Janusz Czapiński, Tomasz Panek
4.11. Wpływ nowych technologii na rynek pracy – pozycja użytkowników i bezrobocie techno- techno-logiczne
4.11.2. Sytuacja osób pracujących - zmiany pracy, awanse, podnoszenie kompetencji i zakładanie firm W tej części przeanalizowane zostaną różnice w zmianach sytuacji osób pracujących w zależności od korzystaniu z
internetu. Osoby, które korzystają z internetu częściej podejmują lepiej płatną lub dodatkową pracę. W okresie ostat-niego roku takiej zmiany dokonało 17 proc. z nich, podczas gdy wśród osób niekorzystających lepszą lub dodatkową pracę podjął co dziesiąty zatrudniony. Tego typu różnice w zmianach pracy występują już od dawna (wykres 4.11.5 A).
Wykres 4.11.5. Zmiany w zakresie pracy wśród osób pracujących w zależności od korzystania z internetu w latach 2005-2015. A. podjęcie lepiej płatnej lub dodatkowej pracy. B. awans zawodowy.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2005-2007 2007-2009 2009-2011 2011-2013 2013-2015
procent pracujących dwa lata wcześniej
A. Prawdopodobieństwo utrzymania pracy
niekorzysta z internetu
zaczął korzystać w ostatnich 2 latach przestał korzystać w ostatnich 2 latach korzysta od dawna
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
18%
20%
2005-2007 2007-2009 2009-2011 2011-2013 2013-2015
procent pracujących dwa lata wcześniej
B. Ryzyko utraty pracy
niekorzysta z internetu
zaczął korzystać w ostatnich 2 latach przestał korzystać w ostatnich 2 latach korzysta od dawna
0 5 10 15 20 25
2005 2007 2009 2011 2013 2015
procent pracujących
A. podjęcie lepiej płatnej lub dodatkowej pracy
użytkownicy osoby niekorzystające
0 2 4 6 8 10 12 14
2005 2007 2009 2011 2013 2015
procent pracujących
B. awans zawodowy
użytkownicy osoby niekorzystające
Diagnoza społeczna 2015 189
© Rada Monitoringu Społecznego
Różnice w podejmowaniu lepiej płatnej lub dodatkowej pracy są związane z korzystaniem z internetu. Aby jednak dokładnie stwierdzić znacznie używania tej technologii należy wykluczyć wpływ innych zmiennych. W tym celu przeprowadzona została analiza regresji logistycznej (tabela 4.11.1). Jeśli uwzględnimy znaczenie innych czynników, takich jak płeć, wiek, wykształcenie, czy grupa zawodowa, to nadal widoczny jest istotny wpływ korzystania z inter-netu. Co więcej, oprócz samego faktu używania sieci istotne znacznie ma również to, jak jest ona wykorzystywana.
Nie powinno to dziwić, skoro z sieci korzysta ponad 85 proc. pracowników i sam fakt korzystania coraz rzadziej jest różnicujący. Lepiej płatną lub dodatkową pracę podejmują znacznie częściej ci użytkownicy, którzy korzystają z in-ternetu w sposób bardziej wszechstronny i zaawansowany. Ale istotne znaczenie ma również częstsze wykorzystanie sieci w podstawowych zastosowaniach związanych z komunikacją i dostępem do informacji. Nie ma natomiast zna-czenia korzystanie w celach związanych z rozrywką. Tym samym, im wyższe kompetencje ma dany pracownik, im wszechstronniej i w bardziej instrumentalny sposób korzysta z sieci tym jego szanse na zmianę pracy lub pozyskanie dodatkowej są wyższe.
Tabela 4.11.1. Uwarunkowania podejmowania lepiej płatnej lub dodatkowej pracy w okresie ostatniego roku. Wy-niki regresji logistycznej.
