Uwarunkowania zewnętrzne

Rok 2007 to dla gospodarki polskiej rok najwyższego tempa wzrostu PKB w dekadzie, tj. 6,6%1, czyli faza szybkiego wzrostu gospodarczego, co z kolei wydatnie sprzyjało rozwojowi całego sektora bankowego. Wzrost gospodarczy stymulował głównie popyt krajowy. Rosły zarówno konsumpcja, jak i inwesty-cje. Rosnący popyt spowodował wzrost wyników finansowych przedsiębiorstw – osiągały one rekordowe zyski. Rósł optymizm. Spadła stopa bezrobocia (w po-równaniu do lat poprzednich niemal o połowę) i wynosiła 11,4%. Silne ożywie-nie spowodowało jednak wzrost inflacji (4% w grudniu 2007 r.). W rezultacie w ciągu roku Rada Polityki Pieniężnej dokonała 4 podwyżek stóp procentowych i na koniec roku stopa referencyjna wynosiła 5%, lombardowa 6,50%, depozy-towa 3,50%, a redyskondepozy-towa 5,25%2.

Na warszawskiej giełdzie do lipca utrzymywała się hossa (z krótkotrwałą korektą na koniec lutego), której sprzyjało wymienione tempo wzrostu. Podsta-wowe indeksy giełdowe osiągały raz za razem historyczne maksima. W drugiej dekadzie lipca rozpoczął się jednak spadek indeksów, najpierw oceniany jako silna korekta, który po niepokojących danych z rynku USA w sierpniu doprowa-dził do niemal panicznych zachowań inwestorów. Załamanie rynku akcji i funduszy inwestycyjnych spowodowało jednak wzrost depozytów bankowych. Kryzys, zapoczątkowany w USA, doprowadził do silnych zaburzeń na global-nych rynkach finansowych. Skutki uwidoczniały się stopniowo. Następowała utrata wzajemnego zaufania pomiędzy instytucjami finansowymi, tym samym silny i skokowy wzrost stawek na rynku pieniężnym. Skala kryzysu okazała się bardzo poważna i wymusiła działania wspólne banków centralnych USA, Wiel-kiej Brytanii, Kanady, Szwajcarii, jak również Europejskiego Banku Centralnego.

W Polsce kryzys dotknął więc głównie rynek kapitałowy, ale z czasem prze-łożył się na znaczące obniżenie wzrostu gospodarczego. Tymczasem (rok 2007) korzystna sytuacja makroekonomiczna spowodowała wzrost skali działalności banków oraz polepszenie ich wyników finansowych. Jakość portfela kredytowe-go oceniano na poziomie zadowalającym3.

Główne zmiany regulacyjne w 2007 r. to uchwalenie przez Sejm RP ustawy o zmianie ustawy Prawo bankowe4 oraz przeniesienie do polskiego systemu

1 Źródło: www.stat.gov.pl/gus/5840_1359_PLK_HTML.html,PUBL_not_inform_zaktual_szacunku

_PKB_za2007.pdf [2.09.2012].

2 Źródło: www.nbp.pl/home.asp?f=/dzienne/stopy_archiwum.html [2.09.2012].

3 Zob. Raport o sytuacji banków w 2007 roku, UKNF, Warszawa 2008, s. 63.

prawnego i bankowego szeregu dyrektyw unijnych, w tym implementacja tzw. nowej umowy kapitałowej (zbiór najlepszych praktyk rynkowych w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym oraz utrzymywania bezpiecznego poziomu kapitałów) lub tzw. Bazylea II.

Rok 2008 to, z jednej strony, ciągle wysokie tempo wzrostu gospodarczego kraju, dalszy spadek bezrobocia i wzrost wynagrodzeń. Równocześnie nastąpiło gwałtowne i głębokie osłabienie złotego, pogorszenie wyników finansowych firm, spadek nastrojów, ale i pogorszenie sytuacji budżetu państwa z końcem roku. W bankowości odnotowano zaś:

– dobre wyniki w trzech pierwszych kwartałach i bardzo słabe w ostatnim kwartale,

– dalszy wzrost depozytów gospodarstw domowych,

– osłabienie funkcjonowania rynku międzybankowego i wzrost kosztów po-zyskania pieniądza na rynku,

– duży wzrost „złych” kredytów,

– spadek średniego współczynnika wypłacalności banków.

