Będzie sądził św iat w sprawiedliwości, a narody w edług praw dy swoiey

W Hebr. ten psalm niema żadnego tytułu. LXX i Yulg. taki mu dają napis: P i e n i e r. Ps. 29 v. 1. samemu Dawidowi r. Ps. 3 v. 1, 4 v. 1, 15 v. 1. K i e d y b u d o w a n o d o m Boży p o n a w r ó c e n i z n i e w o l i . — Czytamy 1 Paralip. 16 v. 8 —36 pienie, przez Dawida ułożone na uroczystośd przeniesienia arki Pańskiej na górę Syon. Obecny hymn jest tylko ułamkiem onego dłuższego pie­ nia, zawierającem w sobie jego ustęp w . 23—33. Po powrocie z niewoli Babilońskiej, gdy poświęcano drugą świątynię (Zorobabelską) pienie Dawida z powyź rzeczo­ nej okazyi napisane, do tej uroczystości stosowano, przy- czem, stosownie do okoliczności, w pierwotnym texcie niektóre odmiany poczyniono. — W ten sposób obie czę­ ści napisu dadzą się pogodzid, t. j. iż Dawid jest psalmu autorem, i źe tenże śpiewano, gdy świątynia Zorobabela była zbudowana. — Psalmy 95— 99 tchną jednym du­ chem, także co do wyrazów i wyrażeń mają wiele po­ dobieństwa, z kąd wnioskowad można, źe z jednego cza­ su pochodzą, i tę sarnę miały okazyę, t. j. przeniesienie arki Pańskiej na górę Syońską, Wstąpienie jej tryum­ falne na to miejsce, jak się pod Ps. 67 powiedziało, by­ ło obrazem przyszłego tryumfu Messyasza, t. j. w nie- bowstąpienia Chrystusa po spełnionem dziele odkupienia, po zwycięstwie nad Czartem i śmiercią. Dla tego autor w tem pieniu unosi się duchem proroczym do przyszłych czasów, widzi obalenie bałwochwalstwa, nawrócenie wszyst kich narodów do prawdziwego Boga, ustanowieni: nowe­ go królestwa Bożego na wszystkie czasy, i naprawę (od­ rodzenie) całej przyrody, która według Apostoła (Rom. 8 v. 19—22) z tęsknotą i wzdychaniem oczekuje uwol­ nienia od marności i skażenia, któremu w skutek grze­ chu pierwszych rodziców została poddana. — Tak to pienie pojmują 0 0 . SS., uważając go za wezwanie do wszystkich narodów, aby do królestwa Chrystusowego

z radością przystępowały. Theodoretus: Opiewa proroczo pierwsze i drugie przyjście Zbawiciela naszego, przyszły sąd, i zbawienie narodów.

v. 1. Ś p i e w a j c i e P a n u p i e ś ń n o w ą (r. Ps. 82 v. 3, Jes. 42 v. 10) nowe dobrodziejstwo Pańskie, nową uroczystośd, nowem też i nadzwyczajnem pieniem wiel bić przystoi, ś p i e w a j c i e P a n u , w s z y s t k a z i e m i a , obywatele wszystkiej ziemi.

v. 2. Ś p i e w aj ci e P a n u , a b ł o g o s ł a w c i e i mi e - n i o w i j e g o , wysławiajcie go (r. Ps. 5. v. 12, 3 v. 9 not.) o p o w i a d a j c i e o d e d n i a do d n i a po wszyst­ kie czasy z b a w i e n i e j e g o , pomoc Pańską, którą nas tylekrod z rozmaitych niebezpieczeństw wybawiał.

v. 3. O p o w i a d a j c i e m i ę d z y n a r o d y c h w a ł ę j e g o , jego chwalebne dzieła, m i ę d z y w s z y s t k i m i l u d ź m i d z i w y dziwne sprawy j e g o , jakiemi są n. p. wyprowadzenie ludu Izrael, z niewoli Egipskiej (później z Babilońskiej), wprowadzenie do ziemi Kanaan i t. p.

v. 4. Opowiadajcie mówię, iź w i e l k i P a n i b a r ­ d z o c h w a l e b n y , s t r a s z l i w y j e s t n a d e w s z y s t - k i e Bogi , — iź go, jako wszechmocnego i najsprawie­ dliwszego wiecej się bać należy, jak bożków pogańskich które żadnej mocy nie mają.

