w Księstwie Warszawskim
„Prokurator jest to od króla ustanowiony urzędnik, na którym najwięcéj zależy co do egzekucji wyroków sądowych. Jest to urzędnik, który okazuje tro-skliwą opiekę rządu nad wszystkiemi małoletniemi i nieprzytomnemi; jest ten, który dozorczą ma baczność nad urzędnikami Stanu Cywilnego; jest stróżem prawa i wszelkiéj całości rządowéj, jest okiem Ministra. […] Minister przez nich wié, iż prawa w całéj ścisłości zachowane i porządek w niczém nie prze-stąpiony”1. Przytoczone słowa feliksa łubieńskiego, zawarte w Rozporządze-niu n° 115 określającym obowiązki prokuratorów z dnia 16 maja 1808 r., do-skonale obrazują charakter urzędu prokuratora, wprowadzonego w niniejszym kształcie na obszarze księstwa Warszawskiego. Instytucja prokuratora o atry-butach władzy publicznej właściwej dla organów państwowych nie była bowiem znana prawu sądowemu przed utworzeniem księstwa. Pojawiła się na ziemiach polskich na skutek recepcji rozwiązań francuskich, zawartych między innymi w kodeksie postępowania cywilnego z 1806 r., oraz stworzenia podstaw organi-zacji sądownictwa skorelowanej z zasadami zawartymi w procedurze sądowej.
Termin „prokurator” nie był jednak obcy rodzimemu porządkowi prawnemu przed 1807 r., gdyż w organizacji sądowej Rzeczypospolitej szlacheckiej miano to przysługiwało zastępcy strony2. Podobnie zresztą rzecz miała się w okresie
1 Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego, Wydział Sprawiedliwości [dalej:
zPA kP]. Cz. 2 A, T. 8. Warszawa 1867, s. 331 i 333.
2 Terminem tym określano pierwotnie zastępców stron w postępowaniu sądowym, od XV w. zaś również pełnomocników w innych sprawach. zob. S. kut rzeba: Dawne polskie prawo sądowe w zarysie. T. 2. Lwów—Warszawa—kraków 1921, s. 63. Trudno jednak o jasne
średniowiecza we francji, gdzie instytucja prokuratora przeszła kilkusetletnią ewolucję, aby osiągnąć swój porewolucyjny kształt, recypowany następnie na ziemiach polskich.
W XIX w. we francji definiowano bowiem prokuraturę (ministère public)3 jako „ogół funkcjonariuszy publicznych, zobowiązanych do obrony w syste-mie wymiaru sprawiedliwości interesu państwa, rządu i porządku publicz-nego; do przyłączania się do obrony osób prawnych i jednostek, które nie mogą same się obronić, lub które, z uwagi na swoją słabość, bronią się jedy-nie źle; do czuwania nad przestrzegajedy-niem ustaw, rozporządzeń i wyroków;
do nadzorowania różnych urzędników w wykonywaniu ich funkcji; do słu-żenia w charakterze pośredników pomiędzy rządem a różnorakimi organami władzy sądowniczej; do ścigania z urzędu wykroczeń, występków i zbrodni, mogących zakłócić ład społeczny; zwrócenia na nie uwagi sędziów i zemsty ustaw, i wykonania wyroków ogłoszonych przeciwko przestępcom czy zbrod-niarzom”. Definicja ta — zawarta we wstępie do Traité sur le ministère public autorstwa C.f. Schencka4, wydanego już po kluczowych zmianach, wprowa-dzanych systematycznie w organizacji tej instytucji od pierwszych lat Rewo-lucji5 — zawiera wszystkie funkcje, jakie składały się na urząd prokuratorski napoleońskiej francji6.
określenie zadań prokuratora, gdyż sporna pozostaje kwestia związku zachodzącego między zakresem kompetencji prokuratorów a prolokutorów. J. Rafacz wskazuje, że od wieków śred-nich na określenie zastępców stron procesowych wymiennie używano terminów: prokurator i prolocutor. Odmienną tezę stawia S. kutrzeba, który podkreśla, że w XV w. doszło do czasowej koegzystencji dwóch odrębnych instytucji — prokuratora jako zastępcy procesowego oraz pro-lokutora jako mówcy w procesie. zob. J. Rafacz: Zastępcy stron w dawnym procesie polskim.
