Poznanie dynamiczne

Teza, że poznanie jest zjawiskiem dynamicznym oznacza, że najlepiej rozumiane będzie ono wtedy, gdy zostanie ujęte w terminach dynamicznych. To podstawowe twierdzenie charaktery-zowanego nurtu przeciwstawia się tradycyjnemu stanowisku klasycznego kognitywizmu, które mówi, że poznanie to obliczanie (komputacja). Współczesne dynamiczne stanowisko wywodzi się z prac wczesnej cybernetyki²³⁵, a obecnie rozwijane jest na przykład w ramach psychologii

233 E.J. Gibson, K. Adolph, M. Eppler, Affordances, w zbiorze: The MIT Ecnyclopedia of the Cognitive Science, op.cit., s. 4–6.

234 Ibidem, s. 5.

235 Por. W.R. Ashby, Design for a Brain, Londyn 1952, http://www.archive.org/details/designforbrainor00ashb, [dostęp – sierpień 2011].

2. Ciało na nowo odkryte

środowiskowej i badań nad sieciami neuronowymi. W latach osiemdziesiątych XX wieku stano-wisko dynamiczne zyskało na znaczeniu przede wszystkim w postaci koneksjonizmu²³⁶.

W dociekaniach przedstawicieli stanowiska dynamicznego „badacze skupiają się na pew-nym konkretpew-nym aspekcie poznania i proponują abstrakcyjny, dynamiczny system jako model badanych procesów. Zachowanie modelu śledzi się w kontekście teorii systemów dynamicznych, często przy wsparciu symulacji komputerowych. Bliskie dopasowanie po-między zachowaniem modelu a danymi empirycznymi, dotyczącymi badanego zjawiska, potwierdza hipotezę, że zjawisko ma dynamiczną naturę i może być ujmowane w pojęciach dynamicznych”²³⁷. Niech przykładem będzie podejmowanie decyzji. Klasyczne stanowisko twierdzi, że w ludzkich głowach przechowywane są symbole reprezentujące możliwości oraz ich prawdopodobieństwo i zysk, jaki mogłyby przynieść. Następnie mózgi algorytmicznie obliczają, którą opcję wybrać, czyli racjonalnie podejmują decyzję. Dynamiczne modele mó-wią, że możliwe rozwiązania ujawniają się w trakcie procesu podejmowania decyzji. Ujęcia dynamiczne mogą wyjaśnić trafniej więcej danych, które dotyczą omawianego zjawiska²³⁸. Można wskazać szereg różnic pomiędzy klasycznym (komputacjonistycznym) a dynamicz-nym stanowiskiem w kwestii poznania. Po pierwsze, ujęcie dynamiczne − odrzucając komputacjonistyczną metaforę umysłu jako komputera − mówi, że podmioty poznające (cognitive agents) są systemami dynamicznymi. „Dynamiczny system − formujący się dla sprostania danemu zadaniu − jest zestawem policzalnych zmiennych zmieniających się stale, równocześnie i niezależnie, w policzalnym czasie i według dynamicznych praw, opi-sanych przez zestaw równań”²³⁹. Kolejne twierdzenie głosi, że stanowisko dynamiczne do-starcza odpowiednich narzędzi do zrozumienia procesów poznawczych, szczególnie przez tworzenie modeli dynamicznych. Takie stanowisko obejmuje również teorię systemów dyna-micznych, czyli koncepcję łączącą idee, dowody i metody pozwalające zrozumieć zachowania systemów. Istotą „teorii systemów dynamicznych jest twierdzenie, że zachowanie może być rozumiane geometrycznie, czyli jako kwestia pozycji i zmiany pozycji w przestrzeni ogólnych

236 P. Smolensky, On the Proper Treatment of Connectionism, „The Behavioral and Brain Sciences” 1988, 11, s. 1–74.

237 T. van Gelder, Dynamic Approaches to Cognition, w zbiorze: MIT Encyclopedia of the Cognitive Science, op.cit., s.

244. O związkach koncepcji poznania dynamicznego z koneksjonizmem będę pisać jeszcze w rozdziale czwartym.

238 Por. J.R. Busemeyer, J.T. Townsend, Decision field Theory: A Dynamic-cognitive Approach to Decision Making in an Uncertain Environment, „Psychological Review” 1993, 100/3, s. 432–459; S.J. Leven, D.S. Levine, Multiattribute Decision Making in Context: A Dynamic Neural Network Methodology, „Cognitive Science” 1996, 20, s. 271–299.

