Wprowadzenie
Inwestycje zagraniczne1 stanowią jeden z ważniejszych czynników osiągania ce lów gospodarczych i społecznych oraz elem entarny warunek wzrostu gospodar czego. Gwałtowny wzrost wartości inwestycji zagranicznych na świecie wystąpił w końcu XX wieku. W 2002 r. nastąpił ich spadek o ok. 50%, ale w następnych latach liczba inwestycji zagranicznych będzie praw dopodobnie powoli, ale sys tematycznie wzrastać.
Analizując wielkość napływu kapitału zagranicznego do Polski w latach 1991-2003, można zauważyć, iż do roku 2000 występowała wyraźna tendencja wzrostowa w tym zakresie, a następnie zarysował się spadek poziom u inwesty cji (w dużej mierze w wyniku decyzji politycznych - wstrzymanie procesu pry w atyzacji)2. W efekcie w latach 1990-2003 zainw estow ano w Polsce k ap itał zagraniczny o wartości 65,3 mld USD.
1 Zdaniem J. H irshleifera inwestycje to przedsięw zięcia, których istotą jest „teraźniejsze wyrzeczenie dla przyszłej korzyści”. K. Jajuga i T. Jajuga zauważają, że ta bardzo ogólna definicja uwypukla najważniejszą cechę każdej inwestycji, a mianowicie: w yrzeczenie w postaci rezygnacji z bieżącej konsumpcji, które jest niezbędne dla osiągnięcia zamierzonej korzyści, elem ent czasu, który jest nieodłącznym czynnikiem inwestowania oraz ryzyko, które towarzyszy każdej inwestycji [Jajuga K., Jajuga T., Inwestycje - instrumenty finansowe - ryzyko finansow e - inżynieria finansowa, Warszawa 1997, s. 7].
2 W latach 1991-2003 nastąpił napływ inwestycji zagranicznych do Polski o następujących wielkościach: w roku 1991 - 598 min U S D , 1992 - 987 min U S D , 1993 - 1245 min U S D , 1994 - 1491 min U SD , 1995 - 2510 min U S D , 1996 - 5197 min U S D , 1997 - 5678 min U S D , 1998 - 9574 min U S D , 1999 - 7891 min U SD , 2000 - 10601 min U S D , 2001 - 7119 min U S D , 2002 - 6064 min U D , 2003 - 6420 min U SD . D ane z Polskiej A gencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych www. paiz.gov.pl, 2004].
56 Jo l a n t a Wa l a s-Tr ę b a c z
W Polsce mimo dokonującego się postępu innowacyjnego wciąż jest ob serwowany niedostateczny poziom inwestycji zarówno w odniesieniu do całej go spodarki, jak i poszczególnych przedsiębiorstw3.
Celem publikacji jest przedstaw ienie uw arunkowań mających wpływ na rozwój inwestycji zagranicznych w Polsce, czynników sprzyjających i hamujących napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski, korzyści i zagrożeń z tytułu w zrostu inwestycji zagranicznych w Polsce oraz roli korporacji tran s narodowych jako źródła największych inwestycji w Polsce.
Klasyfikacje determinant napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Udział kapitału pochodzącego z zagranicy w procesach rozwoju i transformacji polskiej gospodarki ma już za sobą blisko 30-letnią historię, datującą się od pierw szych prób otw ierania gospodarki w połowie lat 70. do znaczącego wielomiliar dow ego zasilania jej w latach 90. XX wieku. W obec głębokiego niedoboru dyspozycyjnego kapitału własnego i nikłych rozwojowych funduszy akumulacji przedsiębiorstw w procesie głębokiej transformacji i przekształceń strukturalnych gospodarki, inwestycje zagraniczne stały się nie tylko pożądanym, ale także po pieranym źródłem zasilania procesów rozwojowych gospodarki.
Dzięki inwestycjom realizowanym przez zagranicznych inwestorów oraz podejmowanych za granicą przez polskie firmy Polska coraz aktywniej uczest niczy w międzynarodowej wymianie handlowej i przepływach kapitału4.