„Rozprawy Polskiej Akademii umiejętności, Wydział Historyczno-filozoficzny” 1923, T. 64, s. 14; S. kut rzeba: Dawne polskie prawo…, s. 65.
3 Przekład za E. Pień kos, J. Pień kos: Słownik terminologii prawniczej i ekonomicznej francusko-polski. Warszawa 1981, s. 691. Aczkolwiek zdaniem W. Sobocińskiego, ministère pu-blic powinno być tłumaczone jako „urząd pupu-bliczny”, wobec faktu, że termin „prokuratura”
nie funkcjonował w terminologii francuskiej; W. Sobociński: Prokuratura sądu kasacyjnego w Księstwie Warszawskim. „Studia Iuridica” [Toruń] 1993, T. 20, z. 1, s. 3.
4 C.f. Schenck: Traité sur le ministère public; et de ses fonctions dans les affaires civiles, criminelles, correctionnelles et de simple police. Vol. 1. Paris 1813, s. 1.
5 Podobnie zresztą, jak w przypadku organizacji całego wymiaru sprawiedliwości, na któ-rego ostateczny obraz wpływ wywarły: dekret z 16—24 sierpnia 1790 r., ustawa z dn. 18 marca 1800 r., kodeks Napoleona, procedury cywilna i karna, ustawa z 20 kwietnia 1810 r. oraz dekre-ty imperialne z 30 marca 1808 r., 6 lipca, 18 sierpnia, 18 i 22 października 1810 r.
6 Na wymieniony tu „ogół funkcjonariuszy publicznych” składało się wiele urzędów: pro-kuratorzy generalni (procureurs-généraux), propro-kuratorzy (avocats-généraux), propro-kuratorzy cesarscy kryminalni impériaux criminels), prokuratorzy cesarscy (procureurs--impériaux), zastępcy (substituts) oraz osoby dodatkowe, takie jak: sędziowie pokoju (juges de paix), komisarze generalni policji (commissaires-généraux de police), oficerowie żandarmerii (officiers de gendarmerie), komisarze policji (commissaires de police), merowie (maires) i ich zastępcy (adjoints de maire).
Mimo że ostateczny kształt tej instytucji jest ściśle związany przede wszystkim z dekretem z 16—24 sierpnia 1790 r. i Code d’instruction criminelle z 1808 r.7, poszczególne elementy modelu genezą sięgają okresu średniowiecza.
zasadniczo, co prawda, obszerny katalog przestępstw i sankcji o charakterze prywatnym, a w szczególności rozwinięty system kar kompozycyjnych, wypła-canych poszkodowanemu lub jego rodzinie, nie konweniował z ideą oskarżycie-la publicznego. Dodatkowo było to ściśle związane z powszechnym zastosowa-niem pojedynku sądowego jako środka dowodowego, „któż bowiem chciałby być stroną publiczną i stać się szermierzem wszystkich przeciw wszystkim?”8. Niemniej jednak pod rządami karola Wielkiego funkcjonowali tzw. saïons, któ-rzy poza ochroną skarbu (fisc) zaczęli być również postrzegani jako „kustosze praw i obrońcy uciemiężonych”9. W zbiorze praw wydanym przez Ludwika IX świętego pojawiają się natomiast wzmianki o prewotach i baliwach (zwanych na południu francji seneszalami), których jedną z funkcji była ochrona inte-resu monarchy, de facto jednak przewodniczyli oni w sprawach sądowych10. Pojęcie prokuratorów (Procuratores nostri, Procuratores Regis, Gentes Regis), co prawda, pojawiało się wielokrotnie w zbiorze rozstrzygnięć wydanych w są-dzie królewskim w latach 1254—1318, zwanym Olim11, jednak występowali oni wówczas w roli pełnomocników osób prywatnych12.
za kamień węgielny instytucji ministère public jako jednocześnie organu śledczego i stojącego na straży praw indywidualnych obecnie uważany jest or-donans z 23 marca 1302 r.13, na mocy którego wprowadzono formułę przysięgi
7 J. Pradel: Droit pénal. Vol. 2. Paris 1990, s. 102.
8 Montesquieu: O duchu praw. Tłum. T. Boy-Żeleński. kęty 1997, s. 474.
9 L.g. du Buat-Nançay: Les origines, ou l’ancien gouvernement, de la France, de l’Al-lemagne et de l’Italie, ouvrage historique. Vol. 2. Haye 1757, s. 64 i nast. Cyt. za: Cassiodore (Magnus Aurelius Cassiodorus).
