Część IV. Gramatyki sanskrytu w języku niemieckim -
3. Adolf Friedrich Stenzler, Elementarbuch der Sanskrit-Sprache
W roku 1868 ukazałasię jedna z gramatyk, która na długie lata miała stać się wzorem dla wielu innych wydawanych w różnych krajach europejskich. Byłato gramatykaAdolfa Friedricha Stenzlera
(1807-1887), zatytułowana Elementarbuch der Sanskrit-Sprache. Grammatik, Texte, Woorterbuch. Gramatykatanie tylko stała się wzorem dla innych, ale sama była także wielokrotnie wznawiana, stając się nadługielata kanonem w krajach niemieckojęzycznych. Wiele pokoleń indolo- gów niemieckich wydawało kolejne jej edycje201. Wśród jegoprac były i te związane z literaturą indyjską202.W początkowym okresie
201 A. F. Stenzler, Elementarbuch der Sanskrit-Sprache. Grammatik, Texte, Woerterbuch, wyd. 1 Breslau 1868; wyd. 2 1872; wyd. 3 1875; wyd. 4 1880;
wyd. 5 1885; wyd. 6 1892; wyd. 7 1902; wyd. 8 1908; wyd. 9 1915; wyd. 10 1923; wyd. 11 1939; wyd. 12 1943; wyd. 13 1952; wyd. 14 1960; wyd. 15 1965; wyd. 16 1970; wyd. 17 1980; wyd. 18 1995. Być może powstały kolejne wydania.
202 W szczególności dzieła Kalidasy - w roku 1832 w Londynie ukaza
ło się jego łacińskie tłumaczenie Raghuwamśi zatytułowane Raghuvansa,
Część IV. Gramatyki sanskrytu wjęzyku niemieckim - XIX wiek 135
17. Adolf Friedrich Stenzler studiów nauczycielem Stenzlera
byłjo-hannGottfried Kosegarten(1792-1860).
PóźniejnaUniwersytecie Berlińskim stał się nim wielki Franz Bopp. Nazakoń
czenie na uniwersytecie w Bonn Sten-zler uczyłsię, czy raczejwspółpracował, z Augustem Wilhelmem Schleglem. Po uzyskaniu w roku1829 doktoratu w Ber
linie Adolf Stenzler celem odbycia dal szych studiów udałsię do Paryża, gdzie spotykał sięzAntoine’em-Leonardem de Chezym i Silvestre’emdeSacym. Moż
na zatem stwierdzić, że miał kontakt z tymi największymi, współczesnymi mu sanskrytologami. Jego późniejsza podróż do Londynu pozwoliła mu na pracę w bibliotece East India Compa
ny, gdzie z kolei miał dostęp do wielu indyjskich opracowań i do manuskryptów. Jego dalsze losy,od roku 1833, związane były z uni
wersytetem w Breslau203. To właśnie tam uczył sanskrytu i języko
znawstwa porównawczego204. Jednym zjego uczniów był Franz Kielhorn (1840-1908), autor A Grammar of the Sanskrit Language,
Kälidäsae carmen), a w 1838 inne jeszcze dzieło Kalidasy - Kumära Sambha- va, Kälidäsae carmen). Do Kalidasy powrócił jeszcze, wydając w roku 1847 niemieckie tłumaczenie jego dzieła Meghdüta zatytułowane Meghadüta, der Wolkenbote, Gedicht von Kalidasa opatrzone uwagami i słowniczkiem.
Posiadamy polskie tłumaczenie tego dzieła autorstwa Joanny Sachse (por.
Kalidasa, Meghadüta. Obłok - Posłańcem, Katowice 1994).
203 Obecnie Wrocław.
204 Uczył także arabskiego i perskiego, a od roku 1872 pracował w bibliotece, której zbiory wzbogacił o prace indologiczne.
