Styl ¿ycia jest jednym z czynników, który w sposób bezpoœredni warunkuje stan zdrowia cz³owieka. ¯ywienie i aktywnoœæ fizyczna s¹ powszechnie uznawa-ne za g³ówuznawa-ne czynniki ryzyka chorób przewlek³ych, do których nale¿¹: oty³oœæ, choroby uk³adu kr¹¿enia, nowotwory czy te¿ cukrzyca typu 2 [Jarosz, Seku³a 2012]. Istnieje tak¿e powszechna zgodnoœæ, ¿e czynniki te s¹ modyfikowalne,
a poprawa ¿ywienia i zwiêkszenie aktywnoœci fizycznej przynosi efekty w postaci poprawy zdrowia publicznego. Tak wiêc styl ¿ycia jest sfer¹, któr¹ mo¿na w ka¿-dym momencie swojego ¿ycia naprawiaæ. Modyfikacja zachowañ zdrowotnych zgodnie z zaleceniami specjalistów wywiera realny wp³yw na jakoœæ ¿ycia cz³owieka w sferze psychofizycznej [Pogge 2013]. Na przyk³ad osoby utrzy-muj¹ce prawid³owy ciê¿ar cia³a, wykonuj¹ce odpowiedni¹ dawkê æwiczeñ, ogra-niczaj¹ce stosowanie u¿ywek, ¿yj¹ przeciêtnie o 7 lat d³u¿ej od swych rówieœni-ków nieprzestrzegaj¹cych wy¿ej wymienionych zasad zdrowego stylu ¿ycia. [Schnohr, Lange, Scharling 2006].
Jako ¿e oty³oœæ oraz wynikaj¹ce z niej powik³ania zdrowia psychofizycznego staj¹ siê coraz powa¿niejszym problemem w Polskim spo³eczeñstwie [Jarosz, Respondek, Rychlik, 2006], przedstawione powy¿ej badanie zosta³o poœwiêcone analizie stylu ¿ycia osób oty³ych i porównanie tej¿e grupy z osobami z wag¹ w normie.
Wyniki przeprowadzonego badania pokaza³y, ¿e w grupie osób z normo-wag¹ wynik w zakresie ca³oœci Inwentarza Zachowañ Zdrowotnych by³ istotnie wy¿szy ni¿ w grupie osób oty³ych. Mimo to w obu grupach zarówno z nadmiarem kilogramów i wag¹ w normie poziom zachowañ sprzyjaj¹cym zdrowiu by³ wed³ug zastosowanego narzêdzia badawczego na poziomie przeciêtnym. W ob-rêbie poszczególnych wymiarów kwestionariusza istotna ró¿nica pomiêdzy dwiema grupami uwidoczni³a siê jedynie w zakresie nawyków ¿ywieniowych. Otó¿ uœredniony wynik oty³ych kobiet w wymiarze nawyków ¿ywieniowych by³ na poziomie niskim, w zwi¹zku z tym wskazywa³ na wystêpowanie w tej grupie strategii ¿ywieniowych niesprzyjaj¹cych zachowaniu szczup³ej sylwetki a co za tym idzie, zdrowia. Wynik kobiet z grupy drugiej w tym wymiarze by³ na pozio-mie przeciêtnym.
