ZygmuntKruczek*
* Instytut Turystyki AWF, Kraków, al. Jana Pawła II 78
1 Historię i stan obecny edukacji kadr dla turystyki w krakowskiej AWF zawarto w dwóch wydawnictwach jubileuszowych: 10 lat WydziałuTurystyki i Rekreacji Akademii Wychowa
nia FizycznegowKrakowie, [red. Z. Kruczek]. Wydawnictwo Monograficzne nr 27, AWF Kra ków 1986 oraz 25lat kierunku turystykai rekreacja. Cele i treści akademickiego kształcenia w dziedzinie turystyki i rekreacji. Zeszyty Naukowe nr 81, AWF, Kraków 2001.
Założenia badawcze, opis badanej populacji
Krakowska AWF prowadziod 25lat kształcenie kadr dla turystyki na sa modzielnym kierunku studiów „turystyka i rekreacja”*1. Wokresie tym mury
uczelni opuściło około 2500 absolwentów z tytułem magistra turystyki.Ich losy
zawodowe, awanse i niepowodzenia, a także ocena przydatności studiów do
wykonywanej pracy i proces dalszego doskonalenia sąprzedmiotem artykułu opartego na wynikachbadań.
Badania zostały przeprowadzonew 1997 r. z wykorzystaniem specjalnie opracowanej ankiety, rozesłanej do 400absolwentów wybranych przez kompu
terowygenerator liczblosowych z 2000 wszystkichosób, które ukończyły studia
w AWFw Krakowie do 1977 r. z tytułem magistra turystyki, Wsumie osiągnię
tozwrot 111 prawidłowo wypełnionych ankiet. Stanowi to 27,5% zwrotów.Wwy
padku ankiety pocztowej wskaźnik ten jest satysfakcjonujący.
Rycina1. przedstawia zawodowy start naszychabsolwentów.Zdecydowana
większość z nich (prawie 60%) rozpoczęła swojąkarierę zawodową w ostatnich
latach tj. 1995—97 r. Jedna czwarta badanych rozpoczęła pracę przed 1990 r.
W badanej zbiorowości proporcje między mężczyznami a kobietami były
wyrównane, z niewielka przewagą kobiet (52,4%). Pod względem wieku naj
wyższy udział mieli respondenciw przedziale 24-26 lat (38,1%), dobrze repre
zentowany jest przedział wiekowy ponad 36 lat (prawie 15% badanych) oraz
przedziały do24 lat(14,6%) i 27-28 lat(16%). Ilustracjęgraficznąomawianego
Ryc. 1.Rok rozpoczęcia pracy zawodowej przez absolwentów
źródło: badania własne
ponad 36 lat 15%
Ryc. 2. Struktura respondentów wg wieku
źródło: badania własne
Wielu respondentów (41.8%) zdążyło już założyć rodziny, ale przeważają
osoby stanuwolnego. Ciekawie przedstawia się struktura miejsc pracy absol
wentów.
Jedna czwartabadanych absolwentów pracuje wbiurach podróży. Często
trafiająoni do szkół (17.9%),mimo, że nie sąprzygotowanido zawodów pedago
gicznych. Zatrudnieniew szkolnictwie dotyczy szczególnie absolwentówspecja lizacji „rekreacja ruchowa”. Na wysokiej pozycji znajduje się zatrudnienie w przedsiębiorstwach handlowych (około 13% badanych) czy innych
przedsię-Ryc. 3. Miejsce pracy respondentów
źródło: badania własne
biorstwniezwiązanych z turystyką.Świadczy to oznacznejmobilnościnaszych
absolwentóww zakresieprzedsiębiorczości, w nowej sytuacji rynkowej lub o bra
ku możliwości zatrudnienia zgodnie z kierunkiem ukończonych studiów. Za
trudnienie w hotelach jestrelatywnieniewielkie (niecałe 5%).
