Czynniki wpływające na rozwój relacji nauka–biznes
3.4. Bariery współpracy w sferze badań między nauką i biznesem
Współpraca naukowców i przedsiębiorców zmierzająca do komercjalizacji wyników badań, know-how lub nowych technologii wypracowanych w ośrodku naukowo-badawczym uzależniona jest od czynników wspierających lub hamu-jących proces transferu. Czynniki zewnętrzne związane są między innymi z po-lityką państwa i władz regionalnych, aktywnością przedstawicieli środowiska akademickiego i biznesowego, przepisów wewnątrz uczelni lub instytutu B+R. Proces komercjalizacji, ze względu na fakt, że odnosi się do potencjalnych inno-wacji (czyli nowości na rynku) jest trudny i może trwać kilka lat. Przez ten czas współpraca naukowców i przedsiębiorców jest wystawiana na wiele niebezpie-czeństw wynikających z barier zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Im bardziej przełomowe wyniki badań i technologie, tym większe bariery wejścia na rynek, powstałe ze względu na stopień ich nowości. Z drugiej strony przeło-mowa innowacja może przynieść zdecydowanie więcej korzystnych zmian w go-spodarce i społeczeństwie.
W literaturze przedmiotu znane są badania naukowe odnoszące się do barier transferu wiedzy i komercjalizacji technologii. A.H. Jasiński3, badając bariery dla transferu techniki dóbr zaopatrzeniowych i inwestycyjnych w Polsce, wskazał przede wszystkim na brak środków finansowych, słabość nauki i jej oferty, wy-sokie koszty, małą pomoc państwa, przepisy prawa i biurokrację, braki w syste-mach informacyjnych, trudności we współpracy z bankami i brak kadr. Z kolei D.M. Trzmielak badając bariery w procesie komercjalizacji wiedzy i technologii w 43 krajach opisał czynniki, wskazał zasoby, których brak utrudnia komercja-lizację i znacząco blokuje proces komercjalizacji. Przede wszystkim są to zasoby personalne (brak specjalistów) i zasoby intelektualne (brak wiedzy o sposobach ochrony własności intelektualnej oraz o metodach oceny rynku). W dalszej kolej-ności autor wskazuje, że przy komercjalizacji znaczenie mają również takie bariery jak: brak środków finansowych (zasoby finansowe), jakościowo słabe projekty (za-soby jakościowe), brak pomocy w przygotowaniu planu komercjalizacji i transferu wiedzy (zasoby zarządcze).
Autorzy niniejszej pracy skupili swoją uwagę w badaniach na barierach utrud-niających przede wszystkim współpracę naukowców i przedsiębiorców. Chodziło głównie o bariery strukturalne i systemowe oraz bariery kompetencyjne naukow-ców i przedsiębiornaukow-ców. Bariery te zostały wcześniej zidentyfikowane przez zespół
3 A.H. Jasiński, Bariery transferu techniki na rynku dóbr zaopatrzeniowo-inwestycyjnych, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2005, s. 45.
projektu BIOS, realizowanego przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorstw4. Dlatego w swoich badaniach autorzy uznali, że istnieje potrzeba pogłębienia tych studiów w drodze badań ilościowych. Wśród barier strukturalnych i systemowych zbadano znaczenie:
§ przepisów prawa utrudniających lub ułatwiających powstawanie firm akade-mickich;
§ przepisów prawa utrudniających lub ułatwiających udzielenie licencji na wy-niki badań;
§ braku środków finansowych dla współpracy nauka–biznes; § braku liderów w uczelni i przedsiębiorstwie;
§ wizerunku uczelni i przedsiębiorcy; § braku udanych wdrożeń;
§ braku jednostki wewnątrz ośrodka naukowo-badawczego odpowiedzialnego za współpracę i transfer wiedzy i technologii;
§ braku spółki celowej zajmującej się komercjalizacją wyników badań; § ścieżki naukowej w uczelniach preferujących publikacje.
