Analiza porównawcza warunków życia gospodarstw domowych w układzie wojewódzkim

Janusz Czapiński, Tomasz Panek

4.8. Analiza porównawcza warunków życia gospodarstw domowych w układzie wojewódzkim

Tomasz Panek

Streszczenie

Porównanie poziomu warunków życia gospodarstw domowych w układzie wojewódzkim zostało przeprowadzone w oparciu o taksonomiczną miarę warunków życia. Warunki życia gospodarstw domowych były przy tym rozpatrywane przez pryzmat możliwości finansowych zaspokojenia ich potrzeb. Wyodrębniono pięć grup województw.

4.8.1. Porównanie poziomu warunków życia gospodarstw domowych

Porównanie poziomu warunków życia gospodarstw domowych w układzie wojewódzkim zostało przeprowa-dzone w oparciu o taksonomiczną miarę warunków życia35. Warunki życia gospodarstw domowych były przy tym rozpatrywane przez pryzmat możliwości finansowych zaspokojenia ich potrzeb.

Taksonomiczna miara warunków życia jest wielkością syntetyczną, wypadkową oddziaływania wszystkich zmiennych (wskaźników) opisujących finansowe możliwości zaspokojenie potrzeb we wszystkich wyróżnionych w badaniu obszarach warunków życia w układzie wojewódzkim.

Warunki życia gospodarstw domowych w poszczególnych województwach są oceniane poprzez porównywanie wartości wyróżnionych zmiennych dla tych województw z wartościami tych zmiennych dla hipotetycznego woje-wództwa, czyli tzw. województwa wzorcowego.

Zmienne wykorzystywane w konstrukcji taksonomicznej miary warunków życia mają różny charakter, a miano-wicie:

 stymulant - zmienne, których większe wartości wskazują na lepsze warunki życia gospodarstw domowych w województwie,

 destymulant - zmienne, których większe wartości wskazują na gorsze warunki życia gospodarstw domowych w województwie.

Punktem wyjścia konstrukcji taksonomicznej miary warunków życia jest wyznaczenie wartości zmiennych dla wzorowego województwa. Są to optymalne wartości poszczególnych zmiennych opisujących warunki życia gospo-darstw domowych w województwach. Dla zmiennych stymulant są to wartości maksymalne, a dla zmiennych desty-mulant minimalne zaobserwowane wśród wszystkich porównywanych województw. Gdy analiza porównawcza do-tyczy kilku okresów równocześnie, wartości optymalne są ustalone jako wartości najmniejsze lub największe wśród wszystkich porównywanych województw we wszystkich analizowanych okresach. Wzorcowe województwo stanowi tym samym pewien idealny wzorzec, z którym porównywane są poszczególne województwa. Formalnie rzecz biorąc, porównywane województwa oraz województwo wzorcowe reprezentowane są przez punkty w przestrzeni opisujących je zmiennych. Wymiar tej przestrzeni (liczba osi liczbowych określających ten wymiar) jest równy liczbie zmiennych opisujących warunki życia województw.

W następnym kroku procedury standaryzujemy wartości wyróżnionych zmiennych. Postępowanie takie umożli-wia zarówno eliminację jednostek miary, jak i uniknięcie większego udziału zmiennych o wyższym poziomie w war-tości liczbowej miary warunków życia.

Wartości syntetycznych miar warunków życia (podobnie jak grupowych miar warunków życia w poszczególnych ich dziedzinach) otrzymujemy przez obliczenie odległości poszczególnych punktów reprezentujących województwa od punktu reprezentującego wzorcowe województwo. Im lepsze warunki życia gospodarstw domowych w danym województwie tym mniejsza jest odległość reprezentującego go punktu od punktu reprezentującego wzorcowe woje-wództwo. Dzięki odpowiedniej normalizacji, zarówno grupowe miary warunków życia dla poszczególnych jego dzie-dzin, jak i syntetyczna miara warunków życia przyjmują zawsze wartości z przedziału [0;1]. Im lepsze warunki życia w województwie, tym odpowiadająca mu miara warunków życia przyjmuje mniejszą wartość (bliższą zeru). Czym gorsze warunki życia w województwie, tym odpowiednia miara warunków życia ma większą (bliższą jedności) war-tość.