Podstawowym i nadrzędnym motywem podejmowania bezpośrednich in westycji zagranicznych (B IZ) jest zapewnienie przedsiębiorstwu rozwoju. Pro ces decyzyjny przedsiębiorstwa o podjęciu BIZ w danym kraju jest efektem od działywania różnorakich determinantów. Zgodnie z klasyfikacją K. Przybylskiej wyróżnia się determ inanty wynikające z motywów podejmowania BIZ oraz de term inanty wynikające z klimatu inwestycyjnego kraju lokaty.
D o pierwszej grupy zalicza się m. in.:
- determ inanty rynkowe (wielkość i chłonność rynku, perspektywy jego rozwoju, bariery handlowe, dostęp do rynków),
- determ inanty kosztowe (zasoby naturalne, koszty pracy, energii, system podatkowy, kadra i jej kwalifikacje),
3 W Polsce ze w zględu na występujący w gospodarce niedobór kapitału niezbędny jest na pływ kapitału od inwestorów zagranicznych. Przy czym szczególnie istotny i pożądany jest napływ kapitału w form ie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (B IZ ) ze w zględu na strategiczny cha rakter oraz występujący przy okazji w gospodarce tzw. efekt spill-overs najbardziej pożądane są in westycje typu greenfield.
4 Z. Chrupek, Inwestycje zagraniczne w Polsce w latach 1990-1995, [w:] Bezpośrednie inwesty cje i kredyty zagraniczne, Warszawa 1996, s. 23-24.
- determinanty efektywnościowe (m. in. kooperacja z lokalnymi przedsię biorstwami):
Do drugiej grupy determ inant związanych z szeroko rozumianym klima tem inwestycyjnym zalicza się:
- warunki funkcjonowania zagranicznych przedsiębiorstw, czyli stabilizację ekonomiczno-polityczną, politykę liberalizacji BIZ, regulacje prawne BIZ,
- udogodnienia w prowadzeniu działalności gospodarczej zagranicznych przedsiębiorstw, tj. system ryzyka inwestycyjnego w kraju lokaty.
Determinanty kraju gospodarza K lasyfikacja BIZ w edług m otywów ich podejmowania
1. Polityka wobec BIZ: przez korporacje transnarodowe:
- stabilizacja ekonomiczna, polityczna i społeczna 1. Poszukujące rynków:
- regulacje dotyczące rozpoczęcia działalności - rozm iar rynku i poziom dochodów ludności p e r capita gospodarczej i jej kontynuowania przez inwestorów - stopa w zrostu rynku
zagranicznych - dostęp do rynków regionalnych i globalnych
- standardy traktowania przedstawicielstw - gusty i preferencje konsum entów
zagranicznych {foreign affiliates) - struktura rynku
- międzynarodowe umowy dotyczące BIZ
- polityka prywatyzacyjna 2. Poszukujące zasobów:
- polityka handlowa - surowce naturalne
- polityka podatkowa - tania i wysoko w ykw alifikow ana siła robocza
r \
- technologia, innowacyjność i inne aktyw a stworzone, w tym te ucieleśnione w jednostkach, firmach2. Determinanty ekonomiczne i skupiskach
- fizyczna infrastruktura (porty, drogi, telekom unikacja, energia)
3. U dogodnienia dla działalności gospodarczej:
- system prom ocji inwestycji (w tym agencje i inne 3. Poszukujące wydajności:
firmy usługowe ułatwiające, tw orzące obraz) - koszty czynników produkcji i aktyw ów dostosowane
- bodźce inwestycyjne do rodzajów zasobów siły roboczej
- koszty związane z korupcją, nieefektywnym - inne koszty produkcji, ja k koszty transportu, działaniem administracji (hassle costs) komunikacji i koszty innych produktów pośrednich
- socjalna infrastruktura (szkoły dwujęzyczne, jakość - członkostw o w regionalnych porozum ieniach
życia itp.) integracyjnych sprzyjające pow staw aniu regionalnych
- usługi ułatwiające kontynuowanie działalności sieci korporacyjnych gospodarczej (after investment services)
Rysunek 1. Determinanty napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Źródło: E. Jantoń-Drozdowska, M. Majewska, J. Grala, Atrakcyjność inwestycyjna polski w świetle zagranicznych inwestycji bezpośrednich, „Ruch Prawniczy, Ekonom iczny i Socjologiczny” 2002, z. 3, s. 133.
