Bazylea III w przepisach Unii Europejskiej – dyrektywa CRD IV

Na podstawie dokumentów Komitetu Bazylejskiego Komisja Europejska przygotowała zmiany legislacyjne do dyrektywy CRD IV. Proponowane rozwią-zania, będące integralną częścią środków podjętych przez Komisję Europejską w odpowiedzi na kryzys finansowy, stanowią trzeci zestaw zmian do tzw. dyrek-tywy o wymogach kapitałowych16.

Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wymogów ostroż-nościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych [COM(2011) 452] z 20 lipca 2011 r. i dyrektywa [COM(2011) 453] w sprawie wymogów kapitało-wych dla instytucji kredytokapitało-wych i firm inwestycyjnych mają 1 stycznia 2013 r. zastąpić (zgodnie z art. 152 dyrektywy) dyrektywy 2006/48/EC w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe oraz 2006/49/EC w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytu-cji kredytowych.

Dyrektywa CRD IV i rozporządzenie CRR IV mają być, w zamierzeniu jej autorów, transpozycją zapisów Bazylei III do prawa unijnego. Wprowadzanie wszystkich postanowień porozumienia bazylejskiego ma zakończyć się w styczniu 2019 r. Nie są one przymusowe, natomiast prawo unijne będzie obowiązywało we wszystkich krajach Unii Europejskiej, o ile zostanie ostatecznie przyjęte17.

Inaczej niż wcześniejsze przepisy dotyczące wymogów kapitałowych, które miały formę dyrektyw, tym razem przepisy mają być podzielone na dyrektywę CRD IV oraz rozporządzenie CRR IV. Dyrektywy pozostawiają większy margi-nes swobody niż rozporządzenia, których nawet nie trzeba implementować, bo obowiązują w wersji przyjętej na szczeblu UE. Rozporządzenia działają na zasa-dzie single rule book – są jednolite we wszystkich krajach. Ograniczają możliwości dostosowania rozwiązań do specyfiki poszczególnych krajów, a jednocześnie eliminują rozbieżności stosowania prawa w ramach UE18.

Odnośnie do różnic między Bazyleą III a prawodawstwem unijnym można zauważyć, że dyrektywa umożliwia krajom członkowskim ustalenie poziomu bufora antycyklicznego na poziomie wyższym niż 2,5%. W projekcie dyrektywy CRD IV podkreślono, że bufor antycykliczny ma na celu ochronę sektora ban-kowego przed ryzykiem systemowym wynikającym ze zmian wielkości skumu-lowanej akcji kredytowej w okresach koniunktury i dekoniunktury, a ogólniej –

16 Szok regulacyjny…, op. cit., s. 173.

17 W. Gadomski, Nowe regulacje unijne mogą nam zrobić z banków wydmuszki, www.obserwator

finansowy.pl/forma/analizy/nowe-regulacje-banki-crd-iv-nadzor-bankowy-unia-europejska [11.09.2012].

ze wszystkich innych zmiennych strukturalnych oraz ekspozycji sektora banko-wego na wszelkie inne czynniki ryzyka związane z zagrożeniami dla stabilności systemu finansowego¹⁹.

Bufor antycykliczny ustalają organy krajowe w odniesieniu do kredytów udzielanych osobom fizycznym i prawnym w swoim państwie członkowskim. Może on przyjmować wartość z przedziału 0-2,5% wartości aktywów ważonych ryzykiem i tworzony jest z kapitału najwyższej jakości. W uzasadnionych przy-padkach organy mogą ustalić wielkość bufora na poziomie przekraczającym 2,5%²⁰. W takim wypadku właściwy organ ogłasza swoją decyzję na stronie in-ternetowej, podając: wartość wskaźnika bufora, państwo członkowskie, którego to dotyczy, oraz datę, do której instytucje działające w państwie stosującym wyż-szy wskaźnik bufora muszą go stosować.

W dyrektywie podkreśla się również rolę Rady ds. Ryzyka Systemowego w kształtowaniu buforów antycyklicznych. Rada może bowiem wydawać zalece-nia odnoszące się do dokonywazalece-nia przez odpowiednie organy krajowe oceny bufora antycyklicznego czy wytycznych odnośnie do jego zmniejszenia bądź zniesienia konieczności jego utrzymywania.

