam się

sposobowi,

w jaki opowińĄą o tym

szczególnym, traumaĘcznym doświadczeniu, które zdeterminowało ich dalsze

Ęcie.

Kwestiami dotyczącymi recepcji literatury holenderskiej

i

flamandzkiej zajmuję się

w arĘkule _,,De

Nederlandstalige literatuur

in de

themanummers

van Poolse literaire

en algemeen-culturele tijdschriften

na 1945"

(Literatura

niderlandzkojęzycnń w

numerach tematyczrych

polskich

czasopism literackich

i

kulturalnych

po

1945

r.,

2007),

a

także

w

referacie ,,De receptie van Conscience

in Polen"

(Recepcja Conscience'a

w

Polsce,2072), wygłoszonym podczas

mięĘmarodowej

konferencji poświęconej zagadńeniom recepcji

twórczości flamandzkiego pisarza Hendrika Conscience'a (1812-1883) w

^kulturzę

europejskiej.

Powieściom Conscience'ą

nierzadko porównywanego

z

^{Józefem Ignacym}

Kraszewskin1 przypńła w

dziewięfirastowiecznej

Flandrii do

odegrania szczególna rcIa.

PrzyczyńĘ

się one bowięm zl.lracząco do prąrwrócenia Flamandom pamięci historycznej

i

tym §amym do rozbudzenia ich świadomości narodowej.

W

przesńości (głównie w

XIX

w.) tłumaczono utwory Conscience'a na jęryk

polski

stosunkowo często

i

^przede wszystkim ze względu

na ich historyczrą i

^społecmą problematykę.

Wśród treści

szczególnie

bliskich

ówczesnęmu polskiemu czytelnikowi można wskazać na wątki patriotyczne, np. nierówną

walkę o wolność,

prowadzoną

przeciul znacańe

silniejszemu

ciemiężycielowi cty

też gotowość do oddania własnego

Ęciaw

^{imię miłości ojczyzny.}

Kolejna

kategoria tema§czna

moich

artykułów obejmuje

te

poświęcone

polskiej i niderlandzkojęzycmą literaturze o ^Kongu Belgijskim. W poszczególnych

tekstach przedstawiałam cząstkowe

wyniki

prowadzonych

badń, a większość z nich

została (w zmodyfftowanej formie) uwzględniona w monografii. Swoją uwagę nierzadko skupiałam na

utworach polskich, pońeważ chciałam w ten sposób zapontać

odbiorców niderlandzkajęzycnrych

z

przedstańeniami realiów kolonialnych w zupełnie nieznanych im (ze względów językowych) tekstachi

z

Qrrynajmniej częściowo) odmiennej perspektywy.

Od kilku lat

swoje zaintęresowania badasvcze kieruję

w

stronę kultury populamej

Belgii

i Holandii, która jako powaźny przedmiot

dociekń

naukowych została w tych krajach znaczlie wcześniej dostrzeżona

i docenionańż

podobna literatura w Polsce. Interesuje mnie ptzede wszystkim wieloaspektowe uwikłanie literatury populamej w rzeczywistość społeczną.

Zajmuląc

się

literaturą

popularną

wychodzę bowiem

z

założeńa,

że

akurat

ta

kategoria

tękstów literackich

zachowuje

się jak cnlĘ

baromętr

i wyjątkowo szybko

reaguje na

przemiany kulturowe, historycane i ideologiczne zachodzące w

społeczeństwach, paradoksalnie pozostając

(młłaszcza w swoim klasycznym wydaniu) niejako

bastionem konserwaĘwnego spojrzenia

na świat, ze względu na $zawsze" ztvyciężEące dobro i

sprawiedliwość. Ciekawi mnieo w

jaki

sposób literatura popularna stawia świadome diagnozy procesów społeczrych, ale też

jak

jednocześnie mimowolnie

Ęestruje

^to,

co się

dzieje

w

społeczeństwie

i ze

społeczeństwem,

jakiego rodzaju obserwacje ptzekaanje

swoim

czytelnikom. Litęraturze

popularnej możma

i ^{naleĘ przypisać moim zdaniem}

^firnkcję

po7rtawczą poniewaz wzbogaca ona wiedzę

cfielnika o

rzeczywistości.