Analiza porównawcza warunków życia w układzie wojewódzkim była rozpatrywana, jak już wspomniano, pod kątem finansowych możliwości gospodarstw domowych zaspokojenia potrzeb w wybranych obszarach. Oznacza to, że na ocenę poziomu zaspokojenia niektórych potrzeb, szczególnie w obszarach kultury i wypoczynku, może także wpływać brak odczuwania tych potrzeb, co z kolei powoduje brak trudności finansowych w tym zakresie.

Województwami o najwyższym poziomie warunków życia (kolumna 10 w tabeli 4.8.1) były w 2015 r. wojewódz-twa małopolskie, opolskie, lubuskie i wielkopolskie, a o najniższym warmińsko-mazurskie, lubelskie, łódzkie i ku-jawsko-pomorskie.

35 Algorytm szacunku taksonomicznej miary warunków życia został przedstawiony w Aneksie 3.1. Taksonomiczna miara warunków życia stanowi modyfikację taksonomicznej miary rozwoju (por. np. Hellwig, 1968; Panek 2009).

Diagnoza Społeczna 2015 127

© Rada Monitoringu Społecznego

4.8. Analiza porównawcza warunków życia gospodarstw domowych w układzie wojewódzkim

Tomasz Panek

Streszczenie

4.8.1. Porównanie poziomu warunków życia gospodarstw domowych

Zmienne wykorzystywane w konstrukcji taksonomicznej miary warunków życia mają różny charakter, a miano-wicie:

 stymulant - zmienne, których większe wartości wskazują na lepsze warunki życia gospodarstw domowych w województwie,

 destymulant - zmienne, których większe wartości wskazują na gorsze warunki życia gospodarstw domowych w województwie.

Aby zacytować ten rozdział należy podać źródło: Panek, T. (2015). Warunki życia gospodarstw domowych. Analiza porównawcza warunków życia gospodarstw domowych w układzie wojewódzkim. Diagnoza Społeczna 2015, Warunki i Jakość Życia Polaków - Raport. Contemporary Economics, 9/4, 127-130. DOI:10.5709/ce.1897-9254.186

1 Instytut Statystyki i Demografii Szkoły Głównej Handlowej

Hierarchia województw ze względu na poziom zaspokojenia potrzeb w poszczególnych obszarach warunków życia była zróżnicowana. W przypadku obszaru dochodów wyraźnie najlepsza sytuacja występowała w wojewódz-twach mazowieckim, pomorskim i dolnośląskim, a najgorsza w wojewódzwojewódz-twach podkarpackim, lubelskim i kujaw-sko-pomorskim.

W obszarze wyżywienia najwyższym poziomem zaspokojenia potrzeb charakteryzowały się województwa wiel-kopolskie, małopolskie i opolskie, a najniższym warmińsko-mazurskie, podkarpackie i kujawsko-pomorskie.

Potrzeby w zakresie zasobności materialnej były najwyżej zaspokojone w województwach podlaskim, opolskim i małopolskim, a najniżej w województwach warmińsko-mazurskim i kujawsko-pomorskim.

Najwyższy poziom zaspokojenia potrzeb w zakresie warunków mieszkaniowych występował w województwach śląskim, małopolskim i podkarpackim, a najniższy w województwach lubelskim, łódzkim i warmińsko-mazurskim.

W obszarze kształcenia dzieci najlepsza sytuacja występowała w województwach lubuskim, świętokrzyskim i opolskim, a najgorsza w warmińsko-mazurskim i lubelskim.

Potrzeby w zakresie ochrony zdrowia na najwyższym poziomie były zaspokojone w województwach opolskim i małopolskim, a na najniższym w województwach dolnośląskim, podkarpackim i warmińsko-mazurskim.

