Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki powstał 9 czerwca 2000 roku jako organizacja międzynarodowa, której początek dała umowa podpisana w miej-scowości Štiřín w Republice Czeskiej podczas spotkania premierów państw wyszehradzkich – Miloša Zemana (Czechy), Jerzego Buzka (Polska), Mikuláša Dzurindy (Słowacja) oraz Viktora Orbána (Węgry)1. Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki stanowi jedyną formalną strukturę organizacyjną Grupy Wyszeh-radzkiej, posiada swój statut i budżet, funkcje kierownicze są obsadzane na zasadzie rotacyjnej, a jego sekretariat ma siedzibę w stolicy Słowacji – Braty-sławie. Statutowymi organami IVF są:
1) Organy zarządzające:
– Rada Ambasadorów (ang. Council of Ambassadors),
– Konferencja Ministrów Spraw Zagranicznych (ang. Conference of Mini-sters of Foreign Affairs),
2) Organy wykonawcze:
– Dyrektor Wykonawczy (ang. Executive Director),
– Zastępca Dyrektora Wykonawczego (ang. Deputy Executive Director), 3) Organ administracyjny:
– Sekretariat (ang. Secretariat)2.
Rada Ambasadorów składa się z ambasadorów lub tymczasowych chargé
d’affaires państw członkowskich Grupy Wyszehradzkiej akredytowanych przy
1 Agreement concerning the establishment of the International Visegrad Fund. http://vise gradfund.org/wordpress/wp-content/uploads/download/ivf_statute.pdf (dostęp: 18.01.
2015).
2 Art. 5 Agreement concerning the establishment of the International Visegrad Fund…
głowie państwa, którzy aktualnie posiadają pełnomocnictwo Przewodniczącego Konferencji Ministrów Spraw Zagranicznych. Rada przygotowuje programy działania Funduszu, projekty budżetu oraz raporty z ich realizacji w poprzed-nim roku, a następnie przedstawia je do zatwierdzenia przez Konferencję Mini-strów Spraw Zagranicznych. Ponadto zajmuje się opracowywaniem programów i dokumentów na sesje Konferencji Ministrów Spraw Zagranicznych, zwoły-wane co najmniej raz na każde pół roku przez przewodniczącego, wyznaczają-cego miejsce i datę spotkania3.
Konferencja Ministrów Spraw Zagranicznych jest najwyższym organem Funduszu, składającym się z ministrów spraw zagranicznych państw człon-kowskich Grupy Wyszehradzkiej lub ich upoważnionych reprezentantów, a jej sesje powinny się odbywać co najmniej raz w roku. Spośród członków na okres jednego roku zostaje mianowany rotacyjny przewodniczący Konferencji według porządku alfabetycznego (zgodnie z angielskimi nazwami państw członkow-skich). Do zadań Konferencji należy ustalanie rocznego wkładu finansowego poszczególnych członków IVF, określanie rocznych oraz długoterminowych pla-nów jego działania, zatwierdzanie budżetu, rocznych sprawozdań i rozliczeń budżetu przedstawionych przez Radę Ambasadorów4.
Dyrektor Wykonawczy jest odpowiedzialny za wdrażanie celów Funduszu, składanie oświadczeń w jego imieniu jako jego reprezentant, jest także sze-fem Sekretariatu. Każde państwo członkowskie ma prawo nominowania jed-nego swojego kandydata na Dyrektora Wykonawczego Funduszu oraz zastępcę Dyrektora Wykonawczego. Są oni wybierani przez Konferencję Ministrów Spraw Zagranicznych na okres 3 lat z możliwością ponownego powołania na to stanowisko. Dyrektor Wykonawczy uczestniczy w pracach Rady Ambasadorów z głosem doradczym. Ponosi odpowiedzialność za funkcjonowanie Sekretariatu Funduszu, co wiąże się m.in. z określaniem warunków zatrudnienia pracowni-ków Sekretariatu5. Dyrektor Wykonawczy ocenia wszystkie wnioski aplikacyjne i najlepsze przedstawia do zatwierdzenia przez Radę Ambasadorów. Obecnym Dyrektorem Funduszu (od 2015 roku) jest Polka Beata Jaczewska, a jej zastępcą Czech Marek Pavlík6.
