Przedmiot współpracy wyszehradzkiej
3.2. Współpraca w ramach Unii Europejskiej
3.2.2. Państwa Grupy Wyszehradzkiej na forum Unii Europejskiej
3.2.2.1. Europejska Polityka Sąsiedztwa
Europejska Polityka Sąsiedztwa jest formą współpracy Unii Europejskiej z jej wschodnimi i południowymi sąsiadami, a wiąże się z faktem rozszerzenia Unii w 2004 roku o 10 nowych państw – 8 z regionu Europy Środkowo-Wschodniej (Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry) oraz 2 z czę-ści południowej – z regionu Morza Śródziemnego (Cypr i Malta). Po tak dużym rozszerzeniu Unia Europejska znalazła się w nowej sytuacji, która wymagała podjęcia stosownych decyzji związanych z relacjami partnerów w nowym skła-dzie i zasad prowadzenia polityki zagranicznej. Przesunięcie granic unijnych na wschodzie oraz na południu119 w dużym stopniu wpłynęło na kształt i założenia formuły współpracy z nowymi sąsiadami. Do grupy sąsiadów wschodnich osta-tecznie zostały zaliczone Białoruś, Ukraina, Mołdawia oraz państwa południo-wego Kaukazu – Armenia, Azerbejdżan i Gruzja, nie włączono natomiast Rosji, gdyż uznano, iż relacje Unii Europejskiej z tym krajem mają szczególny cha-rakter i przyjmą postać partnerstwa strategicznego, regulowanego w odrębnych dokumentach. W grupie sąsiadów południowych znalazły się państwa basenu Morza Śródziemnego – Algieria, Egipt, Izrael, Jordania, Liban, Libia, Maroko, Autonomia Palestyńska, Syria i Tunezja120. „Ze względu na odmienną sytuację polityczną i gospodarczą oraz różny stopień rozwoju ekonomicznego i zaawan-sowania reform w poszczególnych krajach w unijnej polityce nowego sąsiedztwa przyjęto zasadę dyferencjacji”121 – każdy z nowych sąsiadów jest traktowany
indy-117 M. Paulech, J. Urbanovská: Visegrad Four…, s. 56.
118 M. Karkosza: Kraków. Otwarto dowództwo grupy bojowej Unii Europejskiej V4. http://
www.gazetakrakowska.pl/artykul/9098276,krakow-otwarto-dowodztwo-grupy-bojowej-unii-europejskiej-v4,id,t.html (dostęp: 14.12.2015).
119 B. Woźniak: Europejska Polityka Sąsiedztwa: „udawane rozszerzenie” czy niedoceniany instrument? „Sprawy Międzynarodowe” 2007, nr 3, s. 82.
120 J. Maliszewska-Nienartowicz: Europejska Polityka Sąsiedztwa: cele i instrumenty.
„Sprawy Międzynarodowe” 2007, nr 3, s. 66–67.
121 E. Teichmann: Koncepcja szerszej Europy i polityki nowego sąsiedztwa. Miejsce Polski i państw nadbałtyckich w polityce wobec Rosji i Białorusi. W: Szersza Europa i nowa polityka sąsiedztwa Unii Europejskiej. Red. E. Teichmann. Warszawa 2004, s. 32.
widualnie, a priorytety działania Unii w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedz-twa mają być dostosowane do sytuacji danego pańsSąsiedz-twa i jego stosunków z Unią.
Graniczący z Unią region nie jest w pełni stabilny i przewidywalny i różni się w dużym stopniu od państw członkowskich UE pod względem poziomu życia, kultury politycznej, funkcjonowania systemów polityczno-gospodarczych, co sta-nowi poważne wyzwanie dla polityków i struktur unijnych. Dla państw Grupy Wyszehradzkiej zainteresowanie tematyką polityki wschodniej Unii Europejskiej wydaje się zatem naturalnym polem działania i inicjatyw podejmowanych na forum Unii, co wynika z kilku przesłanek. Po pierwsze, po przystąpieniu do Unii członków V4 granice Polski, Słowacji i Węgier stały się równocześnie wschodnią granicą całej Unii, a co za tym idzie – nową linią podziału Europy, gdyż po dru-giej stronie pozostały państwa – takie jak Ukraina, Białoruś czy Rosja, dla których nie ma perspektywy członkostwa w Unii Europejskiej i wobec których stosowana jest polityka wizowa. Szanse i zagrożenia wynikające z tego faktu dotyczą przede wszystkim państw wyszehradzkich i to od nich w dużym stopniu zależy charak-ter wzajemnych stosunków. Po drugie, kraje V4 są w dużym stopniu powiązane gospodarczo ze wschodnimi sąsiadami, uzależnione od rosyjskich dostaw surow-ców energetycznych, zwłaszcza gazu ziemnego. Przez państwa wyszehradzkie przebiegają ważne trasy transportu kolejowego, drogowego oraz rurociągi i gazo-ciągi biegnące ze wschodu na zachód Europy. Po trzecie, Ukrainę, Białoruś i Rosję łączą z Europą Środkową więzi wynikające z bliskości kulturowej, językowej, historycznej i geograficznej, co daje podstawy do rozwijania wzajemnych relacji122.
