Ocena skuteczności gospodarowania zasobami przestrzennymi jednostek zurbanizowanych w świecie ponowoczesnym to ustalenie, czy realizowane przed-sięwzięcia dostosowane są do potrzeb użytkowników miast, zaś ich szczegółowe cechy odpowiadają akceptowanej lokalnie hierarchii wartości. Dokonywać jej po-winny przede wszystkim władze samorządowe, które odpowiadają za tworzenie odpowiednich warunków funkcjonowania i rozwoju obszaru znajdującego się w ich kompetencjach. One dobierają mierniki oceny w zgodzie z celami rozwoju strate-gicznego miasta. Ekonomicznym kontekstem ich stosowania powinny być przede wszystkim decyzje dotyczące lokalizacji udogodnień składających się na korzyści aglomeracji, ale pozyskiwane na ponowoczesnych zasadach. Jednocześnie jednak
mierniki mogą przyczynić się do wskazania obszarów koniecznej interwencji władz, minimalizującej zaistnienie konfliktów przestrzennych bądź powstrzymując niepo-żądaną migrację, zwłaszcza młodych ludzi (oferując np. działki pod budowę domów czy urządzeń infrastruktury).
Poniżej przedstawiono trzynaście mierników oceny gospodarowania zaso-bami przestrzennymi miast 2, dla każdego z nich proponując ogólne założenia inter-pretacji wraz ze wskazaniem jego użyteczności w ustaleniu stopnia adaptacji idei świata ponowoczesnego. Autorskiej próby wyróżnienia i adaptacji mierników w większości znanych z innego zastosowania dokonano mając świadomość dysku-syjności niektórych proponowanych wielkości granicznych oraz radykalności stwierdzeń. W praktycznym zastosowaniu proponuje się jednoczesne wykorzysty-wanie przynajmniej kilku z nich. Są to:
wskaźnik specjalizacji lokalnej Florence’a.
Konstrukcja miernika (Wsl) przedstawia się następująco:
i i
sl U
W u ,
ui – wyraża udział procentowy danej funkcji w strukturze i–tej jednostki przestrzen-nej (strefy miejskiej),
Ui – wyraża udział procentowy danej funkcji w strukturze całego miasta.
Ustalanie wielkości wskaźnika polega na odniesieniu do siebie dwóch szczegółowych wskaźników, z których pierwszy identyfikuje udział badanej funkcji w strukturze funkcjonalnej analizowanego obszaru (strefy miejskiej – wybranego fragmentu przestrzeni miasta), zaś drugi wyznacza analogiczną relację dla całego miasta. Modernistyczne założenia lokalizacji działalności na obszarze miasta prefe-rowały istnienie stref monofunkcyjnych, zaś ponowoczesność cechuje się wielo-funkcyjnością. Jej ekologiczne postulaty doceniają jednak pewne zalety koncentra-cji 3, szczególnie pożądane dla pozyskania korzyści skali, które pozwalają na lepsze wykorzystanie zasobów i wzrost atrakcyjności na przykład miejsc świadczenia usług lub obszarów działalności przemysłowej (klastry). Proponowane wartości wskaźnika dla miejskich obszarów użytkowanych zgodnie z ponowoczesnymi ideami powinny kształtować się w przedziale od 0,3 do 0,7.
wskaźnik kosztu funkcjonowania miasta.
Konstrukcja wskaźnika (Wk) przedstawia się następująco:
2 W pracy będącej pełną prezentacją wyników projektu badawczego pt. „Gospodarowanie przestrzennymi zasobami miasta w świecie ponowoczesnym”, (Czornik 2012(red.)) zaprezentowano 37 mierników, w tym oprócz przedsta-wionych jeszcze m.in. rozkład wartości emocjonalnych w przestrzeni miasta, rozkład ocen piękna scenerii miasta, współczynnik regresji dotyczący zmiennej będącej elementem funkcji ceny hedonicznej.
3 Uwzględniająca część ponowoczesnych postulatów koncepcja rozwoju zorientowanego na transport (transit–
oriented development) zakłada m.in. tworzenie skupisk działalności i lokalizowanie tras przebiegu linii kolejowych, tramwajowych czy autobusowych oraz przystanków w centrum takich miejsc (zob. m.in. Renne 2009 a, b).
p m
k k
W k ,
km– minimalny koszt, przy którym potrzeba przestrzenna mieszkańców zostałaby zaspokojona, wynikający z oszacowanej wartości kosztorysowej,
kp – rzeczywisty koszt zaspokojenia potrzeby przestrzennej mieszkańców.
Jest to miernik wykorzystywany najczęściej po zakończeniu procesu inwe-stycyjnego. Ponowoczesność postuluje zapewnianie optymalnych form zaspokajania potrzeb przestrzennych każdego użytkownika miasta, co zwykle nie jest najtańsze.