Poza tym jedynie w grupie osób oty³ych uwidoczni³ siê zwi¹zek pomiêdzy in-deksem masy cia³a a nawykami ¿ywieniowymi, czyli im wy¿sze BMI tym mniej prawid³owe strategie ¿ywieniowe kobiet z nadmiarem kilogramów. Z tego powo-du równie¿ wynik ca³oœci IZZ w ten sposób korelowa³ z indeksem masy cia³a. Wy-niki te s¹ zbie¿ne z bogat¹ literatur¹ przedmiotu, pokazuj¹c¹ siln¹ zale¿noœæ po-miêdzy liczb¹ posiadanych kilogramów a zastosowaniem strategii ¿ywieniowych zgodnych z zaleceniami dietetyki [Kabadayi, Menderes 2013; Jastrzebska-Mierzyñ-ska, OstrowJastrzebska-Mierzyñ-ska, Hady, Dadan 2014; Perk, Rosengren, Dallongeville 2006]. Nato-miast jeœli chodzi o ankietê stylu ¿ycia, która zosta³a zastosowana w celu uzyska-nia bardziej szczegó³owego wgl¹du w zachowaniu ¿ywieniowym oraz te do-tycz¹ce aktywnoœci fizycznej, to tak¿e i to narzêdzie badawcze pokaza³o, ¿e oty³e kobiety pope³niaj¹ wiêcej b³êdów ¿ywieniowych ni¿ kobiety z wag¹ w normie. B³êdy te polegaj¹ miêdzy innymi na nieregularnym oraz zbyt rzadkim jedzeniu posi³ków, podjadaniu przek¹sek pomiêdzy g³ównymi posi³kami oraz zbyt
rzad-kim jedzeniu warzyw i owoców. Ankieta pokaza³a równie¿, ¿e kobiety oty³e po-œwiêcaj¹ ma³o czasu na aktywnoœæ fizyczn¹ z powodu braku chêci lub braku cza-su. Mimo i¿ odpowiedzi na pytania kobiet z normo wag¹ wskazuj¹, ¿e ich styl ¿ycia jest zdrowszy, równie¿ i ta grupa prawid³owo nie realizuje zaleceñ eksper-tów zajmuj¹cych siê edukacj¹ zdrowotn¹ oraz promocj¹ zdrowia [Lau, Douketis,
Morrison 2006; Lee, Blair, Jackson 1999].
Badania innych autorów poœwiêcone stylowi ¿ycia osób z nadmiarem kilogra-mów równie¿ wskazuj¹ na silny wp³yw ma³ej aktywnoœci fizycznej i niepra-wid³owych nawyków ¿ywieniowych, sprzecznych z zasadami dietetyki, na liczbê posiadanych kilogramów [Kabadayi, Menderes 2013; Paffenbarger, Hyde, Wing 1993]. Na przyk³ad przeprowadzony sonda¿ diagnostyczny w grupie 69 oty³ych kobiet i 51 oty³ych mê¿czyzn pokaza³, ¿e ponad po³owa badanych podjada³a miêdzy posi³kami, a co czwarty nieregularnie przyjmowa³ posi³ki i spo¿ywa³ je w poœpiechu. Z kolei w zakresie aktywnoœci fizycznej jedynie 37% badanych przeciêtnie 2–3 razy w tygodniu podejmowa³o wysi³ek fizyczny przez oko³o 30 minut, zaœ najczêstsz¹ jego form¹ by³a jazda rowerem lub marsz [Œlusarska, Maækowiak, Deluga, Zarzycka 2013].
Walka z nadmiarem kilogramów jest bardzo wa¿na równie¿ z punktu widze-nia polityki spo³ecznej. Nale¿y wspomnieæ równie¿, ¿e zwiêkszaj¹ca siê czêstoœæ wystêpowania nadwagi i oty³oœci prowadzi do rosn¹cych wydatków na ochronê zdrowia. Szacuje siê, ¿e koszty opieki zdrowotnej u osób z nadwag¹ i oty³oœci¹ s¹ o 44% wy¿sze ni¿ u osób z prawid³ow¹ mas¹ cia³a. Na podstawie danych dla ró¿-nych krajów ocenia siê, ¿e koszty bezpoœrednie zwi¹zane z oty³oœci¹, w zale¿noœci od kraju, poch³aniaj¹ 1-10% pieniêdzy wydawanych na ochronê zdrowia. Koszty poœrednie mog¹ byæ nawet dwukrotnie wy¿sze. W skali œwiata przewlek³e choro-by niezakaŸne powoduj¹ oko³o 70% utraconych zdrowych lat ¿ycia wœród osób powy¿ej 30. roku ¿ycia [Jarosz, Seku³a 2012]. Tak wiêc, jak widaæ, problem oty³oœci jest bardzo szeroki. Aby przeciwdzia³aæ problemom psychospo³ecznym wyni-kaj¹cym z posiadania nadmiaru kilogramów, Unia Europejska z Polsk¹ w³¹cznie aktywnie walczy z oty³oœci¹. Z tego powodu miêdzy innymi Komisja Europejska przyjê³a Strategie dla Europy w sprawie zagadnieñ zdrowotnych zwi¹zanych z od¿ywianiem siê, nadwag¹ i oty³oœci¹ oraz utworzy³a Grupê Robocz¹ Wysokie-go Szczebla ds. ¯ywienia i Aktywnoœci Fizycznej oraz platformê UE ds. ¿ywienia, aktywnoœci fizycznej i zdrowia.
