Mieszkańcy Krzyżowic w okresie realnego socjalizmu

Jedną z wielu gałęzi rozwoju gospodarczego Górnego Śląska w latach 50-tych była budowa Rybnickiego Okręgu Węglowego. Po badaniach geologicznych w rejonie miast Rybnika, Wodzisławia, Żor i Jastrzębia w 1957 roku opracowano koncepcję rozwoju górnictwa w ROW w 1957 roku. W 1961 roku uchwałą Rady Ministrów z dnia 1 III 1961 roku zabezpieczono prawidłowy i kompleksowy rozwój ROW na lata 1961-1965. Spośród 360 wykonanych otworów wiertniczych część z nich była na terenie parafii krzyżowickiej w Boryni, Osinach i w Pniówku749.

Rozbudowie przemysłu towarzyszył szybki rozwój liczby ludności i zmiany administracyjne. Powiat rybnicki został 1 X 1954 roku podzielony na rybnicki i wodzisławski. Miasto Żory z Osinami i Borynią zostało w powiecie rybnickim750.

Borynia z Szeroką stanowiła Gromadę z siedzibą w Boryni. Krzyżowice z Warszowicami tworzyły Gromadę Warszowice. W 1955 roku na podstawie wierceń badawczych opracowany zostaje podział wstępny złoża węgla do budujących się kopalń

„Jastrzębie”, „Moszczenica” i „Zofiówka”. Początek budowy kopalni „Jastrzębie” nastąpi w 1956 roku. Od 1957 roku do 1965 budowano kopalnię „Moszczenica”. W 1961 roku rozpoczęto budowę kopali „Jastrzębie” którą połączono z kopalnią ,Moszczenica”

1.01.1963roku751.

W 1962 roku przystąpiono do realizacji projektu budowy kopalni „ B o r y n i a ” . Po niwelacji terenu, budowie niezbędnych dróg dojazdowych i uzbrojenia terenu przystąpiono do budowy, w której brało udział 15 przedsiębiorstw. Kopalnia została przekazana do eksploatacji 4 XII 1971 roku. W 1972 roku kopalnia zatrudniała 4138 pracowników a w 1978 roku było aż 5353 zatrudnionych752.

Wraz z budową kopalni „Borynia” 10.09.1962 utworzono obszar górniczy

„Krzyżowice” o powierzchni 21 362 800m2 i rozpoczęto budowę kopalni „Pniówek”, która trwała do 15.11.1974 roku. Uruchomienie kopalni nastąpiło 4.12.1974 roku. Po wizycie na kopalni „Pniówek” I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka przemianowaną ją na „XXX-lecia PRL”753. Rozpoczęta budowa kopalni „Pniówek” była wtedy 7-mą z kolei a zarazem

749 B. Cimała, J. Delowicz, P. Porwoł, Żory, Zarys dziejów, Wypisy, Żory 1994, s. 217.

750 Tamże, s. 218.

751 AAUM Jastrzębie Zdrój, „Studium wartości kulturowych i krajobrazowych miasta Jastrzębie”, Jastrzębie 1993, s.29.

752 AA Kop. ,3oryn ia” w Jastrzębiu Zdroju, „Dzieje KWK Borynia”, s. 1-2.

753 AA Kop. „Pniówek” w Pawłowicach, Calendarium kopalni, s. 1.

największą i najnowocześniejszą kopalnią budowaną w okresie PRL na terenie ROW oraz pierwszą nowobudowaną kopalnią w powiecie pszczyńskim754.

W sąsiedztwie Krzyżowic 9 lat wcześniej samodzielność wydobywczą uzyskały kopalnie „Moszczenica” i „Jastrzębie”755. Wraz z rozwojem ROW rozpoczęła się rozbudowa Żor. W 1970 roku powstał żorski „FADOM” - Fabryka Domów. Wytwarzała elementy wielopłytowe do budownictwa mieszkaniowego Żor, Jastrzębie, Wodzisławia, Rybnika, Mikołowa i Tychów. Dzięki budowie trasy E-16 prowadzącej z Gdyni i Gdańska oraz z Warszawy do Cieszyna Żory uzyskały dwupasmową drogę szybkiego ruchu. W 1975 roku przy zmianach w podziale administracyjnym Polski do miasta Żory przyłączono Suszec i sołectwo Rój. Było to spowodowane budową 2 kopalń: „ZMP” w Roju i kopalni „Krupiński”

w Suszcu w 1982 roku756.

Z haseł ówczesnej propagandy partyjnej wszyscy wtedy mogli się dowiedzieć o dobrodziejstwach dla Śląska w wybudowaniu kopalń „Borynia” i „XXX-lecia PRL”.