Konsumenci przestrzennych zasobów miejskich akceptują jednak dodatkowe koszty wynikające z cech zastosowanych ekologicznych materiałów, tradycyjnej technolo-gii, czy kosztów transportu. W hierarchii wartości ponowoczesnego świata bardziej liczy się pożądany efekt końcowy niż tempo działania, czy optymalna funkcjonal-ność wielu przyjętych rozwiązań, dlatego w jego realiach wskaźnik przyjmuje niskie wartości.
liczba obiektów dziedzictwa kulturowego zaadoptowanych na współczesne funkcje.
Miernik ten pokazuje stopień nadążania inicjatyw miejskich za współcze-snym poziomem świadczenia usług w dziedzinie kultury. Mieszkańcy ponowocze-snych miast wykazują zarówno zainteresowanie ich historią, jak i chęć kontaktu z jej pozostałościami, również poprzez nowoczesne formy prezentacji dawnych wyda-rzeń. Przejawia się to w dużej liczbie alternatywnych form spędzania wolnego czasu organizowanych w odnawianych obiektach dziedzictwa kulturowego. Prowadzona działalność zorientowana jest na nich prezentację, w powiązaniu z inicjatywami służącymi umacnianiu lokalnej tożsamości.
liczba i powierzchnia obiektów przyrodniczo cennych.
Wzrost liczby i powierzchni obszarów oraz obiektów dziedzictwa przyrod-niczego w mieście świadczy o popularyzowaniu proekologicznego myślenia, które zaliczyć można do składników postawy akceptacji idei ponowoczesności. Naturalne pochodzenie obiektów jest postrzegane jako bardziej cenne niż tworzenie ich z inge-rencją człowieka. Ochrona miejsc przyrodniczo cennych dowodzi większej świado-mości mieszkańców i władz miejskich, dotyczącej wartości środowiska naturalnego i jego znaczenia w kształtowaniu jakości życia. Miejsca mogą pełnić również funk-cje edukacyjne oraz rekreacyjne.
stopień popularności zachowań proekologicznych.
Ustala się go badając postawy mieszkańców miasta i innych jego użytkow-ników, w tym liczby wyróżnionych aktywności proekologicznych podejmowanych w określonym czasie (roku). Jego zastosowanie może opierać się o dane ilościowe i jakościowe dotyczące między innymi takich zachowań jak: segregacja śmieci, oczyszczanie ścieków, nowoczesne technologie energetyczne, wykorzystanie
kom-postowników, zagospodarowywanie deszczówki, powstawanie budynków pasyw-nych itp. Adaptowanie ponowoczespasyw-nych idei można mierzyć rosnącą liczbą takich inicjatyw.
wskaźnik wykorzystania scenerii krajobrazu miejskiego.
Konstrukcja miernika (Sk) przedstawia się następująco:
t p
k i
S i ,
ip – średnia wielkość imprezy realizowana w sceneriach krajobrazu miejskiego (cha-rakterystycznych widoków, obiektów, symboli miasta) w okresie t,
it – średnia wielkość imprezy realizowana na terenie miasta (bez względu na miej-sce) w okresie t.
W świecie ponowoczesnym liczba organizowanych imprez kulturalnych, czy rekreacyjnych ma tendencję wzrostową, w tym również lokalizowanych w sce-nerii krajobrazu miejskiego. Twórcy i użytkownicy kultury doceniają możliwość pozyskania dodatkowych atrakcji związanych z miejscem. Wielkość wskaźnika waha się w granicach od wartości 0 (brak imprez) do wartości 1 w sytuacji organi-zowania wszystkich imprez wykorzystujących krajobrazy miejskie.
powierzchnia terenów na których zrealizowano projekty rewitalizacji środowi-skowej.
Rewitalizacja środowiskowa obejmuje projekty koncentrujące się na wyko-rzystaniu potencjałów tkwiących w zdegradowanych obszarach i obiektach dziedzic-twa przyrodniczego oraz kulturowego. Ponowoczesne podejście przejawia się w świadomym ich zastosowaniu jako elementy krajobrazu miejskiego, między in-nymi: punkty widokowe, dominanty krajobrazowe czy architektoniczne. Miejsca takie mogą stać się wizytówkami miasta.
wielkość przychodów z nieruchomości miejskich.
Użyteczność tego miernika ma charakter ograniczony, chociaż należy on do najważniejszych w ustalaniu efektywności wykorzystania zasobów miejskich. Wiel-kość przychodów można uznać za kryterium dominujące tylko w działaniach zorien-towanych na uzyskiwanie zysków, co w ponowoczesnych wytycznych funkcjono-wania miast, nie zawsze potwierdza słuszność decyzji zarządzających ofertami prze-strzennymi. Preferuje się raczej uzyskiwanie zadowolenia mieszkańców między innymi poprzez zmniejszanie zróżnicowań przychodów z nieruchomości zlokalizo-wanych w różnych obszarach miasta 4. Jednocześnie akceptuje się brak zysków, gdy potrzeby wspólnoty uzasadniają szczególnie rozumianą niegospodarność nierucho-mościami użytkowanymi przez prowadzących działalności społecznie niezbędne np.
poprzez zmniejszanie czynszu.