B
Błąd
standar-dowy Wald df
Istot-ność Exp(B)
Korzystanie z internetu 0,406 0,09 20,112 1 0,00 1,5
Sposoby: wszechstronność i zaawansowane 0,273 0,029 88,248 1 0,00 1,314
Sposoby: podstawowe i komunikacja 0,125 0,03 16,994 1 0,00 1,133
Sposoby: rozrywka -0,032 0,032 0,962 1 0,33 0,969
Płeć (kobieta) -0,243 0,056 19,128 1 0,00 0,784
Wiek (w latach) -0,054 0,002 491,574 1 0,00 0,947
Wykształcenie (lata nauki) 0,03 0,012 6,265 1 0,01 1,03
Grupa zawodowa (przedst. władz, wyżsi urzędnicy i
kierow-nicy*) 117,446 9 0,00
specjaliści 0,391 0,135 8,38 1 0,00 1,478
technicy i inny średni personel 0,243 0,144 2,849 1 0,09 1,275
pracownicy biurowi -0,039 0,16 0,06 1 0,81 0,961
pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 0,216 0,147 2,164 1 0,14 1,241
rolnicy, ogrodnicy i rybacy -0,622 0,189 10,847 1 0,00 0,537
robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 0,358 0,147 5,97 1 0,02 1,431
operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 0,113 0,158 0,51 1 0,48 1,119
pracownicy przy pracach prostych 0,755 0,158 22,812 1 0,00 2,129
siły zbrojne -1,727 0,781 4,888 1 0,03 0,178
Stała -0,467 0,28 2,779 1 0,10 0,627
Ogółem procent wyjaśnionej zmienności:
Cox & Snell R2x 100 Nagelkerke R2x 100
9,2 19,1
* Grupa odniesienia
Warto dodać, że dodatkowy istotny pozytywny wpływ na zmianę pracy ma także, nieuwzględnione w przedsta-wionej tu analizie, wykorzystanie internetu w celach związanych z pracą. Widoczny jest także dodatkowy efekt wpływu wcześniejszego szukania pracy przez internet. Uzyskane wyniki potwierdzają intuicje dotyczące znaczenia jakie odgrywa internet. Osoby, które wykorzystują go w pracy, a także ci, którzy przez sieć szukają pracy mają więk-sze szanse na znalezienie lepwięk-szej lub dodatkowej pracy.
Podobnie ma się sytuacja jeśli chodzi o uzyskiwanie awansu zawodowego (wykres 4.11.5B). Znacznie częściej awansują pracownicy korzystający z internetu. Różnice w latach 2005-2015 utrzymują się, a stopniowe powiększanie się grupy internautów choć ma wpływ na zmniejszenie się procenta awansujących, to jednak nie powoduje zmiany różnicy w stosunku do osób, które z sieci nie korzystają. Jeśli wyeliminujemy znaczenie istotnych różnic w wieku, płci, wykształceniu i zawodzie, to znaczącym czynnikiem sprzyjającym uzyskiwaniu awansu zawodowego będzie również korzystanie z internetu. Istotne jest jednak również to w jaki sposób sieć jest wykorzystywana (tabela 4.11.2).
Większe szanse awansu mają ci, którzy używają internetu w celach instrumentalnych, mają większe kompetencje i korzystają w sposób bardziej zaawansowany. Nieco mniejsze szanse awansu mają natomiast ci internauci, którzy częściej wykorzystują sieć w celach związanych z rozrywką.
Tabela 4.11.2. Uwarunkowania awansu zawodowego w okresie ostatniego roku. Wyniki regresji logistycznej.
B
Błąd
standar-dowy Wald df
Istot-ność Exp(B)
Korzystanie z internetu 0,586 0,134 19,045 1 0,00 1,796
Sposoby: wszechstronność i zaawansowane 0,316 0,038 67,608 1 0,00 1,371
Sposoby: podstawowe i komunikacja 0,187 0,039 22,775 1 0,00 1,205
Sposoby: rozrywka -0,116 0,042 7,628 1 0,01 0,891
Płeć (kobieta) -0,357 0,072 24,782 1 0,00 0,7
Wiek (w latach) -0,041 0,003 166,488 1 0,00 0,96
Wykształcenie (lata nauki) 0,039 0,015 6,643 1 0,01 1,04
Grupa zawodowa (przedst. władz, wyżsi urzędnicy i
kierow-nicy*) 39,567 9 0,00
specjaliści -0,213 0,134 2,512 1 0,11 0,808
technicy i inny średni personel -0,625 0,155 16,359 1 0,00 0,535
pracownicy biurowi -0,494 0,17 8,394 1 0,00 0,61
pracownicy usług osobistych i sprzedawcy -0,429 0,157 7,497 1 0,01 0,651
rolnicy, ogrodnicy i rybacy -0,904 0,207 19,047 1 0,00 0,405
robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy -0,736 0,164 20,243 1 0,00 0,479
operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń -0,823 0,183 20,209 1 0,00 0,439
pracownicy przy pracach prostych -0,607 0,195 9,636 1 0,00 0,545
siły zbrojne -0,463 0,462 1,006 1 0,32 0,629
Stała -1,136 0,353 10,339 1 0,00 0,321
Ogółem procent wyjaśnionej zmienności:
Cox & Snell R2x 100
Nagelkerke R2x 100 5,1
14,9
* Grupa odniesienia
Wyniki te są zgodne z oczekiwaniami. Korzystanie z internetu w celach związanych z pracą poprawia sytuację pracownika. Z drugiej strony osoby, dla których internet jest przede wszystkim źródłem rozrywki mają mniejsze szanse na osiągnięcie awansu zawodowego.