10 Senechallo nostre prædicta negante et contrarium asserente. Cyt. za: J.N. guyot:
Répertoire universel et raisonnée de jurisprudence civile, criminelle, canonique et bénéficiale.
Vol. 11. Paris 1785, s. 531; C.f. Schenck: Traité…, Vol. 1, s. 14; P.A. Merlin: Répertoire uni-versel et raisonnée de jurisprudence. Vol. 20. 4 éd. Bruxelles 1827, s. 214.
11 Reprint z XIX w.: Les Olim, ou registres des arrêts rendus par la Cour du Roi, sous les règnes de Saint Louis, de Philippe le Hardi, de Philippe le Bel, de Louis le Hutin et de Philippe le Long. Red. A.A. Beugnot. Paris 1839—1848.
12 R. Hube: O prokuratorach we Francyi. „Themis polska, pismo nauce i praktyce prawa poświęcone” [Warszawa] 1828, T. 2, s. 9.
13 Wskazuje na niego również D. Dalloz, A. Dalloz: Répertoire méthodique et alpha-bétique de législation, de doctrine et de jurisprudence en matière civil, commercial, criminel, administratif, de droit de gens et de droit public. Vol. 7. Paris 1847, s. 4; D. Diderot: Encyclo-pédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Vol. 2. Paris 1783, s. 433; R. Hube: O prokuratorach…, s. 11. Niejednokrotnie jednak błędnie podawany jest 1303 r. jako data wydania ordonansu; J.L. Nadal, prokurator generalny przy Sądzie kasacyjnym, w wykładzie inauguracyjnym na konferencji dn. 19 stycznia 2006 r.:
„[…] d’un point de vue historique, la spécificité du ministère public, à la fois organe de poursuite et gardien des libertés individuelles, remonte à ma connaissance à la grande ordonnance de
składaną przez „ludzi króla” (gens du roi, gentes nostras), podobną do tej, wy-powiadanej przez sędziów. zgodnie z jej słowami, ci pierwsi mieli „zapewnić sprawiedliwy wyrok wszystkim ludziom, wielkim i małym, obcym i miejsco-wym, niezależnie od ich statusu, i w każdej sprawie, bez względu na osobę i przynależność państwową, służąc i strzegąc pilnie praktyk lokalnych i zwy-czajów”14. Nie wszyscy jednak badacze są w tym zakresie zgodni, a jedno-znaczne przedstawienie ontologicznych korzeni instytucji ministère public po 1300 r. nastręcza pewnych trudności, wynikających z ogromnych rozbieżności między komentarzami poszczególnych autorów z jednej strony a brakiem moż-liwości zweryfikowania słuszności głoszonych przez nich tez z drugiej15.
Ewolucja instytucji prokuratora spowodowała, że z czasem zaczęli oni do-bierać sobie pomocników, nazywanych substituts, którzy początkowo utrzymy-wani byli na koszt swoich zwierzchników. Na mocy edyktu Henryka III z maja 1586 r. otrzymali formalny status urzędników państwowych16.
Mimo stałej aktywności legislacyjnej poszczególnych władców w zakresie wybranych aspektów, kompleksowej regulacji instytucja prokuratora doczekała się dopiero w okresie panowania Ludwika XIV, na mocy dwóch tzw. wielkich ordonansów: Ordonnance civile du mois d’avril z 1667 r. i Ordonnance crimi-nelle du mois d’août z 1670 r.17 Przede wszystkim zdefiniowano funkcjonowanie
Philippe le Bel du 23 mars 1303 énonçant la formule du serment des gens du roi et montrant que l’accusateur doit également avoir en charge la recherche de la vérité et la bonne application de la loi” [podkreśl. A.k., D.J.].