v. 5. A l b o w i e m w s z y s c y b o g o w i e p o g a ń s c y c z a r c i , Hebr. elilim = nicości, próżności, j. b. rz. są niczem, czczą nazwą, urojeniem ludzkiej wyobraźni (r. Ps. 85 v. 8, 113 v. 3— 7, Jes. 40 v. 17, 41 v. 24, 29, 44 v. 9, 1 Cor. 8 v. 4). S. Hieronim-. Ornnes d i po- pulorum sculptilia, nie są czem więcej, jak tylko ryciną, ręką ludzką utworzoną. Według słów Chrystusa u ś. J a ­ na 8 v. 44 czart jest ojcem (początkiem) wszelkiego fał­ szu (kłamstwa), do którego i bałwochwalstwo się liczy. Służąc więc bałwochwalstwu poganie, niewiedząc o tem, czartu służyli, do którego woli się stosowali. Z tego

względu — Apostoł (1 Cor. 10 v. 20) powiada: źe po­ ganie bożkom ofiarując, czartom ofiarują. To samo zda­ nie LX X tutaj i na innych miejscach (r. Levit. 17 v. 7, Deut. 32 v. 17, Ps. 105 v. 37) swem tłumaczeniem wy­ rażają. Rów. także Apocal. 9 v. 20, a l e P a n n i e b i o ­ s a u c z y n i ł , jest przeto wyższym nad wszystkę ziemię, wszechmocnym i rzeczywistym Bogiem, nie czczem na­ zwiskiem, jak bogi pogańskie. One nic na ziemi zdzia- ład nie zdołają, Pan niebiosa stworzył, i wszystko, co się na nich znajduje, a z wysokości niebios światem rządzi.

v. 6. W y z n a w a n i e wysławianie, uwielbianie i pi ę- k n o ś d Leop. krasa p r z e d o b l i c z n o ś c i ą j e g o świę- tośd i wielmoźność w ś w i ę t o b 1 i w o ś с i j e g o (r. Ps. 64 v.

5). Vulg. confessio et pulchnitudo in conspectu ejus, sancti-

monia et magnificentia in sanitificatione ejus. Sanctificatio = miejsce Panu poświęcone, świątynia (sanctuarium r. 1 Mac- cab. 1 v. 23. sanctificium Ps. 77 y. 69. Leopolita: oświecenie (raczej oświęcenie, poświęcenie). Niektórzy pod świątynią tutaj niebieskie mieszkanie Pańskie rozumią. Wyznawanie czyli uwielbianie jest zawsze przed obliczem Boga, ponieważ go Aniołowie w niebie nie ustając uwielbiają (r. Jes. 6 v. 3, Apoc. 14 v. 3). Piękność która jest przed oblicznością jego, jest

blask majestatu Р., nad który nic nie ma śliczniejszego

(r. Ps. 103 v. 1, 2, 1 Tim. 6 v. 16). Wszystko też, co w niebieskiej świątyni istnieje albo się dzieje, nosi na sobie cechę świętości, i najwyższej mocy (wszechraocności) Bóg jako najświętszy nie znosi obok siebie nie grzechem skalanego, a jako rządca świata wydaje rozkazy n a j­ świętsze (pełne sprawiedliwości), których wykonaniu nic przeszkodzid nie może, bo jest wszechmocnym. Związek z v. 5 może byd taki: Bożyszcza pogańskie są niczem ich posągi są martwym kruścem, głazem, lub drzewem, Jehowa, Bóg Izraelski, jest Bogiem żywym, a mieszka

w niebie, które dla ciebie stworzył, pełen chwały, mocy i wspaniałości (majestatu). Drudzy pod świątobliwością rozumią przybytek Pański na ziemi (r. w . 7. 9). W tym razie pod obliczem P , rozumied wypadnie arkę przymie­ rza, wyobrażającą tron Pański, i obecnośd Pańską pośród Izraela. Tutaj więc wyznawanie jest przed obliczem jego, bo kapłani, lewici i wszystek lud nabożnemi pieniami go wychwalają (r. Ps. 21 v. 4 Hebr.), piękność, ponieważ wszystkie przyrządy świątyni odznaczają się śhcznością (ozdobnością nadobnością), i święte obrzędy, które się tutaj sprawują, noszą na sobie piętno przedziwnej pię­ kności w wyźszem (duehownem) znaczeniu, będąc obra­ zami wzniosłych prawd, które duszę człowieka nie mniej rozweselają, jak to co w przyrodzie jest najśliczniejsze, oko ludzkie zajmuje i cieszy. Tutaj Pan przez dobrodziej­ stwa, któremi dla ludu swego szafuje, objawia swą dobroci, przez oddalanie wszelkiej nieczystości znamionuje swą świę- tośd, przez pomoc, której proszącym w każdej potrzebie użycza, okazuje swą w^szechmocuośd. — Text Hebr. by­ wa tłómaczon: Zacność (świętość, sława) i ochędostwo (okrasa) przed obliczem jego, moc i piękność (śliczota)