Jednym z mechanizmów przekładających się na poprawę własnej sytuacji zawodowej poprzez zmianę pracy na lepszą, znajdowanie dodatkowego zajęcia lub osiąganie awansu może być wykorzystanie internetu do podnoszenia własnych kompetencji. Korzystanie z sieci daje dostęp do ogromnych zasobów wiedzy i przez część użytkowników jest wykorzystywane do dokształcania się i zdobywania nowych umiejętności. Jednocześnie internet jest także źró-dłem informacji o możliwościach kształcenia się poza siecią. Użytkownicy są znacznie bardziej skłonni dokształcać się – w okresie ostatniego roku podniosło swoje kwalifikacje 23 proc. pracujących internautów i zaledwie 3 proc.
pracowników, którzy internetu nie używają. Różnica w rozwijaniu swoich kompetencji pomiędzy obiema grupami utrzymywała się na stałym poziomie ponad 20pp. co najmniej przez ostatnie 10 lat (wykres 4.11.6A).
Fakt korzystania z internetu sprzyja podnoszeniu kwalifikacji nawet jeżeli wykluczymy różnice związane z wie-kiem, poziomem wykształcenia czy płcią (tabela 4.11.3). Co więcej, jeżeli przyjrzymy się pracownikom korzystają-cym z internetu to zobaczymy, że podnoszenie umiejętności związane jest z wyższymi kompetencjami korzystania z internetu oraz z bardziej wszechstronnym jego używaniem. Rzadziej podnoszą swoje kwalifikacje ci użytkownicy, którzy sieć wykorzystują jako źródło rozrywki. Ta zależność dobrze pokazuje, że dla części internautów zasoby do-stępne w sieci są okazją do własnego rozwoju podczas gdy dla innych to samo narzędzie daje raczej okazję do zabawy.
Diagnoza społeczna 2015 191
© Rada Monitoringu Społecznego
Wykres 4.11.6. Zmiany związane z pracą w zależności od korzystania z internetu w latach 2005-2015. A. zdobycie nowych kwalifikacji lub umiejętności z myślą o wyższych zarobkach. B. założenie firmy.
Wyraźnie częściej podnoszą swoje kompetencje ci internauci, którzy korzystają z kursów i szkoleń dostępnych w sieci. Co trzecia osoba uczestnicząca w kursach i szkoleniach przez internet twierdzi, że podniosła swoje kwalifikacje zawodowe w ciągu ostatniego roku, natomiast wśród pozostałych pracowników korzystających z internetu nowe umiejętności nabyły tylko 14 proc..
Tabela 4.11.3. Uwarunkowania podnoszenia kompetencji i dokształcania się z myślą o podniesieniu zarobków w okresie ostatniego roku. Wyniki regresji logistycznej.
B
Błąd
standar-dowy Wald df
Istot-ność Exp(B)
Korzystanie z internetu 1,482 0,132 125,551 1 0,00 4,4
Sposoby: wszechstronność i zaawansowane 0,48 0,028 291,223 1 0,00 1,617
Sposoby: podstawowe i komunikacja 0,228 0,028 64,532 1 0,00 1,256
Sposoby: rozrywka -0,137 0,031 19,753 1 0,00 0,872
Płeć (kobieta) -0,132 0,054 5,884 1 0,02 0,876
Wiek (w latach) -0,047 0,002 366,949 1 0,00 0,955
Wykształcenie (lata nauki) 0,098 0,011 73,196 1 0,00 1,103
Grupa zawodowa (przedst. władz, wyżsi urzędnicy i
kierow-nicy*) 96,333 9 0,00
specjaliści 0,137 0,109 1,588 1 0,21 1,147
technicy i inny średni personel 0,049 0,118 0,173 1 0,68 1,05
pracownicy biurowi -0,305 0,135 5,086 1 0,02 0,737
pracownicy usług osobistych i sprzedawcy -0,535 0,129 17,115 1 0,00 0,585
rolnicy, ogrodnicy i rybacy -1,021 0,188 29,472 1 0,00 0,36
robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy -0,109 0,129 0,719 1 0,40 0,897
operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 0,023 0,137 0,029 1 0,86 1,024
pracownicy przy pracach prostych -0,488 0,163 8,93 1 0,00 0,614
siły zbrojne -0,086 0,347 0,062 1 0,80 0,917
Stała -2,409 0,283 72,534 1 0,00 0,09
Ogółem procent wyjaśnionej zmienności:
Cox & Snell R2x 100
Nagelkerke R2x 100 16,4
31,7
* Grupa odniesienia 0
5 10 15 20 25 30 35 40
2005 2007 2009 2011 2013 2015
procent pracujących
A. zdobył nowe kwalifikacje lub umiejętności
użytkownicy osoby niekorzystające
0 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5
2005 2007 2009 2011 2013 2015
procent pracujących
B. założył firmę
użytkownicy osoby niekorzystające
w innych wymiarach. Warto wspomnieć chociażby, że osoby korzystające z sieci są bardziej skłonne do rozpoczyna-nia własnej działalności gospodarczej i częściej zakładają firmy (wykres 4.11.6B).