Wprowadzenie
Dane statystyczne zagranicznych inwestycji bezpo‑
średnich (ZIB) są publikowane przez liczne międzynaro‑
dowe instytucje finansowe, banki centralne oraz agendy.
Dane te są prezentowane w różnych ujęciach metodolo‑
gicznych i sprawozdaniach, począwszy od bilansu płat‑
niczego przez międzynarodową pozycję inwestycyjną po różne zestawienia analityczne ZIB, uwzględniające statystyki zagregowane lub szczegółowe.
Dlatego też dla prawidłowej analizy i oceny ZIB ważne znaczenie ma ich wyjaśnienie metodologiczne, czyli sposób wyliczenia konkretnej wielkości sta‑
tystycznej. Zbieranie danych dotyczących ZIB, ich
* Dr hab., prof. Uniwersytetu Technologiczno‑
‑Humanistycznego im. K. Pułaskiego w Radomiu; wice‑
prezes PTE Oddział w Radomiu; ekspert ekonomiczny, Departament Statystyki, Wydział Inwestycji Bezpośrednich i Portfelowych Bilansu Płatniczego NBP. W artykule autorka przedstawia własne poglądy.
** Artykuł jest próbą odniesienia się do dyskusji toczą‑
cej się na forum takich instancji jak np. MFW czy OECD w zakresie prób modyfikacji szacowania inwestycji bezpo‑
średnich, w związku z występującymi różnicami w publi‑
kowanych danych inwestycji bezpośrednich występujących w międzynarodowych bazach statystycznych oraz rozwijania tzw. dobrych praktyk w zakresie tych inwestycji. Ponadto ar‑
tykuł nawiązuje do zagadnień prezentowanych przez autorkę w opracowaniach: A. Kosztowniak, Impact of the financial structure of FDI inflows on economic growth in Poland,
„Ekonomista” 2019, nr 5, s. 516–542; A. Kosztowniak, Jaka powinna być polityka inwestycyjna w krajach EŚW wobec ZIB?, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ekonomicz‑
nego” 2019, nr 2(85), s. 17–29.
kompilacja oraz prezentacja uregulowane są standar‑
dami ujętymi w Benchmark Definition opracowanym przez OECD oraz w Balance of Payment and Inter-national Investment Position Manual – Sixth Edition (BPM6) wydanego przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i obowiązującego od 2008 r.1 Stan‑
dardy te określają różne podejścia metodologiczne we wspomnianych sprawozdaniach.
Ponadto pomimo stosowanych przez kraje między‑
narodowych standardów kalkulacji danych ze względu na alternatywne rozwiązania, które te standardy dopuszczają np. w zakresie szacowania populacji, progów sprawozdawczych czy wyceny kapitału – pojawiają się rozbieżności wartościowe (asymetrie) w danych pomiędzy krajami. Przykładem tych asy‑
metrii mogą być różnice wartości napływu ZIB do Polski pochodzących np. z Wielkiej Brytanii a danymi wykazywanymi przez Wielką Brytanię w zakresie inwestycji bezpośrednich w Polsce. Rozbieżności te ujawniają się w tzw. danych lustrzanych prezentowa‑
nych jako wyniki skoordynowanych badań inwestycji bezpośrednich (Coordinated Direct Investment Survey, CDIS) prowadzonych przez MFW.
W związku z powyższym celem artykułu jest przed‑
stawienie ważniejszych wytycznych metodologii sza‑
cowania inwestycji bezpośrednich oraz alternatywnych sposobów liczenia, które determinują występowanie rozbieżności (asymetrii) wartościowych pomiędzy danymi statystycznymi prezentowanymi przez kraje sprawozdające.
1 Balance of payment and international investment posi-tion manual – sixth ediposi-tion (BPM6), IMF, Washington 2009.
Poruszane w artykule zagadnienia wydają się ważne szczególnie dla użytkowników danych statystycznych, którzy opierając się na tych danych podejmują analizy empiryczne, próbując zweryfikować stawiane liczne hipotezy badawcze.
