Doœwiadczaj¹c w codziennych oœrodkowych kontaktach wielu spotkañ „twarz¹ w twarz” z niepe³nosprawnoœci¹, odkry³am, ¿e edukacja jest ma³o efektyw-na, bowiem nie przygotowuje naszych podopiecznych do bycia doros³ymi. Sk³ada siê na to kilka czynników. Podstawowym jest ograniczenie biologiczne sa-mej osoby z niepe³nosprawnoœci¹. Pewne trwa³e uszkodzenia uk³adu nerwowe-go s¹ barier¹ uniemo¿liwiaj¹c¹ jej rozwój poznawczy. Jednak przez wiele æwiczeñ potrafimy naszych podopiecznych „czegoœ” nauczyæ, wiêc wykonujemy ich wie-le. Kolejnym czynnikiem zmniejszaj¹cym efektywnoœæ edukacyjn¹ jest fakt, i¿ ze-spo³om brakuje czêsto samokrytycyzmu i refleksji o interdyscyplinarnym i pro-gnostycznym podejœciu do naszego ucznia. Æwiczymy siê w segregowaniu, analizie, syntezie, zliczaniu, kolorowaniu, wywo³ujemy g³oski, korygujemy nie-prawid³ow¹ postawê cia³a, bez refleksji „co, kiedy i na co siê przyda”. Po czasie wypalamy siê jako pedagodzy, latami powtarzaj¹c te same czynnoœci, nie zauwa-¿aj¹c ¿e nasi uczniowie staj¹ siê wiêksi, doroœlejsi. A wraz ze zmian¹ cech zewnêt-rznych zmieniaj¹ siê tak¿e ich potrzeby. Zatracamy siê w patrzeniu na naszych wychowanków tym samym spojrzeniem, widz¹c w nich ci¹gle ma³e dzieci. Dzi-wimy siê spotykaj¹c ich jako doros³ych ludzi, którzy, przychodz¹c na zajêcia œwie-tlicowe, zak³adaj¹ nogê na nogê, wygodnie opieraj¹ siê o oparcie krzes³a i czekaj¹ na przedstawienie. Bo dla nich to ju¿ teatr i czekanie na kolejn¹ scenê. Poniewa¿ nic ju¿ siê im nie chce. Mo¿e i z apatii, z niepe³nosprawnoœci, ale te¿ i niewyucze-nia umiejêtnoœci organizowaniewyucze-nia sobie czasu. Przecie¿ zawsze ktoœ im ten czas or-ganizowa³. Nieprzygotowanie osób z niepe³nosprawnoœci¹ do doros³oœci zdeter-minowane jest tak¿e niepe³nosprawnym spo³eczeñstwem, które ci¹gle jeszcze potrzebuje siê æwiczyæ w tolerancji i integracji.
Edukacja osób niepe³nosprawnych nie koñczy siê nigdy. Dlatego te¿ pedagog „ (…) powinien byæ przygotowany do pe³nienia profesji w ró¿nych, trudnych œro-dowiskach, a jego celem powinna byæ taka praca z cz³owiekiem, aby mo¿liwie naj-skuteczniej w³¹czaæ go w ¿ycie spo³eczne. Uto¿samienie pedagoga tylko z na-uczycielem straci³o na znaczeniu. Obecnie pedagog ma byæ kimœ wiêcej – profesjonalist¹ w s³u¿bie cz³owiekowi” (Kohut 2013).
Nauczanie osób z niepe³nosprawnoœci¹ to ogromne wyzwanie dla wszystkich – ucznia z niepe³nosprawnoœci¹, jego rodzica, pedagoga i placówki specjalnej. M³odych ludzi decyduj¹cych siê na „edukowanie” warto uwra¿liwiaæ na to, ¿e bêd¹ odpowiedzialni za ludzi, którym odbiera siê to¿samoœæ, decyzyjnoœæ, a cza-sem i wolê. Trzeba mówiæ, ¿e jest to zajêcie trudne, wymagaj¹ce ci¹g³ego udosko-nalania siê i wspó³pracy z innymi. Trzeba uœwiadamiaæ, ¿e jest to praca nie dla ka¿dego, ¿e sukcesy s¹ ma³o spektakularne, ale jak¿e radosne, jeœli to praca, która jest powo³aniem ¿ycia.
Œwiat „wokó³” codziennie ubezw³asnowolnia osoby z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, podejmuj¹c wiele egoistycznych decyzji, bo któ¿ wie lepiej ni¿ „my normalni”. Sygna³y protestu osób z g³êbsz¹ niepe³nosprawnoœci¹ nazywamy za-chowaniami niepo¿¹danymi, agresywnymi i znów wytyczamy sobie behawioralne cele do terapii, jak pracowaæ by zachowania te znik³y, by piêtno siê nie pog³êbia³o. Piêtno jednak siê pog³êbia, a niepe³nosprawnoœæ przyæmiewa nie tylko osoby ni¹ obarczone, ale wszystkich wokó³ nich.