Zadaniem Sekretariatu jest informowanie opinii publicznej o możliwościach uczestniczenia w projektach oferowanych przez Fundusz, rejestrowanie
składa-3 Art. 16–25 Agreement concerning the establishment of the International Visegrad Fund…
4 Art. 6–15 Agreement concerning the establishment of the International Visegrad Fund…
5 Art. 26–33 Agreement concerning the establishment of the International Visegrad Fund…
6 Zob. http://visegradfund.org/about/ded/ (dostęp: 2.02.2015). Funkcję Dyrektorów Wyko-nawczych Funduszu pełnili do tej pory: Słowak Urban Rusnák (2000–2003), Polak Andrzej Jagodziński (2003–2006), Węgier Kristóf Forrai (2006–2009), Czech Petr Vágner (2009–2012), Słowaczka Karla Wursterová (2012–2015), zaś funkcję Zastępcy Dyrektora Wykonawczego pełnili: Czech René Kubášek (2005–2008), Słowaczka Linda Kapustová Helbichová (2008–
2011), Polak Zbigniew Machej (2011–2014) oraz Węgier György Varga (2014–2017).
nych wniosków i obsługa aplikantów7. Siedzibą Funduszu i jego Sekretariatu jest stolica Słowacji – Bratysława, co nie było wyborem przypadkowym. Taka lokalizacja – podczas trwających negocjacji z Unią Europejską – miała być czy-telnym znakiem, że Słowacja jest częścią Europy, która zmierza do integracji ze Wspólnotami Europejskimi. Słowacja ponadto jest jedynym państwem sąsiadu-jącym ze wszystkimi pozostałymi członkami Grupy Wyszehradzkiej8.
Zgodnie z zapisami statutu Międzynarodowego Funduszu Wyszehradz-kiego celem jego istnienia jest promocja rozwoju bliższej współpracy pomię-dzy umawiającymi się partnerami, wzmacnianie wzajemnych relacji członków V4 oraz reprezentowanie wspólnego obrazu Grupy Wyszehradzkiej na zewnątrz w kontaktach z innymi państwami9. Fundusz wspiera finansowo promocję i roz-wój zwłaszcza w takich dziedzinach, jak:
– współpraca kulturalna,
– wymiana naukowa, badania i współpraca w sferze edukacji, – wymiana pomiędzy młodymi ludźmi,
– współpraca transgraniczna, – turystyka10.
4.2. Działalność Funduszu i jego budżet
Celem powstania Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego było wspieranie lokalnych inicjatyw angażujących obywateli państw Grupy Wyszeh-radzkiej, tak, by współpraca nie tylko obejmowała poziom państwowy i rządowy partnerów, ale przede wszystkim by rozwijała ideę kontaktów między-ludzkich i poznawania się poprzez wspólne działanie. Od momentu powstania Fundusz poszerzał swoją ofertę pomocy finansowej udzielanej różnorakim miotom. Wśród beneficjentów IVF znalazła się do tej pory liczna grupa pod-miotów, poczynając od organizacji pozarządowych, przez jednostki samorządu terytorialnego, po ośrodki naukowe z państw członkowskich Grupy Wyszeh-radzkiej, obejmująca zróżnicowane dziedziny działalności – od kultury, poprzez sport i turystykę, po ochronę środowiska i edukację11. Jak pokazuje raport z dzia-łalności Funduszu podsumowujący 15 lat jego istnienia, łączna kwota udzielo-nej pomocy finansowej wyniosła prawie 62 mln euro, przyznano ponad 4500
7 Zob. http://visegradfund.org/about/secretariat/ (dostęp: 2.02.2015).
8 Raport polskiego przewodnictwa w Grupie Wyszehradzkiej (lipiec 2012–czerwiec 2013), s. 10. https://www.msz.gov.pl/resource/3fdf09c3-e4dd-4e32-b9bf-a43bd378da07:JCR (dostęp:
16.03.2016).
