z chwilą powołania Rady zastępczej jednym z wyodrębnionych jej wydzia-łów był Wydział Wojskowy. Na jego czele stanął komendant Siły zbrojnej gen.
mjr Stanisław Mokronowski6. W skład Wydziału weszli, oprócz Mokronowskie-go, Jan Nepomucen Horain, franciszek ksawery Makarowicz, franciszek Anto-ni Tykiel, klemens Węgierski oraz Józef Wybicki. 22 kwietAnto-nia Rada dokoopto-wała do składu ks. Mikołaja Radziwiłła i Józefa Wasilewskiego7.
6 Uporządkowanie czynności Rady i podział tejże na wydziały, 21 kwietnia. APk, T. 1, s. 12; k. Bauer: Wojsko koronne…, s. 40.
7 Potocki kasztelan lubelski, Ledóchowski wojewodzic, książę Mikołaj Radziwiłł i Wasilew-ski za konsyliarzy do Rady przybrani, 22 kwietnia. APk, T. 1, s. 22; k. Bauer: Wojsko koron-ne…, s. 40. J.N. Horain — 1782—1786 poseł, 1792 czł. kom. Skarb. Obojga Narodów, I 1794 czł. kom. Wojsk. Lit., 1794 czł. Wydz. Potrzeb Wojskowych RzT, z-ca radcy RNN, pełnomocnik RNN, 1807 w dep. kom. Rządz., 1812 burmistrz Wilna, 1813 kawaler LH — W. Bar tel: Horain Jan Nepomucen (1760—1820). W: Polski słownik biograficzny [dalej: PSB]. T. 9. Wrocław 1960—
1961, s. 612—613; F. Makarowicz — kupiec winny, od 1786 ławnik miejski, 29 VIII 1792 akces do targowicy, radca stanu, 4 III 1793 wójt, delegat magistratu na sejm 1793, stronnik dworu, W. Smoleński: Mieszczaństwo warszawskie w końcu XVIII wieku. Warszawa 1976, s. 63—64, 219—220; F.A. Tykiel — mieszczanin pochodzący z Wilna, w latach 1788—1790 współpra-cownik prezydenta Warszawy J. Dekerta, 1791 sędzia apelacyjny, 1793 ławnik miejski, delegat magistratu na sejm 1793, na pocz. 1794 radca miejski, W. Smoleński: Mieszczaństwo…, s. 167, 175, 195; A. zahorski: Uzbrojenie i przemysł zbrojeniowy w powstaniu kościuszkowskim. War-szawa 1957, s. 83; K. Węgierski — szambelan królewski, uczestnik sprzysiężenia przedpow-stańczego, aresztowany 2 III, obciążył w zeznaniach członków sprzysiężenia, uwolniony 18 IV z pałacu załuskich, od 6 V czł. Deputacji Paszportowej, kmdt milicji I cyrkułu, 28 V radca RNN, z dn. 26 VI płk bat. strzelców, Archiwum główne Akt Dawnych w Warszawie [dalej: AgAD], Metryka Litewska [dalej: ML], sygn. VII, k. 286; W. Tokarz: Warszawa przed wybuchem…, s. 136; k. Bauer: Wojsko koronne…, s. 40, 171—172; ks. M. Radziwiłł — gen.-mjr, 1788—1792
Poza Mokronowskim, wszyscy członkowie Wydziału byli cywilami, nie-obznajomionymi ze sprawami administracji i intendentury wojskowej8. Przy doborze członków podstawowym kryterium były poglądy polityczne kandyda-ta. Praktycznie wszyscy członkowie Wydziału wywodzili się z umiarkowanego skrzydła insurekcji — legaliści, nieraz stronnicy królewscy, zwolennicy pra-worządności. Obce były im ideały i metody jakobinów. Niewątpliwie ich słabą stroną była nieznajomość zagadnień organizacji armii, regulaminów, zasad rzą-dzących sprawami zaopatrzenia czy produkcji na rzecz wojska. Częściowo nie-dogodność tę równoważyli przedstawiciele stanu kupieckiego, obeznani przy-najmniej z problematyką handlową. Jednakże mimo tych wszystkich braków i rzekomych słabości, wbrew twierdzeniom tak współczesnych, jak i niektórych historyków, przecież to pod zarządem tych właśnie osób ruszyła sprawa zaopa-trzenia wojska, jego aprowizacji, umundurowania, wyposażania we wszystkie potrzebne sprzęty, ale także naprawa i produkcja broni9.
Poszczególnym członkom Wydziału przydzielono do wykonania grupy za-dań związanych z zaopatrzeniem i wyżywieniem wojska, stawiając ich niejako na czele poszczególnych departamentów komisariatu Wojskowego. Na przykład J. Wybicki zajmował się organizacją komisji porządkowych i doraźną aprowiza-cją wojska. J. Wasilewski był nobilitowanym aptekarzem, zajmował się organi-zacją lazaretów. Działalność ks. M. Radziwiłła zaś ograniczała się do pośrednic-twa między królem a RzT10. Pozostali członkowie Wydziału prawdopodobnie otrzymywali do wykonania zadania doraźne, o konkretnym przydziale bowiem brak wzmianek11.
