„Edukacja, jak zauważył Bogdan Suchodolski29, była i jest kluczowym narzędziem zmian, przy czym przestrzeń jej oddziaływania nie ogranicza się jedynie do środowiska szkolnego. Wiedzę i umiejętności czerpiemy z różnych źródeł – zarówno z tych tradycyjnych, jak i nowoczesnych – i rozwijamy je przez całe życie. Istotnym przekaźnikiem treści, w tym również określanych mia-nem „edukacji globalnej”, jest bez wątpienia nauczyciel. To jego przygotowanie, kompetencje i świadomość zmian społecznych wpływają na postawy uczniów wobec problemów współcze-snego człowieka i świata”30.
Przyjrzyjmy się więc polskiej praktyce oświatowej, w której od kilku lat m.in. za sprawą no-wej podstawy programono-wej kształcenia ogólnego, obecne są działania i treści z zakresu edu-kacji globalnej31.
Jeszcze do niedawna edukacja globalna miała w przestrzeni polskiej szkoły charakter wyłącz-nie postulatywny. Oddolne inicjatywy32 podejmowane od kilku lat przez organizacje pozarządo-we pozarządo-we współpracy z ciałami instytucjonalnymi na rzecz rozwoju edukacji globalnej odegrały klu-czową rolę we wprowadzeniu w 2009 roku treści edukacji globalnej do podstawy programowej kształcenia ogólnego na poziomie szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych33. Treści obecne w podstawie mogą być dziś realizowane w obrębie przedmiotów: geografii, hi-storii, WOS-u, WOK-u, języków obcych, godziny do dyspozycji wychowawcy oraz zajęć dodat-kowych. Zgodnie z wprowadzonymi zmianami edukacja globalna stanowi obecnie obszar na-uczania w szkołach podstawowych i średnich i wchodzi w skład części programów przedmioto-wych oraz kalendarza działań szkoły (Dzień Ziemi, Tydzień Edukacji Globalnej). Wprowadzenie treści edukacji globalnej do podstawy programowej unaoczniło potrzebę jej realizacji na każ-dym etapie kształcenia oraz w różnych obszarach edukacji dzieci i młodzieży.
W praktyce oświatowej edukacja globalna może być realizowana jako fragment zajęć tema-tycznych w obrębie danego przedmiotu, jako zajęcia dodatkowe (wykraczające poza program bądź skorelowane z zajęciami obligatoryjnymi), jako część tematyki zajęć obligatoryjnych. Prak-tyka pokazuje, że treści i zajęcia z edukacji globalnej wprowadzane są i autorsko realizowane zarówno przez samych nauczycieli i pedagogów, jak i inicjowane przez szkoły, organizacje po-zarządowe (współpraca szkoła–NGO i/lub instytucji kulturalnych, oświatowych), przez instytu-cjonalne procedury regulujące34.
29 B. Suchodolski. Edukacja permanentna: rozdroża i nadzieje. Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej. Warszawa 2003.
30 E. Dąbrowa, U. Markowska-Manista. Wdrażanie założeń edukacji globalnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Przygotowanie nauczycieli. W: Odpowiedzialność globalna i edukacja globalna. Wymiary teorii i prak-tyki. Red. H. Ciążela, W. Trybuski. Wydawnictwo APS. Warszawa 2012, s. 145–146.
31 Pełen tekst dokumentu jest dostępny na stronie internetowej: www.reformaprogramowa.men.gov.pl.
32 W proces wypracowywania rozwiązań i konsultacji społecznych nowej podstawy programowej włączyli się przed-stawiciele i przedstawicielki grupy roboczej ds. Edukacji Rozwojowej działającej przy Grupie Zagranica.
33 Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w szkołach podstawowych, gim-nazjach i liceach. Ministerstwo Edukacji Narodowej. 25 lutego 2011. On line. Dostęp 1 grudnia 2013. http://
www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=230&Itemid=290
34 Raport referencyjny. Odniesienie polskiej ramy kwalifikacji na rzecz uczenia się przez całe życie do europejskiej ramy kwalifikacji. Instytut Badań Edukacyjnych. Red. H. Dembowski, S. Sławiński. Warszawa 2013, s. 5
W listopadzie 2009 roku Grupa Zagranica konferencją pt. „Rozwój edukacji globalnej w Pol-sce – perspektywy współpracy międzysektorowej” zainicjowała cykl spotkań aktorów z sektora oświaty i organizacji pozarządowych na temat edukacji globalnej w ramach tzw. procesu mię-dzysektorowego. Kolejnym ważnym wydarzeniem było podpisanie 26 maja 2011 roku pomię-dzy Ministerstwem Spraw Zagranicznych i Ministerstwem Edukacji Narodowej a Grupą Zagrani-ca porozumienia w sprawie wspierania rozwoju edukacji globalnej w Polsce. Podpisane porozu-mienie miało w zamierzeniu przyczynić się do popularyzacji edukacji globalnej oraz do zwiększe-nia aktywności szkół i środowisk pozaszkolnych w obszarze przekazywazwiększe-nia wiedzy i umiejętności uczniom oraz edukatorom o globalnych i lokalnych problemach bliższego i dalszego świata.
a więc miało wprowadzać ich w przestrzeń globalnych problemów, zależności i wyzwań. W do-kumencie zwrócono uwagę na konieczność dotarcia do nauczycieli z informacjami na temat edukacji globalnej, budowania i rozwijania świadomości problemów globalnych u dzieci i mło-dzieży, kadry nauczycielskiej, na przygotowanie przyszłych i obecnych nauczycieli i nauczycie-lek w zakresie edukacji globalnej oraz na zapewnienie im dostępu do odpowiedniego wspar-cia w postaci oferty doszkalającej oraz dobrej jakości narzędzi do pracy z dziećmi i młodzieżą.
