Aspekt administracyjny

Istotnym elementem reformy podziału administracyjnego z 1999 roku stało się zagadnienie siedzib nowo tworzonych jednostek terytorialnych czyli powiatów.

Przy konstruowaniu mapy powiatowej w Polsce istotnym czynnikiem „powiato-twórczym” był prestiż stolicy jednostki terytorialnej i związane z tym funkcje mia-stotwórcze. Ze względu na niedobór w systemach regionalnych miast średniej wiel-kości funkcję ośrodków powiatowych nadawano małym miastom (tab. 6).

Małe miasta jako ośrodki powiatowe pełnią ważną rolę w zakresie funkcji sektora publicznego na poziomie lokalnym. Funkcje powiatowe stymulują rozwój usług i wytwórczości w tych ośrodkach, stabilizują społeczności lokalne. Utrzymy-wanie funkcji związanych z rangą administracyjną, a przez to określonej pozycji w krajowym i regionalnym systemie osadniczym ogranicza zasięg i tempo procesów przestrzennej koncentracji ludności oraz działalności gospodarczej w skali kraju. Na obszarach depopulacyjnych znaczenie tych ośrodków jest szczególnie duże, zapew-niają one bowiem trwałość i ciągłość osadnictwa w przestrzeni (Koncepcja Prze-strzennego... 2012).

Obecnie w Polsce 138 małych miast pełni funkcję ośrodków powiatowych, co stanowi 36% wszystkich ośrodków powiatowych i 44% ośrodków będących sie-dzibą powiatów ziemskich. W układzie regionalnym kraju najwięcej małych miast o funkcjach ośrodków powiatowych występuje w województwach: mazowieckim (17), wielkopolskim (14) kujawsko–pomorskim i podkarpackim (po 11), najmniej-sza liczba takich ośrodków jest w województwie śląskim (3). Niekorzystnym zjawi-skiem jest proces depopulacji małych ośrodków powiatowych. W latach 2000–2010 wskaźniki dynamiki ludności tych ośrodków kształtowały się na poziomie od 89%

w województwie śląskim do 98% w województwach małopolskim i wielkopolskim.

W zbiorze małych ośrodków powiatowych część miast nie spełniała wymogów kry-terium minimalnej liczby 10 tys. mieszkańców siedziby powiatów (por. Kaczmarek 2001). W okresie wprowadzania nowego podziału administracyjnego wymogu mi-nimalnej liczby ludności nie spełniało kilka ośrodków, obecnie ich liczba wzrosła do 32 (2010 rok). Najmniejsze miasta o funkcjach powiatowych nie przekraczają liczby 6 tys. mieszkańców, są to: Radziejów, Lipsko, Lesko, Sejny i Kazimierza Wielka.

Tab. 6. Małe miasta o funkcjach powiatowych liczące poniżej 10 tys. mieszkańców w 2010 roku.

Źródło: dane GUS.

województwo miasto liczba ludności w 2010 roku

dolnośląskie Lwówek Śląski

Środa Śląska

9 299 8 952 kujawsko–pomorskie Sępólno Krajeńskie

Radziejów

podlaskie Wysokie Mazowieckie

Sejny

9 333 5 707

pomorskie Nowy Dwór Gdański

Sztum

zachodniopomorskie Kamień Pomorski 9 094

4. Podsumowanie

Koncentracja procesów rozwojowych jedynie w dużych ośrodkach powodu-je utrwalenie negatywnych zmian i osłabienie spójności policentrycznego systemu przestrzennego. Krajowa polityka przestrzenna powinna docenić rolę małych miast i znaczenie utrzymania i wzmocnienia ich funkcji w przestrzennej organizacji życia społecznego. Proces odbudowy i utrzymania potencjału gospodarczego małych miast powinien opierać się przede wszystkim na endogenicznych zasobach tych ośrodków. W procesie tym należy wspierać samorządy wojewódzkie w działaniach angażujących społeczności lokalne oraz instytucje rozwoju lokalnego do podejmo-wania inicjatyw na rzecz rozwoju małych miast oraz współpracy z dużymi