4 Co ma na celu unikanie tworzenia się gett ubóstwa czy stref mono funkcyjnych. Porównania miast modernistycz-nych i postmodernistyczmodernistycz-nych dokonał między innymi T. Hall w 1998 (Jayne 2006).
stopa kapitalizacji na lokalnych rynkach nieruchomości.
Dotyczy segmentów rynku nieruchomości, związanych z funkcjami, których realizację szczególnie docenia się w ponowoczesnym świecie, takimi jak: kultura, edukacja, nauka, przemysły kreatywne, tworzenie społeczeństwa informacyjnego.
Miernik wyznacza się na podstawie danych uzyskanych z rynku nieruchomości. Jest to średni roczny dochód operacyjny uzyskiwany z nieruchomości do średniej ceny rynkowej nieruchomości funkcjonujących na danym rynku (dla nieruchomości po-dobnych ze względu na zasięg przestrzenny, sposób zagospodarowania itp.). Jeśli wzrost stopy wynika ze świadczenia statutowych funkcji w danym obiekcie to moż-na stwierdzić jego ponowocześnie pożądaną użyteczność.
powierzchnia przeznaczana na funkcje dające zyski społeczne.
Precyzyjne wyznaczenie takiej powierzchni wymaga dokonania analizy kosztów i korzyści wykorzystania danego obszaru. Idee świat ponowoczesnego za-chęcają do budowania kapitału społecznego, który wymaga istnienia miejsc w mie-ście, gdzie można realizować inicjatywy integrujące lokalną społeczność. Przykła-dem stosowania miernika może być analiza słuszności decyzji dotyczącej wyzna-czenia placu w centralnej części nowo budowanego osiedla, gdy trzeba zrezygnować z zysków zabudowania go. Pozostawienie wolnych przestrzeni z przeznaczeniem na przyszłe miejsca spotkań mieszkańców jest bardziej społecznie korzystne i postulo-wane w ideach świata ponowoczesnego.
rozkład opinii na temat poparcia inicjatyw dotyczących przestrzeni publicznych.
Miernik informuje o stopniu zaangażowania się lokalnej społeczności w proces tworzenia dobra wspólnego. Odpowiedzialność jednostek, które powinny opanować sztukę dialogu, aby tworzyć dobra wspólne, jest jednym z ważnych po-stulatów ponowoczesności. Im większy odsetek osób popiera inicjatywy dotyczące powstawania i społecznego użytkowania przestrzeni publicznych, tym bardziej wy-kazują się akceptowaniem idei świata ponowoczesnego. Rezultatem pomiaru może być mapa agregacji opinii, która umożliwia delimitację obszarów miasta o różnej atrakcyjności osadniczej.
średni czas spędzony w centrach handlowych tej samej generacji.
Miernik średniego czasu spędzanego przez mieszkańców w centrum han-dlowym określonej generacji 5 stanowi informację na temat zachowań konsumpcyj-nych. Im czas jest dłuższy, tym bardziej świadczy o ponowoczesnej postawie mieszkańców miasta. Średni czas spędzony w centrum nowej generacji (III, IV, V) wynosi około dwóch godzin, zaś klient uznany za realizującego w praktyce pono-woczesny model konsumpcji spędza w nich jednorazowo jeszcze więcej czasu.
Ważna jest również liczba odwiedzin centrum handlowego przez klienta, którą
5 Centra handlowe klasyfikowane są według generacji: centra I i II generacji posiadają w swojej strukturze tylko handel i usługi, centra III generacji dodatkowo posiadają w ofercie rozrywkę i rekreację, centra IV generacji – usługi specjalistyczne, profesjonalne, obiekty kulturalne i biurowe, natomiast w centrach, V generacji znajdują się hotele, osiedla mieszkaniowe a nawet przedszkola, szkoły, szpitale, kościoły itp. (Pawlak 2003).
nowoczesne wzorce wyznaczają na 2–3 razy w tygodniu (Makowski 2003), po 3–4 godziny jednorazowo, co stanowi około 45–50 godzin miesięcznie.
liczba poza lokalnych produktów kulturalnych (heterogeniczność kultur).
Miernik ten należy uznać za uzupełniający bowiem jego interpretacja może być dyskusyjna ze względu na aspekt oceny zalet heterogeniczności kultur obecnych w mieście. Gospodarowanie zasobami przestrzennymi miasta zgodnie z ideami świata ponowoczesnego postuluje tworzenie jak największej liczby miejsc w mie-ście, gdzie można nabyć i konsumować poza lokalne produkty kulturalne. Wzboga-cają one ofertę miasta i mogą sprzyjać jego metropolizacji. Taki zasięg rynku miej-skiego uznawany jest za najbardziej pożądany, gdyż zapewnia międzynarodową rozpoznawalność jego produktów i rozwijanie postaw otwartości i tolerancji. Miasto ponowoczesne chętnie wita gości, którzy w jego atrakcyjność wnoszą nowe inicja-tywy kulturalne.