poziomem inwestycji w infrastrukturę techniczną finansowanych ze źródeł europejskich
Analiza zależności pomiędzy poziomem rozwoju infrastruktury technicznej a sytuacją finansową samorządów lokalnych została przeprowadzona na podstawie współczynnika korelacji Pearsona oraz statystyki L–Lee. W latach 2000–2010 siła związku pomiędzy badanymi aspektami była relatywnie słaba (ale dodatnia i istotna statystycznie). W 2000 roku wartość współczynnika korelacji Pearsona wynosiła r=0,366; w 2004 r=0,192 a w 2010 r=0,193. Natomiast statystyki L–Lee osiągały jeszcze niższe wartości, które wynosiły odpowiednio w 2000 roku L=0,206; 2004 L=0,136 i 2010 L=0,055. Oznacza to, że w ujęciu globalnym siła związku pomiędzy analizowanymi aspektami była bardzo niska. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku zależności przestrzennej, która nie wykazała występowania istotnych zależności przestrzennych w rozkładzie obu zjawisk.
Przeprowadzona analiza zależności pomiędzy poziomem rozwoju infra-struktury technicznej a wielkością środków europejskich przeznaczonych na jej rozwój także ukazała niską zależność zarówno w ujęciu wartości współczynnika korelacji Pearsona jak i zależności przestrzennej wyrażonej wartościami statystyki L–Lee. Zależność pomiędzy poziomem rozwoju infrastruktury technicznej a wielko-ścią środków europejskich przeznaczonych na jej rozwój: (a) mierzoną wartowielko-ścią bezwzględną tych środków wynosiła r=0,222, a (b) mierzoną wielkością tych środ-ków na mieszkańca wynosiła r=0,048. Z kolei wartość statystyki L–Lee wynosiła odpowiednio dla (a) wartości bezwzględnej L=0,053; a dla (b) wartości środków UE odniesionej do liczby mieszkańców L=–0,056. Uzyskane wartości poszczególnych współczynników (istotnych statystycznie), wskazują na istnienie bardzo niskiej
za-leżności pomiędzy poziomem rozwoju infrastruktury technicznej a wielkością środ-ków europejskich przeznaczonych na jej rozwój.
Dodatkowo podjęta próba modelowania równania regresji potwierdziła brak wpływu środków europejskich na poziom rozwoju infrastruktury technicznej.
Otrzymane równanie regresji y=71,39x+620,25 (a: p=0,36; b: p=0,00) cechowało się bardzo niską wartością współczynnika determinacji R2=0,002. Zatem na poziom rozwoju infrastruktury technicznej z pewnością wpływ miały inne czynniki nie-uwzględnione w modelu regresyjnym.
6. Podsumowanie
Zrealizowane etapy postępowania badawczego prowadzą do sformułowania następujących wniosków:
wysokim poziomem rozwoju infrastruktury technicznej charakteryzują się głów-nie miasta na prawach powiatu. Niski poziom rozwoju infrastruktury technicznej występuje w powiatach Polski centralnej i wschodniej. Sytuacja ta wskazuje na dwa układy polaryzacji poziomu rozwoju infrastruktury technicznej: układ mia-sto–wieś oraz układ zachód–wschód. W latach 2000–2010 wyraźnie zachodzi proces różnicowania poziomu rozwoju infrastruktury technicznej, przejawiający się w dekoncentracji powiatów o relatywnie niskim poziomie infrastruktury technicznej. Zasadniczo nie zmienia się natężenie polaryzacji w układzie mia-sto–wieś, jednak zdecydowanie spada w układzie zachód–wschód,
najlepszą sytuacją finansową charakteryzują się miasta na prawach powiatu i powiaty, na terenie których zlokalizowane są ważne ośrodki przemysłowe, lub o silnie rozwiniętej funkcji turystycznej. W latach 2000–2010 wyraźnie popra-wia się sytuacja finansowa popopra-wiatów Polski wschodniej, a pogarsza niektórych powiatów w zachodniej części kraju, przy jednoczesnym wzroście skali zróżni-cowania sytuacji finansowej. Tę zmianę można powiązać nie tyle z korzystnym różnicowaniem strukturalnym gospodarek lokalnych powiatów Polski wschod-niej, ile z dodatkowymi możliwościami inwestycyjnymi wynikającymi z realiza-cji polityki spójności,
