Działania na rzecz wzmocnienia systemu bankowego

W odpowiedzi na kryzys finansowy na szczeblu Unii Europejskiej wdrażany jest program reform finansowych mających na celu zwiększenie stabilności, kon-kurencyjności i odporności instytucji i rynków finansowych. W 2008 r. Komisja Europejska przyjęła komunikaty szczegółowo wyjaśniające podstawowe zasady systemów wsparcia, ograniczenie zakresu udzielanej pomocy oraz okresu, na jaki jest udzielana, a także zagwarantowanie dostępu do wsparcia niezależnie od kraju pochodzenia instytucji finansowej. W grudniu 2008 r. Komisja opubliwała komunikat dotyczący dokapitalizowania banków, a w lutym 2009 r. – ko-munikat dotyczący ram postępowania z toksycznymi aktywami. W lipcu 2009 r. Komisja przyjęła komunikat poświęcony restrukturyzacji banków. Od stycznia 2011 r. każdy bank wymagający pomocy państwa w postaci dokapitalizowania lub działań związanych z aktywami o obniżonej wartości musi przedstawić plan restrukturyzacji.

W celu wzmocnienia nadzoru nad sektorem finansowym we wrześniu 2009 r. Komisja Europejska opublikowała projekty odpowiednich aktów prawnych, po-wołujących trzy Europejskie Urzędy Nadzoru oraz Europejską Radę Ryzyka Systemowego. W styczniu 2011 r. zostały powołane trzy urzędy nadzoru: Euro-pejski Urząd Nadzoru Bankowego, EuroEuro-pejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych oraz Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych. Nadzór nad bankami, w tym nad ich dekapitalizowa-niem, został powierzony Europejskiemu Urzędowi Nadzoru Bankowego (EUNB). Zadaniem Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych jest nadzór nad rynkami kapitałowymi. Natomiast pieczę nad nadzorem sektora ubez-pieczeniowego sprawuje Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych. Do zadań urzędów nadzoru należy przygotowywanie wspólnego zestawu przepisów służących regulacji sektora finansowego w Euro-pie, rozwiązywanie problemów o zasięgu transgranicznym oraz zapobieganie po-wstawaniu zagrożeń i pomoc w odbudowie zaufania.

Obok powołania europejskich organów nadzoru zajmujących się koordynacją działań krajowych organów regulacyjnych i zagwarantowaniem spójnego stoso-wania, Komisja Europejska podjęła działania na rzecz wzmocnienia systemu bankowego, m.in. przez zapewnienie lepszej kapitalizacji, ułatwienie restruktu-ryzacji sektora bankowego, zwiększenie ochrony depozytów bankowych, a także

przez doprecyzowanie zasad unijnej kontroli nad pomocą państwa. Przedkładając wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych, tzw. CRD IV, Komisja Europejska zapoczątkowała proces wdrażania w Unii Europej-skiej nowych, globalnych standardów w odniesieniu do kapitałów banku, uzgod-nionych na szczeblu G-20, tzw. Bazylei III. Ułatwianie restrukturyzacji sektora bankowego obejmowało, z jednej strony, wymóg uporządkowanej likwidacji nie-rentownych instytucji, z drugiej – wymóg przeprowadzenia restrukturyzacji ren-townych banków. W zakresie ochrony depozytariuszów, depozyty bankowe we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej w razie upadłości banku objęte zostały gwarancją do kwoty 100 tys. euro na deponenta. Gwarancja ta ma zapobiegać panicznemu wycofywaniu depozytów z banku, co z kolei zapobiega poważnym skutkom ekonomicznym. Komisja zaproponowała również dalsze kroki obejmujące harmonizację i uproszczenie systemów gwarantowania depo-zytów, szybsze wypłaty i solidniejsze finansowanie. U podstaw koncepcji dal-szych zmian leży zasada pożyczek wzajemnych. W razie niewypłacalności krajowego systemu gwarantowania depozytów może on zaciągnąć pożyczkę w innym krajowym funduszu gwarancyjnym. Przedmiotem prac Komisji Euro-pejskiej, obok wzmacniania nadzoru nad sektorem finansowym, zwiększania ochrony depozytów bankowych i zaostrzania wymogów kapitałowych w instytu-cjach finansowych, była analiza reform strukturalnych w sektorze bankowym, regulacja równoległego systemu bankowego oraz podniesienie wiarygodności ratingów kredytowych. Komisja pracowała również nad zaostrzeniem przepisów dotyczących funduszy hedgingowych, krótkiej sprzedaży, instrumentów pochod-nych i obrotu instrumentami finansowymi. W orbicie zainteresowań Komisji było ograniczenie praktyki wynagradzania w sektorze bankowym oraz reforma sektora audytu i zasad księgowości.