Syntetyczne ujęcie determ inant napływu BIZ do kraju goszczącego zobra zowano na rys. 1.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne stanowiąc najbardziej kompleksowe formy przepływów międzynarodowych wywierają wpływ na postęp technologicz
58 Jo l a n t a Wa l a s-Tr ę b a c z
ny, wielkość i jakość zatrudnienia, proces przekształceń własnościowych, decy dując ostatecznie o rozwoju gospodarczym państwa goszczącego. Firmy działa jące w skali m iędzynarodow ej w podejm ow anych decyzjach lokalizacyjnych
muszą uwzględniać wiele czynników określanych mianem klimatu inwestycyjnego kraju goszczącego.
D o podstawowych uw arunkowań tworzących klim at inwestycyjny d an e go kraju goszczącego należą: uw arunkow ania ekonom iczne, uw arunkowania społeczne, uwarunkowania polityczne oraz uwarunkowania praw no-adm inistra cyjne5.
W tabeli 1 przedstaw iono krótką charakterystykę wyżej wymienionych uwarunkowań w odniesieniu do Polski.
Czynniki sprzyjające i hamujące napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski
L iberalizacja przepisów regulujących przepływ kapitału, stw orzenie systemu prawnych warunków inwestowania i włączenie krajów do światowego systemu finansow ego spowodowały skokowy w zrost zainteresow ania przedsiębiorców zagranicznych i rozbudowę coraz silniejszych powiązań ekonomicznych Polski z zagranicą.
Z asadniczym czynnikiem um ożliw iającym rozwój B IZ w Polsce było uchwalenie 14 czerwca 1991 roku ustawy o spółkach z udziałem zagranicznym. O d tego czasu rozpoczął się stały dopływ do Polski k ap itału zagranicznego w postaci B IZ 6. W iele mamy czynników, k tó re wywarły wpływ na dzisiejszy kształt B IZ w Polsce; wymienić m ożna: sytuację gospodarczą Polski, poziom
5 M. Furm ańska-O ćw ieja, Uwarunkowania napływu i działalności kapitału zagranicznego w Polsce, [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, pod red. W. Kraszewskiego, Toruń 2003, s. 109.
6 Napływ B IZ do Polski nie jest zjawiskiem nowym. Już w okresie międzywojennym inwe storzy zagraniczni lokow ali w P olsce kapitał w postaci inwestycji bezpośrednich. D la przykładu w 1928 roku działało w Polsce 61 spółek zagranicznych. Wartość ich kapitału zaangażow anego w naszym kraju wynosiła prawie 214 min złotych. Kształt obecnych uwarunkowań ekonomicznych i prawnych w dziedzinie tw orzenia i funkcjonowania kapitału zagranicznego w Polsce jest efek tem długiego okresu otw ierania się gospodarki polskiej dla inw estorów zagranicznych w latach siedem dziesiątych X X w ieku, przyspieszonego radykalnie po 1990 roku (W. Karczewski, B ezpo średnie inwestycje zagraniczne w Polsce. Polska na tle świata, Toruń 2004, s. 180). W iele z działań pod jętych w ramach procesu reform gospodarczych m iało na celu stworzyć przyjazną atm osferę i atrak cyjne warunki dla zagranicznych inwestycji (P. Bartkowiak, P. Litwa, Wpływ bezpośrednich inwesty cji zagranicznych na polską gospodarkę w latach 1992-2003, [w:] Restrukturyzacja w okresie transfor m acji gospodarczej. Instrumenty - przebieg - efekty, oprać, i red. naukowa. R. Borowiecki i A . Jaki, Warszawa-Kraków 2005, s. 179: Z. Olesiński, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, Warsza wa 1998, s. 170).