Najwyższym poziomem zaspokojenia potrzeb w zakresie uczestnictwa w kulturze charakteryzowały się woje-wództwa opolskie, wielkopolskie i lubuskie, a najniższym wojewoje-wództwa dolnośląskie, łódzkie i śląskie. W zakresie wypoczynku najwyższy poziom zaspokojenia potrzeb występuje w województwach mazowieckim, wielkopolskim i lubuskim, a najniższy w województwach podkarpackim i świętokrzyskim.

Tabela 4.8.1. Warunki życia gospodarstw domowych w układzie wojewódzkim w 2015 r. w porządku od najlepszych do najgorszych według wielkości w ostatniej kolumnie

Województwo

Obszary warunków życia

Dochody Wyżywie-nie

Zasobność materialna

Warunki

mieszkanio-we

Kształcenie dzieci

Ochrona zdrowia

Uczestnic-two w

kul-turze

Wypoczy-nek Razem

Małopolskie 0,374 0,193 0,477 0,332 0,337 0,257 0,268 0,200 0,248

Opolskie 0,571 0,275 0,430 0,567 0,271 0,234 0,213 0,201 0,364

Lubuskie 0,363 0,385 0,696 0,501 0,239 0,418 0,245 0,195 0,375

Wielkopolskie 0,473 0,075 0,591 0,611 0,445 0,460 0,234 0,179 0,396

Mazowieckie 0,000 0,421 0,618 0,343 0,645 0,576 0,257 0,145 0,420

Pomorskie 0,313 0,474 0,668 0,388 0,502 0,375 0,291 0,525 0,467

Śląskie 0,383 0,355 0,713 0,304 0,570 0,493 0,668 0,588 0,585

Podlaskie 0,563 0,408 0,297 0,639 0,327 0,652 0,598 0,625 0,593

Zachodniopomorskie 0,425 0,458 0,502 0,401 0,654 0,649 0,560 0,431 0,608

Dolnośląskie 0,361 0,628 0,653 0,433 0,622 0,728 0,684 0,201 0,640

Podkarpackie 0,747 0,667 0,494 0,332 0,319 0,723 0,317 0,649 0,641

Świętokrzyskie 0,607 0,429 0,469 0,701 0,251 0,636 0,655 0,648 0,642

Kujawsko-pomorskie 0,653 0,658 0,819 0,705 0,436 0,458 0,586 0,244 0,699

Łódzkie 0,538 0,364 0,625 0,720 0,713 0,678 0,678 0,632 0,718

Lubelskie 0,660 0,605 0,524 0,724 0,704 0,439 0,567 0,578 0,727

Warmińsko-mazurskie 0,582 0,809 0,819 0,716 0,715 0,712 0,274 0,505 0,743

Zasadniczym celem grupowania województw było utworzenie grup województw jak najbardziej jednorodnych ze względu na strukturę warunków życia, opisywaną przez zmienne stanowiące oceny poziomu zaspokojenia potrzeb w poszczególnych obszarach warunków życia otrzymane w oparciu o taksonomiczną miarę warunków życia (por.

tabela 4.8.1). Grupowania województw dokonano za pomocą metody k-średnich³⁶ (Panek, 2009). Metoda ta maksy-malizuje zróżnicowanie międzygrupowe województw oraz minimaksy-malizuje zróżnicowanie wewnątrz grup województw.

Punktem wyjścia metody k-średnich jest decyzja o liczbie, na które jest dzielona badana populacja województw.

W przeprowadzonym badaniu przyjęto podział województw na 4 grupy. Wyodrębniono następujące grupy woje-wództw o podobnej strukturze warunków życia w 2015 r.:

grupa 1: dolnośląskie, mazowieckie, pomorskie, śląskie i zachodniopomorskie, grupa 2: kujawsko-pomorskie, lubelskie, łódzkie i warmińsko-mazurskie, grupa 3: podkarpackie, podlaskie i świętokrzyskie,

grupa 4: lubuskie, małopolskie, opolskie i wielkopolskie.

36 Opis metody k-średnich został przedstawiony w Aneksie 3.2.

Diagnoza Społeczna 2015 129

Wykres 4.8.1. Oceny warunków życia gospodarstw domowych dla grup województw w 2015 r.