Pod względem stażu pracy mamy wśródrespondentówdoczynienia z prze
wagąpracownikówo najkrótszymstażu pracy- tj do 1 roku(prawie 35%) oraz
od1 do 2 lat (25,5%). Stosunkowo znaczny jest teżodsetek osób z najdłuższym
(ponad 10 lat) stażem pracy (16% badanych).Najwięcej absolwentów AWF zna
lazło zatrudnieniewKrakowie (45%), poza Krakowem pracuje 51% badanych
respondentów, 4%w ogóle nie pracuje. ponad 10 lat
16% od 9 do 10 lat
25%
Ryc.4. Staż pracy badanych absolwentów
Wyniki badań nad losami zawodowymi i społecznymi absolwentów studiów turystycznych
a. Zatrudnienie w turystyce i poza turystyką
Wśród badanychosóbzdecydowana większość (84%) podjęła pracęzawodo
wą. Niewielka jestliczba osób w ogóle niepracujących (11%)lubchwilowo
nieza-trudnionych.Jednakżetylko jedna trzecia badanych twierdzi, że ich pracazwią
zana jest z turystyką, 52% pracuje poza turystyką.
chwilowo nie pracują me pracują so/ pracują zawodowo 84%
Ryc.5. Aktywność zawodowa absolwentów turystyki
źródło: badania własne
trudno odpowiedzieć
9%
Rys. 6. Zatrudnienie absolwentów w turystyce
źródło: badania własne
Jako powody, dla którychnasi respondenci nie pracują wturystyce rzadko
podawano zmianą zainteresowań (6%), najczęściej powodemtakiego stanu rze
czybył brak pracy związanej z turystyką (20%). Wyróżnia się jednak zdecydo
jednost-kach turystycznych (27%). Należydodać, żerzeczywiście praca w turystycejest
naogół nisko płatna. Prawie 15% badanych stwierdziło, że nie odpowiadałim
rodzaj oferowanej pracy
Wśródinnychprzyczyn na wyróżnieniezasługują podawane przez respon
dentów takie powody, jak:możliwość pracy w pobliżudomu, rodzina, słaba zna
jomość języków obcych, wyjazdza granicę. Kilkaosób zwracałouwagę na więk
sze możliwości odniesienia sukcesuw innej dziedzinie niż turystyka.
Tabela1. Przyczyny zatrudnienia poza szeroko rozumianą turystyką
LP. Wyszczególnienie Liczba
odpowiedzi %
1 brak pracy związanej z turystyką 20 19,61 2 złe warunki płacowe 28 27,45 3 nieodpowiadający rodzaj pracy 15 14,71 4 zmiana zainteresowań 6 5,88 5 nieodpowiednie stanowisko pracy 2 1,96 6 brak możliwości awansu 11 10,78 7 brak awansu płacowego 7 6,86 8 inne przyczyny 13 12,75 9 brak odpowiedzi 11 20,75
źródło: badania własne
Na pytanie, czy wykonywanaprzez respondentów praca wymaga rzeczywi ście wyższegowykształcenia, zdecydowana większośćbadanychstwierdziła, że
do tejpracynie są potrzebnewyższe studia (42%). Więcej niż jedna trzecia re
spondentówbyła przekonana,że ichpracaprzynajmniej częściowowymaga ta
kiego statusu wykształcenia, atylko 16% absolwentów byłaprzekonana,żeich
praca w pełni wymaga studiów wyższych(patrz ryc. 7).
trudno
powiedzieć wpełni
38%
Ryc.7. Rodzaj wykonywanej pracy a wymogi posiadania wykształcenia wyższego w opiniach absolwentów
Na pytanie o możliwość wykorzystaniawpracy zawodowej wiedzy zdobytej
na studiach zdecydowana większość (40%) odpowiedziała twierdząco ajedna
trzeciabadanychbyła przekonana,że raczejjesttaka możliwość. Tylko 7% re
spondentów twierdzi, żewiedzawyniesiona ze studiów nie przydajesię w pracy
zawodowej; o tym, żeraczejnie przydajesięjest przekonane 19% absolwentów. nie
7%
raczej tak 34%
Ryc. 8.Możliwość wykorzystania w pracy zawodowej wiedzy wyniesionej ze studiów
źródło: badania własne
b. Szanse na awans, bariery i ograniczenia
Podzielone są zdania respondentów w sprawie możliwości awansowania
w dotychczasowym miejscu pracy. Więcejniż jednatrzeciauważa, że takie moż
liwości ma, niecomniej (34%), że jestpozbawiona możliwościawansowych,aoko
ło 30% nie ma wtej kwestii zdania.
