Wycena aktywów finansowych trwałych w wartości przeszacowanej

Osobną kategorię aktywów trwałych stanowią inwestycje długoterminowe. Ich główny trzon tworzą długoterminowe aktywa finansowe. Obejmują one udziały, akcje, a także inne papiery wartościowe, należności finansowe i udzielo-ne pożyczki, o ile spełniają oudzielo-ne jednocześnie dwa warunki¹⁴: 1) aktywa te nie mają terminu wymagalności (akcje, udziały), a jeżeli jest on określony15 (np. loka-ty, obligacje, skrypty dłużne), to wynosi więcej niż dwanaście miesięcy, rozpo-czynając od daty ich założenia, wystawienia bądź nabycia; 2) aktywa te nie są przeznaczone według stanu na dzień sporządzenia bilansu do obrotu (sprzedaży), choć mogą być do niej dostępne. Istotę aktywów finansowych długoterminowych pokazuje rysunek 3.

Dostępność do sprzedaży oznacza możliwość, ale nie zamiar zbycia aktywów inwestycyjnych, gdy zajdzie taka potrzeba lub gdy warunki przeprowadzenia transakcji będą korzystne dla jednostki16. Innymi słowy – brak terminu wyma-galności dla aktywów inwestycyjnych nie oznacza jednocześnie imperatywu ich posiadania w dłuższej perspektywie, w sytuacji gdy jednostka stwierdzi, iż ich

14 Zob. Z. Fedak, Zasady wyceny aktywów i pasywów bilansu oraz ustalania wyniku

finanso-wego, „Rachunkowość. Zamknięcie roku 2005” (wyd. specj.), Warszawa 2005, s. 67.

15 Mówimy wówczas, że są płatne i wymagalne.

sprzedaż lepiej zabezpieczy jej interesy. Tak powstaje kategoria aktywów finan-sowych dostępnych do sprzedaży.

Rys. 3. Istota aktywów finansowych długoterminowych

Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie Z. Fedak, Zasady wyceny aktywów i pasywów bilansu oraz ustalania wyniku finansowego, „Rachunkowość. Zamknięcie roku 2005” (wyd. specj.), Warszawa 2005, s. 65.

Wycena inwestycji długoterminowych następuje według zasad ostrożnej wy-ceny lub reguł rynkowych17. Art. 28 ust 1 pkt 3 ustawy o rachunkowości stanowi, iż udziały w innych jednostkach, poza inwestycjami w nieruchomości oraz war-tości niematerialne i prawne, wycenia się według ceny nabycia, pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości, według wartości godziwej lub skorygo-wanej ceny nabycia, jeżeli dla danego składnika aktywów został określony ter-min wymagalności. Wartość w cenie nabycia można przeszacować do wartości w cenie rynkowej¹⁸.

Skutki przeszacowania inwestycji zaliczone do aktywów trwałych, powodują-ce wzrost ich wartości, do poziomu powodują-cen rynkowych, zwiększają kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny. Obniżenie wartości inwestycji uprzednio przeszacowanej do wysokości kwoty, o którą podwyższono z tego tytułu kapitał (fundusz) z aktu-alizacji wyceny, jeżeli kwota różnicy z przeszacowania nie była do dnia wyceny rozliczona, zmniejsza ten kapitał (fundusz). W pozostałych przypadkach skutki

17 Podobne założenia przewidują przepisy międzynarodowe.

18 Por. art. 28 ust 1, pkt 3, ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, tj. Dz.U. z 2002 r.,

nr 76, poz. 694 z późn. zm.

jeśli zajdzie taka potrzeba lub warunki transakcji będą korzystne dla jednostki

nie są przeznaczone do obrotu (sprzedaży), choć mogą być do niej dostępne

Długoterminowe aktywa finansowe

akcje udziały założenia wystawienia nabycia

termin wymagalności określony powyżej 12 misięcy od daty nie posiadają

obniżenia wartości inwestycji zalicza się do kosztów finansowych. Wzrost war-tości danej inwestycji bezpośrednio wiążący się z uprzednim obniżeniem jej wartości, zaliczonym do kosztów finansowych, ujmuje się do wysokości tych kosztów jako przychody finansowe19.

