Analiza morfologiczna terenów zurbanizowanych

poszcze-gólnych terenów na podstawie kryterium bliskoœci po³o¿enia tego samego sposo-bu zagospodarowania terenu, a nastêpnie wydzieliæ jednostki morfologiczne o jed-norodnej strukturze przestrzennej. Etap identyfikacji polega na okreœleniu podob-nych funkcji urbanistyczpodob-nych na podstawie inwentaryzacji istniej¹cego stanu za-gospodarowania zabudowy oraz ustalenia czasu jej powstania. Nastêpnie nale¿y dokonaæ agregacji poszczególnych jednostek strukturalnych, tworz¹c wydzielone jednostki morfologiczne.

Do analizy wykorzystano mapy topograficzne w skali 1:10 000 oraz inwentary-zacjê urbanistyczn¹ istniej¹cego stanu zagospodarowania przestrzennego wybra-nych miast przeprowadzon¹ przez autora w latach 2001–2002. Prace terenowe mia³y za zadanie ustalenie sposobu zagospodarowania terenu w podziale na poszcze-gólne kategorie zwi¹zane z funkcjami urbanistycznymi oraz ustalenie czasu reali-zacji poszczególnych inwestycji. W inwentaryreali-zacji urbanistycznej wystêpuj¹ tak zwane oznaczenia ogólne, w sk³ad których wchodz¹: g³ówne drogi, trasy kolejo-we, dworce kolejowe i autobusowe oraz rzeki i wody otwarte. Pozosta³e oznacze-nia s¹ zwi¹zane z funkcjami urbanistycznymi terenu, przy czym zabudowa

mie-89 szkaniowo-us³ugowa ma dodatkowe wyró¿niki czasowe. W ramach wyró¿nionych funkcji urbanistycznych jako jednolit¹ kategoriê wydzielono tak zwan¹ zabudo-wê przedwojenn¹, uwzglêdniajac tu wszystkie obiekty kubaturowe i tereny zur-banizowane zrealizowane przed 1945 rokiem. Pozosta³e funkcje urbanistyczne, które analizowano w przeprowadzonej inwentaryzacji urbanistycznej miast to tereny: zabudowy us³ugowej, zabudowy przemys³owej, ogrodów dzia³kowych, cmenta-rzy, parków publicznych oraz zabudowy mieszkaniowej. Efektem przeprowadzo-nych prac inwentaryzacyjprzeprowadzo-nych jest, zawarte w aneksie nr 1 do niniejszego opraco-wania, 37 map wykonanych w technice barwnej.

Inwentaryzacja elementów struktury morfologicznej zawieraj¹cej tereny zabu-dowy mieszkaniowo-us³ugowej wykaza³a wyraŸne zró¿nicowanie etapów rozwoju w czasie, co zaowocowa³o podzia³em tej kategorii terenów na piêæ podgrup, za-le¿nie od czasu ich realizacji. Kategoria 90 to zabudowa mieszkaniowa zrealizo-wana w latach dziewiêædziesi¹tych XX wieku, kategoria 80 by³a realizozrealizo-wana w latach osiemdziesi¹tych, kategoria 70 w latach siedemdziesi¹tych, kategoria 60 w latach szeœædziesi¹tych i kategoria 50 to zabudowa mieszkaniowa zrealizowana w okresie od 1945 do 1959 roku. W obszarze zakwalifikowanym w inwentaryzacji jako tereny zabudowy mieszkaniowo-us³ugowej zawieraj¹ siê us³ugi podstawowe takie jak: oœwiata, handel, gastronomia, drobne us³ugi rzemieœlnicze, przydomo-wa zieleñ rekreacyjno-sportoprzydomo-wa, administracja osiedloprzydomo-wa, obiekty kultu religijne-go itp. Wiêksze obiekty us³ureligijne-gowe, realizowane na wydzielonych z terenów mie-szkaniowych dzia³kach, zapisywano we wczeœniej wymienionej kategorii „zabu-dowa us³ugowa”.