Ustalanie wskaźników bufora antycyklicznego dla danego państwa pozosta-wiono w gestii krajów członkowskich UE.

Według oceny Komisji Europejskiej wprowadzenie regulacji Bazylei III spo-woduje osiągnięcie korzyści ekonomicznych w formie wzrostu PKB w zakresie od 0,3 do 2,0% na skutek ograniczenia przewidywanej częstotliwości i prawdo-podobieństwa wystąpienia w przyszłości kryzysów systemowych. Komisja Euro-pejska ocenia, że regulacje Bazylei III ograniczą prawdopodobieństwo wystąpie-nia systemowego kryzysu bankowego w siedmiu krajach członkowskich w za-kresie od 29 do 89%, w przypadku gdy instytucje kredytowe podniosą współ-czynniki kapitałowe do poziomu co najmniej 10,5%²¹.

Ponadto wyższe wymogi kapitałowe, w tym bufor antycykliczny oraz stan-dardy płynnościowe, powinny ograniczyć amplitudę cykli gospodarczych. Ma to szczególne znaczenie dla małych i średnich przedsiębiorstw, które są w więk-szym stopniu zależne od finansowania przez banki w ciągu całego cyklu gospo-darczego niż duże firmy22.

19 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie warunków podejmowania i

prowa-dzenia działalności przez instytucje kredytowe oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi i zmieniająca dyrektywę 2002/87/WE Parlamentu Europej-skiego i Rady w sprawie dodatkowego nadzoru nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpie-czeń oraz przedsiębiorstwami inwestycyjnymi konglomeratu finansowego, KOM(2011) 453 wersja ostateczna 2011/0203 (COD), s. 14.

20 Ibidem.

21 Szok regulacyjny…, op. cit., s. 176.

Oceniając wpływ regulacji Bazylei III na sektor bankowy w Unii Europej-skiej, podkreśla się fakt zmniejszenia wysokości współczynników kapitałowych w bankach. Z badań przeprowadzonych przez Komitet Europejskich Nadzorców Bankowych (CEBS) w 2010 r. na grupie 230 banków z 21 krajów Unii Europej-skiej²³ wynika, że nastąpiłby spadek kapitału warstwy pierwszej w bankach z grupy 1 z poziomu 10,3% do 5,6%, zaś w bankach z grupy 2 z poziomu 10,3% do 7,6%24.

Wprowadzenie zapisów Bazylei III będzie miało również wpływ na kształto-wanie się wskaźnika dźwigni i wskaźników płynności, co prezentuje rysunek 2.

Rys. 2. Wartość wskaźnika dźwigni i wskaźników płynności (w %)

Ź r ó d ł o: Committee of European Banking Supervisors, Results of the comprehensive quantitative impact study, ECBS, London 2012.

Wykres ten pokazuje, że banki w badanej grupie, zarówno te z kapitałem po-wyżej, jak i poniżej 3 mld euro, nie spełniają wymogu odnośnie do kształtowania się wskaźników płynności. Współczynnik ten powinien bowiem wynosić co naj-mniej 100%, co zapewni odpowiedni poziom płynności banku. Jeśli weźmiemy pod uwagę kształtowanie się wskaźnika dźwigni, to można zauważyć, że jego wysokość, określona na poziomie 3%, jest utrzymana przez banki o kapitale mniejszym niż 3 mld euro. Na tym tle dobrze prezentują się banki w Polsce. Wy-niki badania przeprowadzonego przez Związek Banków Polskich w 2011 r.25

pokazują, że banki w naszym kraju mają poziom dźwigni wynoszący 6,8%,

23 Banki podzielono na 2 grupy; do grupy pierwszej zaliczono te z kapitałem warstwy pierwszej

(Tier 1) powyżej 3 mld euro, do grupy drugiej – te z kapitałem warstwy pierwszej poniżej 3 mld euro.