Istotne statystycznie okazały się trzy bariery: brak jednostki wewnątrz uczel-ni zajmującej się komercjalizacją, ścieżka naukowa preferująca publikacje oraz regulacje prawne utrudniające udzielenie licencji (por. wykres 12). Jednakże istnieją różnice pomiędzy postrzeganiem barier w Polsce i w pozostałych ba-danych krajach. Polscy naukowcy przede wszystkim wskazują na hamowanie ich współpracy z przedsiębiorcami ze względu na preferowanie dorobku publi-kacyjnego w ocenie efektów działalności naukowej pracownika, dokonywanej przez uczelnie, czy też instytuty badawczo-rozwojowe. Więcej niż czterech na pięciu naukowców polskich wskazało, że jest to zasadnicza bariera angażowa-nia się we współpracę z biznesem. Natomiast za granicą opinię taką podzielał co drugi respondent (reprezentant świata nauki). Zarówno przedsiębiorcy, jak i naukowcy w Polsce wskazywali na niekorzystne regulacje prawne związane z udzielaniem licencji. Co drugi pracownik naukowy i dwóch na pięciu przed-siębiorców dostrzegali w rozwiązaniach prawnych barierę dla współpracy nauki i biznesu i komercjalizacji wyników badań. Wśród zagranicznych pracowników nauki objętych badaniem, jedynie co szósty uznał tę barierę za ważną. Barierą dla współpracy zidentyfikowaną w badaniu jest także brak jednostki wewnątrz uczelni zajmującej się transferem wiedzy i technologii. Co drugi bowiem nauko-wiec i przedsiębiorca z badanej populacji twierdził, że brak takiej jednostki ma bardzo silny lub silny wpływ na współpracę, przy czym bariera ta ma relatywnie większe znaczenie w Polsce niż za granicą. Respondenci dokonywali oceny zna-czenia barier według skali przedziałowej od 1 do 6, gdzie 6 oznaczało szczególnie istotną barierę, a 1 nieistotną. Wyniki badania zaprezentowano na wykresie 12.
4 K.B. Matusiak, J. Guliński (red), Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii
Analiza wyników badań pozwoliła też na określenie determinant współpracy między przedsiębiorcami i naukowcami odnoszącymi się do ich postawy i kom-petencji. Zidentyfikowano następujące istotne statystycznie bariery współpracy w grupie czynników relacyjnych (p<0,05):
§ bierna postawa naukowców względem współpracy z przedsiębiorstwami, § brak otwartości naukowców na potrzeby biznesu,
§ brak reakcji naukowców na oferty z przedsiębiorstw, § małe umiejętności komunikacyjne naukowców.
Wśród negatywnych czynników, które leżą po stronie przedsiębiorców, a wska-zywane były przez naukowców, znalazła się niedostępność oferty przedsiębiorców skierowanej do świata nauki (por. wykres 13).
Wykres 12. Podstawowe bariery ograniczające współpracę nauka–biznes w świetle opinii naukowców i przedsiębiorców polskich i zagranicznych (odsetek respondentów, którzy uznali barierę za istotną i wysoce istotną). Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań. Wykres 13. Postawy przedstawicieli nauki jako determinanty współpracy nauki z biznesem w świetle wypowiedzi respondentów Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Wśród czynników kompetencyjnych kluczowe znaczenie mają: brak wie-dzy o sektorze nauki (przedsiębiorcy) i sektorach przemysłu (naukowcy), brak związku pomiędzy wynikami prac na uczelni a wynikami przedsiębiorców, brak partnera biznesowego lub naukowego dla transferu wiedzy i technologii, brak pomocy merytorycznej ze strony jednostki wsparcia, brak czasu i potrze-by współpracy. Bariery kompetencyjne nie są tak silne, jak bariery wynikające z postaw, ale mimo to są one postrzegane przez część naukowców i przedsię-biorców jako kluczowe w kształtowaniu współpracy nauka–biznes. Trzy naj-ważniejsze bariery w ocenie naukowców polskich to brak partnera biznesowe-go, brak związku transferu i komercjalizacji wyników badań z efektami pracy uzyskiwanymi na uczelni oraz brak wsparcia jednostki otoczenia biznesu przy transferze i komercjalizacji wiedzy i technologii. Prawie co piąty naukowiec dostrzegał problem w znalezieniu partnera biznesowego. Co siódmy nie widzi związku pomiędzy komercjalizacją prac badawczych a oceną o jego dorobku naukowego. Natomiast co dziesiąty respondent z grupy naukowców zwrócił uwagę na brak wsparcia jednostki otoczenia biznesu. W kontekście barier sys-temowych i strukturalnych należy dodać, że bariera związana z brakiem po-mocy ze strony jednostki wsparcia odnosi się do jednostki wewnątrz uczelni zajmującej się transferem i komercjalizacją wyników badań. Z kolei przedsię-biorcy upatrują przyczyn ograniczonej współpracy z nauką w trudnościach ze znalezieniem partnera naukowego, brakiem czasu i wysoce ograniczoną wie-dzą o sektorze nauki, a także brakiem – po prostu – potrzeby takiej współpracy (por. wykres 14). Ostatnia z tych przyczyn jest szczególnie widoczna w wypo-wiedziach polskich przedsiębiorców.
Wykres 14. Przyczyny ograniczonej współpracy naukowców i przedsiębiorców w Polsce i za
granicą w świetle wypowiedzi respondentów