(Tabulata), który sięga od górnego ordowiku do środ
kowego dewonu, natomiast nie jest on znany z de
wonu górnego. Niewielka ilość materiału nie poz-wala w tym przypadku na ustalenie wieku wymienionych otoczaków. Bardziej szczegółowe informacje dotyczące tego zagadnienia przedstawione zostaną w odrębnym opracowaniu. kolonijne, ko rale pojedyncze i ram ienionogi.
4 — ty p fac ji stan ow ią osady pow stałe w wodzie spokojnej (q uiescen t), zaw ierające licz
ne ram ienionogi i ko rale pojedyncze.
5 — ty p facji to osady głębokow odne (pro-
ni k oralow o-brachiopodow ych pow stałych na podw odnych progach (Schw ellenfazies) i fację łupków g o n iatyto w ych u tw o rzo n ą w nieckach (Beckenfazies). Nowe u jęcie podziału facji i w y ja śn ie n ie w a ru n k ó w sed y m en tacji górnego
czesnego zbiornika m orskiego, gdzie istn iało n o rm aln e zasolenie w ody m orskiej, p o w sta
Szczególnie cenn ych in fo rm acji dotyczących sed y m en tacji górnego dew onu d e p re sji Św ie
bodzic dostarczają b ad an ia przeprow adzone przez H. T eissey re’a (1956a, 1956b, 1957).
Mo-krzeszow ie (odkr. 15). O d słan iają się w niej
W kam ieniołom ie doln y m o d słan iają się z le
dziej zaokrąglone otoczaki w apieni, gnejsów , k w arcu , łu p k ów m u łk ow y ch oraz fyllitów . Z le- obserw acje sedym entologiczne w yk o nane przez K. Dziedzica (1964) w y stę p u ją zlepieńce m a duże zróżnicow anie litologiczne osadów. W y
stę p u ją tu n iew ątp liw ie w ap ienie koralow o-
obszarze d ep resji Św iebodzic n a d a l odbyw ała geologicznych przep row ad zo ny ch w poszczegól
n y c h o d k ryw k ach w y n ik a, że w dolnym fam e-
i p aleontologicznych w y n ik a ją n astęp u jące w nioski:
1. P rz e d tra n sg re sją m orza górnodew ońskie- go w obrębie w y p iętrzo n y ch m asyw ów gór
skich u tw orzyło się zapadlisko, w któ re w dzie
ra ł się zalew m orski.
2. W gó rny m tra n ie zaczęły dźw igać się i ulegać erozji obszary ram ow e. Z jaw isko to trw a ło do n ajw yższy ch poziom ów fam enu.
3. Podnoszące się o bszary ram ow e d o sta r
czały m a te ria łu gruboklastycznego, k tó ry sy p an y b ył przez rzeki jako stożki napływ ow e.
C e n tra ln e części zbiornika sed y m en tacyjnego uleg ały obniżeniu, zaś jego oś p rzesu w ała się stopniow o ku północy.
4. W różn ych o kresach czasu rozm yw ane b y ły zarów no przez ero zję rzeczną, ja k i m o r
ską sk ały k ry staliczn e i leżące n a n ich serie osadow e starszy ch poziom ów górnego dew onu.
5. W zdłuż południow ej kraw ędzi gnejsów
sow iogórskich, ja k w y k a z a ły b a d a n ia H. T eis- s e y re ’a (1956a), istn ia ły środow iska deltow e.
6. N a p ły tk im d n ie m orskim w o kresach za
ham ow an ia d opływ u m a te ria łu klastycznego i pelitycznego ro zw ija ły się koralow ce, stro m a- toporoidy, ram iem onogi, ślim aki i m ałże, n a to m iast w głębszym i o tw a rty m m orzu żyły go- n ia ty ty .
7. P od koniec górnego dew onu m orze w yco
fu je się ku północy, gdzie p o w stają osady psa- m itow e i p elityczn e z soczew am i w apien i kli- m eniow ych. N a pozostałym obszarze d ep resji Św iebodzic sypane są przez rzeki rozległe stoż
ki napływ ow e.