Zakoñczenie
Pope³niamy w ustroñskim Oœrodku wiele edukacyjnych b³êdów. Balansuje-my na cienkiej linii naszych umiejêtnoœci, wiedzy, chêci, ambicji, wzajemnej wspó³pracy i oczekiwaniach innych. Piêtno niepe³nosprawnoœci staje siê tak¿e naszym ciê¿arem. Nie w takim wymiarze jak ca³ych dotkniêtych nim rodzin. Jed-nak tkwi w nas pomiêdzy ograniczeniami a celami, które tworzymy w IPET-ach. Piêtno utrudnia nam spostrzeganie wychowanków jako osób obdarowanych oso-bowoœci¹, temperamentem, poczuciem humoru, to¿samoœci¹. Przez to „æwiczy-my” kompetencje, odbieraj¹c mo¿liwoœæ wyboru, samo decydowania. Zapomina-my o rozZapomina-mywaniu stygmatu niepe³nosprawnoœci, o budowaniu poczucia w³asnej wartoœci osoby z niepe³noprawnoœci¹. Rzeczywistoœæ czêsto ogranicza, czyni¹c nas bezsilnymi wobec stawianych nam wyzwañ. Jednak to co znajduje siê pomiê-dzy piêtnem a edukacj¹ to wyj¹tkowoœæ naszych uczniów, czyli „(…) to co odró¿nia jednostkê od wszystkich innych jest sednem jej istnienia, jej g³ównym i central-nym aspektem, sprawiaj¹cym, ¿e jest ona od pocz¹tku do koñca wyj¹tkowa, a nie jedynie mo¿liwa do odró¿nienia od innych, którzy s¹ do niej najbardziej podob-ni” (Goffman 2007, s. 93).
Bibliografia
B³eszyñski J. (2006), Pedagogika specjalna, [w:] B. Œliwerski, Pedagogika. Subdyscypliny wiedzy
Bobiñska K., Ga³ecki P. (2012), Rys historyczny, terminologia, definicja, nozologia, kryteria
roz-poznawania niepe³nosprawnoœci intelektualnej, [w:] Niepe³nosprawnoœæ intelektualna- etiopato-geneza, epidemiologia, diagnoza, terapia, red. K. Babiñska, T. Pietras, P. Ga³ecki,
Wydaw-nictwo Continuo, Wroc³aw
Galasiñski D. (2013), Osoby niepe³nosprawne czy z niepe³nosprawnoœci¹? [w:]
Niepe³nospraw-noœæ-zagadnienia, problemy, rozwi¹zania, IV(9)
Goffman E. (2007), Piêtno. Rozwa¿ania o zranionej to¿samoœci, Gdañskie Wydawnictwo Psy-chologiczne, Gdañsk
Jaworska-£añko M., Kohut D. (2013), Psychologia i pedagogika- wyjaœnienie znaczeñ, [w:] Dziecko
o specjalnych potrzebach w krêgu interdyscyplinarnej terapii, red. D. Kohut, Oficyna
Wydaw-nicza „Impuls”, Kraków 2013.
Kazanowski Z. (2011), Przemiany pokoleniowe postaw wobec osób upoœledzonych umys³owo, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Sk³odowskiej, Lublin
Kohut D. (2013), Terapeuta i jego osobowoœæ w kontekœcie syndromu wypalenia zawodowego, [w:] Dziecko o specjalnych potrzebach w krêgu interdyscyplinarnej terapii, red. D. Kohut, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków
Krause A. (2010), Wspó³czesne paradygmaty pedagogiki specjalnej, Oficyna Wydawnicza „Im-puls”, Kraków
Ossowski R. (2012), Niepe³nosprawnoœæ intelektualna – wprowadzenie do problematyki, [w:]
Diag-noza i terapia logopedyczna osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, red. J.J. B³eszyñski,
K. Kaczorowska-Bray, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdañsk.
Wojnarowska A. (2010), Niepe³nosprawnoœæ intelektualna w publicznym i prywatnym dyskursie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków
Œliwerski B. (2011), Odnajdywanie to¿samoœci pedagogiki w ponowoczesnym œwieci i nauce, [w:]
To¿samoœæ w kontekœcie edukacyjnym i spo³eczno-kulturowym. Miêdzy partykularyzmem a uni-wersalizmem, red. A. Cybal-Michalska, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznañ
Disability. Discourses of special education No. 14/2014
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Marzenna Zaorska
Uniwersytet Miko³aja Kopernika w Toruniu