14 Oryginalny tekst przysięgi w języku łacińskim w: D. Dalloz, A. Dalloz: Répertoire méthodique…, s. 4.
15 Rozstrzygnięcie tej kwestii uznawano za niemożliwe już w XIX w.; C.f. Schenck:
Traité…, Vol. 1, s. 16. zdaniem N. Delamarre’a, genezę tej instytucji należy upatrywać w okre-sie rządów filipa II Augusta, niemniej jednak za przełomowy uznaje on ordonans filipa Pięk-nego; N. Delamar re: Traité de la police, où l’on trouvera l’histoire de son établissement, les fonctions et les prérogatives de ses magistrats, toutes les loix et tous les règlements qui la con-cernent. Vol. 1. Paris 1722, s. 199. zdaniem P.A. Merlina, instytucja avocats du roi została utwo-rzona przed pojawieniem się procureurs du roi, co wynika z ordonansu z 1319 r.; P.A. Merlin:
Répertoire…, Vol. 8, s. 231. P.J. Br illon: Dictionnaire des arrêts, ou jurisprudence universelle des parlemens de France et autres tribunaux: contenant par ordre alphabétique les matières bénéficiales, civiles, et criminelles; les maximes du droit ecclésiastique, du droit romain, du droit public, des coutumes, ordonnances, édits et déclarations. Vol. 1. Paris 1727, s. 378, w haśle avocat du roi powołuje się na istnienie Poietus, advocatus regius w 1331 r., którego zadaniem było udzielanie porad i wytaczanie postępowania procesowego w imieniu strony (cyt. on za:
C. Dumoulin’em: numquam vidi Regios Advocatos sumpremæ curia pro privatis postulare, sed nec consulere donec Poietusille anno 1331).
16 D. Diderot: Encyclopédie…, Vol. 4. Paris 1755, s. 364.
17 Por. uzasadnienie projektu: „Procès-verbal des conférences tenues par ordre du Roi entre messieurs les commissaires du Conseil et messieurs les députés du Parlement de Paris, pour l’examen des articles de l’ordonnance civile du mois d’avril 1667, et de l’ordonnance criminelle du mois d’août 1670 [Texte imprimé]”. Seconde édition, corrigée et augmentée. Bibliothèque Nationale de france, f-12169, 4-J-1189.
prokuratorów na kilku płaszczyznach: z jednej strony w ramach sądownictwa królewskiego jako Procureurs du Roi, mający za zadanie przede wszystkim
„utrzymanie porządku publicznego i interweniowanie w sprawach, w których król i Publiczność mają interes”18, z drugiej zaś jako Procureurs des Seigneurs (zwani także Procureurs Fiscaux), mający funkcje tożsame, jednakże w syste-mie sądownictwa senioralnego. Dodatkowo odróżniano też tzw. Avocats du Roi, którzy wygłaszali mowy w sprawach przed sądami królewskimi naruszających interes publiczny, władcy, kościoła czy nieletnich.
W sprawach cywilnych wyróżniano przy tym les actions privées, wszczy-nane przez osoby prywatne w partykularnym interesie, oraz les actions publics, inicjowane przez prokuratorów królewskich i senioralnych w celu utrzymania porządku publicznego i spokoju rządów. zaliczano do nich między innymi:
sprawy dotyczące dóbr kościelnych, zakładów produkcyjnych w sytuacji zanie-dbania przez administrację, której powierzony został określony majątek, a tak-że sprawy wnoszone przeciwko ojcom, opiekunom, gospodarzom i najemcom domów z powodu zaniedbań i wykroczeń naruszających dobry ład, popełnio-nych przez nieletnich, dzieci, domowników i podnajemców19. Co istotne, nikt nie mógł działać w imieniu prokuratora20.
W postępowaniu karnym natomiast, opartym na regułach procesu inkwi-zycyjnego, do zasadniczych funkcji prokuratorów, zarówno królewskich, jak i senioralnych21, należało przede wszystkim ściganie tych, którym groziła kara śmierci, lub skazanych na kary cielesne, niezależnie od prywatnych porozu-mień pomiędzy stronami22. Czuwali także nad ścisłym wykonaniem dekretów i orzeczeń23, a co tydzień zobowiązani byli do przeprowadzenia wizytacji wię-zień w celu wysłuchania skarg skazańców24. Poza tym prokuratorom przysłu-giwało wiele kompetencji w trakcie postępowania karnego, między innymi akt
18 Na przykład w sprawach dóbr kościelnych czy nieletnich. D. Jousse: Nouveau commen-taire sur l’Ordonnance civile du mois d’avril 1667. Vol. 1. Paris 1767, s. 11.
