gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”
1. Słowo wstępne
generał fieldorf to postać bardzo zasłużona dla Polski. Niemal całe życie walczył o jej niepodległy byt, między innymi jako żołnierz I Brygady Legio-nów, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, kampanii wrześniowej i komendant kierownictwa Dywersji (kedywu) kg Ak.
Dnia 16.04.2012 r. minęła 60. rocznica skazania „Nila” na karę śmierci przez Sąd Wojewódzki dla m.st. Warszawy. Przypomnijmy kilka ostatnich, nie-spokojnych lat jego życia, zakończonych zbrodnią sądową, która stanowi sym-bol bezprawia okresu stalinowskiego.
2. Powrót z ZSRR
Dnia 26.10.1947 r. fieldorf przybył do Białej Podlaskiej po ponaddwuletnim pobycie w sowieckich łagrach na uralu1. został bowiem przypadkowo areszto-wany 7.03.1945 r. przez funkcjonariuszy NkWD w Milanówku, gdy kupował
1 M. fieldorf, L. zachuta: Generał Fieldorf „Nil”. Fakty, dokumenty, relacje. T. 1. War-szawa 2006, s. 425.
tytoń, którym miał handlować w celu stworzenia sobie alibi. Miał też jednak przy sobie dolary. Szczęśliwie nie został rozpoznany przez Sowietów, był dla nich jedynie Walentym gdanickim2.
fieldorfowi, po powrocie do Polski w 1947 r., wydano dokument na konspi-racyjne nazwisko Walenty gdanicki3. „Nil” nie ujawnił swej prawdziwej tożsa-mości, ponieważ obawiał się odesłania do zSRR4.
generał był wycieńczony pobytem w łagrach, a ponadto w drodze do Polski zachorował na zapalenie płuc i dlatego spędził dwa dni w Białej Podlaskiej, próbując nieco podreperować zdrowie. Następnie udał się do Warszawy. gdy wyzdrowiał, pojechał do krakowa, by zobaczyć się z ojcem i bratem, a także dowiedzieć się, co stało się z żoną i córkami. uzyskał informację, że przeby-wają one w łodzi5.
Tuż po powrocie do kraju „Nilowi” dopisywało szczęście. Dzięki pomocy znajomych w Warszawie mógł przezwyciężyć ciężką chorobę, nie musiał też tułać się po miejscach, w których ktoś mógłby go rozpoznać i zdemaskować przed bezpieką. Wydawać by się mogło, że wszystko powoli wracało do normy.
Były to jednak tylko pozory.
3. Ujawnienie się gen. Fieldorfa w Rejonowej Komendzie Uzupełnień w Łodzi
generał postanowił ujawnić swoje nazwisko, w tym celu 4.02.1948 r. zgłosił się do Rejonowej komendy uzupełnień [dalej: Rku] łódź Miasto 2. został jednak zarejestrowany jako Walenty gdanicki, ponieważ dokonujący rejestracji porucznik stwierdził, że musi posłużyć się danymi zawartymi w dokumencie Państwowego urzędu Repatriacyjnego, jaki „Nil” otrzymał w Białej Podlaskiej6.
2 A. Przewoź nik, A. St rzembosz: Generał „Nil”. Wprowadzenie W. kulesza. War-szawa 1999, s. 16. Warto podać, że A. gurianow, członek Stowarzyszenia „Memoriał”, napisał w 2003 r. do M. fieldorf-Czarskiej, córki generała, że powodem aresztowania i internowania
„Nila” było uczestnictwo w Armii krajowej. M. Ney-k r wawicz: Generał brygady August Emil Fieldorf. Szkic do sylwetki żołnierza w 50-lecie stracenia bohatera. „Niepodległość i Pa-mięć” 2003, R. 10, nr 1, s. 212.
3 J.S. Par t yka: Tomy nieprawdy. Sądowe zabójstwo generała Fieldorfa — „Nila”. „Prawo i Życie” 1998, nr 39, s. 26.
4 S. Marat, J. Snopkiewicz: Zbrodnia. Dokumentacja sprawy gen. Fieldorfa. „Tygodnik kulturalny” 1989, nr 16, s. 9.
5 W.J. Wysocki: August Emil Fieldorf. Warszawa 2000, s. 40—41; M. fieldorf, L. za-chuta: Generał August Emil Fieldorf „Nil”. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2008, nr 5—6, s. 162.
6 M. fieldorf, L. zachuta: Generał Fieldorf „Nil”…, T. 1, s. 434.
Warto zastanowić się nad powodami, które skłoniły fieldorfa do wyjawie-nia swej prawdziwej tożsamości. Według z. Jankego, takie zachowanie gene-rała było spowodowane radą gen. S. Tatara7. z kolei k. Bąbiński, który spotkał się z fieldorfem w listopadzie 1947 r., powiedział w trakcie własnego śledztwa, że generał był niezdecydowany co do dalszych poczynań, obawiał się areszto-wania w związku z ujawnieniem. zastanawiał się nad wizytą u gen. g. Paszkie-wicza, u którego mógłby szukać pomocy. Sam Bąbiński doradzał fieldorfowi zgłoszenie się do władz8.
Trudno zatem określić, kto lub co spowodowało, że fieldorf zdecydował się na ujawnienie. Być może rzeczywiście zasięgnął rady gen. Tatara, przy czym nie wspominał o nim podczas przesłuchań, gdy pytano go o osoby, z którymi kontaktował się po powrocie z zSRR9. Jednak Tatar sam został już wówczas aresztowany10 i zapewne fieldorf nie chciał zaszkodzić ani jemu, ani sobie.