Tymczasem dla mieszkańców Krzyżowic i parafii krzyżowickiej kopalnie stały się zagrożeniem757. O tym świadczył przyrost naturalny sołectwa Krzyżowice, który zmalał niemal do zera758. Próbowano najpierw tłumaczyć tę sytuację możliwością znalezienia przez młode małżeństwa mieszkania w budujących się osiedlach górniczych w sąsiedztwie parafii krzyżowickiej. Wszystko to jednak należy przypisać nieudolnej polityce gospodarczej rządów komunistycznych.

Rządy komunistyczne w latach 1956-1980 w Polsce tym się charakteryzowały, że wbrew prawu doprowadzały do ubezwłasnowolnienia samorządów a ich działalność wyrażała się w jego funkcjach w działaniach pozornych. Ideologizacja życia społecznego i gospodarczego była widoczna we wszystkich jego dziedzinach. Na czele wszystkich organizacji społecznych i gospodarczych także w Krzyżowicach stali prawie zawsze

754 Tamże, Akt erekcyjny budowy kopalni węgla kamiennego „Pniówek” , Pawłowice 12 V I I 197lr.

755 AA UM Jastrzębie Zdrój, dz. cyt., s. 29.

756 B. Cimała, J. Delowicz, P. Porwoł, dz. cyt., s. 223-225.

757 AA G Pawłowice. Protokoły z posiedzeń sesji, Protokół 20 IX 1979, s. 4. W zamieszczonym sprawozdaniu znajduje się informacja, że w Krzyżowicach wskutek wydobycia węgla przez kopalnię „XXX-lecia PRL”

rolnictwo zostało w 2 3 ,3 % zniszczone.

758 Świadczy o tym liczba dzieci w Krzyżowicach w latach 1964-1972. W Krzyżowicach w tym czasie w szkole uczyły się tylko klasy I-IV, bo od 1973-1980 w Pawłowicach stworzono Szkolę Podstawową zbiorczą, gdzie dzieci dowożono.

Rok 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972

Liczba uczniów

134 130 133 137 138 146 137 133 121

Ilość klas

8 8 8 8 8 8 8 8 8

Źródło: Z. Gawłowska, Z dziejów szkolnictwa w Krzyżowicach, Krzyżowice 2004, s. 22.

członkowie PZPR759. Szczególną formą mobilizacji wtedy była akcja czynów społecznych, która miała w zamierzeniu niwelować braki funduszy na inwestycje w sferze komunalnej760.

Ten okres rządów komunistycznych z czynami społecznymi w dziejach Krzyżowic pozostał chlubą dla miejscowości po dzień dzisiejszy.

W 1961 roku wybudowano w Krzyżowicach w czynie społecznym agronomówkę761.

Był to Dom spotkań dla rolników wspierający działalność społeczną związaną z upowszednieniem wiedzy rolniczej. Od roku 1962-1964 trwała budowa w czynie społecznym nowej szkoły „tysiąclatki”. Uroczyste jej otwarcie nastąpiło 30 VIII 1964 roku. 50% kosztów budowy pochodziło ze składek społeczeństwa762. Obok szkoły w czynie społecznym w latach 1968-1973 zbudowano Dom Nauczyciela763. Aktywność mieszkańców Krzyżowic w pracach była wielokrotnie doceniana. Urzędowo uczyniono to na sesji Prezydium GRN w Warszowicach w dniu 15 XII 1964 roku, kiedy pod adresem mieszkańców Warszowic czyniono uwagi, że buduje Remizę Strażacką wyłącznie za pieniądze państwowe i to jeszcze ślamazarnie764. Dopełnieniem społecznych akcji w Krzyżowicach była budowa Domu Ludowego w latach 1984-1988. Na uwagę zasługuje zapis w kronice OSP w Krzyżowicach w dniu otwarcia Domu Ludowego (26 VI 1988r.) „iż był to radosny dzień dla mieszkańców Krzyżowic, bo nie brakowało w ich życiu wtedy kłopotów i problemów. W tym czasie fatalne było zaopatrzenie wsi w żywność. Chleb znikał już wtedy w sklepie przed godz. 9.00 i brakowało połączeń autobusowych z Krzyżowicami”765.

Źródła historyczne pozostałe po działalności sołectwa Krzyżowice, po roku 1954 nie pozwalają dokładnie odtworzyć warunków panujących w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Są to protokoły, sprawozdania pisane do zarządów powiatowych, powielające sztampowe określenia z języka ówczesnej propagandy. Krzyżowice w latach 1954-1972 należały do Gromadzkiej Rady Narodowej w Warszowicach. Do Gromadzkiej Rady Narodowej wybierano 15 radnych. Z Krzyżowic było 6 radnych a z Warszowic 9-ciu.