Na świecie 2008 r. to druga fala kryzysu finansowego, która spowodowała ogromne zaburzenia na rynkach finansowych (upadki, przejęcia, osłabienia wielu instytucji finansowych), co skutkowało przekształceniem kryzysu finansowego w bardzo głęboki kryzys gospodarki światowej. To z kolei miało wpływ na zna-czące pogorszenie sytuacji niektórych krajów naszego regionu. Wpłynęło to także na gwałtowne osłabienie walut całego regionu, w tym również na negatywne postrzeganie Polski.

W drugiej połowie roku RPP rozpoczęła cykl szybkich cięć stóp procento-wych (agresywne cięcie stóp procentoprocento-wych miało miejsce w strefie euro, USA, Wielkiej Brytanii i Szwajcarii5), w których rezultacie powróciły one w grudniu 2008 r. do poziomu z roku 2006 (referencyjna 4,00%, lombardowa 5,50%, depo-zytowa 2,50%, redyskontowa 4,25%).

Warszawska giełda „dołując kopiuje” rynki światowe. Dodatkowo nastąpiło masowe wręcz umarzanie jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Z uwagi na pesymizm gospodarczy koniec roku to wyhamowanie akcji kredyto-wej w bankach oraz wywołanie tzw. wojny depozytokredyto-wej. Spowodowane było to głównie dużą niepewnością na rynkach, tym samym również potrzebą zwiększenia rezerw płynności w bankach. Znacząco (niemal o 1/3) wzrosła suma bilansowa krajowego sektora bankowego, co z kolei spowodowało wzrost udziału sektora bankowego w aktywach całego polskiego systemu finansowego. Pomimo słabych wyników IV kwartału w całym 2008 r. osiągnięto wyższe wyniki niż w 2007.

W 2009 r. nastąpiło silne wyhamowanie tempa wzrostu gospodarczego (PKB = 1,7%) i znaczne osłabienia na rynku pracy, rekordowe zwiększenie kapitałów banków i silny wzrost współczynnika wypłacalności (13,3%), dalszy wzrost

zytów, ale również zaostrzenie polityki kredytowej banków. Główne minusy tego roku to: wysoki poziom ryzyka generowany przez trwający kryzys gospodarki światowej, znaczący spadek wyników finansowych (o 1/3) oraz silne pogorszenie jakości portfela kredytowego w bankach6. Nie doprowadziło to jednak do zachwia-nia stabilności sektora bankowego.

Na rynku giełdowym do lutego trwały silne spadki (w szczycie WIG stracił ok. 70%), a następnie, po zasadniczej zmianie nastrojów (główny powód – dzia-łania rządów i organizacji międzynarodowych oraz napływ pozytywnych infor-macji z gospodarek światowych), na przełomie lutego i marca nastąpiło silne odbicie, a w efekcie roczne wzrosty indeksów o ok. 30-50%. Trwał jednak kryzys zaufania, łatwo więc było o zmiany nastrojów. Jednak od połowy roku obserwowano powolne ożywienie globalnej gospodarki.

Rok 2010 przyniósł wzrost aktywności głównych partnerów polskiej gospo-darki, tym samym nastąpiło przyspieszenie tempa wzrostu naszego PKB (3,8%). Nastąpiła poprawa wyników finansowych firm i sytuacji na rynku pracy. Nadal występowała jednak silna presja otoczenia zewnętrznego7, nie zniknęły obawy co do trwałości ożywienia gospodarczego w kluczowych regionach i krajach świata. Niepokojące stało się szybko rosnące zadłużenie sektora finansów publicznych. Chociaż sytuacja na rynkach finansowych uległa poprawie, to utrzymywała się stale niepewność i wysoka zmienność. W sektorze bankowym nastąpiło dalsze wyhamowanie akcji kredytowej oraz powiększanie depozytów. Pomimo tego banki poprawiły wyniki finansowe. Wzrosła też suma bilansowa sektora⁸. Drugi rok z rzędu trwał wzrost udziału banków krajowych w aktywach sektora banko-wego. Oprócz szeregu regulacji prawnych wynikających z dostosowania krajo-wych regulacji prawnych do zmienionych dyrektyw unijnych przyjęto znoweli-zowane rekomendacje: A – dotyczącą zarządzania (przez banki) ryzykiem na rynku instrumentów pochodnych, I – dotyczącą zarządzania ryzykiem waluto-wym w bankach, T – dotyczącą dobrych praktyk zarządzania ryzykiem detalicz-nych ekspozycji kredytowych.