Ma

ona tez spore

i nie zawsze

uświadamianę

możliwości nóżuicowanęgo (zarówno

pozytywnego,

jak _i

negatyłvnego)

oddziaływania na swojego odbiorcę. Moze być wykorzystywana

do propagowania

lub rwalczańa określonych ideałów i systemów wartości,

kreowania

pożSanych

postaw, nastrojów

i emocji. Powyzsze ogólne

stwierdzenia stanowią punkt

wyjścia dla moich ręferatów poświęconych litęraturze popularnej Holandii. I tak

w

refęracie pt. "Afspiegeling van etnisch-culturele (hyper)divęrsiteit

in

de Nederlandse misdaadromans"

(Odzwierciedlenie

(hiper)dywersyFftacji

etriczno-kulturowej w niderlandzkiej

powieści kryminalnej), wygłoszonym podczas światowego kongresu niderlandysĘcznego

w

Lejdzie

(Holandią 2015), prześledziłam, w ^jaki sposób w ^powieści kryminalnej

ostatnich dziesięcioleci opisywana jest rosnąca róznorodność społeczeństwa

Holandii,

cotaz częściej traktowana nie jako wzbogacenie tamtejszej kultury,

ńe

ruczejjako jej zagtoż:eńe. Natomiast w referacie _,,Dubbel Anders. De figuur van allochtone crimineel in de Nederlandse populaire

literatuur" (Podwójnie lrury. Postaó

przestępcy-allochtona

w niderlandzkiej

literaturze popularnej), wygłoszonym podczas międąmarodowej konferencji

Cross-Over

o'Regionaal, (trans)nationaa1, globaal" w Poznaniu (2015), zajęłan się tematem, który od dfuższego czasu budzi

w

Holandii

tywe

zainteresowanie: chodzi o zjawisko wyjątkowo dużej ptzestępczości wśród

imignntów w

drugim pokoleniu. Bohater mojego referatu

jest

_Innym

w

dwojakim sensie: jako ktoś, kto nie przestzega reguł i praw obowiązltjącychw społeczeństwieo aletakźrc

jako

_ktoś,

dla kogo

szeroko rozumiana kultura

Holandii

nie

jest

kulturą

jego

przodków.

Dodatkowe zrtaszeńe w przypadku analizowanych powieści ma fakt, żę

tówńeż

ich autorzy

wywodą się ze środowisk imigranckich. Omówienie postaci

przestępcy

o

korzeniach imigranckich w wybrarrych utworach literatury niderlandzkiej

przeptowńziłam

opierając się na stosownych badaniach

zzŃresl

socjologii i kryminologii.

Wprawdzie obecnie koncentruję

się

^głównie

na

badaniach

prozy

kryminalnej, ale wykraczam niekiedy

poza

grańce literafury,

w

sferę szerzej rozumianej kultury popularnej.

W arłkule

,,Hetzelftle of toch niet? Enkele kanttekeningen

bij

de TV-misdaadseries Penaza erl

Krew z

lrrvyi"

(Takie

same

czy jednak nie? Kilka uwag na

marginesie

o

serialach

telewizyjnych Penoza i ^Krew z ^bwĄ 2016) analizuję na przykJad różnice

między holenderskim sęńalęm kryminalnym Penoza i jego polską

ńaptacją,

^mLanlą

z

telewizyjnego ekranu pod tytrrłem Krew z lł,wi.

Rezulta§ moich doĘchczasowych badń nad literaturą populamą zostaĘ ^już

częściowo opublikowane, ffi.h. w artykule ,,Vervagende grclla;ęfLfussen lage en hoge cultuur, een casestudy: misdaadlitęratuur" (Zacierujące się granice pomiędzy kulturą niską

i wysoką

przypadek literatury kryminatnej,20t2).