W 1954 roku radnymi byli: Władysław Zatorski, Stefania Śmiłowska, Elżbieta Pisarek, Władysław Sawicki, Ludwik Herman, Marta Czylok i Marian Pater766.

759 Komitet Gromadzki PZPR w Krzyżowicach powstał w 1948 roku. Liczył 12-15 członków. Sekretarzem GK PZPR byli w latach 1948-1953 P.F., 1954-1975 M.P., 1975-1980 J.K.

Por. APK Katowice PZPR sygn. 239 /LXXII/III; s. 1-64.

A.S.P. Krzyżowice, POP Krzyżowice. Protokoły zebrań PZPR 1975-1979, s. 1-91.

760 R. Kaczmarek, Stagnacja i poszukiwanie nowej wizji miasta 1956-1970. Tychy, dz. cyt., s. 94-98.

761 AP Pszczyna GRN Warszowice 7, s. 40 . 762 Z. Gawłowska, dz. cyt., s. 13.

763 Tamże, s. 14.

764 AP Pszczyna GRN Warszowice 9, s. 61.

765 Kronika Straży Pożarnej w Krzyżowicach - 26 VI 1988 /Brak paginacji/.

766 AP Pszczyna GRN Warszowice 3, s. 14.

Zmiany w gminie po roku 1956 nie wniosły nic nowego. Nie spotykamy śladów walki politycznej. W wyborach 1957 roku radnymi zostali: Marian Pater, Alojzy Klejnot, Alojzy Nieradzik, Władysław Hanslik, Władysław Sawicki, Ludwik Winkler i Alfons Pawletko.

Czworo z tych radnych była członkami PZPR a trzech było bezpartyjnych.767

Sołtysem po roku 1954 był Paweł Fizia. W następnych kadencjach na przemian sołtysami byli Leon Weisman i Paweł Fizia. Od 1972 roku, kiedy Krzyżowice przynależą do gminy Pawłowice sołtysem zostaje Rudolf Kukla768.

Radnymi w nowej gminie byli: Józef Kamiński, Bronisław Faruga, Czesław Pawliczek, Franciszek Zbaniuszek, Józef Twardzik, Eugeniusz Filipowski, Alojzy Ziebura, Zygmunt Górka i Franciszek Stachowicz z małymi przetasowaniami podczas kolejnych wyborów. W zapisach wspomnianych protokołów wymienia się nazwiska sołtysów: 1980 - Franciszek Stachowicz, 1985 - Józef Twardzik, 1986 - Rudolf Kukla i 1989 - Jan Małek.

Powstanie nowych kopalń na Górnym Śląsku wszędzie doprowadzało do pozytywnych przemian gospodarczo - społecznych. Kiedy w Pszczyńskim powstała kopalnia

„Piast” i „Ziemowit” to w infrastrukturze sąsiadujących miejscowości pobudowano nowe ośrodki zdrowia, ożywiła się gospodarka i ubogaciło się życie społeczno - kulturalne769.

Inaczej było w Krzyżowicach. Powstała w Krzyżowicach 27 III 1956 roku Izba Porodowa770. Została zlikwidowana bez powiadomienia gminy Pawłowice w 1974 roku, tuż po rozruchu kopalni „Pniówek”771.

Na „otarcie łez” mieszkańcom Krzyżowic obiecano budowę pawilonu handlowego

„Anatol”. W budynku starego przedszkola otwarto ośrodek harcerski i siedzibę ZSMW (Związek Socjalistycznej Młodzieży Wiejskiej), który wkrótce został zdewastowany z powodu braku zainteresowania klubem. W tym samym czasie nastąpiła zmiana granic gminy Pawłowice w związku z włączeniem nowej kopalni „XXX-lecia PRL” do miasta Jastrzębie.

Za teren z sołectwa Krzyżowice zabrany pod budowę kopalni „Pniówek” wtedy przyłączono do sołectwa Krzyżowice 31,5 ha gruntów z Pniówka772. Po zanieczyszczeniu wody w studniach z powodu szkód górniczych dopiero w 1978 roku w Krzyżowicach założono wodociąg. Po wycięciu starodrzewia na drodze z Krzyżowic do Warszowic w 1963 roku remontu jej dokonano dopiero w 1978 roku kładąc nawierzchnię asfaltową bez specjalnego utwardzenia na ścięte pnie drzew, które dziś można tam odszukać po zagłębieniach na jezdni.

