Analiza związków między zmiennymi

Pytanie nr 8: Czy istnieją związki pomiędzy orientacjami temporalnymi a celami życiowymi?

Hipoteza: Cele zewnętrzne i skoncentrowane na „ja” fizycznym wiążą się z wyższym poziomem orientacji teraźniejszościowej hedonistycznej oraz z niższym poziomem orientacji przeszłościowo-pozytywnej i orientacji przyszłościowych. Cele wewnętrzne i transcendentalne wiążą się z niższym poziomem orientacji teraźniejszościowej hedonistycznej oraz z wyższym poziomem orientacji przeszłościowo-pozytywnej i orientacji przyszłościowych.

Uzasadnienie: Według założeń teorii autodeterminacji, koncentracja na celach zewnętrznych wiąże się często z tendencjami egoistycznymi i materialistycznymi oraz nieumiejętnością odraczania gratyfikacji (Grouzet i in., 2005; Kasser, 2010). Wymienione tendencje zbieżne są z silną orientacją teraźniejszościową hedonistyczną w ujęciu Zimbardo i Boyda (1999, 2009), a ponadto wykazują podobieństwo do charakterystyki niskiego poziomu obu orientacji przyszłościowych (brak akceptacji stanu niezaspokojenia potrzeb, brak uwzględniania wymiaru duchowego). Z uwagi na to, że aspiracje zewnętrzne wynikać mogą z braku zaspokojenia podstawowych potrzeb (por.

Czapiński, 2004), zasadne wydaje się powiązanie ich z niskim poziomem orientacji przeszłościowo-pozytywnej. Przypuszcza się również, że odwrotne poziomy orientacji

temporalnych (silne orientacje przyszłościowe oraz przeszłościowo-pozytywna, słaba orientacja teraźniejszościowa fatalistyczna) związane są – na zasadzie kontrastu – z celami wewnętrznymi.

Pytanie nr 9: Czy istnieją związki pomiędzy natężeniem poszczególnych perspektyw temporalnych a kapitałem społeczno-kulturowym?

Hipoteza: Wraz ze wzrostem poziomu zamożności spadać będzie natężenie perspektywy teraźniejszościowej fatalistycznej oraz będzie wzrastać natężenie perspektyw teraźniejszościowej hedonistycznej i przyszłościowej.

Uzasadnienie: Wyrażone w hipotezie przypuszczenie, wynika z dostrzeganej zarówno przez socjologów (Zarycki, 2009), jak i psychologów (Vohs i in. 2006; Zhou i in. 2009), łatwości transformacji kapitału finansowego w inne formy kapitału. Łatwość ta z jednej strony skutkować może wykształcaniem się silnego poczucia aktywnego kierowania własnym życiem – stąd postulowana słaba orientacja teraźniejszościowa fatalistyczna, z drugiej zaś stwarza możliwości konsumpcyjne – stąd powiązana z gratyfikacjami silna orientacja teraźniejszościowa hedonistyczna – oraz inwestycyjne (poprzez transformację w kapitał wiedzy czy kapitał społeczny) – stąd silna orientacja przyszłościowa).

Pytanie nr 10: Czy istnieją związki pomiędzy celami życiowymi a kapitałem społeczno-kulturowym?

Hipoteza: Kapitał społeczno-kulturowy w zależności od swojego charakteru wiąże się z ważnością określonych celów życiowych.

Uzasadnienie: Powyższa hipoteza sformułowana w sposób zachowawczy, postulujący jedynie istnienie związków pomiędzy elementami kapitału społeczno-kulturowego a celami życiowymi.

Wynika ona z założeń teorii autodeterminacji, zgodnie z którymi otoczenie społeczno-kulturowe jest warunkiem koniecznym pojawiania się celów zewnętrznych (jako niezwiązanych z samoistną motywacją wewnętrzną; por. Kasser, Ryan, 1993) oraz stanowi tło kształtowania celów wewnętrznych (por. Tokarz, 1999).

Pytanie nr 11: Czy istnieją związki pomiędzy poczuciem dobrostanu psychicznego w jego poszczególnych aspektach a celami życiowymi?

Hipoteza: Wraz ze wzrostem ważności celów zewnętrznych i skoncentrowanych na fizycznym „ja”

będzie się obniżać poziom dobrostanu psychicznego w jego poszczególnych aspektach. Będzie on natomiast wzrastał wraz ze wzrostem ważności celów wewnętrznych i transcendentalnych.

Uzasadnienie: Hipoteza wyprowadzona została z ustaleń teorii autodeterminacji, mówiących o pozytywnych związkach celów wewnętrznych z poczuciem psychicznego dobrostanu oraz jego

związkach negatywnych z celami zewnętrznymi (Vansteenkiste, Lens, Deci, 2006). Poczynione przypuszczenia co do związków z wymiarem „koncentracja na ja fizycznym – transcendencja, czerpiąc inspiracje z kołowego schematu celów życiowych Grouzeta i in. (2005), wynikają przede wszystkim z powiązań koncentracji na ja fizycznym z motywacjami wchodzącymi w zakres triady materialistycznej: pieniądze, sława i wizerunek.

Pytanie nr 12: Czy istnieją związki pomiędzy poczuciem dobrostanu psychicznego w jego poszczególnych aspektach a orientacjami temporalnymi?

Hipoteza: Wraz ze wzrostem natężenia orientacji przeszłościowo-pozytywnej, teraźniejszościowej hedonistycznej oraz przyszłościowej transcendentalnej będzie rosnąć poziom dobrostanu psychicznego i satysfakcji z życia. Poziomy wymienionych zmiennych będą malały wraz ze wzrostem orientacji przeszłościowo-negatywnej oraz teraźniejszościowej fatalistycznej.