czł. kom. Wojsk. Obojga Narodów, czł. komisji egzaminującej oficerów powracających ze służby zagr., 7 VI czł. kom. Porządkowej Radomskiej, 8 VIII wyjechał za granicę. APk, T. 1, s. 148;
T. 2, s. 56; T. korzon: Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764—1794), bada-nia historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego. T. 5. Warszawa 1897—1899, s. 31, 33; J. Wasilewski — nobilitowany mieszczanin, właściciel apteki, bliski kołłątajowi, 25 IV czł. Deputacji Dozorczej nad więźniami. APk, T. 1, s. XXX—XXXI, 22, 60, 95; J. Wybicki (1747—1822) — prawnik, 1768 poseł, 1768—1772 ucz. konf. barskiej, 1775—1778 pisarz polit., 1788—1792 poseł, zwolennik konst. 3 V, 1794 30 IV uratował J.H. Dąbrowskiego; 1794 VII gen.-mjr ziemiański milicji pomorskiej, kom. cyw.-wojsk. ziemi czerskiej, ucz. wyprawy Dą-browskiego do Wlkp., 1797—1807 Leg. Polskie, twórca hymnu narod., 1806—1807 org. wojsko polskie i aprowizację WA, 1807 senator-wojewoda, 1809 org. obronę Wlkp., 1815 senator-woje-woda, 1817—1820 prezes Sądu Najwyższego królestwa Polskiego, odznaczony Orderem Orła Białego (1807), Orderem świętego Stanisława (1793), Legią Honorową (1807) — J. Wybicki:
Życie moje. Opr. A. Skałkowski. kraków 1927; A. Skałkowski: Józef Wybicki 1747—1795.
Poznań 1927; W. zajewski: Józef Wybicki. Warszawa 1977.
8 Jedynie J. Horain organizował magazyny komisariatowi dla armii ks. Józefa Poniatow-skiego w okresie wojny z Rosją w 1792 r.
9 A. zahorski: Uzbrojenie…, s. 84.
10 Własność sreber Króla w Mennicy będących przyznana i wydanie nakazane, 14 maja.
APk, T. 1, s. 148; A. zahorski: Uzbrojenie…, s. 83.
11 k. Bauer: Wojsko koronne…, s. 40—41.
Wydział Wojskowy podejmował uchwały i rezolucje, które następnie przed-kładano pod głosowanie plenum Rady. Do podjęcia uchwały w Wydziale nie-zbędna była obecność co najmniej 3 osób. z posiedzeń miał być sporządzony protokół, za który odpowiedzialny był jeden z konsyliarzy. W protokole winny być wpisywane sprawy w kolejności ich wpływu, a następnie przedstawione opinie poszczególnych członków12. Posiedzenia miały odbywać się codziennie rano. Od 7 maja sesje wydziałowe przeniesione zostały na godziny popołudnio-we13. W razie nagłej potrzeby rezolucja wydziałowa mogła być wniesiona pod obrady Rady przed innymi sprawami będącymi przedmiotem obrad.
Wydział przejął po komisji Wojskowej koronnej jej Biuro Przyboczne, któ-re w kwietniu zktó-redukowano do 11 osób14. W jego skład wchodzili: komisarz Piotr Rogaliński, regent Jan Bennet, archiwista Adam księżopolski, instygator Stanisław Dworakowski oraz subalterni — Tomasz Bontani, Antoni Chmielow-ski, Dominik Czarniecki, Jacek DrozdowChmielow-ski, Aleksander gałecki, franciszek Obnicki oraz Walenty zacharski15.
Organem pomocniczym Wydziału była kancelaria Wojskowa, kolejna spuś- cizna Sejmu Wielkiego. Rada zastępcza usankcjonowała ją uchwałą z 23 kwiet-nia, na prośbę pisarza wojskowego Rogalińskiego. Na regenta mianowano S. świnarskiego, w miejsce dotychczasowego, którym był Ośmiałowski. kance-laria została przyłączona do Wydziału16.
Wydział Potrzeb Wojskowych Rady zastępczej wraz z Biurem Przybocz-nym i kancelarią Wojskową miał swoją siedzibę, podobnie jak kancelaria ko-mendanta, w Arsenale.
12 APk. Wstęp, s. LXIV; Uporządkowanie czynności Rady i podział tejże na wydziały, 21 kwietnia, T. 1, s. 13, pkt 5, 7.
13 Urządzenie względem sesyi Rady, 7 maja. APk, T. 1, s. 114.
14 k. Bauer: Wojsko koronne…, s. 41, 44—45. Organ ten pochodził z czasów Sejmu Wiel-kiego. za rządów RNN Biuro zajmowało się zagadnieniami kwatermistrzowskimi. Można przy-puszczać, że w czasie sprawowania władzy przez RzT spełniało podobne funkcje.
15 P. Rogaliński 5 sierpnia został, na mocy rozkazu kościuszki, wysłany do galicji w celu zorganizowania dostaw dla armii, ale już do końca powstania nie powrócił do Warszawy. zob.
Kościuszko do prezesa Wydziału Potrzeb Wojskowych Dembowskiego, 4 sierpnia. APk, T. 3, s. 58; T. korzon (Wewnętrzne dzieje Polski… T. 6, s. 23) podaje datę wyjazdu w lipcu.
16 AgAD, Archiwum królestwa Polskiego [dalej: AkP], sygn. 158, k. 44; APk, T. 2, s. 293.
Rezolucje publikowano 24 kwietnia. APk, T. 1, s. 36. Ośmiałowski po odwołaniu otrzymał pa-tent na płk. lekkiej kawalerii. świniarski 6 maja, decyzją Rady, wysłany został z misją na Litwę.
Czy po nominacji nadal pełnił urząd regenta w kancelarii — nie wiadomo, rozkaz wyjazdu nic o tym nie wspomina. Świniarski do ziemi litewskiej wysłany, 6 maja. APk, T. 1, s. 114.