W kszta³ceniu nies³ysz¹cych surdopedagogów wystêpuj¹ problemy praktycz-ne. W procesie studiowania czêœæ studentów nies³ysz¹cych mo¿e nie móc sprostaæ wymaganiom programowym studiów. Uwarunkowane jest to m.in.:
– postaw¹ rodziców i nauczycieli we wczeœniejszych etapach edukacji, – motywacj¹ do zdobycia zawodu,
– aspiracjami edukacyjnymi,
– œwiadomoœci¹ nauczycieli akademickich.
Niew¹tpliwie na kszta³towanie rozwoju dziecka nies³ysz¹cego pierwszy i naj-wiêkszy wp³yw maj¹ rodzice. Oddzia³ywanie rodziców wp³ywa na poszczególne strefy, takie jak: motoryka, rozwój funkcji poznawczych czy spo³ecznych, samo-ocena i osi¹gniêcia szkolne. Rodzina jest pierwszym œrodowiskiem spo³ecznym, której oddzia³ywanie ma ogromny wp³yw na poziom rozwoju dziecka: psychicz-nego, fizycznego i spo³ecznego (Eckert 1982, s. 16). To oni w decyduj¹cym stopniu wp³ywaj¹ na wybór szkó³ (Klaczak 1996, s. 201). Akceptuj¹cy rodzice rzeczywiœcie lubi¹ swoje dziecko i nie ukrywaj¹ przed nim tego uczucia. Kontakt jest dla nich przyjemnoœci¹, daje im zadowolenie. Staraj¹ siê poznaæ jego potrzeby i zaspokoiæ je. WiêŸ emocjonalna z rodzicami rozwija u dziecka z zaburzeniami s³uchu poczu-cie bezpieczeñstwa i zaufania (Smoleñska 2000, s. 48).
Posiadanie dziecka g³uchego wywo³uje czêsto u rodziców poczucie winy czy poczucie pokrzywdzenia, co z kolei ma wp³yw na harmoniê stosunków rodzin-nych i atmosferê domow¹. Równie¿ zwraca uwagê na to, ¿e postawy rodziców dzieci g³uchych przybieraj¹ formê nadmiernego ochraniania czy nadmiernego wymagania, nawet odrzucenia bardziej ni¿ u rodziców dzieci s³ysz¹cych (Zborucka 1983, s. 72). Odpowiednio zorganizowane kszta³cenie mo¿e w du¿ym stopniu z³agodziæ powa¿ne konsekwencje g³uchoty.
Na efekty pracy rehabilitacyjnej ma wp³yw wiele czynników, wœród których mo¿na wymieniæ m.in.: etiologiê, g³uchotê, stopieñ i miejsce uszkodzenia narz¹du s³uchu, czas wyst¹pienia g³uchoty, dodatkowe uszkodzenia, tzw. mikrodefekty. Czêsto dzieje siê tak, ¿e rodzice nie wiedz¹, i¿ takie dzieci wymagaj¹ specjalnej opieki. Nie wiedz¹, ¿e maj¹ wiele problemów, najwa¿niejsze z nich dotycz¹ sfery poznawczej i komunikacyjnej. U dziecka g³uchego procesy poznawcze s¹ zubo¿o-ne, spostrze¿enia s¹ niepe³zubo¿o-ne, co z kolei powoduje niedok³adnoœæ wyobra¿eñ. Nad tymi problemami rodzice musz¹ zastanowiæ siê i wiedzieæ, jak¹ drog¹ dziec-ko bêdzie rehabilitowane (Korzon 2004, s. 37).
Zdobywanie informacji przez nies³ysz¹cego w komunikacji z rodzicami mo¿e charakteryzowaæ siê inicjowaniem zachowania komunikacyjnego przez eksplora-cjê otoczenia, samodzielne formu³owanie pytañ, czy te¿ w rezultacie regulacji jego zachowañ przez rodziców, b¹dŸ gdy opiekunowie sami mu j¹ przekazuj¹ (Prillwitz 1996, s. 121). Zatem sprawnoœæ komunikacyjna dziecka nies³ysz¹cego zale¿y od intensywnoœci i jakoœci komunikacji od najm³odszych lat z rodzicami (Plutecka 2002). W. Pietrzak natomiast podkreœli³, i¿ zainteresowanie nauk¹ dzieci z wad¹ s³uchu, ich zadowolenie z osi¹gania sukcesów czy w koñcu rozwój spraw-noœci komunikacyjnych bêdzie zale¿a³ w du¿ej mierze od zdolspraw-noœci pedagogicz-nych rodziców (Pietrzak 1999, s. 334).