19 Ibidem, s. 20—21.
20 Jedynie władca mógł występować w procesie w imieniu prokuratorów w sądownictwie królewskim, zarówno jako powód, jak i pozwany. W przypadku sądownictwa senioralnego se-niorzy również mogli procesować się w imieniu prokuratorów fiskalnych (Procureurs Fiscaux) w sprawach dotyczących domeny, praw i dochodów zwykłych i ubocznych z ich ziemi, ale tylko w zakresie swojej właściwości, natomiast w postępowaniu przed sądami królewskimi seniorzy zobowiązani byli występować we własnym imieniu i musieli odebrać sprawę prokuratorom fi-skalnym. Ibidem, s. 18.
21 Nazywanych w tym postępowaniu stroną publiczną (parties publiques); D. Jousse: Nou-veau commentaire sur l’Ordonnance criminelle du mois d’août 1670. Paris 1763, s. xlviii.
22 Tytuł XXV, art. 19 Ordonnance criminelle du mois d’août 1670.
23 zasada ta miała jeszcze swoją genezę w ordonansie z 1535 r. (rozdz. II, art. 20);
D. Jousse: Nouveau commentaire sur l’Ordonnance criminelle du mois d’Août 1670, avec un abrégé de la justice criminelle. Paris 1763, s. xlix.
24 W celu zapobiegania złemu traktowaniu więźniów. Patrz: Tytuł XIII, art. XXXV Ordon-nance criminelle du mois d’août 1670.
oskarżenia mógł zostać rozszerzony po wydaniu tzw. orzeczenia o kompetencji w efekcie konkluzji Procureurs du Roi25; w sytuacji, gdy osoba pokrzywdzona rezygnowała z roszczeń cywilnych, postępowanie karne mogło toczyć się nieza-leżnie w imieniu prokuratora królewskiego lub fiskalnego26; prokuratorzy decy-dowali też o tym, których i ilu świadków należy przesłuchać w danej sprawie27. Momentem przełomowym dla konstrukcji instytucji prokuratora było przy-jęcie przez konstytuantę dekretu z 16—24 sierpnia 1790 r. o organizacji są-downictwa28, na mocy którego wprowadzono między innymi poważne zmiany w zakresie kompetencji i tytulatury funkcjonariuszy prokuratury (ministère pu-blic). Status quo ante uchylono na mocy art. 1 tytułu VIII, uznającego ich za urzędników pionu władzy wykonawczej przy trybunałach, i nadano im tytuł komisarzy królewskich (commisaires du roi). Niebawem jednak tytulatura ta uległa modyfikacji na rzecz komisarzy dyrektoriatu wykonawczego przy trybu-nałach (commisaires du directoire exécutif près les tribunaux)29, komisarzy na-rodowych (commissaires nationaux)30 oraz komisarzy rządowych (commissaires du gouvernement)31.
Na mocy ustawy z dnia 18 marca 1800 r. o organizacji sądownictwa Loi du 27 ventôse an VIII32 (art. 13, 24, 35 i 67) wprowadzono zasadę funkcjonowania komisarzy rządowych wraz z zastępcami (substituts) przy każdym trybunale pierwszej instancji, apelacyjnym i kryminalnym oraz przy sądzie kasacyjnym.
Natomiast na mocy art. 136 konstytucji z 18 maja 1804 r. (Le sénatus-consulte organique du 28 floréal an XII33) przywrócono dawne tytuły prokuratorów generalnych (dodając: „imperialnych”) najwyższym urzędnikom prokuratury funkcjonującym przy Sądzie kasacyjnym i Apelacyjnym oraz nadając tytuły prokuratorów imperialnych tym, którzy zostali ustanowieni przy trybunałach pierwszej instancji. Nazewnictwo to zostało zachowane w Code de procédure civil34, w którym dodatkowo zawarto wzmiankę na temat zastępców, nie
defi-25 Tytuł II, art. XVII.