Zdaniem absolwentów o awansach w pracydecydują przede wszystkim kwa lifikacje zawodoweoraz inicjatywa i samodzielność.Nieco niżej oceniono umiejęt
nośćwspółżycia z ludźmi oraz odpowiedzialność i dokładność.Na dalszej pozycji
znalazłysię takie cechy jak szybkość podejmowaniadecyzji iwydajność pracy czy
znajomości. Wśród innych czynników podawanotakie,jakposiadaniewłasnych środków finansowych, wytrwałość profesjonalizm,alei „widzimisię szefa”. Zda niem respondentówpomagają w awansachznajomość języków obcych, kreatyw
ność, atakże doświadczenia w pracy danego typu.
Wodniesieniu do pytaniaonapotykane trudności wpracy zawodowej zda
nia respondentów sąw miaręrównomierniepodzielone. Połowa z nich utrzy
muje, że napotkała lub raczej napotkała na takowe, a druga połowa twierdzi, że
nie lubraczej nie.
Wśród najczęściej podawanych trudności pojawiają się: brak środków fi nansowych,brak bazy, brak zrozumienia przełożonych czy współpracowników,
nietolerancja u osób starszych, konflikty z pracownikami. Pojawiają się rów
wyniesio-nymize studiów (słaba znajomość języków obcych,komputera, brakwiedzyBHP),
niedostatecznymi kwalifikacjami zawodowymi. Brak sprzętu (np. komputera)
czybazy był równieżutożsamiany z trudnościami zawodowymi.
Ryc. 9. Czynniki decydujące o awansie w pracy u absolwentów turystyki
źródło: badania własne
raczei nie
35%
Ryc. 10. Trudności w pracy zawodowej napotykane po studiach
c. Zadowolenie z wykonywanej pracy zawodowej i zajmowanych stanowisk
Większość ankietowanych podała, że jest zadowolona lub częściowo zado
wolona.Zdaniemrespondentów tylko około 7%respondentów była niezadowo lonych zwykonywanej pracy.
Jako przyczyny zadowolenia z wykonywanej pracy podawano dobre wa
runkifinansowe, możliwość decydowania o sobie, wykonywanie ulubionego za
wodu. Podkreślano również możliwość pracy z ludźmi, możliwości realizacji
własnychzamiłowań i rozwoju, wyjazdówwteren.. 7%
nie
Ryc.11. Zadowolenie z wykonywanej pracy
źródło: badania własne
Zadowolenie zzajmowanego stanowiska deklarowało natomiast trzy czwarte
ankietowanych (76%). Na pytanie o to czy dotychczasowy przebieg pracy zawo
dowej jest zgodny z wyobrażeniami o pracy w turystyceprawiepołowa ankieto wanychodpowiedziała, że częściowo. Znaczna liczbaabsolwentównie miaław tej
w kwestii swojegozdania. Całkowicie rozczarowanych w odniesieniudo swoich
pierwotnychwyobrażeń było dwa razy więcej (19%) niż tych, którzy wyobraże
nia zostaływpełnipotwierdzone.
