Życie religijne parafii

W ybuch I w ojny światowej w 1914 roku spow odow ał pow ażne ograniczenie pracy duchow ieństw a parafialnego na Górnym Śląsku, które sprowadziło się tylko do ścisłych usług duszpasterskich. Podstaw ow ą bazą źródłow ą dla opracow ania tego problem u są wizytacje dziekańskie, ogłoszenia parafialne, księgi m etrykalne i m ateriały archiwalne. (Zob. Aneks nr 1). Ze znalezionych źródeł wynika, że w czasie w ojny ograniczona została kontrola dotychczasow ego stanu duszpasterstwa, a nieraz z pow odu braku papieru te relacje stały się skąpe i lakoniczne192.

Lata I w ojny światowej dla diecezji w rocław skiej, a tym sam ym dla parafii Krzyżowice były latami w strząsów i przemian. W iosną 1914 roku zm arł ks. kard. Jerzy Kopp, a jesien ią tego roku odbyła się intronizacja nowego biskupa A dolfa B ertram a. Tuż po wybuchu w ojny w urzędow ych „Rozporządzeniach Biskupa w rocław skiego” ukazała się odezwa, aby w zm ocnić wojsko niemieckie ochotniczym pielęgniarstw em i służbą sanitarną193. N a wiosnę

1915 roku w ydano okólnik z zarządzeniem kapłanów. Biskup ordynariusz rozszerzył jurysdykcję, dając na czas w ojny m ożliwości udzielenia dyspens od zapowiedzi przy zaw arciu m ałżeństw . Księża otrzymali m ożliw ości też binacji czyli pozw olenie na odpraw ienie drugiej mszy w niedziele i święta. Bez specjalnej zgody biskupa m ożna było odpraw iać msze na polu, poza kościołem. Kapłani zaciągnięci do w ojska byli zwolnieni od m odlitw y brew iarzow ej - z zam ianą na m odlitw ę różańcową. Czas wojny zw alniał od nakazow ych postów i abstynencji. Z braku rąk do pracy m ożna było pracow ać w niedzielę i święta. N a czas wojny tym zarządzeniem zostały w strzym ane w iększe rem onty i roboty budow lane w kościołach diecezji194.

C harakteryzow any okres jest czasem, w którym rozpoczął się wielki ruch odnowy eucharystycznej w kościele uwieńczony dokum entam i papieskim i Piusa X „O częstej kom unii św .” (1905) i dokum entem „O wieku dzieci przystępujących do I kom unii św .” (1 9 1 0 )195.

O głoszenie dogm atu o Niepokalanym Poczęciu N M P (1854) spowodow ało w kościele nowy ożyw czy prąd w kulcie maryjnym. Papież Leon X III encyklikę „Rerum N ovarum ” spow odow ał w zrost zainteresow ania kościoła kw estią społeczną, co w duszpasterstw ie uwidoczniło się zakładaniem bractw i stowarzyszeń społecznych196. Te elem enty składają się

192 Fr. Maroń, Stulecie dek. Mysłowickiego ŚSHT T III (1970), s. 271.

193 Verordnungen Furstbischóflichen General Vicariat - Amtes, Breslau 1914 Nr 26 i 27.

194 Tamże, Nr 28 i Nr 29.

195 J. Myszor, Życie religijno-moralne w dek. Pszczyńskim w końcu XIX i na początku XX wieku, SSHT, T.XI, s. 265.

196 Tamże, s. 265.

na obraz duszpasterstw a w początku XX wieku w dekanacie żorskim, a tym sam ych w parafii Krzyżowice.

Bardzo skrom ne są zapiski archiwalne z tych kilku lat odnośnie życia religijnego parafii, znajdujące się w kościelnej statystyce, sporządzonej na specjalnym druku na czas 1913-1920 roku. M ów ią one o udziale wiernych we M szy św., o życiu sakram entalnym , o ilości rozdanych Kom unii św., życiu brackim i zw iązkow ym 197.

Zapiski parafialne z XIX wieku w parafiach w iejskich rzadko notują ilość rozdanych kom unii św. Pojaw ienie się danych statystycznych o tym tłum aczym y w ejściem w życie papieskiego dokum entu o częstej komunii św. w iernych198.