w świątyni jego. D odaj: znajduje się, jest, albo też nie­

chaj będzie. W ostatnim razie sens byłby, źe do ziem­

skiej świątyni Pana który nieba stworzył, nic nie ma wchodzie, jak tylko to co jest czyste, ozdobne, święte (niepokalane) i piękne. — Moc znaczyłaby uwielbienie (r. niż. v. 8, Ps. 8 y. 3). — Następujące w . 7— 10 są wnioskiem z w . 5 , 6 wyprowadzonym.

v. 7. Wyżej (v. 3) wzywał Izraelitów, aby chwałę Pańską narodom opowiadali, teraz już samych pogan wzy­ wa, aby Jehowie, jako Panu najwyższemu hołdowali (w .

7— 9), i chwałę jego jeden drugiemu opowiadali (v. 10). — P r z y n o ś c i e P a n u p o k o l e n i a p o g a ń s k i e

( Ѵиід, patriae (i. e. familiae, tribus) gentium) p r z y n o ­ ś c i e P a n u c z e ś ć i c h w a ł ę . —

v. 8. P r z y n o ś c i e P a n u c h w a ł ę i m i e n i o w i dla imienia j e g o , Hebr. oddajcie Panu chwałę i moc (uwielbienie, r. Ps. 8, v. 3 not.), — albo: oddajcie Panu, uwielbienie jego wszechmocności. B i e r z c i e o f i a r y , Hebr. minchah znaczy właściwie bezkrwawą ofiarę (obia lę). Taka ofiara według Malach. 1 v. /0, f f , miała być Panu ofiarowana między wszystkiemi narody, co 0 0 . SS-0 najświętszej eucharystyi wykladają, i w c h o d ź c i e do s i e n i przysionka świątyni j e g o (gdzie się znajdował oł­ tarz całopalenia). Chce wyrazid: Nie tylko sercem i usty

Pana wychwalajcie, ale także przez uczynki wasze (dary 1 ofiary) waszą radość i wasz hołd mu okazujcie (r. Je- saj. cap. 60 w . 1 —22).

v. 9. K ł a n i a j c i e s i ę spólnie z Izraelem P a n u w s i e n i ś w i ę t e j j e g o , Hebr. Kłaniajcie się Panu

w ozdobie świątobliwości (r. Ps. 28 v. 2, 109 v. 3), t. j.

oddajcie mu pokłon nie tylko zewnątrz, ubrani w czyste i okazałe szaty, lecz także wewnątrz, przyozdobieni świę- tobliwością (cnotą, pobożnością), jaka poświęcającym się służbie Pańskiej (czcicielom świętego Izraelskiego, r. Je- saj. 1 v. 4) przystoi. N i e c h s i ę w z r u s z y w o b l i ­ cz n o ś с i j e g o (na jego przybycie) w s z y s t k a z i e m i a , Hebr. trząście się (truchlejcie) przed oblicznością jego

wszystka ziemio (wszyscy obywatele ziemscy drzejcie

przed Panem, z bojaźni i uszanowania, r. Ps. 2 v. 11). Y. 10. P o w i a d a j c i e m i ę d z y n a r o d y , i ż P a n k r ó l o w a ł , króluje, iż jest Panem całego świata. Był Pan i przedtem królem wszystkich ludów7, ale ludy po­ gańskie królestwa jego nie uznaw7ały. Dopiero przez na­ wrócenie się do prawdziwego Boga przyszło do nich je ­ go uszęśliwiające królestwo. Stare psałterze łacińskie, a według nich także znany hymn kościelny o męce