Tabela 1. Charakterystyka uwarunkowań dla funkq'onowania BIZ w Polsce
Rodzaj uwarunkowań Charakterystyka
1. Uwarunkowania społeczne
D o w ażnych uw arunkow ań sp o łeczn y ch inw estycji zagranicznych należą: system oświaty i szkolnictwa w yższego, nakłady na naukę, gwa rancje p rzem ieszczan ia się i sw ob od n ego w yboru zaw odu, pozycja związków zawodowych. D la inwestorów* w ażną rzeczą jest pozyska nie w m iejscu lokaty inwestycji wysokiej jakości kapitału ludzkiego. W Polsce w latach 90. wskaźniki skolaryzacji znacznie wzrosły, ale ich w ielkość w porównaniu z państwami wysokorozwiniętymi należy uznać stanowczo za niskie. Potrzebni są pracownicy wielofunkcyjni, o dobrej jakości wykształcenia. Stw orzenie konkurencyjnego klimatu społecz nego dla przyciągnięcia BIZ do Polski wymaga:
- restrukturyzacji nauki i techniki, zgodnie z rozwiązaniam i przyjęty mi w krajach wysoko rozwiniętych,
- rozsądnej polityki w zakresie ochrony w łasności intelektualnej, - przeznaczenia dużo większych środków na działalność В + R. D la zagranicznych inwestorów ważnym elem entem jest również struk tura demograficzna ludności Polski. O kreślenie „duży i chłonny rynek zbytu”, jest stałym elem entem pojawiającym się w badaniach motywów inwestowania w Polsce w latach 90. X X wieku. Inwestorzy zagranicz ni uwzględniają również społeczne odczucia o inwestycjach zagranicz nych, na które składają się:
- obiegow e opinie o szansach i zagrożeniach związanych z obecnością inwestorów zagranicznych,
- cechy postaw i m entalności wynikające z uwarunkowań społecznych, zawodowych i ekonom icznych,
- bezpośrednia styczność z przedsiębiorstwem z udziałem zagranicznym. 2. Uwarunkowania
ekonom iczne
Poziom inwestycji zagranicznych wiąże się ściśle z takimi kategoriami gospodarczym i, jak: rozwój i w zrost gospodarczy, m ożliw ości k on sumpcyjne społeczeństwa, niska inflacja, korzystny bilans obrotów bie żących oraz stan finansów publicznych.
Najistotniejszym motywem dokonywania inwestycji bezpośrednich jest sytuacja gospodarcza kraju goszczącego. Inwestycje bezpośrednie p o dążają w ślad za w zrostem gospodarczym . Tempo w zrostu gospodar czego jest dominującym wskaźnikiem napływu inwestycji zagranicznych do Polski. Podm ioty zagraniczne inw estujące w P olsce uwzględniają w swoich decyzjach wskaźniki wzrostu PKB, poniew aż jest on gwaran tem szybkiego zwiększenia się siły nabywczej polskiego społeczeństwa. Zdaniem inwestorów pow inien oscylować w granicach 3-5% rocznie, tymczasem w 2003 roku wskaźnik ten wynosił 1,3 %. N ie bez znaczenia jest też wskaźnik inflacji, który w 2001 roku wynosił 5,5%, a w 2002 r. 1,9 %. Obok wskaźników inflacji i wzrostu PKB istotny jest deficyt ob rotów bieżących, odbierany jako początek nadchodzącego kryzysu. Z e wzrostem deficytu rośnie niebezpieczeństwo ucieczki kapitału zagranicz nego z Polski, co w konsekwencji prowadzi do znacznego osłabienia zło tego i kryzysu finansowego. D o podstawowych przyczyn deficytu należą: * Każdy inwestor zagraniczny odnosi liczbę i koszt siły roboczej w kraju przyjmującym do jakości i wydajności pracy.
60 Determinanty rozwoju bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce
Rodzaj uwarunkowań Charakterystyka
- wzrost zadłużenia gospodarstw krajowych, - spadek oszczędności krajowych,
- zwiększający się deficyt finansów publicznych, - załam anie się rynku rosyjskiego.
N ie bez znaczenia w realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych są uwarun kow ania infrastrukturalne państwa przyjm ującego. D la inw estorów zagranicznych najistotniejsze czynniki to:
- stopień telefonizacji,
- stan sieci w odociągowej i kanalizacji,
- poziom rozwoju infrastruktury komunikacyjnej.
