Kobiety, które doœwiadczaj¹ opisywanych typów macierzyñstwa, zazwyczaj nie s¹ same, ¿yj¹ w rodzinach, maj¹ przyjació³, funkcjonuj¹ w ró¿nych grupach i spo³ecznoœciach. Czêœæ z nich otrzymuje wsparcie od najbli¿szych osób – mate-rialne, emocjonalne czy instrumentalne – w zale¿noœci od mo¿liwoœci bliskich. Problem jednak w tym, ¿e analizowane wydarzenia dotykaj¹ te bliskie osoby na tyle mocno, ¿e czêsto nie s¹ one w stanie wspieraæ matki nale¿ycie, szczególnie na pocz¹tku, a czasami równie¿ przez d³u¿szy czas. Nieplanowan¹ ci¹¿e córki rodzi-ce zwykle przyjmuj¹ z szokiem, równie¿ dla nich jest to doœwiadczenie kryzyso-we [Skowroñska-Zbierzchowska 2010; Izdebski, Niemiec, W¹¿ 2010; Bidzan 2007], podobnie w przypadku œmierci dziecka w rodzinie stratê odczuwa ka¿dy jej cz³onek. Rodzina czêsto nie jest przygotowana do udzielenia pomocy matce, a wrêcz sama tej pomocy potrzebuje [Krakowiak 2007].
Spo³eczeñstwo zdaje siê nie dostrzegaæ, a nawet w pewnym stopniu nie akcep-towaæ omówionych typów macierzyñstwa. Strata dziecka przez kobietê, zw³asz-cza w przypadku poronienia lub œmierci oko³oporodowej, jest zwykle tematem
tabu. Ludzie nie wiedz¹ czy i jak okazywaæ wsparcie matkom w tej sytuacji. W spo³eczeñstwie funkcjonuje wiele stereotypów na temat prze¿ywania ¿a³oby, co sprawia, ¿e osoby chc¹ce pomóc, pocieszyæ, czêsto nieœwiadomie rani¹ matki po stracie dziecka (np. mówi¹c „Nie martw siê, mo¿esz mieæ kolejne dziecko” czy „Czas leczy rany”) [Nowak 2009, s. 46].
Nieco lepiej przedstawia siê sytuacja nastoletnich i niepe³noletnich matek. Ci¹¿a nastolatki nie wywo³uje obecnie takiego zdziwienia i szoku jak 20–30 lat temu. Ciê¿arne dziewczêta i nastoletnie mamy mog¹ kontynuowaæ naukê w szkole i nie s¹ (przynajmniej na poziomie prawa) dyskryminowane z powodu przedwczesnego macierzyñstwa. Jednak spo³eczny odbiór ich sytuacji jest czêsto ambiwalentny lub wrêcz negatywny. Nastoletnie matki, odró¿niaj¹c siê od swo-ich rówieœniczek, mog¹ czuæ siê niezrozumiane, niedoceniane, wyœmiewane, cza-sem wrêcz stygmatyzowane. Niestety zdarza siê, jak wykaza³y m.in. badania A. Skowroñskiej-Zbierzchowskiej, ¿e w ten sposób s¹ one traktowane przez nauczycieli, lekarzy czy innych profesjonalistów, którzy powinni prezentowaæ zachowania wzorcowe [Skowroñska-Zbierzchowska 2010].