Postulowane w Porozumieniu zmiany systemowe są niezwykle istotne w kontekście zmiany świadomości i postaw poprzez przekazywanie wiedzy uczniom i uczennicom i nabywanie umie-jętności w procesie kształcenia i doskonalenia zawodowego przyszłych i czynnych zawodowo nauczycieli. W Porozumieniu czytamy, że nauczyciele posiadają kompetencje do prowadzenia edukacji globalnej. Zaprezentowane tam cele wskazują na:
„2.1 Włączenie edukacji globalnej w programy kształcenia przyszłych nauczycieli (studen-tów) i programy doszkalania czynnych zawodowo nauczycieli.
2.1.1 Podniesienie świadomości wagi i miejsca edukacji globalnej wśród kadry kształcącej przyszłych nauczycieli oraz przekazanie jej kompetencji potrzebnych do włączenia edukacji glo-balnej w program studiów pedagogicznych i nauczycielskich.
2.1.2 Wprowadzenie edukacji globalnej do programu studiów na uczelniach wyższych i kur-sach pedagogicznych.
2.2 Włączenie edukacji globalnej w system doskonalenia nauczycieli.
2.2.1 Konsekwentne i trwałe podnoszenie świadomości wagi i miejsca edukacji globalnej wśród doradców metodycznych i konsultantów.
2.2.2 Zdobywanie i rozszerzanie przez konsultantów i doradców metodycznych kompetencji w zakresie wspierania nauczycieli w prowadzeniu i realizacji edukacji globalnej.
2.3 Stworzenie systemu wsparcia dla nauczycieli realizujących program edukacji globalnej”35. Warto tu również zwrócić uwagę na potrzebę przygotowania nauczycieli i pedagogów do pracy ze zróżnicowanymi grupami uczniów (w tym uczniów ze specjalnymi potrzebami edu-kacyjnymi) oraz dostosowania treści i narzędzi dydaktycznych do specyfiki funkcjonowania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w klasie integracyjnej i w placówkach spe-cjalnych.
W marcu i kwietniu 2012 Grupa robocza ds. Edukacji Globalnej, organizacje pozarządowe oraz inne instytucje w koordynacji z Instytutem Globalnej Odpowiedzialności przeprowadzi-ły pierwszy partnerski przegląd (peer review) zgłoszonych do analizy materiałów edukacyjnych
(fragment streszczenia). On line. Dostęp 1 grudnia 2013 http://biblioteka-krk.ibe.edu.pl/opac_css/doc_num.
php?explnum_id=504
35 Grupa Zagranica. Raport z procesu…, dz. cyt.
i działań36 z zakresu edukacji globalnej, z którego wnioski zostały opublikowane w raporcie: Jak badać jakość w edukacji globalnej. Jego celem było zidentyfikowanie wyzwań stojących przed autorami i autorkami, narzędzi dydaktycznych z zakresu edukacji globalnej oraz próba sformu-łowania praktycznych wskazówek i rekomendacji pomocnych w przezwyciężaniu trudności zwią-zanych z jej wdrażaniem oraz podnoszeniem jakości37.
Od czasu włączenia treści edukacji globalnej do podstawy programowej daje się zauważyć zwiększenie oferty warsztatowej i szkoleniowej organizacji pozarządowych, ośrodków dosko-nalenia nauczycieli w zakresie przybliżania edukacji globalnej nauczycielom, konsultantom, do-radcom metodycznym, pedagogom i pozostałym edukatorom. Publikowane są materiały edu-kacyjne omawiające realizację treści edukacji globalnej w programach nauczania, zindywidu-alizowanych działaniach pedagogicznych (dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych), jak również w przestrzeni edukacji nieformalnej.
Patrząc na proces włączania edukacji globalnej w edukację formalną i nieformalną, war-to zastanowić się również nad przygowar-towaniem pedagogów specjalnych w zakresie wdraża-nia i realizacji przez nich treści edukacji globalnej w pracy z uczwdraża-niami i uczennicami o specjal-nych potrzebach edukacyjspecjal-nych. Warto również włączyć omawiane zagadnienie w obszar analiz przy tworzeniu dyrektyw, wytycznych i rekomendacji, zarówno odnośnie do materiałów edu-kacyjnych, jak i wszystkich innych elementów składających się na proces edukacyjny w obsza-rze edukacji globalnej.
36 Grupa Zagranica. Partnerski przegląd edukacji globalnej 2012 – baza materiałów i działań. On line. Dostęp 11 listopada 2013. http://www.zagranica.org.pl/dzialania/jakosc-w-edukacji-globalnej/partnerski-przeglad-edukacji-globalnej-2012-baza-materialow-i
37 Zob. Grupa Zagranica. Raport jak badać…, dz. cyt.
Urszula Markowska-Manista, Aleksandra Niedźwiedzka-Wardak