Przedstawione w niniejszym artykule badanie w³asne potwierdza wyniki in-nych publikacji naukowych ukazuj¹cych wp³yw stylu ¿ycia charakteryzuj¹cego siê zbyt ma³¹ aktywnoœci¹ fizyczn¹ oraz nieprawid³owymi nawykami ¿ywienio-wymi na kondycjê fizyczn¹ kobiet, czyli m.in. liczbê posiadanych przez nie kilo-gramów [Kabadayi, Menderes 2013; Paffenbarger, Hyde, Wing 1993].
Uzyskane wyniki wskazuj¹ na koniecznoœæ edukacji zdrowotnej polegaj¹cej m.in. na rozpowszechnianiu w spo³eczeñstwie wiedzy na temat praktycznych, efektywnych sposobów modyfikacji w³asnego stylu ¿ycia. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e oty³oœæ jest chorob¹ przewlek³¹ i wymaga ci¹g³ej terapii oraz wsparcia udzielnego pacjentom, staraj¹cym siê zredukowaæ masê cia³a i d³ugotrwale ten stan utrzy-maæ. Tak te¿ zindywidualizowany program terapeutyczny, realizowany przez ze-spó³ interdyscyplinarny z³o¿ony z lekarza, dietetyka, psychologa oraz fizjotera-peuty, bywa dla niektórych osób, borykaj¹cych siê z problemem posiadania nadmiaru kilogramów, jedynym skutecznym wyjœciem. Jednak¿e, jak wiadomo, podstaw¹ dzia³añ maj¹cych na celu poprawê stanu zdrowia spo³eczeñstwa jest promocja zdrowia, czyli zapobieganie chorobie cywilizacyjnej naszych czasów, jak¹ jest oty³oœæ. Jest to wyzwanie przede wszystkim dla rodziców, którzy we wspó³pracy z pedagogami i nauczycielami powinni realizowaæ wszechstronn¹ edukacje zdrowotn¹ ukierunkowana na walkê z oty³oœci¹ i nadwag¹ wœród dzieci i m³odzie¿y. Walka z ogólnoœwiatow¹ epidemi¹ nadmiaru kilogramów prowa-dzona od najm³odszych lat dziecka, polegaj¹ca m.in. na promocji zdrowego stylu ¿ycia, jest podstawow¹ strategi¹ przynosz¹ca korzyœci zdrowotne dla ca³ej popu-lacji w perspektywie d³ugoterminowej.
Bibliografia
Agadzhanyan N.A., Chizhov A.Y. (2014), Diseases of civilization (lifestyle diseases or diseases
of longevity), „Value Inquiry Book Series”, 276, s. 136–138.
Baumeister R.F., Heatherton T.F., Tice D.M. (2000), Utrata kontroli. Jak i dlaczego tracimy zdolnoϾ
samoregulacji, Pañstwowa Agencja Rozwi¹zywania Problemów Alkoholowych,
War-szawa.
Bluher M. (2009), Adipose tissue dysfunction in obesity, „Experimental And Clinical Endocri-nology & Diabetes”, 117(6), s. 241–50.
Buss D.M. (2001), Psychologia ewolucyjna, GWP, Gdañsk.
Caballero B. (2007), The global epidemic of obesity: an overview, „Epidemiological Review”, 29, s. 1–5.
Heatherton T.F., Baumeister R.F. (1991), Binge eating as escape from self-awarness, „Psycholo-gical Bulletin”, 110, 1, s. 86–108.
Jarosz M., Seku³a W. (2012), Poprawa ¿ywienia i zwiêkszenie aktywnoœci fizycznej jako
determi-nanty poprawy zdrowia [w:] Zdrowie publiczne i polityka ludnoœciowa, red. J. Szymborski,
Rz¹dowa Rada Ludnoœciowa, Warszawa, s. 90–97.