ośrod-kami (Koncepcja Przestrzennego... 2012, Korcelli 2007). Przewidywane w Koncep-cji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 przyszłe kierunki przekształcenia krajowego systemu osadniczego w aspekcie małych miast będą związane z przy-śpieszoną polaryzacją sieci małych miast, zarówno w układzie międzyregionalnym jak i wewnątrzregionalnym. W większości małych miast nastąpi spadek liczby mieszkańców i szybszy niż w skali kraju proces starzenia się ludności. W regionach rolniczych tradycyjna rola małych miast jako rynków usług, zaopatrzenia i zbytu ulegnie zmniejszaniu na korzyść miast średniej wielkości, na obszarach atrakcyj-nych krajoznawczo i turystyczne będą się rozwijały miasta o funkcjach uzdrowi-skowych i turystycznych, z kolei w strefach otaczających duże miasta (na obszarach metropolitalnych) będzie postępowała specjalizacja funkcjonalna małych miast, która w znacznej części związana będzie z pełnieniem funkcji mieszkaniowej (por.

Kistowski, Fogel 2009, Koncepcja Przestrzennego... 2012).

Literatura

Chojnicki Z., 1996. Region w ujęciu geograficzno–systemowym. W: T. Czyż (red.), Podstawy regionaliza-cji geograficznej. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 7–43.

Chojnicki Z., Czyż T., 2000. Nowa organizacja terytorialna Polski i układ regionalny. Czasopismo Geogra-ficzne LXXI, 3–4, 261–277.

Czyż T., 2000. Zróżnicowanie wymiaru ludnościowo–urbanizacyjnego nowych województw. Przegląd Geograficzny LXXII, 4, 447–465.

Heffner K., 2008. Funkcjonowanie miast małych w systemie osadniczym Polski w perspektywie 2033r. – rekomendacje dla KPZK. Ekspertyza wykonana w ramach Eksperckiego Projektu Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2033 (EP KPZK). Ministerstwo Rozwoju Re-gionalnego, Warszawa.

Kaczmarek T. 2001. Reforma terytorialno–administracyjna Polski – porównanie z krajami Unii Europej-skiej. Biuletyn KPZK PAN 197, 131–155.

Kistowski M., Fogel P. 2009. Problemy rozwoju sieci osadniczej i suburbanizacji w eksperckim projekcie Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju w świetle zasad zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. Biuletyn KPZK PAN 240, 26–46.

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, 2012. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa.

Konecka–Szydłowska B. 2011a. Małe miasta nowo utworzone w procesie urbanizacji. W: B. Bartosie-wicz, T. Marszał (red.), Przemiany przestrzeni i potencjału małych miast w wybranych regio-nach Polski – z perspektywy 20 lat transformacji. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 9–25.

Konecka–Szydłowska B., 2011b. Znaczenie małych miast w rozwoju regionalnych układów osadniczych.

W: B. Namyślak (red.), Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno–przestrzennych, t. 2, Zmiany funkcjonalno–przestrzenne miast i obszarów wiejskich. Rozprawy Naukowe IGiRR UWr 20, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, 41–53.

Korcelli P., 2007. Podstawowe węzły układu osadniczego Polski na tle europejskiego systemu osadni-czego (aglomeracje–metropolie). Zarys referatu na konferencję „Rola polskiej przestrzeni w in-tegrującej się Europie”. Jabłonna k. Warszawy, 24–25 kwietnia 2007 roku.

Kwiatek–Sołtys A., 2004. Małe miasta województwa małopolskiego w okresie transformacji systemowej.

Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.

Maik W., 1976. Analiza funkcjonowania sieci osadniczej podregionu kalisko–ostrowskiego. Seria Geogra-fia 11. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.

Miasta w liczbach, 2004. GUS, Warszawa.

Miasta w liczbach, 2006. GUS, Warszawa.

Miasta w liczbach, 2008. GUS, Warszawa.

Miasta w liczbach, 2010. GUS, Warszawa.