Wybieraj¹c miasta Dolnego Œl¹ska do analizy morfologicznej, skoncentrowano siê na tych, które s¹ zlokalizowane w odleg³oœci nie wiêkszej ni¿ 75 km od Wro-c³awia. Grupê tê uzupe³niono szeœcioma miastami z otoczenia Jeleniej Góry, zlo-kalizowanymi nie dalej ni¿ 100 km od Wroc³awia. Dodatkowym kryterium wybo-ru by³a wielkoœæ miasta okreœlona liczb¹ mieszkañców. Z miast najmniejszych, o liczbie mieszkañców nie przekraczaj¹cej 2500, wybrano dwa oœrodki. Pierwszym jest podwroc³awski Wi¹zów, jedno z piêciu najmniejszych miast województwa, zlokalizowany w bezpoœrednim s¹siedztwie autostrady A4 i z ni¹ ³¹cz¹cy du¿e nadzieje. Drugim miastem jest, po³o¿ony nad Bobrem, równie ma³y Wleñ ko³o Je-leniej Góry, oddalony od Wroc³awia prawie 100 km. Z grupy miast o liczbie mie-szkañców od 2500 do 5000 miemie-szkañców wybrano 5 miast zlokalizowanych w odleg³oœci od 50 do 75 km od Wroc³awia. Dwa z nich to posiadaj¹ce nietypowe atrakcje turystyczne, miasta zwi¹zane z K³odzkiem, to jest Bardo z rozwiniêt¹ ju¿ teraz turystyk¹ sakraln¹ i Z³oty Stok z atrakcjami zwi¹zanymi z wydobywa-niem z³ota. Kolejne miasta to zapomniany przygraniczny Mieroszów, ma³a le-¿¹c¹ w orbicie wp³ywów Jeleniej Góry przemys³owa Œwierzawa oraz zwi¹zane z Legnic¹ równie ma³e Prochowice. Grupê miast od 5 do 20 tysiêcy mieszkañ-ców reprezentuje 26 oœrodków miejskich w wiêkszoœci zlokalizowanych w podre-gionie jeleniogórsko-wa³brzyskim (14 miast) i czêœciowo w podrepodre-gionie

Tabela 7. Miasta Dolnego Œl¹ska, w których przeprowadzono analizê zmian struktury przestrzennej po 1945 roku

Lp. Miasto Liczba ludnoœci Lp. Miasto Liczba ludnoœci

31.12.2000 31.12.2000

1 E4 Bielawa 33528 20 C11 Oborniki Œl¹skie 8264

2 E3 O³awa 31795 21 C10 G³uszyca 7298

3 E2 K³odzko 30194 22 C9 Pi³awa Górna 7040

4 E1 Œwiebodzice 24608 23 C8 ¯arów 6872

5 D12 Strzegom 17531 24 C7 Lubawka 6845

6 D11 Z¹bkowice Œl¹skie 17238 25 C6 Piechowice 6825

7 D10 Z³otoryja 17186 26 C5 Sobótka 6666

8 D9 Jelcz-Laskowice 15680 27 C4 Szczawno Zdrój 5979

9 D8 Chojnów 14788 28 C3 Karpacz 5632

10 D7 Brzeg Dolny 13663 29 C2 Jedlina Zdrój 5340

11 D6 Strzelin 13228 30 C1 K¹ty Wroc³awskie 5235

12 D5 Kowary 12809 31 B5 Mieroszów 4968

13 D4 Milicz 12671 32 B4 Prochowice 3708

14 D3 Wo³ów 12364 33 B3 Z³oty Stok 3072

15 D2 Trzebnica 12251 34 B2 Bardo 3006

16 D1 Lwówek Œl¹ski 10300 35 B1 Œwierzawa 2609

17 C14 Pieszyce 9931 36 A2 Wi¹zów 2104

18 C13 Ziêbice 9688 37 A1 Wleñ 2065

19 C12 Œroda Œl¹ska 8752

skim (8 miast). Podregion legnicki w tej grupie miast reprezentuj¹ tylko cztery oœrodki miejskie.

Miasta z podregionu wroc³awskiego s¹ zlokalizowane w odleg³oœci nie wiêk-szej ni¿ 50 km od Wroc³awia. Dodatkowym atutem tych miast jest ich po³o¿enie na g³ównych szlakach komunikacji drogowej i kolejowej. Przyk³adem mog¹ tu byæ takie miasta, jak: K¹ty Wroc³awskie, Sobótka, Oborniki Œl¹skie, Œroda Œl¹ska, Ziê-bice, Trzebnica, Wo³ów, Milicz, Strzelin, Brzeg Dolny, Jelcz-Laskowice, Z¹bkowice Œl¹skie czy Strzegom. Miasta te maj¹ bardzo dobre, najkrótsze po³¹czenia drogo-we z Wroc³awiem i w wiêkszoœci wypadków tak¿e dobre po³¹czenia kolejodrogo-we.

