„Podstawowym produktem globalizacji wydaje się przede wszystkim historia powszechna.
Historia ludzkiej cywilizacji przestaje już być w sposób ewidentny dla szerokiej publiczności dzie-jami różnych kultur, różnych kręgów kulturowych czy różnych narodów – staje się organicznym związkiem w wymiarze globalnym”38. Nasze wybory „tu” i „teraz” skutkują szeregiem zmian w rzeczywistości odległych w przestrzeni i/lub czasie ludzi, wybory innych wpływają na naszą sytuację „tu” i „teraz”. Jak powiedział Martin Luther King podczas swojego wigilijnego kazania w 1967 roku: „Wszystko sprowadza się naprawdę do tego: całe życie jest ze sobą powiązane. Je-steśmy złapani w sieć wzajemności, z której nie można uciec (…). Cokolwiek dotyka kogoś bez-pośrednio, wpływa na nas pośrednio. Zostaliśmy stworzeni do życia razem z powodu współza-leżnej konstrukcji rzeczywistości. Czy pomyślałeś kiedyś, że nie możesz wyjść rano do pracy bez bycia zależnym od większości świata? No właśnie, czy zastanawiałeś się kiedyś nad tym? Skąd pochodzi kawa w twoim kubku? Skąd się wzięła gąbka? Jakim cudem trafił na twój stół bana-nowy jogurt? I zanim skończysz śniadanie, już zależałeś od ponad połowy świata”39.
Oprócz tego, jak pisze Peter Singer „Podbój kosmosu w dwudziestym stuleciu pozwolił isto-tom ludzkim spojrzeć z zewnątrz na naszą planetę i ujrzeć ją w całkiem dosłownym sensie jako jeden świat”40, zmieniając kontekst funkcjonowania współczesnego człowieka. Ten fakt oraz problemy, z którymi boryka się współczesny człowiek, wykraczające poza granice krajów, re-gionów, a umiejscawiające się we wspólnej globalnej przestrzeni, zmuszają ludzi do współpra-cy. Nie każda ze stron ma jednak takie same możliwości, jak pisze Peter Singer, odnosząc się do negatywnych skutków zmian klimatu: „Niewykluczone, że bogate narody poradzą sobie z tymi zmianami bez dużych strat w ludziach. Są w stanie magazynować żywność, ewakuować ludzi z zalanych terenów (…). Biedne kraje nie będą w stanie podjąć takich środków”41. Co ważne również stopień odpowiedzialności za zaistniałe zmiany nie rozkłada się równomiernie. Odpo-wiedzialność człowieka za świat wzrasta bowiem w miarę możliwości, jakimi dysponuje, aby go zmieniać i przekształcać, często zaś długofalowe efekty tych modyfikacji wymykają się zało-żeniom i przewidywaniom, tworząc nowe obszary problemów.
Warto pamiętać, że „(…) w miarę zacieśniania się stosunków między narodami świata, które muszą się uporać z takimi globalnymi kwestiami, jak (…) zmiany klimatyczne (…), nasi narodo-wi przywódcy ponarodo-winni wyjść poza czysto narodowy punkt narodo-widzenia i przyjąć szerszą perspek-tywę”42, tak samo jak władze oświatowe czy nauczyciele i nauczycielki. „Ta szersza perspekty-wa, o której pisze Peter Singer, wychodząca poza wąskie ramy interesów narodowych (w tym dyktatury ekonomicznej), powinna uwzględniać wielowymiarowość współczesnej rzeczywisto-ści oraz skomplikowanie jej struktury (sieć wzajemnych, globalnych powiązań pomiędzy
różny-38 J. Kochan. Globalizacja a uspołecznienie. Nowa Krytyka Czasopismo Filozoficzne, 18, 2005.
39 Globalne współzależności. On line. Dostęp 1 grudnia 2013. http://fed.home.pl/teg/index.php?option=com_co ntent&view=article&id=196:globalne-wspolzaleznosci&catid=50:globalne-wspolzaleznosci&Itemid=202
40 P. Singer. Nowy świat. Etyka globalizacji. Wydawnictwo Książka i Wiedza. Warszawa 2006.
41 Tamże, s. 39.
42 Tamże, s. 7.
mi jej aspektami). Powinna również brać pod uwagę procesualność, a więc możliwie najdłuższy horyzont czasowy (daleko wykraczający poza ramy kadencji politycznych), szereg bowiem za-równo pozytywnych, jak i negatywnych skutków ludzkich działań zależy od bardzo wielu czyn-ników i będzie ujawniać się dopiero po dłuższym czasie.43”44
Analizując kontekst etyczny edukacji globalnej, warto wskazać na wartość ludzkiego życia, która nie może podlegać procedurze wartościowania w zależności od jej przyrodzonych cech, takich jak narodowość (lub przynależność do grupy etnicznej), religia, płeć itd. Jeśli jest inaczej, mamy do czynienia z perwersyjnym kodeksem moralnym, na co wskazuje Timothy Garton Ash, kodeksem, „który pozwala zamienić w nędzarzy milion niewinnych cywili innej rasy, byle tylko nie zaryzykować życia żadnego naszego zawodowego żołnierza”45.