239 T. van Gelder, Dynamic Approaches to Cognition, op.cit., s. 245.

77

możliwych stanów systemu. Zachowanie może być zatem opisane w terminach atraktorów, chwilowości, stabilności, sprzężenia, bifurkacji, chaosu i tak dalej – cech zazwyczaj niedo-strzeganych z klasycznej perspektywy”²⁴⁰.

Oba wskazane nurty w nauce o poznaniu, czyli stanowisko obliczeniowe i stanowisko dyna-miczne, różnią się też rozumieniem ogólnej natury poznania oraz poznających podmiotów, przy czym podstawową kwestią jest tu (prawdopodobnie) rola czasu²⁴¹. Choć cała nauka o poznaniu widzi poznanie jako fenomen przebiegający w czasie, to jednak zwolennicy sta-nowiska dynamicznego twierdzą, że jest ono zjawiskiem z istoty czasowym. Poznanie jest widziane jako kwestia stałej i ciągłej zmiany. Złożoność i waga poznania dostrzegana jest w ciągłym przepływie zmian, a nie rejestrowana po czasie badania.

Zwolennicy podejścia dynamicznego podkreślają rolę omawianego już usytuowania, zanu-rzenia w otoczeniu, ucieleśnienia, a nawet – jak mówi van Gelder − neuronalnego umózgo-wienia naturalnego poznania. Język zwolenników stanowiska dynamicznego może opisywać zmiany w otoczeniu, ruchy ciała i procesy neurobiologiczne, co pozwala sformułować spójne stanowisko wobec poznania jako dynamicznego zjawiska przebiegającego w dynamicznym świecie²⁴².

Podstawowymi elementami, z których zbudowany jest kognitywizm, są symboliczne repre-zentacje oraz możliwość algorytmicznego manipulowania nimi. Podejście dynamiczne może również korzystać z pojęcia reprezentacji, lecz ujmuje je dynamicznie jako na przykład stany systemu. Reprezentacje są rozumiane jako chwilowe, zależne od kontekstu ustabilizowania, pojawiające się w trakcie dynamicznego procesu, a nie jako komputacjonistyczne, statycz-ne, stałe i niezależne od kontekstu całości. Co zaskakujące, niektórzy zwolennicy stanowiska dynamicznego twierdzą, że opracowali koncepcje poznania zupełnie obywającego się bez reprezentacji²⁴³ (zagadnienie to omawiam w rozdziale czwartym).

Jak jednak wskazuje van Gelder, nie należy przeceniać w kognitywistyce różnic pomiędzy stanowiskiem klasycznym i dynamicznym. Stanowisko poznania dynamicznego jest

rze-240 Ibidem, s. 245.

241 Por. L.M. Ward, Dynamical Cognitive Science, Massachusetts 2002, s. 25–35.

242 Ibidem, s. 245.

243 Por. Ch.A. Skarda, Explaining Behavior: Bringing the Brain Back in, „Inquiry” 1986, 29, s. 187–202; T. van Gelder, The Dynamical Hypothesis in Cognitive Science, „Behavioral and Brain Sciences” 1998, 21, s. 622.

2. Ciało na nowo odkryte

czywiście przeciwne wobec tego, co Haugeland nazwał sztuczną inteligencją w dobrym, dawnym stylu²⁴⁴, natomiast systemy dynamiczne mogą czasem przeprowadzać obliczenia w pewnych określonych sensach, choćby wtedy, kiedy rzeczywiście liczymy²⁴⁵.

Według van Geldera stanowisko dynamiczne i koneksjonizm miejscowo zachodzą na sie-bie. Sieci przetwarzania równolegle rozproszonego są zazwyczaj systemami dynamicznymi, niemniej sposoby strukturowania i interpretacji systemów przez koneksjonistów są zdomi-nowane przez z góry przyjęte założenia komputacjonistyczne. Również wiele modeli dyna-micznych nie ma charakteru sieci koneksjonistycznych²⁴⁶.

Podsumowując, dynamiczne stanowisko w kwestii poznania tworzy modele poszczególnych aspektów poznania i rzeczywiście wydaje się, że pewne zjawiska poznawcze okazują się zja-wiskami dynamicznymi oraz że taka perspektywa pozwoli na pełniejsze ich zrozumienie.

Kwestie stanowiska dynamicznego będą również przedmiotem analizy w kolejnych rozdzia-łach, szczególnie ze względu na teorię systemów dynamicznych jako bazową wobec koncep-cji umysłu jako systemu rozszerzonego.