164 PSALM ХСУ.

skiej (poczynający się od słów: Ѵехіііа regis prodeunt) mają: Dominus regnavit a ligno (Pan królował z drzewa), jakoby była alluzya do drzewa krzyżowego, na którem się spełniło nasze odkupienie, a od którego się poczęło królestwo Chrystusa (r. Philipp. 2. v. 8, 9). Dzisiejszy text Hebr. nie ma dodatku: a ligno. Nie znają go też LXX i Yulgata. Nie znalazł go i S. Hieronim w ręko­ pisach Hebr., z których psalmy na łacińskie tlómaczył. Lecz Tertullian (contr. Judaóos) i S. Justyn męczennik (dialog cum Tryphon). wspominają go. Ostatni uważa v.

10 jako odezwę do opowiadaczów ewanjelii, aby głosili

wszystkim narodom, źe Chrystus przez krzyż wszedł do królestwa swego (Luc. 24 v. 26), — a Żydów obwinia, że z nienawiści ku Chrystusowi te słowa z textu Hebr. wyrzucili. A l b o w i e m n a p r a w i ł Vulg. correxit Leop. oprawił, Hebr. utwierdził, o k r ą g z i e m s k i , k t ó r y s i ę n i e p o r u s z y (r. Ps. 92 v, 1). Pan ma prawo królowa­ nia nad narodami, bo jak niegdyś stworzył ziemię i na mocnych podwalinach ją ugruntował, tak ustanawiając na wieczne czasy powszechny kościół z nawróconych Żydów i p o g an , nowe dzieło swej wszechmocności wy­ konał, stworzenie ziemi i jej ugruntowanie w znaczeniu duchownem ponowił. Pismo św. odkupienie nasze i od­ rodzenie przez Chrystusa zowie nowern stworzeniem (r. 2 Cor. 5 v. 11, Galat. 6 v. 15, Ephes. 2 v. 10). Ziemia, na której się duchownie odradzamy jest kościół powsze­ chny, który na tak silnych podstawach przez Chrystusa jest zbudowany, iż go żadna moc przeciwna nie obali, i b ę d z i e l u d z i (ludy) s ą d z i ł w s p r a w i e d l i w o ś c i (według sprawiedliwości). Sprawiedliwe prawa i sądy są niejako podwaliną ziemi t. j. społeczeństwa ludzkiego na ziemi (r. Ps. 10 v. 4). U narodów pogańskich wszędzie panowała dowolnośó panujących i tyrania, (r. Mat. 20 v.

pełen prawdy i sprawiedliwości (r. Ps. 18 v. 10). Według tegoż zakonu Bóg lud swój zawsze sprawiedliwie sądził; autor więc wzywa ludy pogańskie, aby łącząc się z lu­ dem Izraelskim w jeden naród, sprawiedliwości rządów Jehowy kosztowały (r. Ps. 24 v. 8, 33 v. 6, 9). Spra­

wiedliwe też są prawa i ustawy które Chrystus przy­ szedłszy pierwszy raz na świat, kościołowi swemu nadał, a przyszedłszy drugi raz na sąd ostateczny według nich wszystkie ludy sądzić będzie (r. Jes. 11 v. 3—5. Ps. 71 v. 4, 7, 13, 14, Mat. 25 v. 1 seqq. Joan. 5 v. 25, 30). Te prawa zakonu Chrystusowego nie tylko są funda­ mentem jego kościoła, ale oraz najsilniejszą podstawą towarzystwa świeckiego (Ob. Ps. 72 v. 3 not.)

v. 11. Wzywał wyżej wszystkie narody, aby uznały Jehowę za jedynego prawdziwego Boga, aby się dobro­ wolnie poddawały jego władzy, jako króla najwspanial­ szego, wszechmocnego i najsprawiedliwszego. Teraz wi­ dzi w duchu to, do czego wzywał, spełnione, t. j. naro­ dy do Pana nawrócone, a poetycznie Jehowę stawia ja ­ ko na ziemię przychodzącego, aby objął panowanie nad wszystkiemi ludami, a według prawdy i sprawiedliwości je sądził t. j. niemi rządził, (bo jedną z głównych czynności królewskich było sprawowanie sądów), (r. Ps. 84 v. 10,14). Cieszy się więc z tego niezmiernie, i wszystkie stworzenia za­ prasza, aby w radości jego udział brały. N i e c h s i ę w e s e ­ l ą n i e b i o s a , i n i e c h s i ę r a d u j e z i e m i a , n i e c h s i ę z radości w z r u s z y m o r z e , i p e ł n o ś ć j e g o (co go napełnia, co się w niem znajduje r. 23 v. 1).