nie
76%
Ryc.12. Zadowolenie z zajmowanego obecnie stanowiska pracy
10%
□ w pełni ■ częściowo □ nie
□ nie mam zdania
Ryc.13. Zgodność przebiegu pracy zawodowej z wcześniejszymi wyobrażeniami
źródło: badania własne
Podobnyrozkład odpowiedzi uzyskano na pytanie o zaspokojenie ambicji
zawodowychw dotychczasowej pracy. Więcej niżpołowa te ambicjezaspokoiła
tylkoczęściowo, ale liczba respondentów, którzy nie zrealizowali swoichambicji
przewyższyła czterokrotnie liczbę absolwentów o całkowicie zaspokojonych
ambicjach. w pełni 8% nie 32% trudno powiedzieć 9%
Ryc.14. Zaspokojenie ambicji zawodowych absolwentów
źródło: badania własne
d. Zamiar zmiany pracy i jego przyczyny
Większość naszych respondentównie zamierza w najbliższym czasiezmie niać miejsca pracy, alejednatrzecia badanych odczuwataką potrzebę.
Osoby,które zmieniły miejsce pracy lubzamierzają to zrobić, poproszono
o określenie powodówtych zmian (tabela2). Respondenci donajbardziej zna
czących powodów zaliczyli w pierwszej kolejności możliwość uzyskania wy
ższych zarobków. Kusiła także możliwość uzyskaniaciekawszej pracy (21%)
oraz wykorzystaniaw swojej nowej pracyposiadanych kwalifikacji (10.8 %).
Ten ostatni czynnik świadczy o pewnej tęsknocie za pracą zgodną zwyuczo
nym zawodem. W stosunkowo mniejszym stopniu o zmianie miejsca pracy
więk-szego znaczenia również charakter pracy zgodny z wyuczoną specjalizacją.
Jakoinne powody (6%) respondencipodawali m.in. bliskość miejsca zamiesz kania nowej pracy.
nie ma zdania
nie 47%
Ryc.15. Wyniki odpowiedzi na pytanie o zamiar zmiany miejsca pracy
źródło: badania własne
Tabela 2.Motywy zamiaru zmiany miejsca pracy
LP. Wyszczególnienie Liczba
odpowiedzi %
1 wyższe zarobki 56 24,14 2 wyższe stanowisko 8 3,45 3 ciekawsza praca 49 21,12 4 praca zgodna z specjalizacją 13 5,60 5 możliwość wykorzystania kwalifikacji 25 10,78 6 panujące stosunki międzyludzkie 14 6,03 7 możliwość awansu 18 7,76 8 możliwość otrzymania mieszkania 6 2,59 9 względy rodzinne 8 3,45 10 inne przyczyny 6 2,59 11 brak odpowiedzi 29 12,50
źródło: badania własne
e. Zamiary absolwentów odnośnie doskonalenia swoich kwalifikacji
Większość naszych respondentów(67%) niepodjęło po ukończeniu studiów działańzmierzających dodoskonalenia. Świadczy to o małym zainteresowaniu
zarówno pracowników, jak i pracodawców różnego rodzaju formami doskonale
nia zawodowego.
Z większym entuzjazmemodnoszą się natomiast nasi respondenci do swo
jego doskonalenia w przyszłości. Około 50% ma takie zamiary, a dalsze 34%
stwierdziło, żeraczej będzie podnosić swoje kwalifikacje. Tylko dwie osoby stwier dziły, że nie będą dokształcały się wprzyszłości.
Ryc. 16. Udział w doskonaleniu kwalifikacji zawodowych w dziedzinie turystyki po ukończeniu studiów
źródło: badania własne
Ryc. 17. Zamiar absolwentów odnośnie dokształcania się w przyszłości
źródło: badania własne
licencje pilota, przewodnika komputer promocja negocjacje marketing wiedza krajoznawcza wiedza o turystyce prawo wiedza ekonomiczna wiedza psychospołeczna
Ryc. 18. Deklarowane dziedziny doskonalenia zawodowego
Pytano również respondentówo to, wjakim kierunku (dziedzinie) zamie rzają siędoskonalić. Najczęściejabsolwenci odczuwali potrzebę dokształcania
sięw zakresie wiedzy prawniczej (63%), psychospołecznej (45 %) oraz wiedzy
z zakresu marketingu (39%). Często też zwracano uwagę na umiejętność posłu giwania się komputerem i znajomość językówobcych.