24 Committee of European Banking Supervisors, Results of the comprehensive quantitative

im-pact study, ECBS, London 2012, s. 10.

25 W badaniu wzięły udział 33 banki (23 komercyjne i 10 spółdzielczych).

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 2,50 67 91 1 91 ⁹⁴ wskaźnik dźwigni LCR NSFR Grupa 1 Grupa 2 %

a wskaźniki płynności odpowiednio: LCR – 128%, NSFR – 97%. W badaniu podkreśla się, że wskaźnik NSFR stanowi dla banków w Polsce największe wy-zwanie. Niedobór płynności długoterminowej jest bowiem problemem utrzymu-jącym się od kilku lat, zwłaszcza w kontekście rozwijanego przez banki portfela kredytów hipotecznych i braku dostępu do finansowania banków uniwersalnych przez długoterminowe instrumenty podobne do listów zastawnych26.

Reasumując, dyrektywa CRD IV obejmuje swoim zakresem obszary zastoso-wania obowiązującej obecnie dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych, a państwa członkowskie mają obowiązek transpozycji przepisów UE do porząd-ku krajowego. Dotyczy to wymogów regulujących podejmowanie i prowadzenie działalności bankowej, warunków korzystania przez banki ze swobody przedsię-biorczości oraz swobody świadczenia usług, określenia właściwych organów oraz przepisów regulujących proces nadzoru ostrożnościowego. Nowymi ele-mentami wprowadzanymi w dyrektywie CRD IV są27:

– udoskonalenie ładu korporacyjnego; wniosek zaostrza wymogi w zakresie mechanizmów i procesów ładu korporacyjnego oraz wprowadza nowe przepisy mające na celu poprawę skuteczności sprawowanego przez rady dozoru nad ry-zykiem, podniesienie statusu funkcji zarządzania ryzykiem oraz zapewnienie skutecznego monitorowania zarządzania ryzykiem przez organy nadzoru,

– sankcje; jeśli instytucje naruszą wymogi unijne, organy nadzoru będą miały możliwość zastosowania skutecznych i proporcjonalnych sankcji – np. administra-cyjnych sankcji finansowych w maksymalnej wysokości 10% rocznych obrotów danej instytucji czy też tymczasowych zakazów sprawowania funkcji w instytu-cjach wobec członków organu zarządzającego instytucji,

– bufory kapitałowe; dyrektywa wprowadza dwa bufory kapitałowe w uzu-pełnieniu do minimalnych wymogów kapitałowych: bufor ochronny w identycz-nej wysokości dla wszystkich banków w UE oraz bufor antycykliczny, którego wysokość będzie można ustalać na poziomie krajowym,

– wzmocniony nadzór; Komisja Europejska proponuje wzmocnić system zoru i wprowadzić wymóg corocznego przygotowywania programu działań nad-zorczych w odniesieniu do każdej nadzorowanej instytucji na podstawie oceny ryzyka, w większym stopniu i bardziej systematycznie wykorzystywać możli-wości prowadzenia kontroli nadzorczej na miejscu, a także wprowadzić surowsze standardy oraz bardziej dogłębne i bardziej perspektywiczne oceny w ramach nadzoru.

26 Związek Banków Polskich, Podsumowanie ilościowego badania wpływu Bazylei III na

pol-ski system bankowy – dla mediów, ZBP, Warszawa 2011, s. 6.

27 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego

rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych.

6. Podsumowanie

Bazylea III wydaje się być odpowiedzią na potrzebę zmian w zakresie regula-cji nad sektorem finansowym. Wprowadza ona szereg zmian, m.in. zmienia kon-strukcję kapitału bankowego i wartości kapitału, jaki banki powinny utrzymy-wać, czy wprowadza wskaźnik dźwigni i wskaźniki płynności, które dodatkowo mają zabezpieczać banki przed ryzykiem. Podkreśla się, że regulacje te, zaim-plementowane do prawodawstwa unijnego dyrektywą CRD IV i rozporządze-niem CRR IV, przyczynią się do zwiększenia stabilności banków w Unii Euro-pejskiej. Podkreślić należy, że nowe rozwiązania nie są pozbawione wad. Zwraca się przede wszystkim uwagę na to, że rozwiązania te, zaostrzając wymogi kapi-tałowe, mogą przyczynić się do ograniczenia rozwoju sektora bankowego oraz całej gospodarki. Należy jednak zauważyć, że ostateczny termin ich wprowadze-nia przypada na 2019 r., więc na efekty nowych regulacji sektora bankowego trzeba będzie poczekać.