Zxtarlańam

się w nim, posfugując się przykładami

niderlandzkimi, nad

fenomenem

literafury populamej oraz nad tym, czy ronóhianie

literatury wysokiej i niskiej ^jest jeszcze uzasadnione. Pozostałe zgromadzone doĘd

materiĄ na

temat literahrry popularnej,

a

m,łłaszcza

te doĘcące ptozy

sensacyjno-kryminalnej, zostaną wykorzystane w przygotowywanej ksiązce.

L!

W 2006 roku byłam

współwykonawcą wewnętrznego

projektu

badawczego

w

Uniwersytecie Wrocławskim pt. ,,Dojrzewanie jako fakt kulturowy

i moĘw

we wspołczesnej

literaturze niderlandzkiej". Jego zwieńczeniem była publikacja Volwassen

worden.

Cultuurverschijnsel en

literair

motief (Dojrzewanie. Zjawisko kulturowe

i

motyw literacki,

Wrocław 2007), Ponadto

wspóhedagowałam

tom pokonferencyjny

Neerlandistische ontmoetingen Q.{iderlandystyczne

spotkanią

'Wrocław 2008).

Killcukrotnie

podjęłam się napisania

receĘi w

czasopismach

krajowych i

zagrańcznym.

Miałam również

okazję

przygotowania recetuji wydawniczej (Een ńłaze maagd Idy Simons) dla

^potrzeb

Wydawnictwa Uniwersytefu Jagiellońskiego.

Za

szczególnie wartościowe doświadczenie uważam współpracę

z

Wydawnictwem Naukowym

PWN w

latach 200I-20a3. Polegała ona

na

opracowaniu hasęł encyklopedycnrych

powipanych z

literaturą niderlandzkojęzycalą.

Przygotowałam m.in. jej ogólną charakterystykę (,,niderlandz},aliteratura", Literatury Świąta, 2006) czy też hasła opizujące kanoniczrrc dzieła (Charakter,

De

lroperen tuin, Hocłaztapler Laarmans, Droga z lrapliczkq,

CaĘ

smutek Belgii). Dla

potzeb

wydawnictwa opiniowałam

i

aktualizowałam hasła z ^jego ówczesnych zasobów.

Jestem

członkiem

zespołu redakcyjnego notowanego

na liście ERIH

czasopisma naukowego

Neerląndica

Wratislaviensią.

Jako

redaktor tomu prrygotowałam Neerlandica

Wratislaviensia XXV: Minione,

teraźniejsze,

NiderlandysĘczne reflelrsje

kulturowo- historyczne (2015).

Współorganizowałam

międzynarodową konferencję naukową

,,Neerlandistische Ontmoetingen.

Congres Trefotrnt Wrocład' (23-27 kwietnia 2008). Byłam

również

cźonkiem

komitetu orgańzacyjnego

i

^naukowego międąmarodowej konferencji naukowej ,,Literary Margins and Digital Media" (Wrocław, 15-17 kwiefiria 2015), organizowanej przez

Wydział Filologiczny

Uniwersytetu Wrocławskięgo

we

wspołpracy

z

Academia Europaea Knowledge Hub Wrocław.

6.

Nauka

i dydaktyka, działalność

organizaryjna

i inne

Wymienioną powyżej akĘwność w

zakresie prowadzenia

badń oraz

publikacji

naukowych uzupełniają dziŃaŃa w innych dziędznash. Poszczególne obszary

mojej aktywności zazębiają się,

a to

prowadzi

do

zacierania

się

granicy pomiędzy działalnością naukową

i

dydaktyczną.

W

z\^ilązk§t

z

tym chciałabym poniżej nieco obszemiej przedstawić tematykę prowadzonych przęzę mńe ząęó.

Działalność na polu

dydaktycznym realizuję

od

początku mojego zatrudnienia

w

Katedrze

Filologii Niderlandzkiej

Uniwersytetu Wrocławskiego.