Podstawowym dokumentem określającym cele i wartości Europejskiej Poli-tyki Sąsiedztwa jest komunikat Komisji Europejskiej opublikowany 12 maja 2004 roku. Potwierdza on, iż najważniejszym celem Europejskiej Polityki Sąsiedz-twa jest umożliwienie nowym sąsiadom Unii udziału w korzyściach płynących z faktu jej rozszerzenia o nowe państwa, czyli we „wzmacnianiu stabilności, bezpieczeństwa i dobrobytu wszystkich zainteresowanych”. Europejska Polityka Sąsiedztwa ma zapobiegać tworzeniu się nowych linii podziału między Unią Europejską a sąsiednimi państwami oraz zapewnić im możliwość uczestnicze-nia w różnych inicjatywach unijnych poprzez współpracę polityczną, gospodar-czą i kulturalną123. Współpraca ta jest prowadzona w oparciu o plany działania uzgadniane przez Unię i państwa partnerskie, które stanowią główny instru-ment realizacji Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. Państwa sąsiedzkie UE mogą liczyć na wsparcie finansowe i techniczne po spełnieniu określonych warunków
122 K. Pełczyńska-Nałęcz, A. Duleba, L. Póti, V. Votápek: Polityka Wschodnia Unii Europejskiej – perspektywa krajów wyszehradzkich. W: OSW: Analizy, luty 2003, s. 11–12.
http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/punkt_widzenia4.pdf (dostęp: 22.04.2016).
123 European Neighbourhood Policy – Strategy Paper (COM (2004) 373 Final, Brussels, 12.05.2004). http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/com/com_com
%282004%290373/comcom%282004%290373_en.pdf (dostęp: 16.01.2016).
– przede wszystkim po przeprowadzeniu reform polityczno-gospodarczych.
Co do zasad finansowania celów wytyczonych w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa jeszcze przed oficjalnym jej uruchomieniem pojawiały się rozbieżno-ści interesów pomiędzy państwami unijnymi. Państwa członkowskie położone przy południowych granicach Unii konkurowały i konkurują z tymi położonymi przy wschodnich jej granicach o kierunek działań polityki zagranicznej Unii oraz o rozkład funduszy pomocowych oferowanych państwom sąsiedzkim w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. Spór rozgorzał zwłaszcza w trakcie planowania podziału środków finansowych dla obu obszarów w perspektywie finansowej na lata 2007–2013. Przyznana na ten okres kwota w wyniku zawartego kom-promisu została podzielona w stosunku 2/3 środków na bardziej zaludnione państwa Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu, a 1/3 na państwa sąsiedzkie na Wschodzie124. Miało to ogromne znaczenie także dla państw Grupy Wyszehradz-kiej, których granice po wejściu do Unii Europejskiej stały się zewnętrznymi granicami całej Unii Europejskiej (dotyczy to oczywiście głównie Polski, Słowa-cji i Węgier, które sąsiadują na wschodzie z Rosją, Białorusią, Ukrainą i Serbią).
Państwa V4, wchodząc w struktury unijne, od samego początku aktyw-nie działały na rzecz polityki „otwartych drzwi” Unii Europejskiej, starając się promować ideę współpracy z państwami byłego bloku wschodniego i kreo-wać Europejską Politykę Sąsiedztwa UE. Wielokrotnie wyrażały swoje popar-cie dla integracyjnych aspiracji państw Europy Środkowo-Wschodniej, wydając wspólne oświadczenia czy organizując spotkania w formule Wyszehrad plus125. Czwórka wyszehradzka dążyła także do stworzenia wschodniego wymiaru Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, podkreślając potrzebę wyraźnego wsparcia państw Europy Wschodniej126. Zainaugurowanie działalności programu Part-nerstwa Wschodniego w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa UE znalazło także swój wymiar w działalności Międzynarodowego Funduszu Wyszehradz-kiego, który poprzez uruchomienie nowych programów grantowych i stypen-dialnych dla obywateli z krajów objętych Partnerstwem Wschodnim przyczynia się do rozwoju współpracy pomiędzy członkami Grupy Wyszehradzkiej a pań-stwami Europy Wschodniej na ich drodze przemian127.
124 S. Ananicz: Arabska wiosna: wyzwania i szanse dla Partnerstwa Wschodniego. „Sprawy Międzynarodowe” 2011, nr 3, s. 41.
125 Joint Declaration of the Prime Ministers of the V4 Countries on Ukraine (Kazimierz Dolny, June 10, 2005). http://www.visegradgroup.eu/2005/joint-declaration-of-the-110412 (dostęp: 16.03.2016).
126 Joint Political Statement of the Visegrad Group on the Strengthening of the European Neighbourhood Policy (Brussels, January 22, 2007). http://www.visegradgroup.eu/official-statements/documents/joint-political (dostęp: 16.03.2016).
127 M. Dangerfield: V4: A new brand for Europe? Ten years of post-accession regional co-operation in Central Europe. “Poznań University of Economics Review” 2014, Vol. 14, No. 4, s. 84. http://www.puereview.ue.poznan.pl/pdf/39-192.pdf (dostęp: 30.03.2016).