1. Wybrane aspekty metodologii liczenia danych statystycznych inwestycji bezpośrednich
Jak wspomniano we wprowadzeniu, międzyna‑
rodowe standardy kalkulacji danych statystycznych w zakresie inwestycji bezpośrednich regulują prze‑
pisy MFW oraz OECD. Zgodnie z nimi w bilansie płatniczym w rachunku finansowym uwzględniane są transakcje finansowe z zakresu inwestycji bezpośred‑
nich oraz portfelowych, pozostałych inwestycji, po‑
chodnych instrumentów finansowych, a także aktywa rezerwowe. W tym przypadku cechą wyróżniającą inwestycje bezpośrednie jest – „zasada bilansowa”, tj. podział na aktywa (należności) oraz pasywa (zobo‑
wiązania), zgodnie z przepisami określonymi w BPM6.
Czyli zgodnie z tą zasadą statystycznym kryterium po‑
działu jest kierunek inwestycji bezpośredniej, krajowe inwestycje za granicą uwzględniane są w aktywach, zaś zagraniczne inwestycje w kraju w pasywach2. Po usta‑
leniu kierunku inwestycji bezpośredniej, transakcje z różnych stron bilansu płatniczego pomiędzy podmio‑
tami powiązanymi relacją inwestycji bezpośredniej są nettowane, tj. saldowane (np. kredyty udzielone zagra‑
nicznej spółce ‑matce i kredyty otrzymane od tej samej spółki ‑matki zaliczane są do zagranicznych inwesty‑
cji w Polsce i nettowane). Inwestycje bezpośrednie obejmują akcje i inne formy udziałów kapitałowych, reinwestycje zysków oraz należności i zobowiązania związane z instrumentami dłużnymi.
W międzynarodowej pozycji inwestycyjnej (MPI) wykazywane są zasoby (stany), czyli skumulowane strumienie zarówno inwestycji bezpośrednich reali‑
zowanych za granicą, jak i zagranicznych inwestycji bezpośrednich w kraju. Oznacza to tym samym inne podejście kompilacji danych niż w bilansie płatniczym, gdzie wykazywane są strumienie/transakcje. Podobień‑
stwem jest zaś to, że zarówno w MPI, jak i w bilansie płatniczym inwestycje bezpośrednie prezentowane są w podziale na aktywa i pasywa.
Poza bilansem płatniczym i MPI publikowane są oddzielne raporty statystyk inwestycji bezpośrednich, w których dane są prezentowane zgodnie z „zasadą kie‑
runkowości”, z wyłączeniem stanów i transakcji pod‑
miotów specjalnego przeznaczenia. Zasada ta wpro‑
wadza podział na krajowe inwestycje bezpośrednie
2 Wzrost inwestycji nierezydentów w kraju goszczącym (pasywa) oznacza napływ kapitału, w odróżnieniu od inwe‑
stycji rezydentów za granicą (aktywa), gdzie wzrost aktywów oznacza odpływ kapitału.
za granicą oraz zagraniczne inwestycje bezpośrednie w kraju. Ponadto występują różnice pomiędzy zagrego-wanymi statystykami ZIB a szczegółową statystyką ZIB, które obejmują różnice dotyczące ich zakresu, włączeń i wyłączeń. Analityczna prezentacja statystyki inwe‑
stycji, pokazująca należności i zobowiązania inwesto‑
rów bezpośrednich i przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania w relacji z nierezydentami, jest cechą Benchmark Definition. Jest ona całkowicie zgodna z ogólną prezentacją statystyki makroekonomicznej.
Zobowiązania z tytułu ZIB obejmują saldo napływu tych inwestycji z zagranicy, są efektem aktywności nierezydentów w kraju goszczącym. Z kolei należności z tytułu inwestycji bezpośrednich za granicą, obejmują saldo odpływu tych inwestycji prowadzonych przez rezydentów za granicą.
