3. Formy eksternalizmu we współczesnej filozofii umysłu
3.2. Aktywny eksternalizm
Jak podaje Stanford Encyclopedia of Philosophy, w wersjach eksternalizmu treści mentalnej, treść umysłowa, przynajmniej częściowo, zależy od elementów środowiska, które bez wąt-pienia pozostają zewnętrzne wobec czaszki i głowy poznającego podmiotu. Charakterystycz-na wersja eksterCharakterystycz-nalizmu treści mentalnej – aktywny eksterCharakterystycz-nalizm – stanowi, że środowisko może odgrywać czynną rolę w konstytuowaniu i przebiegu procesów poznawczych, co ozna-cza, że elementy środowiska mogą stać się bazą superweniencji stanu mentalnego. Istotna różnica aktywnego eksternalizmu w stosunku do eksternalizmu klasycznego polega na uj-mowaniu elementów środowiska jako (czasowo) integralnych części systemu poznawczego jednostki. Bazą superweniencji dla systemu poznawczego będą zatem elementy tradycyjnie rozumiane jako jego składniki, lecz okresowo będzie wytwarzany również tak zwany system
296 Por. M. Tye, Ten Problems of Consciousness: A Representational Theory of the Phenomenal Mind, Cambridge, MA 1995.
297 J. Lau, M. Deutsch, op.cit.
298 N. Block, On a Confusion about a Function of Consciousness, „Behavioral and Brain Sciences” 1995, 18, s. 227–247, http://cogprints.org/231/1/199712004.html, [dostęp – kwiecień 2012].
299 Zależności pomiędzy redukcjonizmem (mikroredukcjonizmem) a superweniencją opisuje R. Poczobut, op.cit., s. 131–165, s. 247–289.
300 D. Chalmers, The Representational Character of Experience, w zbiorze: The Future for Philosophy, red. B.
Leiter, Oksford 2005, http://consc.net/papers/representation.html, [dostęp – kwiecień 2012].
95
sprzężony, obejmujący jako integralne i pełnofunkcjonalne także elementy pierwotnie od-rębne wobec niego.
Za sformułowanie tezy aktywnego eksternalizmu odpowiada Suzan Hurley301, a ujęcie owej koncepcji jako rozszerzonego systemu poznawczego można przypisać Clarkowi i Davidowi Chalmersowi302. Odpowiadające tezy formułują kolejno Robert Wilson – jako propozycję miejscowego eksternalizmu (locational externalism)303, a także kognitywni integracjoniści, jak Sutton i Menary304 oraz Rowlands, w tezie stanowiska środowiskowego (enwiromen-talizm, enviromentalism)305. Sutton charakteryzuje swoją własną koncepcję306 jako opartą bardziej o zasadę komplementarności zasobów wewnętrznych i zewnętrznych, niż o zasadę równorzędności owych zasobów307. Jego i Menary’ego stanowisko, określane jako kognityw-ny integracjonizm, może wydawać się zatem bliższe nie pojęciu rozszerzonego umysłu jako takiego308, a wyrastającym z antropologii kognitywnej koncepcjom poznania rozproszone-go, czyli sformułowaniom aktywnego eksternalizmu, które przedstawia między innymi Hut-chins309 oraz koncepcjom proponowanym przez enaktywistów310. Menary’ego z propozycją
301 O koncepcji eksternalizmu nośników (vehicle externalism) zob. S. Hurley, Vehicles, Contents, Conceptual Structure, and Externalism, „Analysis” 1998, 58, s. 1–6, http://www.bristol.ac.uk/philosophy/hurley/papers/
vccse.pdf, [dostęp – kwiecień 2012]. Por. S. Hurley, Consciousness in action, Cambridge 1998.
302 A. Clark, D. Chalmers, The Extended Mind, „Analysis” 1998, 58, s. 10–23.
303 R. Wilson, Cartesian Psychology and Physical Minds: Individualism and the Sciences of the Mind, Cambridge 1995 oraz R. Wilson, Boundaries of the Mind, Cambridge 2004.
304 R. Menary, Attacking the bounds of cognition, op.cit.; R. Menary, Cognitive integration: Mind and cognition unbounded, Basingstoke 2007; J. Sutton, Distributed cognition: Domains and dimensions, „Pragmatics and Cognition” 2006, 14, s. 235–247, http://www.phil.mq.edu.au/research/preprints/sutton/Sutton_Pragma-tics_Cognition.pdf, [dostęp – kwiecień 2012].
305 M. Rowlands, The Body in Mind: Understanding Cognitive Processes, Cambridge 1999.
306 J. Sutton, Exograms and interdisciplinarity: History, the Extended Mind, and the Civilizing Process, w zbiorze:
The Extended Mind, red. R. Menary, Cambridge, MA 2010, s. 289, http://mq.academia.edu/JohnSutton/Pa- pers/304365/Exograms_and_interdisciplinarity_history_the_extended_mind_and_the_civilizing_pro-cess, [dostęp potwierdzony – grudzień 2011].
307 Sutton wskazuje również na nurty krytyczne (które w celach instrumentalnych sformułowały koncepcje ak-tywnego eksternalizmu), czyli na systemowy antyindywidualizm i na stanowisko „pozaczaszkowe” (transcra-nialism), por. K. Butler, Internal Affairs: Making Room for Psychosemantic Internalism, Dordrecht 1998 oraz F. Adams, K. Aizawa, The Bounds of Cognition, „Philosophical Psychology” 2001, 14/1, s. 43–64, http://www.
cogs.indiana.edu/q540/theboundsofcognition.pdf, [dostęp – kwiecień 2012].
