Błądzenie myślami wiąże się ze wzbudzeniem

Raporty o odrywaniu się myślami od zadania i otoczenia idą w pa-rze ze wzbudzeniem dość rozległych obszarów mózgu, które nazwano obwodem podstawowym (default network), a także obwodem stanu spoczynkowego (resting-state network) i siecią negatywnie skorelowaną z zadaniem (task-negative network). Wykrycie tego obwodu wiązało się z obserwacją, że aktywność niektórych obszarów mózgu wzrasta, kiedy uczestnicy badań mają przerwę w wykonywaniu zadań, natomiast zmniejsza się wraz z rozpoczęciem przez nich aktywności wymagającej koncentracji uwagi na eksponowanych bodźcach (przegląd: Buckner i in., 2008). W świetle wyników badań z użyciem metody obrazowania funkcjonalnych powiązań między obszarami mózgu aktywowanymi wtedy, kiedy podmiot nie realizuje żadnego zadania (resting-state functional connectivity magnetic resonance imaging, RSFC MRI;

Andrews-Hanna, Smallwood, Spreng, 2014) obwód podstawowy obejmuje obszary przyśrodkowe kory przedczołowej, boczne obszary kory czołowej, przyśrodkową korę ciemieniową, przyśrodkowy płat skroniowy, boczną korę ciemieniową, boczne obszary kory skroniowej, a także znaczne obszary móżczku i prążkowia.

Wcześnie wysunięto domysł, że wzmożona aktywność niektórych obszarów mózgu, kiedy nie jest wykonywane zadanie, wiąże się z inicjowaną wtedy spontanicznie świadomą aktywnością myślową (Ingvar, 1974, za: Buckner i in., 2008). Spójnie z tą hipotezą najpierw pokazano, że obwód podstawowy jest silniej wzbudzony w warunkach wykonywania zadań łatwiejszych (McKiernan, D’Angelo, Kaufman, Binder, 2006; McKiernan, Kaufman, Kucera-Thompson, Binder, 2003) lub lepiej wyćwiczonych (Mason i in., 2007), czyli w okolicznościach sprzyjających pojawianiu się myśli oderwanych. Następnie Christoff

i in. (2009) oraz Stawarczyk i in. (2011) już bezpośrednio powiązali raporty o błądzeniu myślami uzyskiwane w trakcie wykonywania zadania z informacją o wzbudzeniu obwodu podstawowego. Zadanie, które wymagało selektywnego reagowania na pojawiające się bodźce (zadanie kontroli reakcji; zob. punkt 2.4), od czasu do czasu przerywa-no i uczestnik charakteryzował ukierunkowanie swojej uwagi. Obwód podstawowy wzbudzony był silniej bezpośrednio przed tymi próbami myśli, w których uczestnicy raportowali błądzenie myślami, niż przed tymi, w których deklarowali koncentrację na zadaniu. Co więcej, jego wzbudzenie było silniejsze przed próbami, w których uczestnicy rapor-towali głębsze oderwanie się uwagą od zadania i otoczenia. W badaniach Christoff i in. (2009) wzbudzenie obwodu podstawowego było silniejsze przed próbami, w których uczestnicy deklarowali błądzenie myślami bez zdawania sobie sprawy z oderwania się myślami od zadania, niż przed próbami, w których byli jego świadomi. Stawarczyk i in. (2011) stwierdzili zaś, że obszary obwodu podstawowego były wzbudzone (1) najsłabiej, kiedy uwaga uczestnika była skierowana na bodźce związane z zadaniem; (2) silniej, kiedy pojawiające się myśli dotyczyły bodźców niezwiązanych z zadaniem (takich jak dźwięki, temperatura, oświetlenie, odczucie głodu) oraz kiedy dotyczyły wykonywanego zadania, ale nie dotyczyły przetwarzanych w związku z nim bodźców (np. myśli odnoszące się do czasu trwania zadania albo oceny radzenia sobie z zadaniem); (3) najsilniej, kiedy pojawiały się myśli oderwane od zadania, od bodźców otoczenia i bodźców płynących z organizmu.

Obwód podstawowy uaktywniany jest nie tylko w warunkach braku konkretnego zadania albo pomimo wykonywania zadania, ale także w związku z wykonywaniem zadań o określonych właściwościach.

Elementy tego obwodu są wzbudzane m.in. wtedy, gdy zadanie wymaga od podmiotu odnoszenia analizowanych treści do siebie, refleksji nad własnymi przekonaniami, preferencjami, pragnieniami i emocjami, wydobywania informacji z pamięci epizodycznej lub autobiograficznej, myślenia o przyszłości, planowania, przeprowadzania umysłowych symulacji zdarzeń z własnym udziałem, wyobrażania sobie interakcji społecznych, wnioskowania o stanach umysłowych innych osób, my-ślenia pojęciowego (przegląd: Andrews-Hanna i in., 2014). Przypusz-czalnie to właśnie również dzieje się często w naszych głowach, kiedy nie myślimy o tym, co obecnie robimy czy co powinniśmy robić. To,

że umysł spontanicznie podejmuje taką aktywność, kiedy nie mamy zadania albo jesteśmy w jego trakcie, najwyraźniej nie wyklucza możli-wości jej uaktywnienia w sposób zamierzony, w związku ze świadomie obranym celem.

1.5.2. Błądzenie myślami wiąże się ze wzbudzeniem obwodu czołowo-ciemieniowego

Ważnym ustaleniem było odkrycie przez Christoff i in. (2009), że błądzeniu myślami towarzyszy nasilone (w porównaniu ze stanami koncentracji na zadaniu) wzbudzenie nie tylko obwodu podstawowego, ale również obszarów sieci zarządczej: grzbietowej przedniej części kory zakrętu obręczy oraz grzbietowo-bocznej kory przedczołowej, czyli tych obszarów mózgu, które są angażowane wtedy, kiedy spra-wowana jest kontrola poznawcza – regulacja procesów umysłowych w trybie góra–dół, odpowiednio do celów realizowanych przez podmiot.

Potwierdzenie wzbudzenia obwodu zarządczego w trakcie błądze-nia myślami ma ważne implikacje teoretyczne – jest zgodne z tezą, że błądzenie myślami angażuje procesy zarządcze (Smallwood, 2013;

Smallwood, Schooler, 2006). Co istotne, w badaniach Christoff i in.

(2009) nie tylko elementy obwodu podstawowego, ale także obszary sieci zarządczej były wzbudzone silniej, kiedy błądzeniu myślami nie towarzyszyła świadomość oderwania się myślami od zadania i otoczenia. Żaden obszar mózgu nie był wzbudzony silniej w czasie meta-świadomego błądzenia myślami niż w czasie meta-nieświado-mego błądzenia myślami. Jak wskazują autorzy tych badań, pozwala to wykluczyć pewne inne interpretacje wzbudzenia sieci zarządczej w trakcie błądzenia myślami, w szczególności to, że jej zaangażo-wanie wiąże się ze świadomym koordynozaangażo-waniem błądzenia myślami i realizacji zadania (wielozadaniowością) albo z wykryciem konfliktu tych czynności i podejmowaniem prób skierowania uwagi ponownie na zadanie. W świetle tych wyjaśnień należałoby oczekiwać silniejszego wzbudzenia sieci zarządczej w trakcie meta-świadomego niż w trakcie meta-nieświadomego błądzenia myślami.

1.5.3. Błądzenie myślami wiąże się ze stłumieniem percepcji