Jako pracownik ZakJńu

Współczesnej Literafury Niderlandzkiej i Afrikaans prowadziłam i ^prowadzę

^zajęcia

obejmujące

różme

formy: ćńczeńą wykłady, seminaria licencjackie i

magisterskie, ptzeznaczone dla sfudentów pierwszego

i

drugiego stopnia studiów. Są to zajęcia

z

historii

literatury niderlandzkiej od 1830 roku do współczesności (wykłady i

ćwiczenia), literaturoznawstwa oraz praktycznej znajomości języka niderlandzkiego.

W

prrypadk;rt zajęó

fakultatywnych

proponowane

przezę mnie tematy zajęć najczęściej stanowią

próbę

eksploracji nowych obszarów, chociaz zasadńczo odpowiadają moim

^głównym

zainteresowaniom badawczym.

To

ptzełożeńe mtędzy dydaktyką

i nauĘ

^jest

z

pewnością warte podkreślenia. I tak aprócz wykładów

i

ćwiczęń poświęconych flamandzkiej literaturze

o Kongu Belgijskim oraz

drugiej

wojnie

światowej

w

literaturze niderlandzkojęzycntej, prowadziłam

zajęcia doĘczące m.in.

fenomenu literatury populanrej;

prozy

sensacyjno-

kryminalnej

(misdaadverhalen);

tekstów podróżńcrych (reisverhaaĄ;

podstawowych

gatuŃów dziennikarskich Qournalistieke

^teksten);

obrazu róznego rodzaju

zabwzeń

psychiczrych we współczesnej prozie

Qlsychische

afwijkingen - ^literaire

diagnoses).

Analizowałam też maczęńe instytucji nagrody literackiej (literaire prijzen) dla Ęcia

społeczno-kulturalnego w Holandii i

Belgii

oraz zjawisko bestselleru na tamtejszych rynkach wydawniczych. Obecnie prowadzę kurs poświęcony zjawisku adaptacji w kulturze Holandii

i Belgii, podczas którego omawiam współczesne ptzykJady ,,przekładó#'

istniejących utworów artystycznych na

język

literatury, filmu (fabulamego, animowanego), teatru, seńalu telewizyjnego czy też komiksu.

W latach

2002-2006

byłam mńęana z

Ins§rtutem

Germanistyki

Uniwersytefu Warszawskiego,

g&ie prowadziłam zajęcia (ćwiczenia i ^wykłady) z historii

literatury niderlandzkiej

XD{ i )O( wieku

oraz sęminarium magisterskię

dla

sfudentów specjalizacji niderlandystycznej. Ponadto w latach 2001-2003 wspóĘracowałam z Akademią Polonijną w Częstochowi e (zajęcia z ^pr al<ty cznej araj omości ^j ęzyka niderlandzkiego).

Innym przejawem mojej aktywności naukowo-dydaktycznej były pełne

cykle

zajęó

i wykładów kursowych z historii literatury niderlandzkiej, które przeprawadzńan

na

Uniwersytecie Palackiego w Ołomuńcu (Czechy) (1998; 2005 - w ramach

programu

CEEPUS), a

takłżę dwutygodniolvy lrryjazd dydaktyczny

w

ramach programu Erasmus do Lowanium w

Belgii

(Katholieke Universiteit Leuven,

20aq.

Od początku roku akademickiego

20|2lI3

roku peŁrię funkcję opiekuna naukowego

Koła Naukowego Sfudentów NiderlandysĘki, dńńającego przy Katęórze Filologii

Niderlandzkiej. Tuz po objęciu tej

fimkcji

zńńcjowałam coroczne ogólnopolskie konferencje naukowe

z

cyklu ,,Niderlandystyka Interdyscyplinandeo', organizowane przez sfudentów pod 13

moją

opieką. Uczestniczą

w nich

zaproszeni goście-eksperci

z polskich i

zagrańcznych uczelni,

a

także studenci

i

doktoranci

z

całej

Polski. Do

tej

pory odbyły się cźery

takie konferencje: ,,Polska emigracja

w Belgii i Holandii" (20l3),,,In

Flanders Fields.