8. O sady górnego dew onu d e p re sji Św iebo
dzic zostały o kreślone przez H. T eissey re’a (1956a, 1957) nazw ą „synorogenicznej m o lasy ” .
9. W ogólnym schem acie podziału fac ji u tw o ry te, c h a ra k te ry z u ją c e się przew agą osa
dów te rry g en ic zn y c h n a d w ęglanow ym i, zbli
żają się do g ru p y fa c ji reńskich.
PO RÓ W N A N IE GÓRNEGO DEW ONU D E P R E S JI ŚW IEBODZIC Z DEW ONEM INNY CH OBSZARÓW
O sady górnego dew onu d e p re sji Św iebodzic w yk ształco ne są w fac ji rzad k o sp o tyk anej w śród osadów dew onu E uropy. Mimo o dręb
n y ch cech litologicznych z a w iera ją one jed n a k w iele g atu n k ó w fa u n y znan ej z górnego de
w onu in n y ch obszarów . P ierw sze p ró by ko re
lacji stra ty g ra fic z n e j i paleontologicznej n ie
k tó ry c h serii d e p re sji Św iebodzic z analogicz
n y m i u tw o ram i E uropy i A m ery k i z n a jd u jem y w p racach W. D am esa (1868), G. G iiricha (1903, 1909), D. P aw lik (1939) oraz M. Różkow skiej (1948). W iększość w ym ien io n ych auto rów po
ró w n u je w apienie z M okrzeszow a i łu pk i m u ł- kow e W itoszow a z rów now iekow ym i osadam i in n y ch obszarów . W w y n ik u b a d ań p rzep ro w adzo ny ch przez a u to ra zgrom adzony został bardzo b o g aty m a te ria ł geologiczny i p aleo n
tologiczny pozw alający n a b ard ziej szczegóło
w e stw ierd zen ie różnic i podobieństw z w y stą p ien iam i dew onu n a sąsiednim obszarze Cze
chosłow acji, P olski (fig. 49), N iem iec, Belgii, Z w iązku Radzieckiego i A m ery k i Północnej.
GÓRY JESTEDZKIE
J e d n y m z najb liżej położonych obszarów , gdzie w y stę p u ją osady górnego dew onu są Gó
ry Jeśted zkie. J a k w y k a z a ły b ad an ia P. Róhli-' cha, K. T róg era (1961) i I. C hlupaća (1962, 1964), najn iższy m ogniw em leżącym niezgod
n ie na sfałd ow an y ch fy llita c h są n ap rzem ian
-ległe w a rstw y zlepieńców kw arcow ych i pia
skow ców szarogłazow ych bez fau n y . N a nich leżą czarne łu p ki g rafito w e z C heiloceras sub- p a rtitu m (M unster) i Cheiloceras a m b ly lo b u m (S andberger) w sk azu jący m i n a dolny fam en.
G órny fam en w y k ształco ny jest w postaci w a pieni z w k ład kam i łupków , w k tó ry c h I. C h lu pać (1962, 1964) znalazł try lo b ity należące do poziom ów II— ?VI. P o d w zględem s tra ty g ra ficzny m osady fam eń sk ie Gór Jeśte d z k ic h od
pow iadałyby serii n ap rzem ian leg ły ch w a rstw zlepieńców , szarogłazów i łupków m u łkow ych sy n k lin y P ogorzały, częściowo zlepieńcom z K siąża i C hw aliszow a oraz łu p kom m u łko- w y m północnej części d e p re sji Św iebodzic, w k tó ry c h w y stę p u ją soczew y z fa u n ą try lo b ito - w ą i klim eniow ą. N adm ienić przy ty m należy, że w G órach Je śte d z k ic h k lim en ii dotychczas nie stw ierdzono. D alsza różnica polega n a od
m ien n y m w y k ształcen iu litologicznym dew onu obu obszarów . Różna jest także m iąższość osa
dów. W G órach Jeśte d z k ic h I. C hlupać (1962) ocenia ją n a około 120 m, n ato m ia st serie de- w ońskie d e p re sji Św iebodzic, ja k przypuszcza H. T eisseyre (1956a), m ają m iąższość około 1200 m. P o n ad to dew on na o m aw ianym ob
szarze czeskim został lekko zm etam orfizow any, czego nie dostrzeg am y w dew onie d e p re sji Świebodzic. Z przy to czo ny ch fak tó w w y nik a, że w obu w ym ieniony ch obszarach sed y m en ta c ja górnodew ońska odbyw ała się w o d ręb n y ch w aru n k ach .