Liczba rozdanych komunii św. w okresie wielkanocnym, w ciągu roku oraz przystępujących do I komunii św. dzieci w latach 1913-1920 w parafii Krzyżowice

R O K DOROŚLI DZIECI

CZAS WIELKANOCNY

PRZEZ CAŁY R O K - RAZEM

I KOMUNIA ŚW.

RAZEM

CHŁOPCY DZIEWCZĘTA

1913 1200 7390 - -

-1915 1200 10682 - -

-1917 1200 11595 60 27 33

1918 1200 13133 49 24 25

1919 1200 11356 65 31 34

1920 1200 10733 49 26 23

Źródło: Kirchliche statistik des Deutschen Reiches Bundesstadt Preussen /1913-1920/ AAP Krzyżowice /skoroszyt/ s.1-6. Przykład realizacji kościelnych zarządzeń.

Prężność życia parafialnego zwykle wyraża się w życiu brackim i związkow ym . Działalność bractw i stowarzyszeń o zabarwieniu społecznym obrazuje jakie były potrzeby aktyw ności członków w spólnoty parafialnej. Istniały w tedy zw iązki typu pobożnościow ego /III zakon, Żyw y Różaniec itp./. Te zaspokajały potrzeby doskonalenia w ew nętrznego. Po kulturkam pfie nastąpił rozwój bractw i stow arzyszeń uaktyw niających religijne potrzeby poszczególnych grup wiernych w parafii. Dzieci i m łodzież m iały do w yboru dzieło D ziecięctw a Pana Jezusa. Panny i m łodzieńcy - Sodalicja. M atki - Stow arzyszenie M atek Chrześcijańskich. Całe rodziny - Bractwo N ajśw iętszego Serca Pana Jezusa, które w K rzyżow icach pow stało ju ż w 1884 roku, czyli w kilka lat po urzędow ym zatw ierdzeniu

197 Kirchliche Statistik des Deutschen Reiches Bundesstadt Prenssen /1913-1920/ AAP Krzyżowice /skoroszyt/.

198 J. Myszor, Życie... dz. cyt., s. 270.

przez Rzym kultu Najśw. Serca Pana Jezusa w Kościele ( 1 8 6 5 ) Stow arzyszeniem uaktyw niającym rów nież religijnej potrzebie w iernych był III zakon franciszkański.

Z om aw ianych lat zachowała się w archiw um parafialnym w Krzyżow icach statystyka z 1920 roku, z charakterystycznym podziałem tych bractw i zw iązków kościelnych na w spólnoty żeńskie, mieszane i wspólnoty m isyjne, z podaniem ilości członków.

Bractwa i stowarzyszenia w parafii Krzyżowice w 1920 roku

Rodzaj w spólnoty Nazw a Liczba członków

Źródło: Kirchliche statistik des Deutschen Reiches Bundesstadt Preussen /1913-1920/ AAP Krzyżowice /skoroszyt/ s . l -6

Trudno jest na podstawie statystyki z jed neg o roku określić działalność i w pływ bractw oraz stow arzyszeń na życie m oralne w iernych w parafii K rzyżowice. W zam ieszczonej niżej statystyce liczebnej parafian i niekatolików oraz ksiąg m etrykalnych chrztów , m ałżeństw i zmarłych nie trudno jest zobaczyć problem y m oralne parafii.

Statystyka duszpasterska parafii Krzyżowice z lat 1912-1920

1920 1856 480 72 24 26

Źródło: Kirchliche statistik des Deutschen Reiches Bundesstadt Preussen /1913 -1920/ AAP Krzyżowice /skoroszyt/ s.1-6

Z w yjątkiem „Gazety Robotniczej” wszystkie gazety polskie w om aw ianym okresie, w m otyw acji wielu zagadnień sięgały do argum entów religijnych i opow iadały się za wpływ em duchow ieństw a w wielu dziedzinach życia publicznego. W tym sensie można m ówić o ich klerykalizacji200. Po latach, o tym okresie napisze Jan Kowalczyk, że odrodzenie narodow e na Górnym Śląsku wyszło od rodzim ej inteligencji i m ieszkańców śląskich w si201.