W raportach ZIB stosowany jest ich podział na trzy mierniki, tj.:
strumienie (transakcje finansowe, przepływy),
• zasoby (stany, skumulowane wartości)
• 3,
dochodowość.
• Wymienione przesłanki metodologiczne ZIB skutkują brakiem bezpośredniej porównywalności z danymi o inwestycjach bezpośrednich w bilansie płatniczym i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej prezentowanymi w podziale na aktywa i pasywa4.
W przypadku międzynarodowych instytucji finanso‑
wych jak: Bank Światowy, MFW, OECD czy UNCTAD, prezentacja statystyk ZIB również odbywa się w róż‑
nych ujęciach metodologicznych. Bank Światowy publikuje dane napływu strumieni ZIB korygowane o wartości dezinwestycji. MFW publikuje dane inwesty‑
cji bezpośrednich w formie przepływów kapitałowych, ujmowanych w bilansie płatniczym. OECD publikuje statystyki ZIB w ujęciu Benchmark Definition wyłącznie dla krajów członkowskich, należących do jej struktur organizacyjnych5. UNCTAD publikuje statystyki doty‑
czące sald netto ZIB, np. wartości strumieni napływu ZIB skorygowane o odpływ tych inwestycji, z tytułu różnych transakcji rozliczeniowych pomiędzy filiami a spółką matką bezpośredniego inwestora. Oznacza to, że dane te są w pewien sposób „oczyszczone”, czyli urealnione. Zaletami statystyk publikowanych przez UNCTAD są również: długie szeregi czasowe, zestawie‑
nia dla różnych grup krajów, ugrupowań handlowych i indywidualnie dla kraju oraz dane wyrażone w róż‑
nych wielkościach bezwzględnych oraz względnych.
3 Określenie strumienie ZIB (FDI flows) często używane w literaturze przedmiotu jest tożsame z danymi statystycz‑
nymi podawanymi przez NBP jako transakcje, z kolei zasoby ZIB (FDI stocks) jako dane stanów tych inwestycji.
4 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie i polskie inwesty-cje bezpośrednie za granicą w Polsce w 2018 r., Narodowy Bank Polski, Warszawa 2019.
5 Oznacza to brak statystyk dotyczących ZIB dla Bułgarii i Rumunii, które nie należą do OECD, spośród badanych krajów EŚW‑10.
ZĘŚĆ IIISCELLANEA 2. Założenia i wyniki skoordynowanych
badań inwestycji bezpośrednich ( CDIS) Międzynarodowego Funduszu Walutowego
2.1. Cel i zakres badań CDIS
Od roku 2009 Departament Statystyki Międzyna‑
rodowego Funduszu Walutowego (MFW) prowadzi skoordynowane badania inwestycji bezpośrednich (Coordinated Direct Investment Survey, CDIS) wśród krajów członkowskich będących sprawozdawcami danych w zakresie inwestycji bezpośrednich.
Celem badań CDIS jest poprawa jakości zbiera‑
nych i przetwarzanych danych oraz wskazanie bila‑
teralnych asymetrii statystyk w zakresie inwestycji bezpośrednich.
Zakresem badania CDIS objętych jest wiele da‑
nych dotyczących inwestycji bezpośrednich, w ujęciu agregatowym, jak i jednostkowym (np. w podziale na instrumenty finansowe). Rezultatem badania są dane publikowane z pojedynczej gospodarki sprawozdają‑
cej równolegle z danymi uzyskanymi ze wszystkich innych gospodarek sprawozdawczych będących jej odpowiednikami. Taka prezentacja danych lustrzanych ujawnia dysproporcje w danych bilateralnych.
2.2. Źródła asymetrii w danych lustrzanych o inwestycjach bezpośrednich
Należy podkreślić, że asymetrie te mogą pojawiać się pomimo stosowanych przez kraje standardów sza‑
cowania danych, zgodnych z metodologią Międzynaro‑
dowego Funduszu Walutowego (Balance of Payments and International Investment Position Manual, BPM6) oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju w Benchmark Definition of Foreign Direct Investment (BD4).
