w Polsce i wybranych krajach
Wprowadzenie
W rozdziale tym zaprezentowano wyniki ilościowych badań empirycznych, przeprowadzonych wśród wybranych uczelni i przedstawicieli firm z siedmiu kra-jów, w tym z Polski. Analiza rezultatów badań koncentruje się na próbie identy-fikacji z jednej strony barier, z drugiej natomiast czynników pozytywnie wpływa-jących na relacje: nauka–biznes. Kwestie te ujmowane są w trzech przekrojach. Pierwszy z nich to spojrzenie na omawiane problemy oczami reprezentantów nauki i przedstawicieli biznesu (przedsiębiorców). Drugi to przekrój sektorowy. W oparciu o dane źródłowe wyodrębniono dwie grupy sektorów. Pierwsza grupa jest reprezentowana wyłącznie przez jeden sektor. Jest nim sektor biotechnologicz-ny. Druga grupa to pozostałe osiem sektorów. Trzeci przekrój rozważań uwzględ-nia kryterium geograficzne (Polska a inne kraje).
Analizując determinanty sukcesu oraz intensywność współpracy między sfe-rą nauki a biznesem, podjęto próbę spojrzenia na transfer wiedzy i technologii w ujęciu relacyjnym. Skupiono się na postrzeganej jakości usług badawczych oraz cechach dobrej relacji. Dokonano hierarchii atrybutów dobrej relacji na-uka–biznes i cech wpływających na integrację nauki z biznesem w wyodrębnio-nych dwóch grupach sektorów. W końcowej części rozdziału zaprezentowano relacje nauka–biznes w ujęciu modelowym oraz przedstawiono rekomendacje pod adresem uczelni, zmierzające do kształtowania dobrych relacji z przedsię-biorstwami.
3.1. Metodyka badań ilościowych
W okresie czerwiec 2013–październik 2014 przeprowadzono badanie ankieto-we on-line skierowane do naukowców oraz przedsiębiorców w następujących kra-jach: Polska, dwa kraje europejskie rozwijające się, na podobnym do Polski etapie rozwoju (Węgry, Czechy), dwa kraje europejskie rozwinięte (Norwegia, Francja) oraz USA i Kanada. Celem była analiza preferowanych przez uczelnie i przedsię-biorstwa form relacji nauka–biznes, identyfikacja „wąskich gardeł” – barier współ-pracy w sferze badań między nauką a biznesem oraz wypracowanie rekomendacji niezbędnych zmian dla uczelni w obszarze kształtowania dobrych relacji z przed-siębiorstwami i budowania uczelni trzeciej generacji. W okresie od kwietnia do sierpnia 2014 r. wysłano kwestionariusz ankiety do 12 000 respondentów z Polski, czterech krajów europejskich, USA i Kanady.
Dobór próby miał charakter celowy, wyselekcjonowano respondentów speł-niających obrane kryteria. Do badania wybrano zarówno kraje na podobnym do Polski poziomie rozwoju gospodarczego, jak i kraje rozwinięte w celu dokonania porównań, wychwycenia różnic i podobieństw oraz uwzględnienia czynników makroekonomicznych. Dobór próby odbył się na podstawie kryterium instytu-cjonalnego: instytucje naukowo-badawcze oraz przedsiębiorstwa z wybranych do badania sektorów. Do badania wytypowano następujące sektory: biotechnologia, technologie informacyjne, energetyka, ochrona środowiska, chemia i technologie żywienia, usługi inżynieryjne, nowe technologie i B+R oraz usługi (rysunek 8).
Kolejnym kryterium doboru było doświadczenie firmy we współpracy z cen-trami badawczymi i ośrodkami wsparcia rozwoju innowacji. W celu identyfikacji takich firm wykorzystano listy i strony internetowe instytucji badawczych, parków
gdzie,
A – biotechnologia, B – ICT, C– Energetyka, D– Ochrona środowiska E – Usługi, F – Nowe tech-nologie i usługi B+R, G – Chemia i technologie żywności, H – Usługi inżynieryjne, I – Inne
Rysunek 8. Zakres przedmiotowy badania Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
naukowych i technologicznych oraz inkubatorów technologii, zawierające infor-macje na temat współpracy danego ośrodka z biznesem i przykłady współpracu-jących firm. Wykorzystano także rankingi najbardziej innowacyjnych przedsię-biorstw oraz informacje z różnego rodzaju konkursów na najbardziej innowacyjne firmy. Przedsiębiorca został zdefiniowany jako reprezentant firmy wybranej do badania. Naukowcem natomiast określono osobę pracującą w instytucji naukowo--badawczej w jednym z wybranych do badania obszarów. Baza naukowców po-wstała w oparciu o dane uczelni, w tym rejestry uczelni wyższych (na przykład re-jestr Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, rere-jestry Komisji Europejskiej). Spośród 12 000 wysłanych kwestionariuszy ankiety otrzymano 554 wypełnionych. Wskaźnik odpowiedzi wyniósł zatem 4,62%. Po usunięciu kwestionariuszy z błę-dami lub brakującymi danymi ostatecznie analizie poddano 361 kwestionariuszy ankietowych. Biorąc pod uwagę sposób doboru próby, jej liczebność, a także fakt, iż badaniem objęto wybrane sektory przemysłowe i wybrane dyscypliny naukowe, wartość uogólniająca rezultatów badań jest nieco ograniczona. Wierzymy jednak, że wyniki tych studiów są istotnym przyczynkiem do rozważań na temat rozwo-ju kompetencji w ośrodkach naukowych i badawczych oraz bardziej skutecznych i wydajnych procesów transferu wiedzy, zwłaszcza w krajach rozwijających się.