Grupa 1 województw charakteryzuje się relatywnie najwyższym przeciętnym poziomem zaspokojenia potrzeb w obszarze dochodów oraz warunków mieszkaniowych. Zaspokojenie pozostałych grup potrzeb kształtuje się w tej gru-pie województw na relatywnie przeciętnym poziomie.

W grupie 2 województw obserwujemy najniższy przeciętny poziom zaspokojenia potrzeb w obszarach wyżywie-nia, zagospodarowania materialnego warunków mieszkaniowych, kształcenia dzieci oraz uczestnictwa w kulturze.

Natomiast w pozostałych obszarach warunków życia przeciętne zaspokojenie potrzeb jest relatywnie także niskie.

W grupie 3 województwa były w 2015 r. relatywnie najsłabiej zaspokojone potrzeby w obszarach dochodów, ochrony zdrowia i wypoczynku przy relatywnie najwyższym przeciętnym, w stosunku do innych grup województw, poziomie zaspokojenia potrzeb w obszarach zasobności materialnej i kształcenia dzieci.

Wreszcie w grupie 4 województw relatywnie najlepiej, w stosunku do innych grup województw, były zaspoko-jone potrzeby w obszarach wyżywienia, ochrony zdrowia oraz uczestnictwa w kulturze i wypoczynku.

Tabela 4.8.2. Wyniki jednowymiarowych analiz wariancji.

Obszary warunków życia BSS df1 WSS df2 F

Dochody 0,315 3 0,173 12 7,277

Wyżywienie 0,301 3 0,236 12 5,095

Zasobność materialna 0,147 3 0,156 12 3,773

Warunki mieszkaniowe 0,266 3 0,134 12 7,940

Kształcenie dzieci 0,372 3 0,101 12 14,772

Ochrona zdrowia 0,213 3 0,179 12 4,749

Uczestnictwo w kulturze 0,223 3 0,327 12 2,741

Wypoczynek 0,376 3 0,243 12 6,217

W celu oceny mocy dyskryminacyjnej poszczególnych obszarów warunków życia w grupowaniu województw (ich znaczenia w grupowaniu województw) przeprowadzono szereg jednodniowych analiz wariancji (Panek, 2009).

Na podstawie wartości statystyki F, otrzymanej jako stosunek zróżnicowania międzygrupowego (BSS) do zróżnico-wania wewnątrzgrupowego (WSS), ważonych odpowiednimi stopniami swobody (df1 i df2), można uszeregować ob-szary warunków życia ze względu na ich wagę w grupowaniu województw. Im wyższa jej wartość, tym większa moc dyskryminacyjna danego obszaru warunków życia. Najwyższą mocą dyskryminacyjną w przeprowadzonym grupo-waniu województw charakteryzują się obszary dzieci oraz dochody³⁷.

37 Powyższe wnioski odnoszą się do wyników jednowymiarowych analiz mocy dyskryminacyjnej obszarów warunków życia i nie biorą pod uwagę efektów wielowymiarowych (Panek i Zwierzchowski, 2013, 339-344).

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8

dochody zasobność materialna kształcenie dzieci uczestnictwo w kulturze

Poziom braku zaspokojenia

Obszary warunków życia

Grupa nr 1 Grupa nr 2 Grupa nr 3 Grupa nr 4

Literatura

Helliwig Z. (1968). Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze względu na poziom ich rozwoju i strukturę wykwalifikowanych kadr. Przegląd Statystyczny, nr 4.

Panek T. (2009). Statystyczne metody wielowymiarowej analizy porównawczej. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej.

Panek T., Zwierzchowski J. (2013). Statystyczne metody wielowymiarowej analizy porównawczej, Teoria i zastosowania, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.

Diagnoza Społeczna 2015 131

W dokumencie SOCIAL DIAGNOSIS 2015OBJECTIVE AND SUBJECTIVE QUALITY OF LIFE IN POLAND (Stron 129-133)