Literatura

Committee of European Banking Supervisors, Results of the comprehensive quantitative impact

study, ECBS, London 2012.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie warunków podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kre-dytowymi i firmami inwestycyjnymi i zmieniająca dyrektywę 2002/87/WE Parlamentu Euro-pejskiego i Rady w sprawie dodatkowego nadzoru nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń oraz przedsiębiorstwami inwestycyjnymi konglomeratu finansowego, KOM(2011) 453 wersja ostateczna 2011/0203 (COD).

Gadomski W., Nowe regulacje unijne mogą nam zrobić z banków wydmuszki, www.obserwator-finansowy.pl/forma/analizy/nowe-regulacje-banki-crd-iv-nadzor-bankowy-unia-europejska [11.09.2012].

Kluza S., Stabilność finansowa jako dobro publiczne, www.mg.gov.pl/files/upload/13502/Stabilno %C5%9B%C4%87%20finansowa%20jako%20dobro%20publpubli_Stanis%C5%82aw%20_Kl uza.pdf [11.09.2012].

Kochaniak K., Kapitał regulacyjny sektora bankowego w Polsce na tle rozwiązań Bazylei III, „Zeszyty Naukowe nr PTE” 2011, nr 11.

Korenik D., O roli państwa w systemie finansowym gospodarki rynkowej w kontekście kryzysu

finansowego. Kwestie wybrane, w: System bankowy i rynki finansowe w warunkach globalne-go kryzysu finansoweglobalne-go, red. K. Znaniecka, W. Gradoń, Wyd. UE w Katowicach, Katowice

2010.

Larosiere de J., The High- Level Group of Financial Supervision in the EU Report, Brussels 2009. Mitręga-Niestrój K., Siatka bezpieczeństwa finansowego w Eurosystemie – stan obecny i

perspek-tywy, w: Rynki finansowe w Unii Europejskiej w strefie euro, red. J. Żabinska, CeDeWu,

War-szawa 2011.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego roz-porządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wymogów ostrożnościowych dla in-stytucji kredytowych i firm inwestycyjnych.

Szkaradek D., Zarządzanie płynnością i kapitałem w świetle Bazylei III, www.gab.com.pl/strony/ zkb2012/prezentacje/D.Szkaradek.pdf [19.09.2012].

Szok regulacyjny a konkurencyjność i rozwój sektora bankowego, red. S. Kasiewicz, L. Kurliński,

Warszawski Instytut Bankowości, Warszawa 2012.

Wdowiński P., Makroekonomiczne skutki wyższych standardów kapitałowych: analiza symulacyjna

dla Polski, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa 2011.

Związek Banków Polskich, Podsumowanie ilościowego badania wpływu Bazylei III na polski

system bankowy – dla mediów, ZBP, Warszawa 2011.

Związek Banków Polskich, Raport o sytuacji ekonomicznej banków: Banki 2011, Warszawski Instytut Bankowości, Warszawa 2012.

The Significance of Capital Requirements Directive IV for the Evolution of Prudential Regulations in the European Union

Abstract. The global financial crisis has unveiled the weaknesses of the regulatory framework,

which was supposed to ensure stability of the banking sector, in the European Union. Regulatory changes concerning financial institutions have developed into a set of regulations specifying capi-tal requirements and risk management standards referred to as Basel III. The Capicapi-tal Require-ments Directive (CRD) IV represents a transposition of these norms into Community law. This paper intends to discuss the regulations that the CRD is to introduce, as well as their implications for the stability of the EU banking sector.

Keywords: prudential regulations, Basel III, Capital Requirements Directive IV, financial

2013, t. 48, nr 3