308 J. Sutton, op.cit., s. 289.
309 E. Hutchins, How a cockpit remembers its speeds, „Cognitive Science” 1995, 19/3, s. 265–288; E. Hutchins, Cognition in the Wild, 1995.
310 F. Varela, E. Thompson, E. Rosch, op.cit. A. Noë, Action in Perception, Cambridge, MA 2004 oraz A. Noë, Out of Our Heads: Why You are not Your Brain and Other Lessons from the Biology of Consciousness, Nowy Jork 2009. E. Thompson, Mind in life: Biology, Phenomenology, and the Sciences of Mind, Cambridge 2007.
3. Formy eksternalizmu we współczesnej filozofii umysłu
enaktywistów łączy również krytyka pojęcia podmiotu jako autonomicznego systemu wcho-dzącego w rozszerzone relacje poznawcze. Według Menarego przywiązanie do pierwotnego pojęcia podmiotu z definicji obala koncepcję rozszerzonego poznania w klasycznym uję-ciu311. W dalszej części pracy przedstawię zatem wybrane koncepcje aktywnego eksternali-zmu i ich propozycje wyjaśniania tego, w jaki sposób stany umysłowe stają się stanami boga-tymi w treść oraz jak indywiduowany jest podmiot, czyli jak wyznaczane są granice systemów poznawczych w koncepcjach aktywnego eksternalizmu. W swoich rozważaniach uwzględnię również te badania z zakresu kognitywistyki, które dotyczą zagadnienia nośników treści.
Filozoficzny spór internalizmu z eksternalizmem początkowo wydawał się kognitywistom zjawiskiem nieistotnym i marginalnym. Tradycyjne dowodzenie na rzecz eksternalizmu tre-ści było w dużym stopniu oparte na celach i wymaganiach analizy pojęciowej prowadzonej w ramach filozofii umysłu i nie miało poważnego wpływu na praktykę wyjaśniania w kogni-tywistyce312. Powodów takiej sytuacji było kilka, a podstawowy z nich wskazuje Theiner313. Za-gadnienie to dotyczy ujmowania reprezentacji jako nośnika informacji oraz jego możliwych związków z postawami propozycjonalnymi.
Jeżeli można byłoby wykazać, że własności semantyczne są częścią istoty stanów reprezenta-cyjnych jako stanów umysłowych pewnego typu, to tym samym można stwierdzić, że umysło-we stany reprezentacyjne są indywiduowane314 w oparciu o otoczenie podmiotu. Niemniej założenie takie nie jest szeroko akceptowane. W kognitywistyce, a przede wszystkim w kom-putacjonistycznej teorii umysłu, pojęcie reprezentacji umysłowej jest zazwyczaj traktowane jako termin techniczny315, o czym pisałam już w pierwszym rozdziale. Termin ten odnosi się do
„występowania, przechowywania oraz transformacji struktur niosących informacje w mózgu/
umyśle. Struktury te są przyczynowo włączone w poznawcze procesy, takie jak kategoryzacja, język i wnioskowanie. Tak ujmowane reprezentacje umysłowe wspierają konstrukt, którym są postawy propozycjonalne, takie jak przekonania i pragnienia. Jednak do reprezentacji
ujmo-311 R. Menary, Attacking the Bounds of Cognition, op.cit., s. 333.
312 S. Hurley, Vehicles, Contents, Conceptual Structure, and Externalism, op.cit.; M. Rowlands, Externalism: Put-ting Mind and World Back Together Again, Montreal 2003.
313 G. Theiner, op.cit., s. 5.
314 Jak pisze Poczobut w kontekście rozróżniania stanów umysłowych: „mówiąc o indywiduacji mamy na uwa-dze kryteria, za pomocą których rozstrzygamy, czy egzemplarze stanów umysłowych podpadają pod ten sam rodzaj stanu umysłowego”. R. Poczobut, op.cit., s. 382.
315 S. Horst, The Computational Theory of Mind, w zbiorze: The Stanford Encyclopedia of Philosophy, red. E.N.
Zalta, http://plato.stanford.edu/archives/spr2011/entries/computational−mind/.
97
wanych w sposób techniczny nie mamy zazwyczaj świadomego dostępu, jak również nie mu-szą być one wartościowane semantycznie w sposób, w jaki są oceniane postawy propozycjo-nalne316. Wobec tego pojawia się ważny spór, czy umysłowe reprezentacje w kognitywistyce są (lub przynajmniej powinny być) indywiduowane zewnętrznie czy czysto »solipsystycznie«317, to znaczy w taki sposób, który nie opiera się z zasady na istnieniu pewnych obiektów w otocze-niu. Ostatecznie (...) nawet przypuszczenie, że reprezentacjonistyczna treść intencjonalnych stanów umysłowych jest częściowo zależna od stanów otoczenia, nie oznacza, że nośnik tego stanu jest ulokowany poza głową. Od kiedy istotnym celem kognitywistyki jest wyjaśnienie fizycznie konstytuowanych nośników poznania, można zobaczyć, jak filozoficzny przełom eks-ternalizmu treści swojego czasu wydawał się psychologom burzą w szklance wody”318.