9 Art. 1 Agreement concerning the establishment of the International Visegrad Fund…
10 Art. 2 Agreement concerning the establishment of the International Visegrad Fund…
11 Zob. http://www.mzv.cz/file/414929/Report_2000.pdf (dostęp: 18.01.2015).
grantów, ponad 1500 stypendiów12. Największa pula środków została przezna-czona na program grantów (standardowych, małych, strategicznych), następnie na program stypendiów, program rezydencji artystycznych oraz program skiero-wany do państw objętych Partnerstwem Wschodnim. Najwięcej projektów dofi-nansowanych przez Fundusz zostało zrealizowanych w sferze kultury i sztuki oraz edukacji i badań naukowych. Wśród projektów, które otrzymały wsparcie finansowe z Funduszu, znalazły się m.in. festiwal filmowy „Kino na granicy”
Český Těšín/Cieszyn, Wyszehradzka Letnia Szkoła w Krakowie, Wyszehradzki Festiwal Sportowy, Wyszehradzki Festiwal Folkloru i Rękodzieła, Wyszehradzki Festiwal Kultur oraz Wyszehradzki Festiwal Muzyczny jako cykliczne imprezy, które weszły do kalendarza wydarzeń kulturalnych i sportowych.
Fundusz rozpoczynał swoją działalność w 2000 roku, oferując tylko jeden program grantów standardowych, a kwota wsparcia przyznawana najlepszym projektom wynosiła początkowo 1 mln euro. W opinii pierwszego Dyrek-tora Wykonawczego Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego Urbana Rusnáka „udało się zainteresować ludzi. Był to potrójny sukces, sukces wspiera-nia społeczeństwa obywatelskiego V4, sukces dla wnioskodawców oraz sukces dla Sekretariatu Funduszu, który zdołał poradzić sobie z 300 aplikacjami. […]
Inicjatywa rządów przerodziła się w inicjatywę obywateli, których zaangażowa-nie i projekty pokazały, że zaangażowa-nie jest to tylko wyśniona koncepcja elit politycznych czy forma krótkoterminowej współpracy. […] Na spotkaniu premierów w 2003 roku, podsumowującym trzyletnią działalność, Fundusz został nazwany pro-duktem flagowym współpracy wyszehradzkiej”13. Po dwóch latach działalności budżet Funduszu wzrósł do 2,4 mln euro, co zaowocowało rozszerzeniem oferty dla wnioskodawców o program małych grantów przewidujący wsparcie dla małych, lokalnych projektów. Następnie przygotowany został program naukowy stypendiów dla studentów, absolwentów szkół wyższych i doktorantów oraz program grantów strategicznych zakładający finansowanie większych przedsię-wzięć. Początkowo oferta pomocy finansowej IVF była skierowana do podmio-tów z obszaru V4, w projekt musiało zaangażować się co najmniej trzech partne-rów spośród czterech państw członkowskich Grupy Wyszehradzkiej. Przyjęcie członków V4 do Unii Europejskiej spowodowało, iż Fundusz otworzył drzwi także dla aplikantów z państw członkowskich Unii Europejskiej oraz z kra-jów sąsiadujących z czwórką wyszehradzką. Oznacza to, iż wnioski w postę-powaniu kwalifikacyjnym o przyznanie określonego rodzaju grantu mogą składać przedstawiciele innych niż wyszehradzkie krajów, przy czym
warun-12 Visegrad Fund = 15! https://s3.eu-central-1.amazonaws.com/uploads.mangoweb.org/
shared-prod/visegradfund.org/uploads/2018/01/ivf_Visegrad-Fund15.pdf (dostęp: 12.11.
2016).
13 U. Rusnák: At the beginning there were 300 requests. W: A. Jagodziński: The Visegrad Group: A Central European Constellation. Bratislava 2006, s. 215–216.
kiem koniecznym w procesie aplikacji jest pozyskanie partnerów z co najmniej dwóch państw Grupy, a przedmiot projektu ma być powiązany z obszarem V414.