Runge A., Kwiatek–Sołtys A., 2011. Małe i średnie miasta Polski na osi kontinuum osadniczego W: M. Soja, A. Zborowski (red.), Człowiek w przestrzeni zurbanizowanej. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 151–162.

Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2010 r., 2011.

GUS, Warszawa.

Szymańska D., Grzelak–Kostulska E., 2005. Małe miasta w Polsce – zmiany ludnościowe i funkcjonalne w drugiej połowie XX wieku. W: K. Heffner (red.), Małe miasta a rozwój lokalny i regionalny.

Wydawnictwo Uczelniane Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice, 59–90.

Wojdacki K.P., 2005. Przeobrażenia miejskiej sieci osadniczej w Polsce. Samorząd Terytorialny, 3(171), 6–17.

Zuzańska–Żyśko E., 2006. Małe miasta w okresie transformacji. Studium w regionie śląskim. Wydawnic-two Śląsk, Katowice.

Differences in regional settlement systems in terms of small towns

Summary: An analysis was made of differences in the regional settlement systems in Poland in terms of small towns. It embraced the position of small towns in the national urban system and tendencies observed here. The basic part of the paper gives a characterisation of small towns in the individual regional settlement systems in three aspects: numerical, population size, and administrative.

Keywords: regional settlement system, small towns

dr Barbara Konecka–Szydłowska

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Instytut Geografii Społeczno–Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej ul. Dzięgielowa 27

61–680 Poznań bako@amu.edu.pl

Patryk Brambert

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Struktura klastra w systemie przestrzennym i gospodarczym województwa świętokrzyskiego na przykładzie Grona

Targowego Kielce

Streszczenie: Koncepcja relacji i współzależności między podmiotami gospodaru-jącymi, które stają się silne, właśnie dlatego, że są powiązane, stanowi niezmiernie istotny punkt wyjścia dla wielu światowych gospodarek, chcących wpłynąć na pro-gres przedsiębiorczości oraz trwały i zrównoważony rozwój. Dzieje się tak coraz częściej w Polsce. Przykładem urzeczywistnienia tej idei jest klaster Grono Targowe Kielce. W pracy opisano jego znaczenie i strukturę w systemie terytorialnym oraz gospodarczym województwa świętokrzyskiego.

Słowa kluczowe: klaster, klaster targowy, struktura, Kielce

1. Wprowadzenie

Zjawisko klastrów przyczyniło się do powtórnego odkrycia przestrzeni i terytorium, czyli znaczenia lokalizacji dla obecnego rozwoju lokalnego oraz regio-nalnego. Fakt ten jest szczególnie istotny w sytuacji, gdy systemy ekonomiczne – różnej skali przestrzenie lub podmioty gospodarcze – konkurują ze sobą. Rywaliza-cja dotyczy poprawy bądź utrzymania poziomu wzrostu, znaczenia w określonym miejscu, oraz uzyskania różnorodnych korzyści zewnętrznych w turbulentnie zmie-niających się czasach postępu technologicznego i globalizacji (Brambert 2011).

Dodatkowo ich funkcjonowanie w dobie pogłębiającego się kryzysu gospodarczego wywiera presję na coraz większą konkurencyjność. Dysproporcje rozwojowe, głów-nie w ujęciu regionalnym, zależą zatem, jak stwierdzają S. Breschi i F. Malebra (2007), od zestawu czynników i zasobów, w tym wiedzy i zdolności wykwalifiko-wanego kapitału ludzkiego oraz struktur instytucjonalnych i organizacyjnych, które są charakterystyczne dla pewnych miejsc i są stosunkowo niemobilne. W skład tych determinant wchodzą klastry (grona), łączące w sobie jednocześnie konkurencję oraz kooperację, ponieważ stanowią „geograficzne skupiska wzajemnie

powiąza-nych firm, wyspecjalizowapowiąza-nych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersy-tetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale również współpracujących” (Porter 2001, s. 246).

Idea klasteringu, posiadająca ponad stuletnią historię datowaną na koniec XIX w. (m. in. Mikołajczyk i in. 2009, Skawińska, Zalewski 2009), została w rze-czywistości upowszechniona i zmaterializowana w strukturach wielu rozwiniętych oraz rozwijających się gospodarek świata dopiero na przełomie XX i XXI wieku.