26 Tytuł III, art. VIII.
27 Niemniej jednak sędzia mógł zażądać dodatkowych świadków. Por. Tytuł VI, art. I.
28 Décret sur l’organisation judiciaire du 16 et 24 août 1790. In: J.B. Duvergier: Collec-tion complète des Lois, Décrets, Ordonnances, Règlements, avis du Conseil-d’État. Vol. 1. Paris 1834, s. 310 i nast.
29 Art. 1 i 2 L’arrêté du Directoire du 2 germinal an V (22 mars 1797). In: J.B. Duvergier:
Collection complète… Vol. 9. Paris 1835, s. 329 i nast.
30 Art. 1 i 2 Décret du 20—22 octobre 1792. In: J.B. Duvergier: Collection complète…
Vol. 5. Paris 1834, s. 25.
31 Art. 1604 Code civil des Français. Bulletin des lois. 3e sér. Vol. 354, n° 3677.
32 Lois et décrets impériaux sur la nouvelle organisation de l’ordre judiciaire, suivis d’un appendice contenant la loi du 24 août 1790, celle du 27 ventôse an VIII [Texte imprimé].
Bibliothèque Nationale de france, f-39088.
33 Bulletin des lois, 4e sér. Vol. 1, n° 1; Moniteur du 30 floréal an XII.
34 M.in. w art. 84 i 713.
niując jednakże ich uprawnień, zakresu obowiązków ani wzajemnych relacji między prokuratorami generalnymi i imperialnymi a ich zastępcami.
Na mocy dekretu z 16—24 sierpnia 1790 r. nie wprowadzono radykalnych zmian w zakresie kompetencji prokuratora w sprawach cywilnych. Jednoznacz-nie potwierdzono, uznane już za zwyczajowe, „czuwaJednoznacz-nie nad przestrzegaJednoznacz-niem prawa” i „wykonywaniem wyroków” (art. 1 i 5 tytułu VIII). Prokuratora po-zbawiono przy tym prawa do wnoszenia powództwa, pozostawiając mu jedynie możliwość rekwizycji (art. 2). Niemniej jednak zasada ta uległa modyfikacji na mocy przepisów kodeksu Napoleona (art. 50, 52, 68, 114, 156—157, 165, 184, 191, 228, 491 i 1057), kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy z dn.
20 kwietnia 1810 r.35 — których katalog określony został przez kodeks cywilny i procedury cywilnej oraz rozszerzony przez ustawy późniejsze. ustawa z dn.
24 sierpnia 1790 r. określała przy tym sprawy, o których należało powiadomić prokuraturę w celu uzyskania konkluzji36.
W sprawach karnych zmiany te miały charakter o wiele bardziej radykal-ny. każda skarga kryminalna była skargą o charakterze publicznym37. Przede wszystkim jednak połączono z sobą funkcje oskarżyciela publicznego i strażni-ka prawa. za jeden z najistotniejszych obowiązków prokuratora uznano ściganie przestępstw, zarówno w kraju, jak i poza jego granicami38. Stworzono w tym celu system denuncjacji, w który obligatoryjnie zaangażowani byli urzędnicy publiczni, posiadający jakiekolwiek informacje o ewentualnym czynie przestęp-nym39. Dodatkowo, między innymi oficerowie policji i sędziowie pokoju zobo-wiązani zostali do przedsiębrania czynności wspomagających i ułatwiających działania prokuratorów, podlegając poleceniom służbowym tych ostatnich40. Jednakże zasadnicze wzmocnienie pozycji prokuratora w rezultacie porewo-lucyjnych regulacji prawnych polegało na stworzeniu jednolitego systemu wy-miaru sprawiedliwości i wzmocnieniu tym samym związków hierarchicznych między poszczególnymi funkcjonariuszami ministère public.
***
Na terytorium księstwa Warszawskiego kodeks Napoleona z 1804 r. wpro-wadzono na mocy ustawy konstytucyjnej z dn. 22 lipca 1807 r.41, co wywołało
35 Art. 46: w sprawach cywilnych prokuratura działa z urzędu w przypadkach określonych prawem.
36 Art. 3: dotyczyło to spraw sierot, nieletnich, ubezwłasnowolnionych, mężatek.
37 Ibidem, art. 1, 2 i 4 Code d’instruction criminelle. Bulletin des lois, 4e sér., Vol. 9, n° 214 bis.
38 Właściwy do ścigania przestępstw popełnionych poza granicami francji był m.in. proku-rator ostatniego miejsca zamieszkania oskarżonego; ibidem, art. 24.