Wśród głównych etapów decydujących o powsta‑
waniu rozbieżności, dopuszczających „alternatywne”
rozwiązania należy wymienić następujące.
Na etapie zakresu zbierania danych populacji – akceptowalne jest:
szacowanie populacji na podstawie próby – wy‑
• typowanej liczby podmiotów gospodarczych/
instytucji raportujących lub na cenzusie,
stosowanie różnych progów sprawozdawczych
• dla inwestycji bezpośrednich wyrażonych war‑
tościowo np. w Polsce obowiązkiem sprawoz‑
dawczym objęci są rezydenci, u których łączna kwota określonych aktywów i pasywów na koniec roku jest wyższa niż 10 mld PLN, w Szwajcarii 10 mln CHF, czy w Niemczech i Hiszpanii jest wyższa niż 3 mln EUR,
stosowanie wyceny kapitału według wartości ryn‑
• kowej lub księgowej czy instrumentów dłużnych według wartości rynkowej lub nominalnej, ustalenie wartości inwestycji bezpośrednich wśród
• podmiotów sprawozdawczych – przedsiębiorstw
bezpośredniego inwestowania we Francji, w Hisz‑
panii, Polsce, Luksemburgu lub wobec lokalnych grup przedsiębiorstw w przypadku Szwajcarii czy Wielkiej Brytanii.
Na etapie konsolidacji i ustalania relacji inwesty-cji bezpośrednich możliwe jest stosowanie metodyki zgodnej z:
Framework for Direct Investment Relationship
• ( FDIR) wykorzystywanej np. przez Hiszpanię, Polskę czy Luksemburg,
Participation Multiplication Method (PMM) sto‑
• sowanej przez Szwajcarię czy Wielką Brytanię, Direct Influence/Indirect Control Method ( DIIC)
• realizowanej przez Francję, Niderlandy czy Niemcy.
Z kolei, na etapie kompilacji danych – większość krajów OECD kompiluje dane według BD4, lecz są nadal również kraje stosujące standardy BD3.
Wskazane przyczyny determinują pojawiające się rozbieżności wartościowe (asymetrie bilateralne) po‑
między krajami. Niemniej mogą pojawić się również asymetrie geograficzne, z którymi ma do czynienia np. Wielka Brytania wobec Luksemburga, Niderlandów i Stanów Zjednoczonych (w tym Wysp Normandz‑
kich – The Channel Islands).
Efektem identyfikacji przyczyn tych asymetrii w pu‑
blikowanych danych o inwestycjach bezpośrednich są opracowywane tzw. dobre praktyki kompilacji danych.
Praktyki te upowszechniane są przez MFW wśród krajów raportujących dane a ich celem jest poprawa zrozumie‑
nia wzajemnych powiązań finansowych między krajami.
2.3. Skala asymetrii danych stanu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce wobec innych krajów z obszaru Europy
W grudniu 2019 r. MFW opublikował wyniki Sko‑
ordynowanej Bezpośredniej Ankiety Inwestycyjnej 2019 ( CDIS), które obejmują dane za 2018 r., popra‑
wione dane za lata 2009–2017 oraz zaktualizowane metadane. Do badania CDIS za 2018 r. swoje dane zgłosiło sto dziesięć gospodarek.
Porównując dane publikowane przez Polskę (Inward Reported by Economy) dotyczące stanu zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich na koniec 2018 r. z danymi wybranych krajów inwestu‑
jących w Polsce (Outward Reported by Counter part Economy), ujawnione zostały następujące asymetrie.
Polska wykazała wyższe wartości stanu zo‑
bowiązań (Inward Direct Investment Positions) wobec danych publikowanych m. in. przez Luk‑
semburg (o 8,9 mld USD, 37,5%), Niderlandy (o 4,6 mld USD, 10,3%), Niemcy (1,9 mld USD, 5,1%), Francję (o 1,6 mld USD, 8,2%) i Wielką Brytanię (o 0,03 mld USD, 0,4%). Natomiast niższe wartości Polska wykazała m. in. wobec krajów raportujących takich jak: Szwajcaria (o –0,2 mld USD, –3,3%) czy Hiszpania (o –0,2 mld USD, –2,0%) (wykres 1).