powiaty o dużej liczbie mieszkańców charakteryzują się największymi warto-ściami bezwzględnymi funduszy strukturalnych pozyskanych na rozwój i mo-dernizację infrastruktury technicznej, ale w ujęciu relatywnym dużą aktywność reprezentują powiaty Polski wschodniej, zwłaszcza w województwie warmiń-sko–mazurskim i podkarpackim. Powiaty w tych województwach można wyróż-nić na tle innych jednostek Polski wschodniej, premiując ich wysoką aktywność na rzecz działań prorozwojowych. Ze względu na różnice zainwestowania środ-ków strukturalnych w układzie zachód–wschód, aktywność powiatów z dwóch różnych części Polski jest mało porównywalna. Brak zależności przestrzennych
w analizie inwestycji unijnych w infrastrukturę techniczną może świadczyć o punktowej realizacji przedsięwzięć i skutkować niską użytecznością funkcjo-nalną tych inwestycji w zakresie zmian natężenia polaryzacji rozpatrywanej szczególnie w układach wewnątrzregionalnych,
rozważane zmiany zarówno w zakresie poziomu rozwoju infrastruktury tech-nicznej jak i sytuacji finansowej mają charakter względny i nie oznaczają real-nego spadku wartości wskaźników w tych aspektach. Świadczą jedynie o zmia-nie pozycji poszczególnych jednostek przestrzennych względem całej populacji,
nie zaobserwowano zarówno zależności przestrzennej jak i zależności przyczy-nowo–skutkowej pomiędzy poziomem absorpcji funduszy strukturalnych na rozwój i modernizację infrastruktury a poziomem jej rozwoju. Sytuację tę potę-guje fakt, że generalnie zależność pomiędzy sytuacją finansową samorządów lo-kalnych a poziomem rozwoju infrastruktury technicznej okazała się słaba i obni-żyła w czasie. Brak tych zależności, pomimo bezprecedensowej skali inwestycji infrastrukturalnych w minionej dekadzie, musi oznaczać niedoskonałość danych zastosowanych w analizie. Dostępne wskaźniki, które opisują poziom rozwoju infrastruktury technicznej, informują o jej stanie w sposób ilościowy, nie pozwa-lając na ocenę istotnych zmian jej jakości wynikającej z procesów modernizacji.
Wyniki badania mogą oznaczać jedynie, że w rozpatrywanym okresie inwesty-cje samorządów, w tym współfinansowane ze źródeł unijnych, nie wpłynęły za-sadniczo zmiany gęstości infrastrukturalnej w Polsce.
Literatura
Anselin L., 1995. Local Indicators of Spatial Association – LISA. Geographical Analysis 27, 93–115.
Barteczek A., 1977. Integracyjna funkcja infrastruktury gospodarczej w świetle badań nad Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym. Studia KPZK PAN LIX, PWE, Warszawa.
Charlton C., Vowels T., 2008. Inter–Urban and Regional Transport. W: R. Knowles, J. Shaw, I. Docherty (red.), Transport Geographies. Mobilities, Flows and Spaces. Blackwell Publishing, Oxford, 120–136.
Chojnicki Z., 1999. Region w ujęciu geograficzno–systemowym. W: Z. Chojnicki (red.), Podstawy metodo-logiczne i teoretyczne geografii., Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań, 327–353.
Chojnicki Z., Czyż T., 2004. Główne aspekty regionalnego rozwoju społeczno–gospodarczego.
W: J. J. Parysek (red.), Rozwój regionalny i lokalny w Polsce w latach 1989–2002. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań, 13–24.
Churski P., 2008. Czynniki rozwoju regionalnego i polityka regionalna w Polsce w okresie integracji z Unią Europejską. Seria Geografia 79. Wyd. Naukowe UAM, Poznań.
Churski P., 2011. Obszary wzrostu i stagnacji gospodarczej – kontekst teoretyczny. Biuletyn KPZK PAN 248, Warszawa, 9–43.
Domański R., 2002. Gospodarka przestrzenna. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Gorzelak G., 2009. Fakty i mity rozwoju regionalnego. Studia Regionalne i Lokalne 2(36), Euroreg, Wyd.
Scholar, 5–27.