39 Ibidem, art. 29—31.
40 Ibidem, art. 48—54.
41 Art. 69 (w wersji polskojęzycznej jest on, co prawda, oznaczony jako 49, niemniej jednak znajduje się po art. 68, a ponadto w wersji francuskojęzycznej, uznawanej za tekst autentyczny,
zresztą falę społecznego sprzeciwu42. Nawet sam f. łubieński w referacie zaty-tułowanym Niektóre myśli, rzucone dorywczo z powodu uwag, czy kodeks Wiel-kiego Napoleona może być odpowiednim dla naszego narodu zaznaczał, że „we francji […] każdy obowiązany jest stawić się przed sądem, oprócz niewielkich wyjątków ustanowionych dla rodziny cesarskiej i dla wielkich dygnitarzy”43, a „zmiana [stanowego charakteru sądownictwa na ziemiach polskich — przyp.
A.k., D.J.] mogłaby zdziałać więcej złego niż dobrego”, tym samym wyrażając pogląd odmienny od zawartej w art. 4 konstytucji księstwa zasady powszech-nej równości wobec prawa44. łubieńskiego cechowała jednak chwalebna cnota
— lojalność45, tak wobec panującego, jak i, w konsekwencji tego, wobec prawa;
zatem nie zważając na własne wątpliwości, przedsięwziął prace przygotowaw-cze, mające na celu kompleksową recepcję francuskiego prawa materialnego i procedury, a tym samym także modelu instytucji prokuratora.
Sama ustawa konstytucyjna zawierała jedynie wzmianki o udziale proku-ratora przed sądem, uznając go z pewnością za „pierwiastek konieczny, organ niezbędny w rozkładzie sądownictwa i prawodawstwa francuskiego”46. Brako-wało jednakże zasad dotyczących jego powołania czy kompetencji. W tytule IX, poświęconym „porządkowi sądowemu”, o „prokuratorze królewskim” wspo-mniano wyłącznie w art. 76, który upoważniał go do wnioskowania w Sądzie Apelacyjnym o pozbawienie urzędu sędziego trybunału cywilnego pierwszej instancji lub sądu kryminalnego, w przypadku uznania go winnym popełnienia przestępstwa związanego z pełnioną przez niego funkcją (prévarication dans l’exercice de ses fonctions)47.
Wymieniony w konstytucji francuski kodeks cywilny z 1804 r. wszedł w ży-cie na ziemiach polskich z dn. 1 maja 1808 r., na mocy art. 1 dekretu królewskiego
widnieje art. 69, cyfrę „4” więc można uznać za błąd drukarski). „Dziennik Praw” księstwa Warszawskiego [dalej: DPkW], T. 1, s. XXXVI—XXXVII.
42 „Jakkolwiek doskonałem jest prawem kodeks cywilny francuski, nazwisko Napoleona wówczas noszący, nikt temu zaprzeczyć nie może, iż zbyt skwapliwe i bezwarunkowe zaprowa-dzenie tego prawa do kraju stało się przyczyną niezliczonych strat i cierpień dla mieszkańców […]”. f. Skarbek: Dzieje Księstwa Warszawskiego. T. 2. Warszawa 1897, s. 77.
43 Przekład za: H. konic: Nowy przyczynek do dziejów Kodeksu Napoleona w Polsce.
„gazeta Sądowa Warszawska” [Warszawa] 1903, s. 210.
44 Ibidem, s. 211. Podkreślić należy jednak, że referat powstał z pewnością przed 22 lipca 1807 r., tj. przed promulgacją ustawy konstytucyjnej i przed objęciem przez łubieńskiego
44 Ibidem, s. 211. Podkreślić należy jednak, że referat powstał z pewnością przed 22 lipca 1807 r., tj. przed promulgacją ustawy konstytucyjnej i przed objęciem przez łubieńskiego