W Polsce ten nowy sposób myślenia o kreowaniu międzynarodowej konkurencyjno-ści gospodarki narodowej i regionalnej zaistniał stosunkowo niedawno, kiedy dzie-sięć lat temu Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową rozpoczął badanie, w wyniku którego do 2007 roku zidentyfikowano 30 klastrów. Z kolei w polskich normach prawnych, klaster uzyskał po raz pierwszy swoje odzwierciedlenie w 2006 roku, gdy w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki zawarto jego definicję o brzmieniu: „przez klaster rozumie się przestrzenną i sektorową koncentrację podmiotów działających na rzecz rozwoju gospodarczego lub innowacyjności oraz co najmniej dziesięciu przedsiębiorców, wykonujących działalność gospodarczą na terenie jednego lub kilku sąsiednich województw, konkurujących i współpracujących w tych samych lub pokrewnych branżach oraz powiązanych rozbudowaną siecią relacji o formal-nym i nieformalformal-nym charakterze, przy czym co najmniej połowę podmiotów funk-cjonujących w ramach klastra stanowią przedsiębiorcy” ¹. Krajowe inicjatywy kla-strowe są elementem polityki innowacyjnej, w której zakłada się, iż możliwy jest na tyle intensywny rozwój tych struktur sieciowych, że pozwoli na przekształcenie ich w regionalne systemy generowania innowacji (Mikołajczyk i in. 2009). Akcentowa-na jest także ich rola w tworzeniu miejsc pracy i potencjału kadrowego.

Dotychczas powstało wiele różnorodnych klastrów reprezentujących wszystkie sektory gospodarki narodowej, zaś ich charakter, funkcjonowanie lub efekty działalności opisywane są przez literaturę przedmiotu. Zdecydowaną jeszcze mniejszość w tym względzie tworzą klastry usługowe, a jednym z nich jest Grono Targowe Kielce, będące jedynym w Polsce zrzeszeniem podmiotów realizującym działania związane z branżą targowo–wystawienniczą.

W świetle powyższych uwag, celem opracowania jest określenie miejsca oraz struktury klastra Grono Targowe Kielce w systemie przestrzennym i ekono-micznym województwa świętokrzyskiego. Dla jego realizacji wyodrębniono przed-miot badań w postaci grupy 79 podprzed-miotów gospodarczych (łącznie z koordynato-rem) zorganizowanych aktualnie w klastrze. Zakres przestrzenny doprecyzowano poprzez wybór 15 jednostek terytorialnych – 5 miast, 10 obszarów wiejskich –

1 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 grudnia 2006 roku w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej niezwiązanej z programami operacyjnymi (Dz. U. Nr 226, poz.

1651, s. 11284).

centrujących siedziby określonych działalności. Analizując rozmieszczenie, doko-nano klasyfikacji przedsiębiorstw do typów organizacyjno–przestrzennych lokaliza-cji ich siedzib, wskazanych przez P. Śleszyńskiego (2008), z próbą wydzielenia nowego rodzaju lokalizacji. Spośród parametrów cechujących grono uwzględniono struktury: branżową (według branż klastra), rodzajową (wg przeważającej działalno-ści i sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalnodziałalno-ści 2007), organizacyjno–prawną, własno-ściową oraz wielkowłasno-ściową (wg liczby zatrudnionych).

Z uwagi na konieczność aktualnego (stan na 2012 roku) i szczegółowego zidentyfikowania poszczególnych członków zrzeszenia, opierano się na wiarygod-nych informacjach pochodzących z zasobów: urzędowych (Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej, Krajowy Rejestr Sądowy, Krajowy Re-jestr Podmiotów Gospodarczych REGON), komercyjnych (obszerne bazodanowe serwisy: Info Veriti i Money.pl), jak również zaczerpniętych ze źródeł pierwotnych (np. oficjalnej strony internetowej klastra – http://www.gronotargowe.pl).