Bałkany Zachodnie

Wspólnym polem działania czwórki wyszehradzkiej jest obszar Bałkanów Zachodnich (pod tym pojęciem kryją się następujące państwa: Chorwacja, Bośnia

51 Ibidem.

52 M. Chudziak, S. Kardaś, W. Rodkiewicz: Turcja–Rosja:  partnerstwo  z  rozsądku. W:

OSW: Analizy, 12.10.2016. https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2016-10-12/turcja- rosja-partnerstwo-z-rozsadku (dostęp: 26.11.2016).

53 T. Dąborowski, J. Groszkowski: Słowacja:  poszukiwanie  nowego  miejsca  na  mapie  gazowej regionu. W: OSW: Analizy, 27.05.2015. http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/

analizy/2015-05-27/slowacja-poszukiwanie-nowego-miejsca-na-mapie-gazowej-regionu (dostęp: 7.01.2016).

i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Kosowo, Macedonia i Albania). Partnerzy wyszehradzcy w ostatnich latach coraz mocniej angażowali się na obszarze byłej Jugosławii – jest to tradycyjnie istotny kierunek polityki zagranicznej dla Czech, Słowacji i Węgier⁵⁴. „Między Europą Środkową i Bałkanami istnieje bli-skość kulturowa, językowa, w dużym stopniu również podobna mentalność.

Pomocne mogą być wspólne dla Europy Środkowej oraz Bałkanów doświadcze-nia historyczne. Co więcej, sam model działadoświadcze-nia Grupy Wyszehradzkiej można by zaproponować do zastosowania państwom bałkańskim. […] Doświadczenia wyszehradzkie pokazały, że w grupie łatwiej przeciwdziałać nadmiernej eska-lacji konfliktów w stosunkach dwustronnych”⁵⁵. Zainteresowanie Bałkanami Zachodnimi ze strony Grupy Wyszehradzkiej wzrosło, gdy po raz pierwszy państwo z tego regionu – Słowenia (która jako pierwsza spośród państw postju-gosłowiańskich została członkiem Unii Europejskiej) – przejęło przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej w pierwszej połowie 2008 roku, a prezydencję w V4 objęły Węgry. Efektem było opracowanie w 2009 roku raportu pt. Grupa Wyszehradzka gotowa do promowania integracji państw Bałkanów Zachodnich⁵⁶, czyli pierwszego dokumentu w całości poświęconego Bałkanom Zachodnim, w któ-rym państwa wyszehradzkie wyrażają swoje poparcie dla integracyjnych celów państw regionu Bałkanów Zachodnich i oferują pomoc w ich realizacji. Od tego momentu, co roku, członkowie Grupy Wyszehradzkiej wydają oświadczenia stanowiące podsumowanie spotkań i różnych inicjatyw oferowanych przez V4 państwom tego regionu. Wiąże się to z trzema głównymi hasłami, którymi kierują się partnerzy wyszehradzcy w swoim podejściu do Bałkanów Zachod-nich: poparcie, przykład, ekspertyza. W ramach projektu Sieć ekspertów dla Bałkanów Zachodnich (uwzględniającego pomoc finansową i ekspercką dla państw bałkańskich) grupa ekspertów z różnych dziedzin z krajów V4 dzieliła się swoimi doświadczeniami w procesie reform stanowiących niezbędny ele-ment w dochodzeniu do członkostwa w Unii Europejskiej⁵⁷.

W przypadku Chorwacji, która została przyjęta do Unii Europejskiej z dniem 1 lipca 2013 roku, państwa Grupy Wyszehradzkiej oferują jej

współ-54 J. Hamberger: The future of the Visegrad Cooperation from the Hungarian Perspective.

“International Issues & Slovak Foreign Policy Affairs” 2006, nr 3–4, s. 94.

55 P. Bukalska, M. Bocian: Nowa Grupa Wyszehradzka w nowej Unii Europejskiej – szanse i możliwości rozwoju. W: OSW: Analizy, 15.05.2003, s. 11–12. http://www.osw.waw.pl/

pl/publikacje/punkt-widzenia/2003-05-15/nowa-grupa-wyszehradzka-w-nowej-unii-eu ropejskiej-szanse-i (dostęp: 22.04.2016).