Kostrubiec B., 1965. Klasyfikacja dynamiczna i wielocechowa województw Polski. Biuletyn KPZK PAN 35, Warszawa, 28–49.
Lee S.–I., 2001. Developing a bivariate spatial association measure: An integration of Pearson’s r and Moran’s I. Journal of Geographical Systems 3, 369–385.
MacKinnon D., Pirie G., Gather M., 2008. Transport and Economic Development. W: R. Knowles, J. Shaw, I. Docherty (red.), Transport Geographies. Mobilities, Flows and Spaces. Blackwell Publishing, Oxford, 10–28.
Makieła Z., 1998. Infrastruktura techniczna w strukturze regionalnej Polski Południowo–Wschodniej.
Prace naukowe, WSP im. KEN w Krakowie, Wyd. AE w Katowicach, Katowice.
Markowski T., 2007. Podstawowe problem zagospodarowania przestrzennego Polski w kontekście euro-pejskim. Biuletyn KPZK PAN 233, Warszawa, 24–46.
Mejro C., 1983. Ocena stanu oraz niezawodności infrastruktury technicznej w Polsce. Biuletyn KPZK PAN 123, Warszawa, 100–118.
Miszczuk M., 2004. Czynniki różnicujące potencjał finansowy gmin; próba typologii na przykładzie woje-wództwa lubelskiego. W: R. Brol (red.), Gospodarka lokalna i regionalna w teorii i praktyce.
Wyd. AE im. Oskara Langego, Wrocław.
Motek P., 2007. Podatki lokalne jako instrument oddziaływania na rozwój społeczno–gospodarczy. Seria Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna 1. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
Nargiello J., 2006. Zdolność kredytowa jako element potencjału finansowego jednostek samorządu tery-torialnego. Studia Regionalne i Lokalne, 6(25)/2, Warszawa, 99–116.
Nijkamp P., 1986. Infrastructure and Regional Development: A Multidimensional Policy Analysis. Empiri-cal Economics 11, 1–21.
Perkal J., 1953. O wskaźnikach antropologicznych. Przegląd Antropologiczny, 19, Poznań–Warszawa, 209–221.
Parysek J. J., 2006. Wprowadzenie do gospodarki przestrzennej. Wyd. Naukowe UAM, Poznań.
Parysek J.J., 2001. Podstawy gospodarki lokalnej. Wyd. Naukowe UAM. Poznań.
Ratajczak M., 1999. Infrastruktura w gospodarce rynkowej. Wyd. AE w Poznaniu, Poznań.
Ratajczak W., 1999. Modelowanie sieci transportowych. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
Rosik P., Szuster M., 2008. Rozbudowa infrastruktury transportowej a gospodarka regionów. Wyd. Poli-techniki Poznańskiej, Poznań.
Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Dz. U. Nr 203, poz. 1966.
Vickerman R., Spiekermann K., Wegener M., 1999. Accessibility and Economic Development in Europe.
Regional Studiem 33 / 1, 1–15.
Zathey M., 2009. Sieci transportowe jako stymulator rozwoju społeczno–gospodarczego i ruchu tury-stycznego na obszarze CETC. Przegląd Komunikacyjny, 9–10/2009, Stowarzyszenie Inżynie-rów i Techników Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa, 7–10.
Spatial distribution of technical infrastructure and financial situation on local level in Poland
Summary: Improving accessibility to technical infrastructure is one of the key in-vestment priorities in development policy both on national and local level. The aim of this article is to analyze the spatial distribution and relationship between technical infrastructure and public investment’s values put in the framework of financial situa-tion on local level in Poland. This objective is analyzed with methods typical for spatial econometrics: cluster analysis and spatial autocorrelation (I–Moran and L–
Lee statistics).
Keywords: technical infrastructure, financial management, local self–government, structural funds, spatial autocorrelation
mgr Anna Borowczak mgr Robert Perdał
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Instytut Geografii Społeczno–Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Zakład Analizy Regionalnej
ul. Dzięgielowa 27 61–680 Poznań
anna.borowczak@amu.edu.pl r.perdal@amu.edu.pl
Barbara Konecka–Szydłowska
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Zróżnicowanie regionalnych systemów osadniczych w aspekcie małych miast
1Streszczenie: W opracowaniu przeprowadzono analizę zróżnicowania regionalnych systemów osadniczych w aspekcie małych miast. W tym celu przedstawiono pozy-cję małych miast w krajowym systemie miast i tendencje zachodzące w tym zakre-sie. Zasadnicza część pracy obejmuje charakterystykę małych miast w trzech aspek-tach: liczbowym, ludnościowo–wielkościowym i administracyjnym w poszczegól-nych regionalposzczegól-nych systemach osadniczych.