W 2011 r. utrzymywało się w kraju umiarkowane tempo wzrostu gospo-darczego (PKB = 4,3%), odebrane jako „ożywienie gospodarki”. Sytuację sekto-ra bankowego określano jako stabilną⁹. Banki po raz kolejny odnotowały rekor-dowe wyniki finansowe (wzrost o 37,5%). Wpływ na to miał umiarkowany wzrost akcji kredytowej dla firm oraz nieznaczne tempo wzrostu depozytów (głównie sektora niefinansowego), ale przy poprawie efektywności działania sektora. Współczynnik wypłacalności uległ obniżeniu z 13,8% (XII 2010) do 13,1% (XII 2011). Banki miały dobrą pozycję płynnościową, utrzymywał się też

6 Zob. Raport o sytuacji banków w 2009 roku, UKNF, Warszawa 2010, s. 7 i nast.

7 Zob. Raport o sytuacji banków w 2008 roku, op. cit., s. 5 i nast.

8 Ibidem, s. 12.

jednak stale wysoki poziom ryzyka w otoczeniu zewnętrznym banków. W roku tym wprowadzono szereg zmian regulacyjnych w sektorze bankowym mających wpływ na jego funkcjonowanie, m.in. zmianę ustawy o kredycie konsumenckim, ustawy Prawo bankowe (dot. CRD II i III) oraz ustawy o usługach płatniczych.

Na globalnych rynkach finansowych doszło do silnego pogorszenia nastrojów (przełom I i II półrocza), m.in. w wyniku narastania kryzysu finansów publicz-nych krajów południowych strefy euro. Spowodowało to przede wszystkim silne przeceny na rynkach akcji i surowców oraz wyprzedaże walut z rynków wscho-dzących.

Podsumowując okres lat 2007-2011, czyli od dynamicznego rozwoju przez czas kryzysu na rynkach finansowych, należy również przypomnieć, że wywołał on obawy deponentów o środki zgromadzone na rachunkach bankowych, co m.in. wymusiło na europejskich instytucjach państwowych podniesienie kwoty gwarancji depozytów (do 100 000 euro od X 2008 r.)10. Wpłynęło to na uspokoje-nie nastrojów społecznych, rówuspokoje-nież w Polsce. W uspokoje-niezwykle burzliwie zmieniają-cym się otoczeniu na szczególne podkreślenie zasługuje fakt właściwej analizy i oceny sytuacji w systemie finansowym w kraju i za granicą, przeciwdziałania stosowne do zaistniałych sytuacji, a także koordynacja działań w tym zakresie przez NBP, Ministerstwo Finansów oraz Komisję Nadzoru Finansowego w Polsce.

W początkowej fazie kryzysu Polska nie odczuła bezpośrednio jego skutków. W wyniku globalizacji rynków poprzez rynek kapitałowy zaczął jednak stopnio-wo i bardzo odczuwalnie wpływać na naszą gospodarkę11. Podkreślić ponownie należy, iż polski system bankowy w całości wyszedł w tym czasie obronną ręką z zagrożeń. Był i jest stabilny12.

Banki spółdzielcze, jako segment polskiego rynku bankowego, funkcjono-wały w takim, zaprezentowanym skrótowo, otoczeniu zewnętrznym (na równi z innymi uczestnikami rynku finansowego) – w okresie znaczących wahań i wzro-stu ryzyka w otoczeniu zewnętrznym banków, gwałtownych zmian, stale poja-wiających się nowych zagrożeń, spadku zaufania do instytucji finansowych na świecie oraz pomiędzy uczestnikami rynku finansowego, a także ogromnych perturbacji w globalnej gospodarce13. Dodatkowo w Europie spotęgowanych kryzysem finansów publicznych w Grecji, Portugalii, Hiszpanii, Włoszech i Irlan-dii. Zdarzenia te oczywiście przełożyły się na funkcjonowanie całej gospodarki Unii Europejskiej, w tym rynków finansowych i bankowości w tym regionie.

10 Zob. Polski rynek finansowy w obliczu kryzysu finansowego w latach 2008-2009, UKNF,

Warszawa 2010, s. 35 i nast.

11 Zob. Polska wobec światowego kryzysu gospodarczego, NBP, Warszawa 2009, s. 18 i nast.

12 Zob. Raport o sytuacji banków w 2011 roku, op. cit., s. 3 i 40.

13 Zob. R. Kałużny, Skutki kryzysu. Nowe spojrzenie na rolę banków, w: Bankowość a kryzys

na rynkach finansowych, red. A. Janc, „Zeszyty Naukowe UE w Poznaniu” nr 140, Poznań 2010,