136 Część IV. Gramatyki sanskrytu wjęzyku niemieckim - XIX wiek
która ukazałasię w roku 1870. Sama gramatyka Stenzlera jest pracą niezwykle syntetyczną i świetnie skonstruowaną. Jej 18. wydanie, którego podstawąbyławersja w opracowaniu jednego z uczniów Stenzlera, wybitnego niemieckiego indologa Richarda Pischela (1849-
1908)205,oraz K. F. Geldnera(1852-1929),a ostatecznie zredagowane przez Albrechta Wetzlera, składa się z trzech podstawowych części.
Są to: gramatyka opisowa pomieszczona w rozdziałach składających się z jasnowydzielonych podrozdziałów poświęconych konkretnym zjawiskom gramatycznym, relatywnie bardzo krótki zbiór ćwiczeń uzupełniający poszczególnez tych paragrafów oraz wybór tekstów (chrestomatia) i słowniczek kontekstowy206. Zagadnieniagramatyczne przedstawione są wkolejności właściwej wielu wcześniejszym opra
cowaniom europejskim, czylipo opisie fonetyki następuje przedsta wienie kategorii nomen, potem verbum, podane są zasady tworzenia tematów rzeczownikowych i czasownikowych, wiadomościdotyczące złożeń (w kolejności: dwandwa, tatpurusza, karmadharaja, bahuwrihi, awjajihawa).Całość wykładu zawartazostała na 75stronach (!), apo zwala na poznanie gramatyki sanskrytu w stopniu wystarczającym na samodzielną lekturę tekstów. W wyborze tekstów znaleźć można też już klasycznyw tradycji europejskiej fragment opowieści o Nalu i Damajanti, fragmenty bajekpochodzących z Hitopadeśi, Pańczatan- try i Kathasaritsagary, czyli teksty uważaneza jedne z łatwiejszych.
Kontekstowy słowniczek dołączony do gramatyki zawiera nietylko sugerowane ekwiwalenty słów sanskryckich, ale także, od czasu do czasu, odwołania doposzczególnych fragmentów zawierających od
205 R. Pischel swoją pracę doktorską poświęcił, niewątpliwie pozostając pod wpływem A. Stenzlera, różnym recenzjom Sakuntali Kalidasy.
206 Poszczególne wydania gramatyki Stenzlera różniły się przede wszystkim wyborem tekstów, co wskazuje na to, iż późniejsi redaktorzy, często bardzo wybitni, niemieccy indologowie, nie uważali, by należało cokolwiek zmieniać w samej gramatyce.
Część IV. Gramatyki sanskrytu wjęzyku niemieckim - XIX wiek 137
powiedni materiał gramatyczny. Gramatyka Stenzlera zatem - mimo że opisowa wswej części wykładu teoretycznego - w uzupełnieniu o ćwiczenia, wybór tekstów i słowniczek może być także podręcz nikiem, czylimoże byćużywana pod opiekąnauczycielabądź nawet traktowana jako samouczek207.
207 Gramatyka Stenzlera doczekała się tłumaczenia na język angielski (Primer of the Sanskrit language translated into English with some revision by Renate Söhnen, London 1992) oraz dokonanego przez Kresimira Krnica na język chorwacki (Samskrtska pocetnica). Andrzej Gawroński swoją gramatykę Pod
ręcznik sanskrytu. Gramatyka, wypisy, objaśnienia słownik, według wszelkiego prawdopodobieństwa, napisał, także będąc pod wrażeniem gramatyki Stenz
lera. Zachował bowiem jej strukturę i główne cechy kompozycji. Niewątpli
wie autorski był jednak ilustrujący poszczególne zagadnienia gramatyczne wybór przykładów oraz wybór fragmentów tekstów, stanowiący znaczącą część książki.
208 Ich spis znaleźć można w dołączonej do książki bibliografii gramatyk sanskrytu.
Jakoże nie sposób omówić szczegółowo wszystkich powstałych w drugiej połowie XIX wieku europejskichgramatyksanskrytu208, przedstawiony zostaniejedynie krótki przegląd tych, które w ten czy inny sposób są różne od przedstawionych powyżej, a zatem przynajmniej co do formy przedstawienia materiału gramatycznego nowatorskie.