Fig. 49
Schematyczna mapa rozprzestrzenienia górnego dewonu w Polsce i na obszarze Czechosłowacji, na podsta
wie M. Pajchlowej, E. Riihlego, S. Sokołowskiego, J. Svobody, H. Teisseyre’a, A. Tokarskiego, M. Tyskiej i C. Żaka (zestawił T. Gunia)
1 — w a r stw y a n d elo h o rsk ie (śro d k o w y i g ó rn y d ew o n — d o ln y karb on ) — n a p r z e m ia n le g łe w a r stw y sz arogłazów , łu p k ó w i z le p ie ń c ó w — fa c ja flis z o w a , 2 — g ó rn y d ew o n d e p r e sji Ś w ieb o d zic (fran i fa m en ) — n a p rzem ia n le g łe w a r s tw y z le p ie ń c ó w , sza ro g ła zó w i łu p k ó w m u łk o w y c h z so c zew k a m i w a p ie n i — sy n o ro g e n ic zn a m olasa, 3 — le k k o zm e ta m o r fiz o w a n y g ó r n y d ew o n Gór J eśted zk ich (fa m en ) — zlep ie ń c e , p ia sk o w c e sz a ro g ła zo w e i łu p k i z w k ła d k a m i w a p ien i, 4 — w a p ie n ie , d o lo m ity , m argle, łu p k i, p ia sk o w c e (śro d k o w y i g ó rn y d ew o n ) B rna, H ran ice, N iw isk a , T y szo w ce, D oroh u cza, C iep ieló w ,
K ock , C h ojnice, K łod zk o, 5 — d ew o n Gór Ś w ię to k r z y sk ic h n ie r o zd zielo n y , 6 — o tw o r y w ie r tn ic z e
Diagrammatic sketchmap of the distribution of the Upper Devonian in Poland and in Czechoslovakian ter
ritory, after M. Pajchlowa, E. Riihle, S. Sokołowski, J. Svoboda, H. Teisseyre, T. Tokarski, M. Tyska and C. Żak (compiled by T. Gunia)
1 — A n d eloh orst beds (M iddle and U pper D e v o n ia n — L o w e r C arb on iferou s) — a lte r n a tin g beds o f g re y w a c k e s, sh a le s and c o n g lo m e r a te s — F ly sch fa c ie s, 2 — U p p er D e v o n ia n o f th e Ś w ie b o d z ic e d ep ressio n (Frasnian and F a m en ia n ) — a ltern a tin g beds o f c o n g lo m era te s, g r e y w a c k e s and s ilty sh a le s w ith lim e sto n e le n se s — sy n o r o g e n ic m olass, 3 — lig h tly m e ta m orp hosed U pper D e v o n ia n d e p o sits o f the J e ste d s k e M ts. (F am en ian ) — co n g lo m e r a te s, g r e y w a c k e sa n d sto n es and sh a les w ith lim e sto n e in te r c a la tio n s, 4 — lim e sto n e s, d o lo m ites, m arls, sh a le s sa n d sto n es (M iddle and U pper D evon ian ) o f Brno, H ran ice, N iw isk a , T y sz o w c e , D o ro h u cza , C iep ieló w , K ock , C h ojnice, k ło d z k o , 5 — u n d iv id ed D e v o n ia n o f th e Ś w ię to
k r z y sk ie M ts., 6 — b oreh o les
MORAWY I SUDETY WSCHODNIE a m ianow icie: B uchiola retrostriata (Buch)r B. pa lm a ta (Goldfuss) i Cardiola subarticulata
Obok podobnych cech litologicznych dew on d e p re sji Św iebodzic i S udetów W schodnich