Determinantem powodzenia szkolnego jest równie¿ pozytywna postawa na-uczycieli i rówieœników dziecka z wad¹ s³uchu. To nauczyciel decyduje o meto-dach i œrodkach nauczania, stawia przed uczniem okreœlone wymagania.
tacja uczniów z wad¹ s³uchu przez ich nauczycieli – której wyrazem jest postawa pe³na ¿yczliwoœci, wyrozumia³oœci, chêci niesienia pomocy, zaanga¿owania w proces dydaktyczno-wychowawczy, któremu podlega niepe³nosprawne dziec-ko – jest czynnikiem pozytywnie oddzia³uj¹cym na stosunek uczniów z uszdziec-ko- uszko-dzonym s³uchem do nauki szkolnej (Sakowicz-Boboryko 1995, s. 222). Nauczyciel przez wyjaœnienie pozosta³ym uczniom sytuacji kolegi z uszkodzonym s³uchem powinien doprowadziæ do takiego zrozumienia i akceptacji, aby nie pojawi³a siê izolacja spo³eczna ucznia niedos³ysz¹cego. Natomiast atmosfera ¿yczliwoœci i akceptacja ucznia niedos³ysz¹cego w klasie wp³ywa pozytywnie na stosunek dziecka z uszkodzonym s³uchem do nauki.
Jak twierdzi wspomniany ju¿ wy¿ej B. Szczepankowski (1999, s.170–171), wœród nauczycieli mo¿na zaobserwowaæ przeciwstawne stereotypy nies³ysz¹cego dziecka:
– pierwszy z nich to stereotyp ciê¿ko pokrzywdzonego przez los kaleki, którego nie nale¿y mêczyæ i stawiaæ mu wymagañ, a raczej chroniæ i pozwalaæ spokoj-nie ¿yæ. Jest on ograniczony psychiczspokoj-nie, co rzutuje na jego mowê, myœlespokoj-nie, nawet widzi inaczej, bo nie zna nazw przedmiotów, nie ma pamiêci, jest ogra-niczony uczuciowo itp.;
– drugi skrajny stereotyp absolutnie pe³nosprawnego cz³owieka, który jedynie nie s³yszy, wiêc go nale¿y traktowaæ jako osobê zdrow¹;
– osoba nies³ysz¹ca bêdzie normalnie siê rozwijaæ wtedy, gdy w jego rozwoju bêdzie siê k³ad³o nacisk przede wszystkim na jêzyk migowy, natomiast zagad-nienia mowy, wychowania s³uchowego i odczytywania z ust bêd¹ mia³y charak-ter drugoplanowy.
W edukacyjnej drodze studentów nies³ysz¹cych do zawodu surdopedagoga doœæ wa¿na wydaje siê ich aktywnoœæ ¿yciowa. Zazwyczaj jest ona œciœle zwi¹zana z d¹¿eniem do osi¹gniêcia wa¿nych celów, a tak¿e sposobów ich reali-zacji. Istotny wp³yw na pozom aspiracji osób nies³ysz¹cych ma dostosowanie spo³eczne. Osoby z uszkodzonym narz¹dem s³uchu posiadaj¹ mo¿liwoœæ zinte-growania siê z osobami s³ysz¹cymi lub wycofanie siê w œwiat osób nies³ysz¹cych. Podjêcie decyzji w tej sprawie jest bardzo trudne, poniewa¿ rzutuje ono na dalsze losy jednostki (Ga³kowski, Kunicka-Kaiser, Smoleñska 1978). Uwarunkowana jest ona dodatkowo przez wiele czynników, takich jak:
– œrodowisko, w którym wychowuje siê osoba z uszkodzonym narz¹dem s³uchu,
– stopieñ opanowania mowy dŸwiêkowej, – przygotowanie do ¿ycia w danym œrodowisku.
Nies³ysz¹cy, niezale¿nie od tego jak dobrze jest przygotowany do ¿ycia w spo³eczeñstwie s³ysz¹cych, przewa¿nie znajdujê siê na „marginesie”. Doœæ trudno jest mu odnaleŸæ osobê s³ysz¹c¹, z któr¹ móg³by nawi¹zaæ bli¿szy kontakt, Pod³o¿e zmian w edukacyjnej drodze studentów nies³ysz¹cych... 93
czy nawet za³o¿yæ rodzinê. Ma to bezpoœredni zwi¹zek z problemami w komuni-kacji oraz specyficznym sposobem bycia, p³yn¹cym z jego dysfunkcji.