Alternatywę w tym zakresie pozostawia rozporządzenie Ministra Finansów. Zgodnie z § 21 ust. 2 skutki przeszacowania aktywów finansowych zakwalifiko-wanych do kategorii dostępnych do sprzedaży i wycenianych w wartości godzi-wej, z wyłączeniem pozycji zabezpieczanych, wykazuje się w sposób wybrany przez jednostkę, zyski lub straty z przeszacowania zaliczając odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym na-stąpiło przeszacowanie, albo odnosząc je na kapitał (fundusz) z aktualizacji wy-ceny z wyjątkiem rozliczenia przychodów z odsetek20.

Perspektywa zbytu aktywów finansowych zakwalifikowanych jako dostępne do sprzedaży sugeruje wycenę w wartości godziwej21. Z drugiej strony, z uwagi na założenie dłuższego związania z firmą tych aktywów skutki wahań wartości ujmuje się w kapitale własnym. MSR 39 § 55b stanowi, iż zyski lub straty wyni-kające ze składnika aktywów finansowych zaliczonego do dostępnych do sprze-daży ujmuje się bezpośrednio w kapitale własnym, z wyjątkiem: odpisów aktua-lizujących z tytułu utraty wartości oraz różnic kursowych do momentu wyłącze-nia składnika aktywów finansowych z bilansu, kiedy skumulowane zyski lub straty poprzednio ujęte w kapitale własnym ujmuje się w rachunku zysków i strat22.

Odpisy aktualizujące i różnice kursowe dotyczące aktywów finansowych kształtują poziom kapitałów własnych. Z chwilą wycofania składnika aktywów finansowych z ksiąg rachunkowych jednostki następuje przeniesienie odpowied-nich kwot z kapitału własnego do wyniku finansowego.

Przykład 2. Spółka BETA zakupiła w 2000t r. 100 akcji spółki ALMA noto-wanych na giełdzie po kursie 20 j.p. za sztukę. Zakup sfinansowano

19 Por. art. 35 ust. 4, ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, tj. Dz.U. z 2002 r.,

nr 76, poz. 694 z późn. zm.

20 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad

uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych, Dz.U. nr 149, poz. 1674 z późn. zm., http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20011491674 [20.09.2012].

21 Por. I. Olchowicz, A. Tłaczała, Rachunkowość finansowa w przykładach według ustawy

o rachunkowości i MSR, Difin, Warszawa 2008, s. 274.

22 Rozporządzenie Komisji Europejskiej (WE), nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r.

przyj-mujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady, Dz.U. UE, 29.11.2008, s. 320/283.

nowym kredytem bankowym zaciągniętym na kwotę 5000 j.p. Pod koniec 2000t r. odnotowano wzrost kursu akcji spółki ALMA do poziomu 25 j.p. W roku 2000t+1 spółka zarejestrowała dalszy wzrost wartości akcji do poziomu 27 j.p. W 2000t+2 r. akcje spółki ALMA spadły do pułapu 24 j.p., a w kolejny 2000t+3 r. do wysokości 16 j.p. Dopiero w roku 2000t+4 r. odnotowano wzrost wartości akcji do wysokości 22 j.p.

Zaksięgować operacje gospodarcze związane z zakupem i obsługą akcji, sto-sując model wyceny oparty na koszcie, jak i wartości przeszacowanej.

Tabela 1. Wycena akcji według zasad ostrożnej wyceny i wartości przeszacowanej Zmiana kursu

Rok Liczba akcji _nabycia^Cena _otwarcia^Kurs _zamknięcia^Kurs

OW WG 2000t 100 20 20 25 0 500 2000t+1 100 20 25 27 0 200 2000t+2 100 20 27 24 0 –300 2000t+3 100 20 24 16 –400 –800 2000t+4 100 20 16 22 400 600 Ź r ó d ł o: opracowanie własne.