V. 12. Niechaj r o z r a d u j ą s i ę p o l a i w s z y s t k o

co j e s t n a n i c h . T e d y z radości s k a k a ć b ę d ą albo niech wyskakują w s z y s t k i e d r z e w a l e ś n e .

v. 13. P r z e d P a n e m , źe p r z y s z e d ł , b o p r z y ­ s z e d ł s ą d z i ć z i e m i ę (r. Jesaj. 40 v. 9, 52 v. 7). B ę d z i e s ą d z i ł ś w i a t w s p r a w i e d l i w o ś c i

spra-1 6 6 PSALM ХСУ.

wiedliwie, a n a r o d y w e d ł u g p r a w d y s w o j e j (rów. Ps. 84 v. 11, 12, 14). Text Hebr. opieka: Niech się

weselą niebiosa, a niech pląsa ziemia, niech zaszumi mo­ rze, i co w niem jest. Niechaj pląsają pola, г wszystko, co na mch. Tedy niech wykrzykują wszystkie drzewa polne przed obliczem Pańskiem, boć idzie, idzie zaiste, aby sądził ziemię. Będzie sądził okrąg ziemski w sprawie­ dliwości, сг narody w prawdzie sw ojej... t. j. będzie są­

dził okrąg ziemski i narody w sprawiedliwości i prawdzie (r not. Ps. 41 v. 9). Główną czynnością królewską jest szafunek sprawiedliwości ; sądzić więc jest = rządzić (synecdoche speciei pro genere). Sprawiedliwością i pra­ wdą zowie zakon Pański, pełen prawdy i sprawiedliwo­ ści (r. Ps. 18 v. 9, 10, ob także Jes. 11 v. 3— 5). Chry­ stus pierwszy raz przyszedł na świat, nie aby ludzi sądził, lecz aby ich zbawił, i drogi sprawiedliwości ich nauczył (Joan. 3 v. 17, 12 v. 47). Osądził zaś i potępił czarta dla nie­ sprawiedliwości. (Joan. 16 V. 11). Drugi raz gdy przyjdzie — na dniu ostatecznym sądzić będzie świat według prawdy i sprawiedliwości zakonu swego (Joan. 8 v. 16, Joan.

12 v. 48). Według niektórych w 3 ostatnich wierszach

jest allegorya; a pod niebem mają się rozumieć anieli (r. 1 Petr. 1 v 12), pod ziemią ludzie, obywatele ziem­ scy, pod morzem żeglarze morscy i mieszkance wysp, pod polem rolnicy, pod lasami ci, co w lasach pracują (rębacze) albo plemiona dzikie, mieszkające po górach i lasach. (Ob. Euthym. n. t. m). — Lecz jest to raczej prosopopeja, jakiej poezya święta używa, gdy jest mowa o zdarzeniu zbyt radosnem (r. Ps. 64 v. 13, 14, 97 v. 8, 108 v. 3, 4, Jesaj 35 v. 1 seqq. 43 v. 19 seqq. 55 v.

12 seqq. — Zdarzenie, o którem tutaj, jest mowa, t. j.

że Pan przyjdzie, aby świat sądził według prawdy i spra­ wiedliwości (nie według zewnętrznego pozoru, lecz we­ dług istotnej i prawdziwej sprawiedliwości), źe prawda

i sprawiedliwość na ziemi zakwitną, — nie tylko dla ludzi wszelkiego plemienia będzie powodem do najżyw­ szej uciechy (bo cóż może być pocieszniejszego dla uci­ śnionych i zapoznanych, jak to, źe prawda tryumfować będzie nad fałszem, sprawiedliwość nad bezprawiem?), ale także dla wszystkiej przyrody, która, gdyby miała rozum i wolność, swą radość nad takową zmianą oka­ zywać nie omieszkałaby. Okaże się w tem wielka chwa­ ła Pańska, a przyroda na takie objawienie chwały Stwór­ cy swego nie mogła by być obojętną. Gdzie bezprawie (grzech) panuje, przyroda, którą Pan stworzył, aby słu­ żyła sprawiedliwości, jest niejako upośledzona, będąc wi- dzialnią, a po części nawet narzędziem niesprawiedliwo­ ści. W skutek grzechu pierwszych rodziców wszystko stworzenie z człowiekiem wespół boleje, i wzdycha, będąc

marności poddane, i z tęsknotą wygliidając przyszłego obja­ wienia chwały Synów Bożych (Rom. 8 v, 19— 23), kiedy według obietnicy Pańskiej, nowe niebo, i nowa ziemia na­ stanie, w których sprawiedliwość zamieszka (r. Jes. 65 v.