767 Tamże, GRN Warszowice 28, s. 9.

768 AAG. Pawłowice, Protokoły 1973-1980 - 1 4 II 1973.

769 Por. Lędziny, dz. cyt., s. 410-414.

770 AP Pszczyna GRN Warszowice 3, s. 40.

771 AAG. Pawłowice. Protokoły z sesji 1973-1974, s. 5.

772 AAG. Pawłowice, Uchwały GRN - 2 6 1 1977.

Plany inwestycyjne kopalni „XXX-lecia PRL” spowodowały, że w 1981 roku nie zarybiono 5 ha stawu „Kościelniok” w Krzyżowicach. Tłumaczono to radnym z Krzyżowic, że było to spowodowane zbyt wielkimi zasoleniem wody przy eksploatacji węgla z kopalń.

Okazało się później, że było to działanie celowe zmierzające do tego, aby staw przeznaczyć pod zwałowisko skały płonnej.

Radni gminy Pawłowice z powodu ogromnej dewastacji Krzyżowic przez szkody górnicze i zaniedbania kopalni, odrzucili projekt kopalni „XXX-lecia PRL” aby

„Kościelniok” stał się miejscem pod zwałowisko kopalniane773.

W 1982 roku trwający stan wojenny stał się okazją aby spacyfikować buntujących się rolników z Krzyżowic z powodu zabranych terenów rolniczych pod zwałowisko kopalni.

Jednocześnie udekorowano 2 radnych krzyżowickich P.C. i T.K. złotymi krzyżami zasługi dla rozwoju województwa katowickiego. W tym samym roku po 8 latach od likwidacji Izby Porodowej w pomieszczeniach po niej niezagospodarowanych przez nikogo stworzono Dom Starców. Dla dalszego uspokajania mieszkańców Krzyżowic w gminie Pawłowice podjęto uchwałę o budowie w czynie społecznym remizy - świetlicy. Z analizy dokumentacji gminnej wynika, że Krzyżowice były jedynym sołectwem w okolicy, w którym nie było wówczas boiska, świetlicy i punktu bibliotecznego. Zniszczenie więc środowiska naturalnego doprowadziło do zaniku życia kulturalnego i niepokoju społecznego we wsi. Te bolesne przemiany związane z budową kopalni na terenie Krzyżowic wcześniej odczuli radni gromady w Warszowicach, bo już w 1968 roku podjęli uchwałę, aby ochronić mieszkańców okolicy przed chuligaństwem i założono Terenowy Oddział ORMO (Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej)774.

Wielkim autorytetem moralnym dla mieszkańców Krzyżowic był proboszcz ks.

Franciszek Kuboszek. Od 1964 roku nieustannie były naciski przez KG PZPR Krzyżowice czy radnych gromady Warszowice i gminy Pawłowice, aby starą szkołę - szkołę katolicką z 1819 roku zamienić na klub Rolnika i świetlice. Nie przyłożył do tego ręki żaden z radnych mieszkańców Krzyżowic. Szkołę, o którą ks. Kuboszek wielokrotnie ubiegał się o zwrot u władz państwowych, bez wiedzy Gminy Pawłowice sprzedano w 1976 roku osobie prywatnej775. Stało się to zaraz po śmierci ks. Franciszka Kuboszka. Bezsilność mieszkańców wobec reżimu komunistycznego była widoczna w społecznej apatii. W 1976 roku nie odbyło się w Krzyżowicach żadne zebranie sołeckie776.

773 Tamże, Uchwała GRN - 2 4 IX 1981.

174 AP Pszczyna GRN Warszowice 38, s. 16.

775 Z. Orlik, Gmina Pawłowice /Szkice dziejów/, Kraków 2001, s. 160.

776 Por. AA G. Pawłowice, Protokoły Rady Sołeckiej Krzyżowice 1973-1980.

Dewastacja środowiska naturalnego jednak nie ustała, bo w 1985 roku powstał plan kopalni „XXX-lecia PRL” budowy II etapu zwałowiska zwanego dalej „Kościelniok”. Tym razem dla wyciszenia buntujących się mieszkańców Krzyżowic stworzono punkt apteczny przy Ośrodku Zdrowia i filię biblioteki gminnej. Rok później powstał chór KGW - zespół

„Harmonia”, który został dotowany z funduszów gminnych777.

777 AAG. Pawłowice, Uchwała GRN 13 I i 21 1 1988r.

3. Życie Kościoła parafialnego w okresie dalszego rozwoju systemu