2.4. Skala asymetrii polskich inwestycji bezpośrednich za granicą
Z kolei porównując dane publikowane przez Polskę (Outward Reported by Counter part Economy) dotyczące stanu należności z tytułu polskich inwestycji bezpośred‑
nich za granicą na koniec 2018 r. z danymi krajów goszczą‑
cych polskie inwestycje (Inward Reported by Economy), wystąpiły następujące asymetrie w danych (wykres 2).
Polska wykazała wyższe inwestycje za granicą wo‑
bec krajów raportujących (Outward Direct Investment
Positions) takich jak m. in.: Niemcy (o 1,1 mld USD, 197,8%), Luksem‑
burg (o 5,5 mld USD, 287,7%) czy Hiszpania (o 0,7 mld USD, 121,3%). Natomiast niższe warto‑
ści Polska wykazała wobec danych publikowanych przez takie kraje jak: Niderlandy (o –0,3 mld USD, –58,5%), Francja (o –1,6 mld USD, –95,0%) czy Wielka Brytania (o –0,01 mld USD, –1,2%).
Podsumowanie
W artykule przedstawiono waż‑
niejsze aspekty metodologiczne kal‑
kulacji danych na poziomie krajów
Jak wskazano, asymetrie da‑
nych mogą powstawać pomimo
„poprawnych” wyliczeń zgodnych ze standardami, ze względu na do‑
puszczalne alternatywne warianty zbierania i kompilacji danych o in‑
westycjach bezpośrednich.
Świadomość tych alternatyw‑
nych wariantów wyliczeń jest szczególnie ważna dla odbiorców (czytelników) tych danych, którzy nie powinni myśleć, że instytucje statystyczne (głównie banki cen‑
tralne) źle wyliczyły dane, lecz wyliczyły je zgodnie z obowiązu‑
jącymi standardami międzynaro‑
dowymi.
Bibliografia
Bal ance of payment and international investment position manual – sixth edition (BPM6), IMF, Washington 2009.
Coordinated direct investment survey ( CDIS), International Monetary Fund, http://data.imf.org/CDIS.
Kosztowniak A., Impact of the financial structure of FDI inflows on economic growth in Poland, „Ekonomista”
2019, nr 5.
Kosztowniak A., Jaka powinna być polityka inwestycyjna w krajach EŚW wobec ZIB?, „Biuletyn Polskiego Towa‑
rzystwa Ekonomicznego” 2019, nr 2(85).
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w Polsce w 2018 r., Narodowy Bank Polski, Warszawa 2019.
Wykres 1. Stan zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce na koniec 2018 roku w podziale geograficznym (w mln USD, %) – według krajów raportujących w ramach skoordynowanego badania inwestycji bezpośrednich ( CDIS)*
–10
Niderlandy Niemcy Luksemburg Francja Hiszpania Wielka Brytania Szwajcaria
% mln USD
Polska Kraj pochodzenia inwestycji Rozbieżności (%)
* Kraje o najwyższym stanie zobowiązań z tytułu inwestycji bezpośrednich w Polsce.
Źródło: wyliczenia na podstawie: Coordinated direct investment survey ( CDIS), International Monetary Fund, http://data.imf.org/CDIS.
Wykres 2. Stan należności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą na koniec 2018 roku w podziale geograficznym (w mln USD) – według krajów raportujących w ramach skoordynowanego badania inwestycji bezpośrednich ( CDIS)
–150
Niderlandy Niemcy Luksemburg Francja Hiszpania Wielka Brytania Szwajcaria mln USD %
Polska Kraj lokalizacji inwestycji Rozbieżności (%)
* Szwajcaria nie wykazała wartości, podano informację o danych objętych tajemnicą