Część III. Gramatyki sanskrytu w języku angielskim -
2. James Robert Ballantyne, A Catechism of Sanskrit Grammar
Również w Serampore działałJames Robert Ballantyne (1813-1864) i mimożegłównym obszarem jego zainteresowań była indyjska filo
zofia (a może właśnie dlatego)116 117, także i on pokusiłsię o napisanie własnych podręczników do nauki sanskrytu. Pierwszymz nich było bardzo krótkie, bo dwudziestodwustronicowe opracowanie zatytu
łowane A catechism of Sanskrit grammar"7. Mimo że, choćby zracji swojej krótkości,gramatykatanie obejmowała nawet niewielkiej części zagadnień gramatycznych sanskrytu, sama jejforma była niewątpliwie nowatorska. Ballantyne napisałją bowiem w formie dialogu
odbywa-116 James R. Ballantyne jest autorem wielu książek z tej dziedziny, m.in. tej wydanej w Londynie w roku 1859 i zatytułowanej Christianity Contrasted with Hindu Philosophy.
117 J. R. Ballantyne, A Catechism of Sanskrit Grammar by James R. Ballan
tyne of the Scottish Naval and Military Academy, Edinburgh 1843.
Część III. Gramatyki sanskrytu wjęzyku angielskim - XIX wiek 91
jącego się między nauczy
cielem i uczniem pytającym o poszczególne zagadnienia gramatyczne. Ze względu na sposób przedstawienia infor macji gramatycznych można uznać jązarodzaj prototypu gramatyk sanskrytu, które przyjęły formę samouczka118. Książeczkaskładałasię z kilku części zatytułowanych odpo wiednio: On the Alphabet, San
dhi, On the Nouns, The Verbs, Compound Words. Przykłady w sanskrycie były podawane
118 Obecnie forma ta jest bardzo popularna. Jednym z często używanych, wielokrotnie wznawianych i bardzo popularnych samouczków jest ten napisa
ny przez Michaela Coulsona (por. M. Coulson, (Teuc/i YourselJ) Sanskrit. An Introduction to the Classical Language, London 1976).
i ■ ■ n- J 9. lames Robert Ballantvne
wtranskrypcji. Pierwsze dwa J ’
pytania i dwie odpowiedzi roz
działu 1 brzmią w sposób następujący:
Qu 1. Which are the hard or surd letters of the Devanagari alphabet?
A. The hard or surd letters are the two first of the guttural, palatal, cerebral, dental, and labial classes; and also the sibilants.
Q 2. Repeat them.
‘ka’ ‘kha,’ ‘gha’ cha,’ ‘ta’ ‘tha,’ ‘ta’ ‘tha,’ ‘pa’ ‘pha,’ ‘sa’ ‘sha’.
Rozdział2 rozpoczyna się od bardzoogólnego pytania,na które pada najbardziej zwięzła zmożliwych odpowiedź:
92 Część III. Gramatyki sanskrytu w języku angielskim - XIX wiek
Qu 10. What does the term ‘sandhi’ signify?
Conjunction.
Jejdookreślenie następuje w kolejnej wymianie zdań:
Qu. 11. Of what does this department of Sanskrit Grammartreat?
Of the euphonic changes which takeplace in thelast letter of a word, or inthe first letter of the word which follows, or in both.
Cały ten rozdział składa się z 26zestawów pytań i odpowiedzi. Są one podzielone na pięćczęści.Część pierwszazatytułowanajest On the conjunction of Vowels, druga OmConjunction of Consonants, trzecia Mutation of Sibilantes, czwarta Anusvara i wreszcie piąta Visarga.
Część zatytułowana Om the Nouns ponownierozpoczyna się py
taniami natury bardzoogólnej.
Qu. 26. In what form does the noun appear in the Sanskrit Dictiona
ry? - pyta potencjalny uczeń.
A. In the ‘crude form’.
Ta właśnie lakoniczna fraza stanowi całą odpowiedź. Ponieważ jednak nadalniejest onajasna, student dopytuje:
Is the ‘crude form’ one of the cases of thenoun?
Nauczyciel odpowiada:
No;but it frequently resembles the vocative case.
Ta konwersacja pokazuje, iż student rnusiałbyćchoćby wstępnie przygotowany.Tylko wtedymógł bowiem zrozumieć odpowiedzi na swoje pytania. Pozostałą treść tej częścistanowią podane wybiórczo paradygmaty (np. zestaw końcówek przypadkówczy deklinacja
wy-Część III. Gramatyki sanskrytu wjęzyku angielskim - XIX wiek 93
branychrzeczowników).To przedstawienie jest niewątpliwie bardzo ograniczone, nie pokazano bowiem w jego ramach całej różnorod
ności możliwych paradygmatów rzeczownikowych. Tasama uwaga dotyczyprzedstawienia „Pronounsand Pronominals”, jak nazywa je Ballantyne. Podaję jedynie paradygmaty odmianzaimków osobowych wszystkich trzech rodzajów, opatrując je uwagą, iż odmiany te są bardzo nieregularne.W części kolejnej koncentruje się na kategorii verbum. Można tuznaleźćcałkiem sporo błędów, co świadczy o tym, iż jego znajomość gramatyki sanskrytubyła niedoskonała. Ballantyne używa w odniesieniu do sanskrytu słów pełnych emocji, takichjak np. „formidable”, „cudowny”. Porównuje go, choć bezprzytaczania dowodów, do greki i łaciny. Co ciekawe, Ballantyne byłtakże au
torem tłumaczenia na język angielski i krytycznego opracowania jednej z ważnych gramatyk indyjskich. Swoją pracę, zatytułowaną
The Laghukaumudl A Sanskrit Grammar by Varadaraja. With an English Version, Commentary and References wydał w Benares w roku 1849.
W późniejszym czasienapisałkolejną gramatykę wjęzyku angielskim.
Jejtytuł brzmiałFirst lessons in Sanskrit grammar, with an introduction to the Hitopadeśa.Zostałaona wydana w roku1850 lub 1851 wMirzapore.
Co ciekawe, gramatykatabyłapotem kilkakrotnie wznawiana, stając się niewątpliwiejednym z ważniejszych źródeł, z którego Europej czycy,w szczególności ci pracujący w Indiach, czerpaliswojąwiedzę osanskrycie119. Wiedzata była im niewątpliwie niezwykle potrzebna.
Już wtedy zdawano sobie sprawę ztego,że znajomośćsanskrytu jest jednymz najważniejszych kluczydopoznawania kultury indyjskiej, do kontaktowania się z miejscowymi elitami. Niestety, nierzadko znajomośćtę wykorzystywano doprób sprawowania „rządudusz”.
119 Wyd. 2 1862; wyd. 3 1865; wyd. 4 1885; reprint 1941.
Jedną z postaci ważnych w dziele poznawania tekstów sanskryckich, do których rozumienia niezbędna była znajomość gramatyki, był
in-94 Część III. Gramatyki sanskrytu wjęzyku angielskim - XIX wiek
dologjohnMuir (1810-1882).Towłaśnie on, zresztą współpracujący ściśle m.in. zWilliamem Careyem, jest tym, który zgromadził wy
brane tekstysanskryckieodnoszącesię do najrozmaitszych zagadnień dotyczących kultury indyjskiej orazdoprowadził do wydania ich w postaci dzieła składającego się na pięć obszernych tomów. Po
szczególnewoluminy ukazywały się stopniowo w latach 1858-1872.
Dziełozatytułowane było Original Sanskrit Texts on the Origin and History of the Indian People (Oryginalne tekstysanskryckie dotyczące pochodzenia i historiiludności indyjskiej).