Zakoñczenie
W niniejszym artykule przedstawiono analizê straty dziecka i przedwczesne-go zostania matk¹ jako krytycznych, niepunktualnych wydarzeñ w ¿yciu kobiety. Uwzglêdniaj¹c trzy wymiary doœwiadczanych wydarzeñ (dezintegracyjny, tem-poralny i spo³eczny), wskazano na cechy wspólne doœwiadczeñ nastoletnich ma-tek i mama-tek po stracie dziecka. Prze¿ywanie œmierci dziecka wi¹¿e siê dla kobiety ze strat¹ wyobra¿eñ o ¿yciu z dzieckiem i byciu jego matk¹, natomiast w przypad-ku nastolatki strata dotyczy w³asnego dzieciñstwa, teraŸniejszoœci ¿ycia nastolatki oraz dotychczasowej wizji przysz³oœci. W obu przypadkach traumatycznoœæ i nie-punktualnoœæ doœwiadczonych wydarzeñ wymaga czasu na przyzwyczajenie siê do funkcjonowania w nowej sytuacji, wype³niania nowej/innej roli. Natomiast w aspekcie spo³ecznym zwróci³yœmy uwagê na wyraŸne bagatelizowanie i niedo-strzeganie przez otoczenie znaczenia i traumatycznoœci opisywanych prze¿yæ w ¿yciu kobiet. Tak wyj¹tkowe i trudne doœwiadczenia wymagaj¹ wiêkszej uwagi i wra¿liwoœci ze strony spo³eczeñstwa.
Tymczasem matki nie zawsze mog¹ liczyæ na pomoc najbli¿szych krewnych czy przyjació³. Zreszt¹ nale¿y pamiêtaæ, ¿e oni równie¿ s¹ uwik³ani w doœwiad-czenie krytycznego wydarzenia. Ze wzglêdu na ograniczenia i trudnoœci w udzie-laniu wsparcia przez osoby bliskie, niezbêdna okazuje siê pomoc specjalistów. W wielu przypadkach uzasadnione wydaje siê organizowanie zewnêtrznego
wsparcia spo³ecznego nie tylko dla matek, ale równie¿ dla ich rodzin [Skowroñ-ska-Zbierzchowska 2010, s. 108–115]6.
Podejmowane obecnie w Polsce dzia³ania wspieraj¹ce, kierowane do opisy-wanej grupy matek, maj¹ niestety charakter jedynie incydentalny, doraŸny i nie-systemowy; tymczasem niezbêdne wydaj¹ siê w³aœnie dzia³ania systemowe. Niew¹tpliwie potrzebna jest równie¿ edukacja, kierowana do szerszych grup spo³ecznych, a zw³aszcza do wspomnianych lekarzy i pedagogów, w zakresie po-dejœcia do nastoletnich matek i kobiet po stracie, która bêdzie polega³a nie tylko na przekazywaniu wiedzy, ale przede wszystkim na kszta³towaniu po¿¹danych spo³ecznie postaw i zachowañ oraz uwra¿liwianiu na problemy opisywanych matek.
Bibliografia
Barton-Smoczyñska I. (2010), Adaptacja kobiet po œmierci dziecka poczêtego [w:] Poronienie.
Zro-zumieæ rodziców po stracie, red. C. Klahs, „W drodze”, Poznañ.
Bidzan M. (2007), Nastoletnie matki: psychologiczne aspekty ci¹¿y, porodu i po³ogu, Oficyna Wy-dawnicza „Impuls”, Kraków.
Brzeziñska A. (2000), Spo³eczna psychologia rozwoju, Scholar, Warszawa.
Brzeziñska A. (2003), Wydarzenia punktualne i niepunktualne w okresie dzieciñstwa i dorastania, „Remedium”, nr 12(130).
Budrowska B. (2000), Macierzyñstwo jako punkt zwrotny w ¿yciu kobiety, FUNNA, Wroc³aw. Farnicka M. (2011), Przemiany realizacji zadañ rozwojowych : ewolucja czy rewolucja?, Oficyna
Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra.
Filipp S.H. (red.) (1990), Kritische Lebensereignisse, Urban und Schwarzenberg, München. Havighurst J. (1953), Human development and education, New York.
Herbert M. (2005), ¯a³oba w rodzinie, prze³. M. Gajdziñska, Wydawnictwo GWP, Gdañsk. Holmes T.H, Rahe R.M. (1967), The social readjustment rating scale, „Journal of Psychosomatic
Research”, nr 1.