56 The  Visegrad  Group  stands  ready  to  promote  the  integration  of  the  countries  of  the  Western  Balkans (Budapest, October 6, 2009). http://www.visegradgroup.eu/2009/the-vi segrad-group (dostęp: 16.03.2016).

57 M. Szpala: Expertise, example, and endorsement. The V4 as a bridge between the Western  Balkans  and  the  EU. “Visegrad Insight”, November 5, 2014. http://visegradinsight.eu/

expertise-example-and-endorsement05112014/ (dostęp: 15.02.2017).

pracę w ramach formatu Wyszehrad plus jako partnera w sprawach podejmo-wanych na forum UE. Pozostałym państwom bałkańskim Grupa oferuje swoje poparcie i pomoc w urzeczywistnieniu ich celów integracyjnych, prezentując stanowisko otwartych drzwi i popierając proces rozszerzenia Unii Europejskiej o nowych członków właśnie z tego regionu. Ważną ofertą skierowaną do oby-wateli Albanii, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Kosowa, Macedonii oraz Ser-bii są programy stypendialne przyznawane przez Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki, które umożliwiają podjęcie studiów lub prowadzenie badań naukowych w krajach Grupy Wyszehradzkiej i zdobywanie w ten sposób cen-nego doświadczenia⁵⁸.

Współpraca pomiędzy członkami V4 a państwami regionu Zachodnich Bałkanów odbywa się głównie na poziomie współpracy politycznej i sektoro-wej, a o konkretnych działaniach mówią oficjalne dokumenty wyszehradzkie, takie jak wspólne deklaracje, oświadczenia premierów czy ministrów, a także programy poszczególnych, rocznych prezydencji w Grupie. Organizowane są spotkania w celu omówienia wspólnych przedsięwzięć, na które zapraszani są przedstawiciele Unii Europejskiej⁵⁹. Spośród państw regionu Bałkanów Zachod-nich perspektywa integracji została otwarta dla Czarnogóry, która rozpoczęła swoją drogę do Unii Europejskiej w grudniu 2010 roku, kiedy otrzymała status oficjalnego kandydata, a w czerwcu 2012 roku rozpoczęła negocjacje akcesyjne.

Serbia, będąca największym państwem regionu Bałkanów Zachodnich, została oficjalnym kandydatem do Unii w marcu 2012 roku⁶⁰, co ma ogromne znaczenie dla rozwoju sytuacji na Bałkanach, doświadczonych przez niedawny krwawy konflikt z lat 90. XX wieku i rozpad Jugosławii. Największym wyzwaniem dla całego regionu jest proces normalizacji stosunków sąsiedzkich, obciążonych trudnymi doświadczeniami, wzajemnymi krzywdami i nadal nierozwiązanymi problemami natury politycznej, jak np. sprawa Kosowa, którego niepodległo-ści nie uznaje Serbia. W przypadku Kosowa, które w lutym 2008 roku ogłosiło suwerenność, Słowacja prezentowała odmienne stanowisko niż Czechy, Polska i Węgry, nie uznając niepodległości tej serbskiej prowincji. Ta różnica poglą-dów nie przeszkodziła jednak partnerom wyszehradzkim w znalezieniu kom-promisu w sprawie udzielania stypendiów dla studentów z Kosowa w ramach programu stypendialnego oferowanego przez Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki⁶¹.

58 Visegrad  Scholarship  Program  (Incoming  Scheme). http://visegradfund.org/scholar ships/visegrad-scholarship-program/ (dostęp: 17.02.2016).

59 M. Kořan: Visegrad  Group’s  goals  and  challenges  in  recent  Europe:  Czech  reflections.

“International Issues & Slovak Foreign Policy Affairs” 2011, Vol. 20, s. 70.