Jarosz M., Respondek W., Rychlik E. (2006), Konsekwencje zdrowotne i ekonomiczne nadwagi
i oty³oœci oraz przewlek³ych chorób niezakaŸnych [w:] Oty³oœæ, ¿ywienie, aktywnoœæ fizyczna, zdrowie Polaków, red. M. Jarosz, Instytut ¯ywnoœci i ¯ywienia, Warszawa, s. 13–44.
Jastrzêbska-Mierzyñska M., Ostrowska L., Hady H.R., Dadan J. (2014), Dietary habits of obese
patients qualified for bariatric procedures, „Roczniki Pañstwowego Zak³adu Higieny”,
Kabadayi M. (2013), The effect of sleep, sports and dietary habits on obesity in adolescents, „Inter-national Journal of Academic Research”, 5(4), s. 247–252.
Kokot F. (1989), Oty³oœæ. Nauka o chorobach wewnêtrznych, t. IV, Wydawnictwo PZWL, War-szawa.
Lau D., Douketis J., Morrison K.M. (2006), Canadian clinical practice guidelines on the
manage-ment and prevention of obesity in adults and children, CMAJ 176(8), s. S1–S13.
Lee C.D., Blair S.N., Jackson A.S. (1999), Cardiorespiratory fitness, body composition, and all-cause
and cardiovascular disease mortality in men, „American Journal of Clinical Nutrition”, 69,
s. 373–380.
Leszczyñska A. (2013), Sport to zdrowie! Refleksje o aktywnoœci fizycznej Polaków, „Folia Sociolo-gica”, 45, s. 179–189.
Lopresti A., Drummond L. (2013), Obesity and psychiatric disorders: Commonalities in
dysregu-lated biological pathways and their implications for treatment, „Progress in
Neuro-Psycho-pharmacology and Biological Psychiatry”, 45, s. 92–99.
Mastej M., JóŸwiak J., Lukas W. (2006), Epidemia nadwagi i oty³oœci w Polsce, „Kardiologia Polska”, 64, s. 146–52.
Mc Cully K.S. (2001), The significance of wheat in the Dacota territory, human evolution,
civiliza-tion and degenerative diseases, „Biological Perspective in Medicine”, 44, s. 52–61.
Ogiñska-Bulik N. (2004), Psychologia nadmiernego jedzenia, Wydawnictwo Uniwersytetu £ódzkiego, £ódŸ.
Owecki M. (2009), Oty³oœæ epidemi¹ XXI wieku, „Przegl¹d Kardiodiabetologiczny”, 4, s. 36–41. Paffenbarger R.S., Hyde R.T., Wing A.L. (1993), The association of changes in physical activity level
and other lifestyle characteristics with mortality among men, NEJM, 328, 538.
Perk J., Rosengren A., Dallongeville J. (2006), Prewencja chorób sercowo-naczyniowych:
wykry-wanie i modyfikacja czynników ryzyka [w:] Choroby serca i naczyñ, t. I, red. A.J. Camm,
T.F. Luscher, P.W. Serruys, Podrêcznik Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, ESC PTK, Termedia.
Pogge E. (2013), A team-based learning course on nutrition and lifestyle modification, „American Journal of Pharmaceutical Education”, 77(5), s. 1–6.
Sahaj T. (2001), Czy sport to zdrowie? Refleksje filozoficzne, „Sport Wyczynowy”, 5–6, 73–83. Schnohr P., Lange P., Scharling H. (2006), Long-term physical activity in leisure time and
morta-lity from coronary heart disease, stroke, respiratory diseases and cancer, „European Journal
of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation”, 13, s. 173–179.
Œlusarska B., Maækowiak R., Deluga A., Zarzycka D. (2013), Wybrane elementy stylu ¿ycia osób
oty³ych z rozpoznan¹ chorob¹ uk³adu kr¹¿enia, „Endokrynologia, Oty³oœæ i Zaburzenia
Przemiany Materii”, 9(2), s. 254–268.
Tylka J. (2010), Podejœcie psychosomatyczne w wyjaœnieniu przyczyn i ustalenia sposobów terapii
zaburzeñ zdrowia, „Family Medicine & Primary Care Review”, 12, 1, s. 97–103.