Uzasadnienie: Wskazywane związki orientacji temporalnych z dobrostanem psychicznym wywodzą się z zaprezentowanego na rysunku 3.2., optymalnego profilu orientacji temporalnych.

Według Zimbardo i Boyda (2009) profil taki wiąże się z harmonijnym ulokowaniem jednostki w kontekście poszczególnych wymiarów czasowych, co znajduje przełożenie na wykazywany przez nią subiektywny poziom satysfakcji z życia.

Pytanie nr 13: Czy istnieją związki pomiędzy poczuciem dobrostanu psychicznego w jego poszczególnych aspektach a kapitałem społeczno-kulturowym?

Hipoteza: Kapitał społeczno-kulturowy wiąże się pozytywnie z poczuciem dobrostanu psychicznego w jego poszczególnych aspektach.

Uzasadnienie hipotezy: Zaprezentowana hipoteza umocowana jest w kontekście sześciowymiarowej teorii dobrostanu psychicznego (Ryff, Singer, 2008b). Takie jego wymiary, jak biegłość środowiskowa, pozytywne relacje z innymi oraz autonomia zakładają istnienie związków zadowolenia z życia ze społeczno-kulturowym środowiskiem jednostki. Również autonomia i samoakceptacja kształtują się w kontekście sygnałów dochodzących ze środowiska. Istnienie związków satysfakcji z życia ze zmiennymi demograficznymi i kulturowymi postulowane jest również przez Dienera (zob. Diener i in., 2008; Pavot, Diener, 2008; Diener, Ryan, 2009).

Pytanie nr 14: Czy istnieją związki pomiędzy kryzysem w wartościowaniu a prezentowanymi celami życiowymi?

Hipoteza: Wraz ze wzrostem ważności celów zewnętrznych i skoncentrowanych na fizycznym „ja”

wzrastać będzie poziom kryzysu w wartościowaniu. Poziom kryzysu w wartościowaniu będzie się obniżał wraz ze wzrostem ważności celów wewnętrznych i transcendentalnych.

Uzasadnienie: Postulowane w hipotezie związki kryzysu w wartościowaniu z celami życiowymi wynikają z założeń teorii autodeterminacji, które mówią o istnieniu naturalnych potrzeb ludzkich, wyznaczających kierunek życiowych aspiracji (Tokarz, 1999). Przypuszcza się więc, że kryzys w wartościowaniu pojawiać będzie się w momencie braku realizacji celów wewnętrznych lub nadmiernej koncentracji na realizacji celów zewnętrznych.

Pytanie nr 15: Czy istnieją związki pomiędzy kryzysem w wartościowaniu a orientacjami temporalnymi?

Hipoteza: Poziom kryzysu w wartościowaniu będzie się podwyższał wraz ze wzrostem orientacji przeszłościowych, a obniżał wraz ze wzrostem orientacji przyszłościowych.

Uzasadnienie: Przyjmuje się, że osoby o wysokim poziomie orientacji przyszłościowej i przyszłościowej transcendentalnej wykazują się systematyczną aktywnością ukierunkowaną na określone cele (Zimbardo, Boyd, 2009), co przypuszczalnie związane jest ze stabilną sferą wartości (por. Kasser i in. 2007). Z drugiej strony, silne osadzenie w perspektywach przeszłościowych, mogących według Zimbardo i Boyda stanowić ramy interpretacyjne aktualnych wydarzeń, utrudniać może odnajdywanie się w aktualnych warunkach i generować poczucie kryzysu w wartościowaniu.

Pytanie nr 16: Czy istnieją związki pomiędzy kryzysem w wartościowaniu a poziomem kapitału społeczno-kulturowego?

Hipoteza: Poziom kryzysu w wartościowaniu będzie wzrastał wraz z obniżaniem się kapitału społeczno-kulturowego.

Uzasadnienie: Hipoteza powiązana jest z koncepcją habitusu, który będąc wypadkową oddziaływań społeczno-kulturowych, określa sposób funkcjonowania jednostki i ma wpływ na jej światopogląd (Bourdieu, Passeron, 2006; Szacki 2007). Osoby o bogatych zasobach tworzących habitus (takich, jak np. tradycja czy określony etos) przypuszczalnie cechują się większą stabilnością posiadanego systemu wartości niż osoby, w przypadku których posiadany kapitał społeczno-kulturowy jest mniejszy.

Pytanie nr 17: Czy istnieją związki pomiędzy poczuciem dobrostanu psychicznego w poszczególnych jego wymiarach a kryzysem w wartościowaniu?

Hipoteza: Wraz ze wzrostem natężenia poszczególnych wymiarów kryzysu w wartościowaniu będzie się obniżać poziom dobrostanu psychicznego.

Uzasadnienie: Wyrażony w hipotezie postulat wynika z założenia, że doświadczanie kryzysu w wartościowaniu jest dla jednostki stanem generującym poczucie dyskomfortu (Oleś, 1998), co

przekładać może się na zmniejszone poczucie zadowolenia z życia. Z drugiej strony (zgodnie z ustaleniami teorii orientacji temporalnych, teorii autodeterminacji i teorii kapitału społecznego) czynniki związane z niższym poziomem satysfakcji życiowej przyczyniają się również do destabilizacji systemu aksjologicznego.

Pytanie nr 18: Jaki model zależności między zmiennymi najbardziej adekwatnie odzwierciedla ich faktyczną konfigurację?

Hipoteza: W odniesieniu do postawionego pytania nie formułuje się hipotezy.