W ocenie Andrzeja Jagodzińskiego – Dyrektora Wykonawczego Międzyna-rodowego Funduszu Wyszehradzkiego (2003–2006) – Fundusz w pierwszych latach swojej działalności dawał ogromną szansę na rozwój współpracy mię-dzyludzkiej. „Próbowaliśmy stworzyć sieć ludzi i instytucji, które znają się, są ze sobą w kontakcie i organizują wspólne przedsięwzięcia. Pomimo otwar-cia się naszych granic w 1989 roku i eliminacji przeszkód w podróżowaniu, wciąż nie znamy się zbytnio i niewiele o sobie wiemy. Zmiana tej sytuacji, poza budową społeczeństwa obywatelskiego, jest jedynym politycznym celem, jaki ma Fundusz”15. A. Jagodziński pisał także: „Po pięciu latach istnienia Fundusz przyznał około 1500 grantów oraz 140 stypendiów o ogólnej wartości ponad 10 mln euro. Większość tych wydarzeń wspieranych przez Fundusz pewnie nigdy by się nie odbyła, gdyby nie wsparcie z Funduszu, a inne zorganizowane byłyby na mniejszą skalę. Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki pokazuje, że za stosunkowo niską sumę pieniędzy wiele może zostać zrobione. Wszyst-kie rządy, które były u władzy w państwach wyszehradzkich, zdawały sobie z tego sprawę i prawie co roku wzrastał wkład do Funduszu (od 1 miliona euro w 2000 roku do 3 milionów euro w 2005 roku). Z drugiej strony wzrastała także liczba wniosków i nie byliśmy w stanie usatysfakcjonować wszystkich”16.
Beneficjentami pomocy finansowej IVF są przede wszystkim organizacje pozarządowe, samorządy lokalne, uniwersytety, szkoły, inne instytucje naukowe, kulturalne, indywidualni stypendyści z grona studentów, doktorantów oraz tzw.
rezydenci artystyczni. Do końca 2013 roku zgodnie z danymi Funduszu jego wsparcie uzyskało 3800 różnorodnych projektów, przyznano 1700 stypendiów i rezydencji artystycznych na łączną kwotę 54 mln euro17.
Podsumowując 15 lat działalności Funduszu w 2015 roku, Dyrektor Wyko-nawcza Funduszu Karla Wursterová powiedziała: „Wierzę, że to właśnie dzia-łalność Funduszu przyczyniła się najbardziej do tego, że »Wyszehrad« stał się rozpoznawalną marką regionalną. Jak się okazuje, Fundusz jest nie tylko źród-łem pieniędzy dla obywateli i instytucji zaangażowanych we współpracę trans-graniczną, ale stał się również wyjątkowym narzędziem do dzielenia się kon-kretnym doświadczeniem i specjalistyczną wiedzą, którą państwa V4 zdobyły w czasie przemian i integracji z Unią Europejską”18.
14 A. Jagodziński: Five years of the International Visegrad Fund. W: Idem: The Visegrad Group…, s. 212–213.
15 Ibidem, s. 213.
16 Ibidem, s. 213–214.
17 Zob. http://visegradfund.org/about/basic-facts/ (dostęp: 5.03.2015).
18 Zob. https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/europa/grupa_wyszehradz ka/miedzynarodowy_fundusz_wyszehradzki_swietuje_15_lat_swojej_dzialalnosci_;jses sionid=B662044A60935F576B3324AE089FD314.cmsap4p (dostęp: 16.03.2016).
Budżet Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego składa się z rów-nych wpłat przekazywarów-nych przez poszczególne państwa członkowskie Grupy Wyszehradzkiej i w 2014 roku jego wysokość wyniosła 8 mln euro19. Od momentu powstania Funduszu jego budżet systematycznie wzrastał – w 2006 roku wpłaty dokonywane przez państwa członkowskie wynosiły 800 tys. euro, w 2007 roku – 1,25 mln euro, w 2009 roku – 1,5 mln euro, w 2012 – 1,75 mln euro, a w 2014 roku 2 mln euro20. Wzrost nakładów pieniężnych na działalność Funduszu przeło-żył się na wzrost sum przekazywanych na poszczególne rodzaje przyznawa-nych przez niego grantów. I tak wysokość grantów przyznawaprzyznawa-nych z programu Grantów Standardowych wzrosła z 1,69 mln euro w 2006 roku do 2,2 mln euro w 2013 roku, środki przeznaczone na program Małych Grantów wzrosły z 448 tys. euro w 2006 roku do 640 tys. euro w roku 2013, a wysokość grantów z programu Stypendiów Wyszehradzkich wzrosła z 589 tys. euro w 2006 roku do 643,7 tys. euro w 2013 roku21.