W tabeli 1 zebrano informacje na temat wahań wartości zakupionych akcji w obu modelach. Należy zauważyć, że w modelu wyceny opartym na wartości godziwej obserwuje się większe fluktuacje wartości akcji w czasie. Z kolei ewi-dencję księgową inwestycji długoterminowych w obu podejściach zaprezento-wano na rysunku 4.

Należy zauważyć, że nadwyżka z przeszacowania w pierwszej kolejności wy-korzystywana jest do pokrycia odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości (operacje 5 i 6a). Pozostałą kwotę odpisów, nie pokrytą nadwyżką kapitałową, ujęto w ciężar kosztów finansowych, kształtujących ujemny wynik finansowy (operacja 6b). W sytuacji odwrócenia negatywnej tendencji rozpoznano przycho-dy finansowe do wysokości poniesionych uprzednio kosztów (operacja 7a), resztę kwoty przenosząc na kapitał z aktualizacji wyceny (operacja 7b).

Ostatecznie w obu podejściach do wyceny aktywów finansowych wynik finansowy ukształtował się na jednakowym poziomie. Inaczej ma się rzecz z poziomem inwestycji długoterminowych. W modelu opartym na wartości prze-szacowanej nastąpił ich wzrost o 200 j.p. w porównaniu z modelem kosztowym. Wydaje się, że wycena aktywów finansowych lepiej oddaje pozycję danej spółki giełdowej w warunkach gry rynkowej.

Dt Rachunek bankowy Ct 1) 5 000 2 000 2) 5 000 2 000 4 000 Sk. 5 000 5 000 Kredyty i pożyczki Dt długoterminowe Ct 5 000 1) 5 000 Sk. 5 000 5 000 5 000 Dt Wynik finansowy Ct 400 400 7) 400 400 Inwestycje Dt długoterminowe Ct 2) 2 000 7) 400 ^{400 6)} 2 400 400 2 000 Sk. 2 400 400 Kapitał z aktualizacji Dt wyceny Ct 400 400 ^{500 3)}200 4) 200 7b) 700 Sk. 200 900 900 Inwestycje Dt długoterminowe Ct 2) 2 000 3) 500 4) 200 7) 600 300 5) 800 6) 6a) 1 100 2 200 Sk. 3 300 3 300 3 300 Dt Wynik finansowy Ct 6b) 400 400 7a 400 400

Rys. 4. Ewidencja księgowa inwestycji długoterminowych w modelu ostrożnej wyceny i wartości godziwej

Objaśnienia: 1. Zaciągnięto kredyt długoterminowy w banku; 2. Zakupiono akcje notowane na giełdzie trakto-wane jako lokata kapitału; 3. Wzrost wartości akcji do ceny rynkowej (wyższej od ceny nabycia) 25 j.p., zwięk-szający kapitał z aktualizacji wyceny – (25-20) × 100; 4. Dalszy wzrost wartości akcji do ceny rynkowej (wyż-szej od ceny nabycia) 27 j.p., zwiększający kapitał z aktualizacji wyceny – (27-25) × 100; 5. Spadek wartości akcji do poziomu 24 j.p., zmniejszający kapitał z aktualizacji wyceny – (24-27) × 100; 6. Spadek wartości akcji do ceny rynkowej (niższej od ceny nabycia) 16 j.p., odnoszony na wynik finansowy – (16-20) × 100; 6. Spadek wartości akcji do ceny rynkowej (niższej od ceny nabycia) 16 j.p. – (16-24) × 100 odnoszony na: 6a. kapitał z aktualizacji wyceny – 400 j.p., 6b. wynik finansowy – 400 j.p.; 7. Wzrost wartości akcji do pułapu 22 j.p., ujęty do wysokości ceny nabycia 20 j.p. – (20-16) × 100; 7. Wzrost wartości akcji do poziomu ceny rynkowej 22 j.p., zwiększający 7a. wynik finansowy – 400 j.p., 7b. kapitał z aktualizacji wyceny – 200 j.p.

Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie I. Olchowicz, A. Tłaczała, Rachunkowość finansowa w przy-kładach według ustawy o rachunkowości i MSR, Difin, Warszawa 2008, s. 271-272.

4. Zastosowanie kapitału z aktualizacji do wyceny aktywów