Podawano również bardziej wyszukane i specjalistyczne dziedziny jak me
dycyna alternatywna, pedagogika, finanse, bankowość,kursy walutowe i
IAT-TA, organizacja i zarządzanie.
Professional careers of masters of Tourism (and Recreation) at Academy of Physical Education in Cracov
In the following article has been shown the results of researches about the job careers of the studentsgraduated the direction oftourismand recreation at
Academy if Physical Educationin Kraków in 1977 — 1997. Analyzed were such
factorsdescribing the ways of career like: place of employmentin tourism,the
length of personal experience in tourism, reasons ofstarting to work in the
otherbranch of economy, thekind of practicing job, possibilities of using the
knowledgeacąuiredduring the period of study inprofessional work. The grad
uated students were askedboth about their difficulties in practicing job as well
as the factors deciding about promotion in work and also about their
satisfac-tion from professionalworkand compatibility of theirpresentactivity in
com-parisontothepreviousimages.The researchersalso have got the information about intentions ofchange the current work andreasons of these eventual
dęci-sions and about the plans of further improve the current ąualifications.
Piśmiennictwo
[1] 10 Lat Wydziału Turystyki I Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego
wKrakowie, [red. Z. Kruczek]. Wydawnictwo Monograficzne nr 27, AWF
Kraków 1986.
[2] 25 lat kierunkuturystyka i rekreacja. Celei treści akademickiego kształce
nia w dziedzinie turystyki i rekreacji. Zeszyty Naukowe nr 81, AWF Kra
ków 2001.
[3] Airey D, NightingaleM., Tourism occupations, careerprofiles and know ledge. Annalsof Tourism Research, 1981,8 (1), 52-68.
[4] Bogucki J., NykowskiA., Schmidt A., Kształcenie kadr dla turystykiire kreacji wPolsceze szczególnym uwzględnieniemroli WydziałówTurystyki i Rekreacji AWF. Seria Monografie, nr 135, AWF Poznań1980.
[5] Borne-Falencik H., Losy absolwentów AWF i AEospecjalizacji turystycz
nej. Biuletyn Informacyjny Instytutu Turystyki,1979, nr 2/52.
[6] Grabowski H., Kabsch A., Sozański H., Winiarski R., Zdebski J., Społecz-
no-pedagogiczne problemy kształcenia w uczelniachwychowania fizyczne
go.AWF Kraków, 1993.
[7] Guzik H., Kruczała J., Problemy zatrudnienia wgospodarce turystycznej.
W: Warunki rozwoju turystykiwKrakowie. Zeszyty Naukowe, AE Kraków,
1991, nr 350.
[8] KruczekZ.,Kształcenie kadrdla turystyki na poziomie wyższym w Polsce natle światowych tendencji.Wydawnictwo Monograficznenr 56, AWF Kra
ków 1993.
[9] KruczekZ.,Przekształcenia studiów turystycznychw Polsce natle świato wych tendencji. Problemy Turystyki, 1992,nr 2/1992.
[10] Kruczek Z., Opinie absolwentów o programachstudiów turystycznych w Aka demiach WychowaniaFizycznego i Akademiach Ekonomicznych. Folia Tu- ristica,PWN, Kraków 1993, nr 2.
[11] PauzewiczK. Wybrane wyniki badań nad losami absolwentów AWFi AE
przygotowanych do pracy w turystyce,w:Kształcenie ekonomistówdo pra
cy w turystyce. AE Wrocław, 1981.
[12] UnrugM., Stopień zadowolenia z pracy w opiniach absolwentów kierun ków turystycznych wyższych uczelni wlatach 1980-87. w:Kadryw turysty ce, Zeszyt CPBP,Instytut Turystyki - AWF Kraków 1990.
NR 14 FOLIA TURISTICA 2003