Dla przysz³ych studentów surdopedagogiki, tak jak dla wiêkszoœci ludzi, istotnym problemem ¿yciowym jest uzyskanie wymarzonego zawodu, a w kon-sekwencji podjêcie w nim pracy. Problemy ze s³uchem ma w Polsce ok. 5 mln osób. W grupie tej znajduje siê ok. 50 tys. g³uchych i g³uchoniemych, w tym ok. 30 tys. w wieku produkcyjnym. Do 2001 roku aktywnych zawodowo by³o ok. 20 tys. z nich. Obecnie w grupie osób nies³ysz¹cych pracuje zaledwie 12,7 tys. Istnieje wiêc du¿a grupa osób nies³ysz¹cych dotkniêtych bezrobociem i utrzymuj¹cych siê z niskich rent. Warto zaznaczyæ, i¿ nie jest to tendencja ogólnoœwiatowa.
Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wskazuj¹ na wrêcz od-wrotn¹ tendencjê – wzrostu zatrudniania osób nies³ysz¹cych i niedos³ysz¹cych. W ostatnich kilku latach zanotowano tam wzrost zatrudniania nies³ysz¹cych, szczególnie na stanowiskach urzêdniczych.
Zetkniêcie siê przez osoby niepe³nosprawne ze stereotypowym traktowa-niem ze strony osób pe³nosprawnych wp³ywa m.in. na ukszta³towanie siê dystansu spo³ecznego, czêsto manifestowanego nieufnoœci¹ czy nawet wrogoœci¹ (Korzon 1999). Negatywne postawy otoczenia spo³ecznego wobec osób z ograniczon¹ sprawnoœci¹ maj¹ równie¿ znacz¹cy, negatywny wp³yw na stosunek osób nie-pe³nosprawnych do siebie samych: utrudniaj¹ przystosowanie siê i akceptacjê niepe³nosprawnoœci, wp³ywaj¹ na obni¿enie samooceny(Kossewska 2003). Nale-¿y w tym momencie podkreœliæ, i¿ brak akceptacji faktu niepe³nosprawnoœci i wy-nikaj¹cych z niego ograniczeñ uniemo¿liwia realizacjê procesu rehabilitacji.
Rehabilitacja zawodowa ma na celu u³atwienie osobie niepe³nosprawnej uzy-skanie i utrzymanie odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umo¿liwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowe-go i poœrednictwa Aktywizacja zawodowa powinna byæ realizowana przez wyposa-¿enie niepe³nosprawnych w najprostsze umiejêtnoœci i nawyki zwi¹zane z prac¹.
U osób niepe³nosprawnych na skutek oficjalnie orzeczonych dysfunkcji szan-se uzyskania i utrzymania awansu s¹ powa¿nie ograniczone. G³usi nie maj¹ pe³nego rozeznania stanowiska i œrodowiska pracy. Z powodu niemo¿noœci rów-noczesnej percepcji sygna³ów dŸwiêkowych z zwi¹zanymi wydarzeniami nies³ysz¹cy nie wychwytuje stosunków i zale¿noœci spo³ecznych, co sprawia, ¿e stawia fa³szyw¹ interpretacjê zdarzeñ o charakterze przyczynowo-skutkowym. Dziêki temu wiêkszoœæ g³uchych jest przygotowywana do pracy w zawodach wy-magaj¹cych pracy fizycznej. ¯ycie zawodowe osób z zaburzon¹ percepcj¹ jest uwarunkowane ¿yczliwoœci¹ otoczenia, mimo, i¿ zatrudnienie tych osób na ogó³ nie stwarza istotnych problemów. Trudnoœci pojawiaj¹ siê na etapie przygotowa-nia do zatrudnieprzygotowa-nia podczas szkoleñ i przy rozmowach z pracodawc¹ i przekona-niu go do zatrudnienia nies³ysz¹cego pracownika, poniewa¿ czêœciej kieruje siê
on uprzedzeniami wynikaj¹cymi z nieznajomoœci problemu. Prawie w ka¿dym zawodzie mo¿na spotkaæ osoby nies³ysz¹ce bêd¹ce wybitnymi specjalistami w danych zawodach, tylko nale¿y daæ szanse wykazania siê im.
Najwa¿niejszymi motywami podjêcia pracy powinny byæ te, które powoduj¹ samorealizacjê, integracjê osobowoœci, zapewniaj¹ zdrowie psychiczne, indy-widualizacjê, autonomiê, pobudzaj¹ twórczoœæ, samodzielnoœæ, produktywnoœæ, u³atwiaj¹ realizacjê mo¿liwoœci cz³owieka oraz osi¹gniêcie ,,integralnoœci ego” (Ochonczenko 2004).Wydaje siê, i¿ niezbêdne dla budowania doœwiadczeñ nie-s³ysz¹cego przysz³ego pedagoga specjalnego powinno byæ posiadanie umiejêtno-œci pokonywania wszelakich barier, utrudniaj¹cych b¹dŸ uniemo¿liwiaj¹cych im pe³nienie ról spo³ecznych i zawodowych.