Struktura próby
Przedsiębiorcy i naukowcy stanowili podobną część populacji badanej (odpo-wiednio 59% i 41%). Najliczniejszą grupę wśród respondentów biznesowych stano-wili mikroprzedsiębiorcy i reprezentujący tzw. sektor ICT (wykresy 1 i 2). 43% przed-siębiorstw deklarowało prowadzenie firmy o zatrudnieniu poniżej 10 pracowników, zaś przedsiębiorcy z mikro-małych i średnich firm stanowili łącznie 75% respon-dentów. Około 17% respondentów reprezentowało podmioty, których działalność prowadzona jest na bazie innych form prawnych (np. tendencje, stowarzyszenia).
Wykres 1. Struktura respondentów z punktu widzenia wielkości przedsiębiorstwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
40% respondentów pochodziło z sektora ICT. Co czwarty respondent deklaro-wał, że działa w sektorze biotechnologicznym, a prawie co szósty w branży che-micznej, technologii żywności, energetyki i ochrony środowiska (wykres 2).
Wykres 2. Struktura respondentów – przedsiębiorców z punktu widzenia reprezentowanego sektora Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Szczególną uwagę w badaniu zwrócono na przedsiębiorstwa małe i mikro ze względu na fakt, iż często powstają one w oparciu o wiedzę i technologie wytwo-rzone w ośrodkach naukowych. Czynnikiem stymulującym rozwój firmy jest wtedy możliwość wykorzystywania laboratorium badawczego lub absolwentów uczelni.
Strukturę przedsiębiorców i naukowców w całej analizowanej próbce przedsta-wia wykres 3. Największą grupę stanowili przedsiębiorcy polscy. Co trzeci respon-dent miał zarejestrowaną działalność gospodarczą w Polsce, a co czwarty za grani-cą. Naukowcy w Polsce stanowili jedną czwartą ogółu respondentów. Najmniejszą grupą byli naukowcy pracujący w pozostałych badanych krajach.
Wykres 3. Struktura respondentów w przekroju: przedsiębiorcy–naukowcy oraz Polska–zagranica Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
3.2. Współpraca nauki i biznesu
W literaturze przedmiotu wielu autorów podkreśla brak współpracy pomiędzy sektorem nauki a przedsiębiorstwami z jednej strony i rosnącą potrzebę współpra-cy z drugiej. Do głównych przyczyn ograniczonej współprawspółpra-cy zalicza się brak fun-duszy kapitałowych i wysokie koszty innowacji. Napływ środków unijnych miał zmienić niekorzystny obraz polskich ośrodków naukowo-badawczych i przed-siębiorstw w obszarze integracji wiedzy. Jak wskazuje E. Gwarda-Gruszczyńska1
potencjał do współpracy wzrósł, ale wskaźniki innowacyjności Polski oraz docho-dy uczelni i jednostek badawczo-rozwojowych rosną bardzo wolno. Wyniki ba-dań potwierdzają ciągle niski poziom współpracy naukowców i przedsiębiorców. Czterech na pięciu badanych przedstawicieli firm deklarowało brak współpracy ze środowiskiem naukowym. W grupie naukowców prawie dwie trzecie naukow-ców wskazało, że nie współpracuje z przedsiębiorstwami (wykres 4). Z tych, którzy podjęli taką współpracę (39%), 64% realizowało ją w ramach umów podpisywa-nych przez uczelnię, a pozostali współpracowali z biznesem poza uczelnią.
Negatywnym zjawiskiem jest fakt, że zaledwie co piętnasty naukowiec pracujący na uniwersytecie deklarował współpracę z sektorem przedsiębiorstw. Równocze-śnie wśród przedsiębiorców nie znaleziono podmiotów, które zadeklarowały silną współpracę wyłącznie z uniwersytetami. Przedsiębiorcy nawiązywali współpracę głównie z naukowcami z politechnik, jednostek badawczo-rozwojowych (JBR) lub z kilkoma podmiotami (por. wykres 5). Analizując wypowiedzi ogółu naukowców widzimy, że jeden na dziesięciu przedsiębiorców deklarował współpracę z uczel-niami technicznymi lub JBR.
1 E. Gwarda-Gruszczyńska, op. cit., s. 236.
Wykres 4. Deklarowana współpraca nauki z biznesem w świetle wypowiedzi naukowców
i przedsiębiorców (w %)
Wykres 5. Deklarowana współpraca naukowców z przedsiębiorstwami – rozkład procentowy
odpowiedzi według typu jednostki naukowej i współpracy poza uczelnią
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Zatem można stwierdzić, że uczelnie techniczne i instytuty badawcze częściej współpracują z biznesem, ale nadal jest to współpraca niewystarczająca. Opisa-ne zjawisko braku satysfakcjonującego poziomu współpracy przedsiębiorców i naukowców nurtuje wielu badawczy. Jak wskazują D. Trzmielak i W.B. Zehner2, liczba jednostek wspierających współpracę przedsiębiorców i naukowców wzrosła w latach 2006–2010 do ponad siedmiuset podmiotów. W porównaniu z krajami tzw. „starej” Unii Europejskiej jest to liczba relatywnie duża. Inkubatory przedsię-biorczości, a przede wszystkim parki naukowo-technologiczne oraz centra trans-feru technologii, które są tworzone przez uczelnie lub z ich udziałem, miały stać się motorem współpracy. Niestety, efekty są nadal mniejsze od oczekiwanych.