/7, 66 v. 22, 2 Petr. 3 v. 13, Apocal. 21 v, 1). Taka zaś odmiana przyrody nastąpi, gdy Pan przybędzie na sąd ostateczny.

W ychodząc z stanowiska przez 0 0 . 8 8 . zajętego i w yżej wskazanego, kościół ten psalm odnosi do pierwszego i drugiego przyjścia Zbawiciela na świat, i używa go na różne uroczystości, mianowicie :

1) Na poświęcenie kościoła, jak ju t w starym zakonie służył na poświęcenia przybytku P. przez Dawida zbudowanego, św ią­ tyni Salomonowej i Zorobabelskiej (ob. napis ps ■lmu). Vv. 7 — 9, gdzie autor narody w zyw a, aby z hołdem, z modłami i da­ rami dla Pana przybywały do jego przysionków dadzą się zastosować do Chrześcian, dla których się nowa świątynia poświęca.

1 6 8 PSALM ХСУ.

2) Na uroczystość p rzenajśw . T rójcy. U w zględnia tu kościół osobliwie w . 3 — 6 tego pienia.

3) Na uroczystość narodzenia i obrzeżania Chrystusa, kiedy w szczególniejszy sposób uwielbiać należy zbawienie, nam przez Syna Bożego przyniesione (r. w . 1, 2).

4) Na dzień objaw ienia Pańskiego (fest. Epipbaniae), czyli trzech króli, którzy w edług w ezw ania psalmisty (v. 7) pierwsi z na­ rodów do Chrystusa przyszli, aby mu hołd i dary oddali (v. 8). 5) Na uroczystość S S . A n io łó w Pańskich, którzy dla nas mają

być wzorem w ielbienia Boga, jak iego psalmista w . 1, 2 żą­ da. Równaj także notę do v. 6.

6) Na uroczystości N a św iętszej P a n n y M a ryi. Kościół uważa bogarodzicę jako dom B eży iż w jej żyw ocie począł się w e ­ dle ciała Syn Boży, dla tego na jej św ięta używ a pienia, które pierwotnie przeznaczone było na pośw ięcenie przybyt ku arki Pańskiej.

7) Na uroczystość SS. dziew ic (Comune SS. Virginum). W zn a ­ czeniu wyżezem św iątynią Pańską jest lud prawowierny, a pojedynczy chrześcianie żywem i kamieniami tej duchownej budowli. Płeć żeńska z przyrody swej jest niejako kruchym kamieniem, na pozór mniej przydatnym do budowy przy­ bytku Pańskiego. A przecież Pan dając SS. dziewicom siłę do zw yciężenia ciała, świata i czarta, zamienił je na twarde i trwałe kamienie. W ten sposób naprawił Pan w nich krew kość przyrody (correxit orbem terrae v. 10), i okazał się d z i­

wnym. w tem dziele swojem (v. 3).

8) In off. f e r ad M atut. W piątek spełniony był akt odkupie­ nia, dzieło zbawienia naszego, za które Boga wiecznie w iel­ bić mamy (anuutiate de die in diem salntare ejus v. 2). Z tego samego powodu, i z w zględu na v. 10 (regnavit D eus

a ligno) przeznacza kościół to pienie na uroczystość podw yż­

szenia S. K rzyża (exaltatio S. Crucis).

Ma też ten psalm nam przypominać sąd ostateczny ( w . 10, 13), i zachęcać nas do bogobojności, bo jak ten dzień radosnym będzie dla w szystkich spraw iedliw ych (v. 11 seqq.), tak z drugiej strony strasznym będzie dla niezbożników. — (D ies irae dies illa, calamitatis et rniseriae, dies magna et amara v a ld e ! śpiewa kościół in offo defunctor).

PSALM ХСѴІ. (Hebr. ХСѴІІ).

Wezwanie do wielbienia Boga, króla wszechmocne-