Dodatkowo kontrolnie zinwentaryzowano struktury przestrzenne czterech miast œredniej wielkoœci. S¹ to w kolejnoœci od najmniejszego Œwiebodzice, K³odzko, O³awa i Bielawa. Miasta te przekroczy³y wielkoœæ 20 tysiêcy mieszkañców oraz maj¹ po-tencja³ demograficzny i gospodarczy, daj¹cy nadzieje na dalszy rozwój. Dwa z nich to miasta powiatowe, a dwa dalsze to du¿e oœrodki przemys³owe. Ostatecznie prze-analizowano 37 miast.

W podziale na podregiony we wroc³awskiem na 18 miast przeanalizowano 9, w podregionie legnickim na 14 przeanalizowano 5 miast, w podregionie jelenio-górsko-wa³brzyskim na 58 miast przeanalizowano 23. Liczba miast w poszczegól-nych strefach wynikaj¹cych z odleg³oœci od Wroc³awia przedstawia siê nastêpuj¹-co: do 25 km 6 miast, do 50 km 12, do 100 km 19 miast.

91

7. Analiza morfologiczna terenów zurbanizowanych

Tabela 8. Wielkoœci analizowanych miast Dolnego Œl¹ska w aspekcie po³o¿enia w podregionie (opracowanie w³asne autora)

Lp. Miasta Liczba miast w podregionie

o liczbie _{II III III} Razem

ludnoœci _{wroc³awskim legnickim} jeleniogórsko- badanych -wa³brzyskim miast badanych wszystkich badanych wszystkich badanych wszystkich

1 do 2499 2 0 0 0 3 2 2 2 2500–4999 1 0 2 1 14 4 5 3 5000–9999 7 4 3 0 20 10 14 4 10 000–19 999 4 3 4 3 9 6 12 5 pow. 20000 3 1 4 0 14 3 4 Razem miast 17 8 13 4 60 25 37

Tabela 9. Wielkoœci analizowanych miast w aspekcie odleg³oœci od Wroc³awia (opracowanie w³asne autora)

Lp. Miasta Liczba miast zlokalizowanych w odleg³oœci od Wroc³awia

o liczbie Razem

ludnoœci do 25 km 25–50 km 50–100 km badanych

miast badanych wszystkich badanych wszystkich badanych wszystkich

1 do 2499 0 0 3 1 2 1 2 2 2500–4999 1 0 2 1 7 4 5 3 5000–9999 2 2 10 6 15 6 14 4 10 000–19 999 3 3 5 4 9 5 12 5 pow. 20000 2 1 2 0 13 3 4 Razem miast 8 6 22 12 46 19 37

Na tych obszarach znajduje siê wiêkszoœæ miast Dolnego Œl¹ska. Oprócz miast o funkcjach powiatowych, których rozwój jest zagwarantowany niejako admini-stracyjnie, istnieje znaczna grupa miast, wœród której s¹ miasta predysponowane do znacznie szybszego rozwoju ni¿ dotychczasowy. Dzisiaj trudno jest jednoznacz-nie wytypowaæ te miasta, które s¹ predysponowane do znaczjednoznacz-nie szybszego woju ni¿ dotychczasowy. Mo¿na natomiast przeanalizowaæ g³ówne czynniki roz-woju i sprecyzowaæ ograniczenia wynikaj¹ce z wewnêtrznej struktury i uwarun-kowañ zewnêtrznych.

Analiza polegaj¹ca na zinwentaryzowaniu terenów zurbanizowanych wybra-nej grupy miast Dolnego Œl¹ska ju¿ na pierwszy rzut oka wykaza³a ma³¹ aktyw-noœæ inwestycyjn¹ w najmniejszych oœrodkach i proporcjonalnie wiêksz¹ w bar-dziej rozbudowanych organizmach miejskich. Oczywiœcie istniej¹ wyj¹tki od tej regu³y. S¹ nimi na przyk³ad takie miasta, jak Sobótka, Œroda Œl¹ska, Wo³ów, Brzeg Dolny czy Jelcz-Laskowice, w których powiêkszenie terenów zurbanizowanych po 1945 roku jest du¿o wiêksze ni¿ w pozosta³ych i wyraŸnie widoczne.