Komunikat z badañ BS/130/2009, Polak zadbany – troska o sylwetkê i w³asne cia³o (2009), CBOS, Warszawa, http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_130_09.PDF [dostêp: 4.09.2014]. Komunikat z badañ BS/110/2912, Polacy o swoim zdrowiu oraz prozdrowotnych zachowaniach
i aktywnoœciach (2012), CBOS, Warszawa, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_
Dr hab. Urszula Bartnikowska (UWM, Olsztyn) Dr hab. Zenon Gajdzica, prof. UŒ ( UŒ, Katowice) Dr hab. Beata Jachimczak (UAM, Poznañ)
Dr Iwona Myœliwczyk (WSP im. J. Korczaka, Warszawa) Dr hab. S³awomir Przybyliñski (UWM, Olsztyn)
Dr hab. Danuta Wajsprych (OSW, Olsztyn) Dr hab. Agnieszka ¯yta (UWM, Olsztyn)
Teksty prosimy przesy³aæ na adres redakcji: niepelnosprawnosc@ug.edu.pl.
Formatowanie tekstówstandardowe (marginesy 2,5 cm, czcionka Times New Roman 12 pkt, odstêpy 1,5). Przypisy w tekœcie, w nawiasie kwadratowym, z podaniem wydawnictwa i miejsca wydania na koñcu tekstu. Krótkie (150–200 s³ów) streszczenie w jêzyku angiel-skim. S³owa kluczowe oraz tytu³ w jêzyku angielskim i polangiel-skim.
W zwi¹zku z wdro¿eniem procedur zapobiegaj¹cych ghostwritingowi oraz guest autor-ship, Redakcja prosi o przes³anie na jej adres (pocztowy b¹dŸ skanem na e-mailowy) pod-pisanej deklaracji:
1) ujawniaj¹cej wszystkich autorów, którzy wnieœli znacz¹cy wk³ad do publikacji, 2) deklaruj¹cej oryginalnoœæ publikacji,
3) zawieraj¹cej afiliacje i kontrybucje poszczególnych autorów (procentowy wk³ad w autor-stwo, koncepcja, za³o¿enia, metody, protokó³, przygotowanie publikacji),
4) ujawniaj¹cej Ÿród³a finansowania publikacji.
Prosimy g³ównie o teksty dotychczas niepublikowane, jednak dopuszczamy równie¿ mo¿-liwoœæ druku wartoœciowych fragmentów tekstów publikowanych w pracach zbiorowych, po uzyskaniu zgody w³aœciciela praw autorskich.
Redakcja zastrzega mo¿liwoœæ dokonywania wyboru tekstów oraz skrótów i zmian, po uzgod-nieniu z autorem.
ZASADY RECENZOWANIA
Lista recenzentów czasopisma „Niepe³nosprawnoœæ” jest publikowana co najmniej raz do roku w wersji pierwotnej, czyli drukowanej.
Do oceny ka¿dej publikacji powo³uje siê dwóch niezale¿nych recenzentów spoza jedno-stki, w której afiliowany jest autor oraz spoza jednostki wydaj¹cej czasopismo. Autorzy i re-cenzenci przed zakoñczeniem procedury recenzowania nie znaj¹ swoich to¿samoœci, z wyj¹tkiem, kiedy autor zg³osi deklaracjê o braku konfliktu interesów w postaci:
– bezpoœrednich relacji osobistych,
– relacji podleg³oœci zawodowej,
– wystêpowania bezpoœredniej wspó³pracy naukowej w ci¹gu ostatnich dwóch lat po-przedzaj¹cych przygotowanie recenzji.
Ka¿da recenzja ma formê pisemn¹ i koñczy siê jednoznacznym wnioskiem co do dopusz-czenia artyku³u do publikacji lub jego odrzucenia.
ZASADY ODRZUCENIA PUBLIKACJI
1. Zastosowane zosta³y dzia³ania prowadz¹ce do ukrycia autorstwa. 2. Tekst jest plagiatem.
3. Tekst nie ma charakteru naukowego.
4. Tekst nie jest merytorycznie zwi¹zany z tematyk¹ kolejnego numeru czasopisma (mo¿e w tym przypadku zostaæ przyjêty do publikacji w numerach kolejnych). 5. Badania prezentowane w publikacji s¹ metodologicznie niepoprawne.