Belgia i

I wojna światowa" (2014),,,Małe

języki, kultury i

literatury" (2015), o,Imigrant, Uchoóźca, Azylarfi? Europa wobec Innego" (2016). Obecnie rozpoczęliśmy przygotowania do kolejnej konferencji, która odbędzie się

w

kwiefiriu 2017 roku

i

będzie poświęcona literuturze oraz

iłnym

formom

lilltury

dla dzieci

imłodzieĘ.

W ^ramach wspołpracy z ^{Kołem Naukowym} Sfudentów NiderlandysĘki

doprowadziłam

do powstania naukowego czasopisma

elektronicznego Niderlandystylra

Interdyscyplinarnie. Redakcję czasopismą którego jestem _opiekunem i

^redaktorem

naukowym, tulorzą studenci

i

doktoranci wrocławskiej

niderlandysĘki. Pierwszy

nrrmer rocznika

vkanł

się

w

grudniu 2016 roku.

Z

innych zrealizowanych wspólnie ze sfudentami projektów pragnę jeszcze

wymienić

ptzehJad

na jęryk polski

wspomnień wojennych H.

Borstlapa pt.

Z

dzienniką holenderskiego robotnilra przymusowego

(rzecz

została wydana nakładem własnym w Holandii w 2014 roku).

W ^{2010 roku} wygłosiłam w ^{Ośrodku Kulfury} Niderlandzkiej UWr

wykład wprowadzający 1v bogaĘ twórczość holenderskiej pisarki

Helli

S. Haasse. Towarzyszył on spotkaniu ztłumaczkąliteratrrry niderlandzkiej

Alicją

Oczko, zorganizowanemu

w zwtązkuz ukazaniem się polskiego przekładu powieści Haasse pt. Panowie herbaĘ. W OKN

poprowadziłam

też

spotkanie autorskie

z

flamandzką

pisarką Annelies Verbeke

^(2011).

Brałam również

udziń w

przygotowaniach współorganizowanego przez

KFN i OKN US/r

kilkudniowego Festiwalu

Kultury

Holenderskiej

i

Flamandzkiej (Festival van de Cultuur uit de Lage Landen,2013).

W

^grudniu 2016 roku wygłosiłam wykład o współczesnej literaturze

niderlandzkiej w Wojewódzkiej Bibliotecę Publicznej w Rzeszońe, ptzemaczony

dla pracowników bibliotek województwa podkarpackiego.

Od ^{początku swojej} działalności niderlandystycznej jestem

członkiem

mięĘmarodowych

stowarzyszeń

niderlandysĘcznych:

Internationa]e

Vereniging

voor

Neerlandistiek (MN) oraz Yętęniging voor Neerlandici van Midden- en

Oost-Europa ,,Comeniuso'. Systematycznie

biorę vdziń w

organizowanych

przez te

stowarzyszenia kongresach,

w

$aszając ^referaty i uczestnic ząc w dyskusj ach.

Od

2008 roku uczesfiriczę

w

pracach Wydziałowej

Komisji

Wyborczej (w kadencji ż008-2012

jako

sekretarz, w kadencjach

20l2,2arc i

2016-2020

jako członeĘ. W

kadencji 2012-2016 zostałam wybrana

do Rady Wydziału

Filologiczrrego

UWr jako

przedstawiciel pracowników niesamodzielnych. Od 2014 roku jestem członkiem Wydziałowego Zespołu do

Spraw

Jakości Ksńałcenia przy Wydziale Filologicznym UWr. Od

2015

roku

nalezę do Zespołu Hospitacyjnego przy Katedrze

Filologii

Niderlandzkiej UWr.

a^a,vd C^Pka,!-,a----

15