Z uwagi na rosnący potencjał sektora niebankowej działalności pożyczkowej podjęte zostały działania służące wdrożeniu reform mających na celu regulację równoległego systemu bankowego². Równoległy system bankowy, zgodnie z kon-cepcją Rady Stabilności Finansowej, jest systemem pośrednictwa kredytowego obejmującym podmioty i działania poza normalnym systemem bankowym. Rów-noległy system bankowy może obejmować m.in. fundusze rynku pieniężnego, fundusze inwestycyjne, które udzielają kredytów lub stosują dźwignię finansową, w tym fundusze inwestycyjne typu ETF i fundusze hedgingowe, a także pod-mioty obracające papierami wartościowymi, udzielające kredytów lub gwarancji kredytowych – nie podlegające regulacjom przepisów dotyczących banków oraz zakłady ubezpieczeń i reasekuracji emitujące lub gwarantujące produkty

2 Podjęcie działań w sprawie równoległego systemu bankowego: zapobieganie powstawaniu

no-wych źródeł ryzyka w sektorze finansowym, http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-253_pl.htm

towe. Komisja Europejska zmierza do dogłębnego przeanalizowania istniejących środków oraz do zaproponowania odpowiedniego podejścia w celu zapewnienia kompleksowego nadzoru nad równoległym systemem bankowym, połączonego z odpowiednimi ramami regulacyjnymi. W związku z powyższym Komisja Euro-pejska prowadzi badania wariantów i dalszych działań związanych z pięcioma głównymi dziedzinami: bankowością, zarządzaniem aktywami, pożyczkami pa-pierów wartościowych i umów odkupu i sekurytyzacji oraz innymi podmiotami związanymi z równoległym systemem bankowym.

Jednym z zadań postawionych przed Komisją Europejską jest podniesienie wiarygodności ratingów kredytowych3. Celem działania Komisji w tym zakresie jest m.in. zapewnienie, by instytucje dokonujące inwestycji nie polegały bezkry-tycznie na ratingach kredytowych. Dyrektywy w sprawie wymogów kapitało-wych (CRD IV) ograniczają liczbę odniesień do zewnętrznych ratingów i wpro-wadzają wymóg, aby instytucje finansowe prowadziły swoje własne analizy due

diligence. Agencje ratingowe i podmioty podlegające ocenie będą musiały

ujaw-niać obszerniejsze i dokładniejsze dane stanowiące podstawę ratingów w celu dostarczenia profesjonalnym inwestorom, w trakcie podejmowania decyzji, wia-rygodniejszych i lepszych informacji. Ponadto agencje ratingowe będą musiały zasięgać opinii emitentów i inwestorów dotyczących zamiaru wprowadzenia ewentualnych zmian w stosowanych przez nie metodach ratingowych. Zmiany te będą musiały zostać zgłoszone do Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych, którego zadaniem jest sprawdzenie przestrzegania przepisów dotyczących formy i należytych procedur. Celem przedstawionego projektu dy-rektywy Komisji Europejskiej jest również zapewnienie bardziej przejrzystych i częstszych ratingów długu państwowego, a także większa różnorodność agencji ratingowych wraz z zaostrzeniem kryterium dotyczącym ich niezależności, w celu wyeliminowania konfliktów interesów. Ponadto celem Komisji Europejskiej jest zapewnienie, by agencje ratingowe ponosiły większą odpowiedzialność za ratingi.

Zadanie, jakie zostało postawione przed Komisją Europejską, związane jest również z zaostrzeniem przepisów dotyczących funduszy hedgingowych4,

3 Komisja żąda lepszej jakości ratingów kredytowych, 16/11/2011, http://ec.europa.eu/polska/

news/111116_rating_pl.htm [17.09.2012]; rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1060/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie agencji ratingowych, Dz.U. L 302 z 17.11.2009. Rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 określa się często jako rozporządzenie I w sprawie agencji ratingowych; rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 513/2011 z dnia 11 maja 2011 r. dotyczące zmiany rozporządzenia (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingo-wych. Rozporządzenie (UE) nr 513/2011 określa się często jako II rozporządzenie w sprawie agen-cji ratingowych.

4 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/61/ue z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie

zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi i zmiany dyrektyw 2003/41/WE i 2009/65/WE oraz rozporządzeń (WE) nr 1060/2009 i (UE) nr 1095/2010.

kiej sprzedaży, instrumentów pochodnych i obrotu instrumentami finansowymi5. Pomiędzy państwami członkowskimi występują duże różnice w zakresie przy-sługujących krajowym organom regulacyjnym uprawnień do ograniczenia lub zakazu krótkiej sprzedaży. Przedstawiony przez Komisję Europejską wniosek nadawał krajowym organom regulacyjnym uprawnienia pozwalające im czasowo ograniczać krótką sprzedaż lub zakazać jej, w porozumieniu z Europejskim Urzędem Nadzoru Rynków i Papierów Wartościowych. Komisja Europejska przedstawiła regulacje mające na celu ograniczenie praktyki wynagradzania w sektorze bankowym⁶ oraz reformę sektora audytu⁷ i zasad księgowości.

W pracy dotyczącej pomocy bankom Komisji Europejskiej przyświecały trzy podstawowe cele: zapewnienia stabilności finansowej, utrzymania integralności jednolitego rynku oraz zapewnienia beneficjentom pomocy w odzyskaniu długo-falowej rentowności.