60 T. Strážay: Visegrad Four and the Western Balkans: a Group Perspective. “The Polish Quarterly of International Affairs” 2012, Vol. 21, s. 56.

61 T. Strážay: Visegrad – arrival, survival, revival. W: Two decades of Visegrad cooperation. 

Selected V4 bibliography. Bratislava 2011, s. 24.

Na perspektywach integracyjnych dla Macedonii cieniem kładzie się spór z Grecją o nazwę państwa – na forum międzynarodowym Macedonia wystę-puje pod nazwą Była Jugosłowiańska Republika Macedonii (ang. Former Yugo-slav Republic of Macedonia – FYROM), choć nazwa konstytucyjna państwa brzmi Republika Macedonii. Macedonia otrzymała oficjalnie status kandydata do Unii Europejskiej w grudniu 2005 roku, rozpoczęcie negocjacji akcesyjnych było blokowane jednak przez weto ze strony Grecji, a także Bułgarii. Albania stała się oficjalnym kandydatem do Unii Europejskiej w czerwcu 2014 roku, w przypadku Bośni i Hercegowiny proces akcesyjny jest najbardziej opóźniony – w lutym 2016 roku władze tego państwa złożyły dopiero oficjalny wniosek o członkostwo, co wynika głównie z niestabilnej wewnętrznej sytuacji politycz-nej w tym kraju, perspektywy integracyjne są więc w porównaniu z innymi państwami regionu najbardziej odległe.

Współpraca w ramach Grupy Wyszehradzkiej stała się dla państw regionu Bałkanów Zachodnich inspiracją do czerpania doświadczeń, czego przykładem jest kontynuowanie sprawdzonego przez państwa Grupy Wyszehradzkiej formatu współpracy gospodarczej w ramach CEFTA. Państwa Bałkanów Zachodnich powo-łały do życia odpowiednik CEFTA pod nazwą CEFTA 2006 (ang. Central Euro-pean Free Trade Agreement 2006)⁶², który powtarza scenariusz rozwoju współpracy państw wyszehradzkich w dziedzinie liberalizacji wymiany handlowej jako swoi-stego sprawdzianu przed funkcjonowaniem w ramach wspólnego rynku Unii Euro-pejskiej. Pojawił się także pomysł powielenia przez państwa bałkańskie Międzyna-rodowego Funduszu Wyszehradzkiego – jedynej struktury instytucjonalnej łączącej partnerów V4 – i utworzenia Funduszu Bałkanów Zachodnich⁶³. W listopadzie 2015 roku w Pradze przedstawiciele władz sześciu państw bałkańskich: Albanii, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Kosowa, Macedonii i Serbii, podpisali umowę o powo-łaniu Funduszu Bałkanów Zachodnich z siedzibą w Tiranie, który ma zapewnić finansowanie różnych projektów w dziedzinie edukacji, kultury, wymiany mło-dzieży, współpracy transgranicznej, służących rozwojowi regionu i jego obywateli⁶⁴. Państwa Grupy Wyszehradzkiej, przekazując swoje doświadczenia i dzieląc się nimi, organizują spotkania z przedstawicielami krajów regionu Bałkanów Zachodnich w dziedzinie obronności, polityki energetycznej (prace grup robo-czych nad projektami interkonektorów gazowych wpisujących się w projekt korytarza Północ–Południe), spraw wewnętrznych i sprawiedliwości⁶⁵.

62 Państwami tworzącymi CEFTA 2006 są: Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarno-góra, Kosowo, Macedonia, Mołdawia, Serbia. http://www.cefta.int/ (dostęp: 17.02.2106).

63 T. Strážay: Visegrad Four…, s. 57.

64 Zob. http://www.balkancsd.net/establishment-of-western-balkans-fund/ (dostęp:

19.11.2016).

65 M. Nič, I. Gyarmati, J. Vlkovský, T. Żornaczuk: The Visegrad Group: Exploring New  Agenda for the Western Balkans. “Visegrad Policy Brief”, September 2012, s. 2. http://www.

pism.pl/files/?id_plik=11359 (dostęp: 24.04.2016).