Szykany wobec organizacji narodow ych i ograniczanie przez policję niem iecką sw obody ich zebrań zm uszały górnośląskich działaczy do przenoszenia się na teren G alicji.202 Pielgrzym ow ano w tedy do Alwerni, Kalwarii Zebrzydow skiej, O św ięcim ia i K rakow a.203 W

„K siędze pam iątkow ej” osób zwiedzających teren O.O. Paulinów w Krakowie na Skałce w latach 1896-1914, są wpisani pielgrzym i z Boryni i K rzyżowic. Chociaż bracia Jan i Tom asz K ow alczykow ie m ieszkali w Katowicach bardzo żywe były ich kontakty z parafią w K rzyżow icach204.

Ten sposób działania braci Kow alczyków był bardzo bezpieczny i skuteczny. W arto tu jed n ak w spom nieć o szykanach i przeszkodach jakie ich spotykały ze strony proboszczów krzyżow ickich: Ks. Hermana Fuchsa, Ks. M aksym iliana R iegera i Ks. Konstantego Kubitzy.

W dzień w yborów na posła Jana Kowalczyka, w niedzielę z am bony Ks. Fuchs zaapelow ał do parafian aby nie głosowali na redaktora Kowalczyka, bo jeg o brat W aw rzyn „padł” jak pies pod płotem 205.

Za czasów ks. prob. M aksymiliana Riegera wielkie oparcie w jego osobie m iała działalność istniejącego „Kriegervereinu” w K rzyżowicach.

Ks. prob. K onstanty Kubitza zaś przeszedł do historii jak o hakatysta. K iedy podczas I w ojny światow ej bp A do lf B ertram um ożliw ił odpraw ianie dwóch M szy św. w kościołach diecezji, ks. K onstanty Kubitza zaczął odpraw iać w K rzyżow icach drugą M szę św. co niedzielę po niem iecku z kazaniem w języku niem ieckim 206.

200 M. Pater, Ruch polski Historia Śląska T. III (1850-1918) cz.2 s. 326.

201 J. Kowalczyk, Odrodzenie Górnego Śląska. Katowice 1932, s. 3.

202 M. Pater, Ruch polski... dz. cyt., s. 339.

203 J. Kwiatek, Związki... dz. cyt., s. 142.

204 Tamże, s. 88.

205 Por. J. Glensk, Czarna księga prasy śląskiej, Opole 2006, s. 342.

Złośliwość ks. prob. Fuchsa była wynikiem manipulacji prawdą. Wawrzyn Kowalczyk, brat Jana zmarł nagle i nie zdążył przyjąć sakramentów przed śmiercią, bo śmierć była spowodowana chorobą wywołaną pokąsaniem go przez wściekłego psa.

206 Por. AA A Katowice, Akta personalne Ks. K. Kubitzy.

Franciszek Serafin pisząc o przem ianach społecznych i politycznych w Pszczyńskim na początku X X wieku rozpoczyna, że w dziejach każdego państwa, czy regionu są okresy, w których „koło historii” toczy się jakby w zw olnionym tem pie oraz takie, kiedy bieg zdarzeń m a niezw ykły szybki wymiar. Znawca tych problem ów w Pszczyńskiem stwierdza, że w latach od I w ojny światowej do Zjednoczenia Górnego Śląska z P o lsk ą w 1922 roku, stało się tak, bo zaszły w ielkie zm iany społeczno-polityczne. Zjawiskiem , które zdom inowało życie społeczne i polityczne, był pojawiający się 20 lat wcześniej nowy nurt polityczny - ruch narodow odem okratyczny, który wyrósł na ziem i pszczyńskiej i skupiał działaczy w yw odzących się z tego regionu, którymi byli przede wszystkim w zm iankow ani W ojciech K orfanty z Siem ianow ic i Jan Kowalczyk z K rzyżow ic207.

Wszystkie niemal skargi kierowane do Kurii z powodu jego wrogiego nastawienia do Polaków zaczynają się od wspomnień, że zaczął w czasie I wojny światowej odprawiać msze św. po niemiecku i to trwało do 1938 roku.

W Krzyżowicach było wtedy 0,5% katolików Niemców.

207 Fr. Serafin, Stosunki polityczne, społeczne i ruch narodowy w Pszczyńskiem w latach 1918-1922, Katowice 1993, s.7.