Należy pamiętać również o tym, że odpowiedzialność człowieka za świat nie ogranicza się tylko do świata ludzi, ale obejmuje również jego relacje ze światem przyrody. Stosunek człowieka do na-tury powinien być wyznaczany i regulowany poprzez normy moralne. Istnieje szereg wskazań w ra-mach różnych systemów filozoficznych i religijnych, akcentujących to zagadnienie. Etyka ekologicz-na ekologicz-na przykład, w ramach swoich różnorodnych kierunków, podnosi problem ekologicz-najwłaściwszego po-stępowania człowieka wobec środowiska przyrodniczego46. Jeśli nawet uznamy, że moralność nie jest kategorią, w ramach której można analizować tę relację, bezsprzeczne jest, że stan przyro-dy ma wpływ na samopoczucie i zdrowie człowieka, a nawet na fizyczne możliwości jego prze-życia, i jako taki powinien stanowić przedmiot zainteresowania nas wszystkich.
Zatem, mając dziś w rękach narzędzia, które szybko i radykalnie mogą zmieniać świat (m.in.
technologia, techniki perswazji i manipulacji), musimy stać się ostrożni i przewidujący. Zachę-cając dzieci i młodzież do aktywności, uczmy je rozsądnego działania i umiejętności opierania się populizmowi, bowiem zmasowane czynienie dobra niewłaściwymi sposobami bywa gorsze niż powstrzymanie się od działania47.
43 Problem z przyjęciem takiego spojrzenia na rzeczywistość wiąże się m.in. z tym, iż obecnie nie gwarantuje ono wyborczego sukcesu. W państwach, w których społeczeństwo obywatelskie nie wykształciło się lub przeżywa kryzys, a dobro wspólne to mgliste, spostponowane pojęcie, wyrzeczenia podejmowane w imię lepszego, bliżej nieokreślonego jutra czy na rzecz dalekich Innych, to w odniesieniu do większości obywateli jedynie „pobożne życzenia”.
Dla Polski, jako kraju, który do niedawna zaliczany był do grupy państw rozwijających się, perspektywa pań-stwa wspierającego potrzebujących beneficjentów (pańpań-stwa biorców) jest całkowicie nowa. Akcje i kampanie informacyjne i edukacyjne powinny więc objąć nie tylko nauczycieli i studentów, ale również polityków, posłów, urzędników kluczowych ministerstw, ponieważ to oni głównie mają wpływ na kreowanie odpowiedzialnej po-stawy Polski wobec współczesnych zagrożeń. Nie sposób również pominąć tutaj szerokich rzesz społeczeństwa (edukacja ustawiczna), które dzięki swoim głosom w wyborach do lokalnych i państwowych struktur władzy mają (obok osobistych wyborów życiowych) realny wpływ na rzeczywistość (…)
44 U. Markowska-Manista, A. Niedźwiedzka-Wardak. Wpływ zmian klimatycznych na życie mieszkańców krajów rozwijających się. Wokół problematyki wdrażania edukacji globalnej na uczelni wyższej. W: Zmiany klimatu a społeczeństwo. Red. I. Grochowska, L. Karski. Wydawnictwo C.H. Beck. Warszawa 2010, s. 243.
45 P. Singer, dz. cyt., s. 25.
46 Zob. M. Ciaciura. Etyka ekologiczna. Biuletyn Studentów Instytutu Filozofii US, 11, 2007. On line. Dostęp 10 września 2013. http://www.us.szc.pl/main.php/archiwumesse/?xml=load_page&st=11689&ar=1&id=6018
&gs=&pid=14070
47 Zachęcamy w tym miejscu do analizy następujących tekstów: S. Lem. Altruizyna, czyli opowieść prawdziwa o tym, jak pustelnik Dobrycy kosmos uszczęśliwić zapragnął i co z tego wynikło. W: Tenże. Cyberiada. Wydaw-nictwo Literackie. Kraków 2002, s. 201–223; A. Stoff. Altruizyna Stanisława Lema, czyli o potrzebie miłości bliź-niego. W: Polska literatura fantastyczna: interpretacje. Red. A. Stoff, D. Brzostek. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Toruń 2005, s. 297–313.
Edukacja jako swoiste narzędzie przystosowania i zmiany powinna z jednej strony odpowia-dać na pojawiające się wyzwania i przygotowywać człowieka do życia i działania w danych wa-runkach. Z drugiej, mając na uwadze alternatywną wizję rzeczywistości (lepszą, sprawiedliw-szą, w większym stopniu sprzyjającą prawidłowemu funkcjonowaniu i rozwojowi jednostki oraz społeczności), budować dla niej stosowny potencjał.
Edukacja globalna, odpowiadając na pilne wyzwania współczesnego świata, m.in. na postę-pującą degradację środowiska naturalnego oraz zmiany klimatu, zagrożenie pokoju i bezpie-czeństwa oraz zwiększającą się przepaść między bogatymi i biednymi (jednostkami, krajami, re-gionami świata), pozwala mieć nadzieję, że ludzkość będzie w stanie poradzić sobie z piętrzący-mi się przed nią trudnościapiętrzący-mi. Wizja (często mglista i zbyt jednostronna) tego, jak ma wyglądać ten Nowy wspaniały świat48, którą dysponujemy indywidualnie oraz jako grupy bądź społecz-ności, stanowi do niego swoisty pomost – twórzmy więc tę wizję świadomie.
48 Zbieżność z tytułem książki Aldousa Huxleya nie jest przypadkowa.
Urszula Markowska-Manista, Aleksandra Niedźwiedzka-Wardak