4. Wiedza organów bezpieczeństwa na temat gen. Fieldorfa przed jego ujawnieniem się
zanim funkcjonariusze rozpoczęli pracę operacyjną nakierowaną ściśle na generała, fieldorf nie był dla bezpieki osobą anonimową. Należy wskazać na pewne wydarzenia, które tę tezę potwierdzają.
Po pierwsze, w organizacji „Niepodległość” (NIE), którą tworzył fieldorf, działał zwerbowany przez NkWD płk L. krzeszowski. Był on komendantem obszaru północno-wschodniego NIE (Wileńszczyzna)11. Po drugie, nazwisko generała, przede wszystkim w kontekście organizacji Nie, padało także pod-czas tzw. procesu szesnastu w 1945 r.12 Po trzecie, danych o fieldorfie
7 Miał mu to powiedzieć sam „Nil”. Ibidem, s. 431.
8 M. fieldorf, L. zachuta: Wspólna sprawa. Z akt śledczych Głównego Zarządu Infor-macji Wojska Polskiego. „zeszyty Historyczne WiN-u” 1998, R. 7, nr 11, s. 239.
9 S. Marat, J. Snopkiewicz: Zbrodnia. Dokumentacja sprawy…, s. 9.
10 generał S. Tatar został aresztowany 2.11.1949 r. J. Poksiński: „TUN”. Represje wobec oficerów Wojska Polskiego 1949—1956. Warszawa 2007, s. 107.
11 J. kur t yka: „Niepodległość” („Nie”, NIE). W: Słownik historii Polski 1939—1948. Red.
A. Chwalba, T. gąsiorowski. kraków 1996, s. 84.
12 Szerzej na ten temat zob.: Proces szesnastu. Dokumenty NKWD. Przedmowa, wybór do-kumentów i ilustracji, indeks nazwisk W. St rzałkowski. Nota edytorska, opracowanie doku-mentów, noty biograficzne oskarżonych, przypisy i bibliografia A. Ch mielarz, A.k. kuner t.
Tłumaczyli z języka rosyjskiego k. Stembrowicz, f. zbiniewicz. Warszawa 1995; Spra-wozdanie sądowe w sprawie organizatorów, kierowników i uczestników Polskiego Podziemia w zapleczu Armii Czerwonej na terytorium Polski, Litwy oraz obwodów zachodnich Białorusi i Ukrainy, rozpatrzonej przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR 18—21 czerwca
li również akowcy aresztowani przez bezpiekę. Jego nazwisko lub pseudonim wskazali między innymi: f. Niepokólczycki13, k. Bąbiński14 czy M. łoszak15.
zatem fieldorf nie mógł czuć się bezpiecznie. Nie wiadomo, jakiej treści donosy składał krzeszowski, ale bezsporne wydaje się, że dzięki niemu NkWD wiedziało o twórcy i pierwszym komendancie organizacji „Niepodległość”.
Wiedza ta została istotnie pogłębiona wyjaśnieniami przywódców Państwa Podziemnego. Jeśli chodzi o aresztowanych w kraju żołnierzy Ak, to można się domyślać, że większość z nich dostarczała informacji o różnej szczegółowości.
Jednak systematyczne ich gromadzenie doprowadziło do względnie dokładnego odzwierciedlenia działalności fieldorfa w czasie drugiej wojny światowej.
5. Działalność operacyjna Głównego Zarządu Informacji Wojska Polskiego i Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego wobec A.E. Fieldorfa
A.E. fieldorf, jak już powiedziano, ujawnił się w Rku w łodzi 4.02.1948 r.
Najprawdopodobniej jednak inwigilowano go już wcześniej, przypuszczalnie przynajmniej od stycznia 1948 r.16
z 7.02.1948 r. pochodzi dokument szefa Wydziału śledczego gzI WP ppłk.
S. Malkowskiego, z którego wynika, że wiedziano, iż „Nil” posługuje się na-zwiskiem Walenty gdanicki, niedawno wrócił z zSRR, jak również przedsta-wiono w nim szczegółową charakterystykę wyglądu zewnętrznego generała.
Dnia 11.02.1948 r. płk I. krzemień, szef II Oddziału gzI WP, zatwierdził
„PLAN uSTALENIA (przybyłego w list. 1947 r. do Polski ze zw. Radz. płk.
fILDORfA, komendanta grupy wywiadowczo-terrorystycznej »kedyw«)”, a ponadto gzI wystosował list gończy. Co więcej, już 16.02.1948 r. Informacja dowiedziała się o rejestracji gdanickiego-fieldorfa w Rku w łodzi17.
1945 r. w Moskwie. Moskwa 1945 [przedruk fotooffsetowy wydania z 1945 r., Rzeszów, krajo-wa Agencja Wydawnicza, 1991, s. 72, 79, 147—169].
13 M. fieldorf, L. zachuta: Generał Fieldorf „Nil”…, T. 1, s. 433.
14 M. fieldorf, L. zachuta: Wspólna sprawa…, s. 236—240.
15 M. gałęzowski: Cztery sylwetki. Konspiracja piłsudczykowska. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2008, nr 5—6, s. 156—157. Patrz też: M. fieldorf, L. zachuta: Maria Łoszak — szef łączności OPW. „zeszyty Historyczne WiN-u” 1996, R. 5, nr 9, s. 75—76.
16 W.J. Wysocki: „Nil”. Generał August Emil Fieldorf 1895—1953. Warszawa 2010, s. 58—59.
17 M. fieldorf, L. zachuta: Generał Fieldorf „Nil”…, T. 1, s. 435—441.