Słowa kluczowe: regionalny system osadniczy, małe miasta
1. Wprowadzenie
Celem opracowania jest analiza zróżnicowania regionalnych systemów osadniczych w aspekcie małych miast. Postępowanie badawcze zmierzające do re-alizacji głównego celu pracy składa się z dwóch etapów. W etapie pierwszym poka-zano pozycję małych miast w krajowym systemie miast i tendencje zachodzące w tym zakresie. Zasadniczy, drugi etap pracy obejmuje charakterystykę małych miast w trzech aspektach: liczbowym, ludnościowo–wielkościowym i administracyjnym w poszczególnych regionalnych systemach osadniczych.
W zbiorze miast polskich wydziela się miasta duże, średnie i małe. Kryte-rium formalne, na podstawie którego wydziela się zbiór małych miast dotyczy wy-miaru ludnościowego. Pojawia się zatem konieczność określenia górnej granicy, to jest maksymalnej liczby mieszkańców po przekroczeniu której dane miasto będzie już zaliczone do innej klasy wielkościowej. W polskiej literaturze naukowej, zesta-wieniach statystycznych i analizach porównawczych przeważa pogląd, że małe mia-sta to ośrodki liczące do 20 tys. mieszkańców. Takie założenie przyjmuje się w
1 Artykuł stanowi element realizacji pierwszego etapu badań w ramach projektu badawczego Narodowego Centrum Nauki (NN 306 791940) pod tytułem „Rozwój społeczno-gospodarczy a kształtowanie się obszarów wzrostu i stagnacji gospodarczej", realizowanego przez pracowników Zakładu Analizy Regionalnej w Instytucie Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
niejszym opracowaniu (por. Czyż 2000, Grzelak–Kostulska 2005, Heffner 2008, Konecka–Szydłowska 2011b, Kwiatek–Sołtys 2004, Runge, Kwiatek–Sołtys 2011, Szymańska, Zuzańska–Żyśko 2006, Wojdacki 2005, zestawienia statystyczne GUS i inne).
W opracowaniu wprowadza i stosuje się pojęcie regionalnych systemów osadniczych. Regionalne systemy osadnicze to systemy występujące w skali regio-nalnej, tj. na poziomie województw. Podstawowymi elementami systemów osadni-czych są miasta, jako miejsca największej koncentracji ludności i działalności go-spodarczej. Przyjmuje się a priori, że wojewódzkie sieci osadnicze uległy prze-kształceniu lub są w fazie przekształcania w regionalne systemy osadnicze, których wyznacznikami są trzy podstawowe aspekty: 1/ ukształtowanie w obrębie sieci osadniczej struktury węzłowej w postaci hierarchicznego układu miast różnych rzę-dów, pełniących określone podporządkowane funkcje administracyjne i kulturalne;
2/ wykształcenie powiązań społeczno–gospodarczych wokół miast różnego rzędu;
3/ domknięcie zasięgu pewnych powiązań i działalności egzogenicznych w obrębie sieci osadniczej (por. Chojnicki 1996, Maik 1976). Według Z. Chojnickiego (1996) w tak tradycyjnie pojmowanym systemie miast zwraca się uwagę na węzłowość ośrodków, układ powiązań i podporządkowań pomiędzy miastami oraz domknięcie w zakresie powiązań w układzie regionalnym miast. Należy zaznaczyć, że nie wszystkie województwa mają w pełni wykształcone aspekty systemowe. Badania przeprowadzone przez Z. Chojnickiego i T. Czyż (2000) pozwalają stwierdzić, że w układzie regionalnym Polski najsłabszym poziomem wykształcenia aspektów regionalnych charakteryzują się trzy województwa: lubuskie, opolskie i świętokrzy-skie, które zdaniem autorów stanowią części peryferyjne sąsiednich bardziej rozwi-niętych regionów.