Izdebski Z., Niemiec T., W¹¿ K. (red.) (2011), (Zbyt) m³odzi rodzice, Wydawnictwo TRIO, Warszawa.
Krakowiak P. (2007), Strata, osierocenie i ¿a³oba. Poradnik dla pomagaj¹cych i dla osób w ¿a³obie, Via Medica, Gdañsk.
Kuryœ K. (2010), Urodzenie pierwszego dziecka jako wydarzenie krytyczne w ¿yciu kobiet i
mê¿-czyzn, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Liberska H., Malina A. (red.) (2011), Wybrane osobowoœciowe determinanty wartoœciowania
za-dañ zwi¹zanych z ma³¿eñstwem i rodzin¹ we wczesnej doros³oœci [w:] Wybrane problemy wspó³czesnych ma³¿eñstw i rodzin, Difin, Warszawa.
6
Wskazuj¹ na to miêdzy innymi wyniki badañ A. Skowroñskiej-Zbierzchowskiej, które pokaza³y, ¿e rodzaj i jakoœæ wsparcia otrzymywanego przez nastoletnie matki od ich rodziców zwykle by³a nie-wystarczaj¹ca. Ci¹gle brakuje sta³ej sieci wsparcia dla nastoletnich matek oraz matek po stracie dziecka.
Newman B.M., Newman P.R. (1979), Development through life. A psychosocial approach, Dorsey Press, Homewood.
Nowak K. (2009), Czynniki utrudniaj¹ce przebieg procesu ¿a³oby [w:] Psychologiczne aspekty
do-œwiadczania ¿a³oby, red. S. Steuden, S. Tucholska, Wydawnictwo KUL, Lublin.
Pilecka B. (2004), Kryzys psychologiczny. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków.
Rocznik Demograficzny 2011 (2012), GUS, Warszawa, GUS, Warszawa, tab. 76(102). Rocznik Demograficzny 2012 (2013), tab. 70, www.stat.gov.pl [dostêp: 10.01.2014].
Sanders C. (2001), Jak prze¿yæ stratê dziecka. Powrót nadziei, prze³. E. Knoll, GWP, Gdañsk. Sêk H. (1991), Procesy twórczego zmagania siê z krytycznymi wydarzeniami ¿yciowymi a zdrowie
psychiczne [w:] Twórczoœæ i kompetencje ¿yciowe a zdrowie psychiczne, red. H. Sêk,
Wydaw-nictwo UAM, Poznañ.
Skowroñska A. (2008), Rodzicielstwo nastolatków ¿yciowym sukcesem czy pora¿k¹? Subiektywne
znaczenie wczesnego macierzyñstwa i ojcostwa (doniesienia z badañ) [w:] Mi³oœæ, wiernoœæ ucz-ciwoœæ na rozstajach wspó³czesnoœci. Kszta³ty rodziny wspó³czesnej, red. W. Muszyñski, E.
Si-kora, Wydawnictwo Adam Marsza³ek, Toruñ.
Skowroñœka-Zbierzchowska A. (2010), Doœwiadczenia ma³oletnich rodziców. Aspekty
socjopeda-gogiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk.
Sugarman L. (1986), Life-span development. Concepts, theorier and interwentions, Methien, Lon-don–New York.
Szukalski P. (2011), Nastoletnie macierzyñstwo we wspó³czesnej Polsce, „Polityka Spo³eczna”, nr 1.
Teusz G. (2002), Koncepcje krytycznych wydarzeñ ¿yciowych na tle transakcyjnej teorii stresu
R.S. Lazarusa, „TeraŸniejszoœæ – Cz³owiek – Edukacja”, nr 2(18).
Wiêc³awska A. (2005), Nieletnie dziewczêta samotnie wychowuj¹ce dzieci a ich przygotowanie
do radzenia sobie z ograniczeniami losu: diagnoza stanu kompetencji, Wydawnictwo UMK,
Toruñ.
Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Poradnik dla pracowników socjalnych (1996), wybór
Disability. Discourses of special education No. 15/2014 _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________