Polska potrzebuje radykalnej zmiany w zakresie infrastruktury komu nikacyjnej. D obra sieć drogowa jest koniecznym warunkiem, który Pol ska jako kraj przyjmujący inwestycje zagraniczne i pretendujący do roli lidera w regionie, powinna spełniać. Brak dobrej infrastruktury dro gowej uniem ożliwia wykorzystanie podstawowych atutów Polski, tzn. m.in., położenia geograficznego, czy też w ielkości rynku. A obecnie re alizowany program budowy dróg i autostrad nie przewiduje budowy au tostrad w p ó łn o cn o -w sch o d n iej P o lsc e do 2005 roku. R ów n ież wskaźniki dostępu do Internetu, kom puterów osobistych i telefonów komórkowych w Polsce na tle wybranych krajów świata są niezadowa lające.
3. U warunkow ania polityczne
W śród elem entów rzutujących na klimat polityczny należy uwzględnić znaczenie: stabilności politycznej, strategii wobec napływu BIZ, pom o cy publicznej dla zagranicznych przedsięwzięć inwestycyjnych, podat ności na korupcję.
Podstawowymi barierami dla BIZ w Polsce związanymi z klimatem p o litycznym są:
- niestabilność rządu,
- słabość i niska sprawność instytucji państwowych, - pogarszająca się jakość polityki społeczno-gospodarczej, - nadm iernie rozbudowana biurokracja,
- przeciągający się proces uzyskiwania przez inwestorów zagranicznych pozw oleń, koncesji, licencji - podatność i częstotliwość występowania zachowań korupcyjnych.
4. U warunkowania praw no-adm inistra cyjne
Sfera uwarunkowań prawno-administracyjnych umożliwia prowadze nie działalności gospodarczej przez obcego inwestora. D o 1975 roku działalność podm iotów zagranicznych w Polsce była praktycznie nie możliwa. Niesprzyjająca B IZ polityka władz wpłynęła na brak zainte resow ania za strony o b ceg o kapitału obszarem Europy Środkow o- W schodniej, w tym rów nież Polską. Poddaw ane nieustającym now e lizacjom polskie prawodawstwo dotyczące gospodarczych podm iotów zagranicznych staje się nieczytelne. Skom plikowana struktura prawa podatkow ego, rygorystyczna ordynacja podatkowa i restrykcyjna usta wa o kontroli skarbowej stanow ią istotną barierę dla napływu inwe stycji z udziałem kapitału zagranicznego.
Źródło: opracow anie w łasne na podstaw ie: A . Stryczula, K lim a t inw estycyjny w ym aga piln ych zm ian , „Puls B izn esu ” 2003, nr 23, s. 10; P. K ozarzew ski, Społeczny k lim a t inwestora zagranicz nego, [w:] K apitał zagraniczny a pryw atyzacja, pod red. M. Jarosz, Warszawa 1996, s. 260; M. Fur- m ańska-O ćw ieja, Uwarunkowania napływ u i d ziałaln ości kapitału zagranicznego w P olsce, [w:] B ezpośrednie inwestycje zagraniczne w P olsce, p od red. W. K raszew skiego, Toruń 2003, s. 126; A . Szymaniak, K apitał zagraniczny w Polsce. Uwarunkowania napływu i działalności, Poznań, 2000, s. 10.
Tabela 2. Czynniki sprzyjające i hamujące napływ B IZ do Polski
Czynniki sprzyjające BIZ w Polsce Czynniki hamujące napływ B IZ do Polski 1. Niski koszt siły roboczej - poziom wynagro
dzeń i narzutów na wynagrodzenia jest w Pol sce niższy od krajów uprzemysłowionych. Wy korzystując tę przewagę inwestor zagraniczny, który posiada odpow iedni kapitał organizacyj ny i technologiczny, m oże osiągnąć w Polsce dużo większą nadwyżkę operacyjną brutto niż w większości krajów U nii Europejskiej. 2. Perspektywa rozwoju polskiego rynku o c e niana na p odstaw ie w zrostu gosp od arczego, m ierzona w zrostem PKB.
3. Duży i chłonny rynek wewnętrzny o znacz nym potencjale wzrostu - w ystępow anie tzw. nisz rynkowych.
4. Zasoby i struktura kapitału ludzkiego. 5. Dokonujący się proces prywatyzacji. 6. Obecność innych inwestorów z kraju firmy, która rozważa podjęcie BIZ.
7. D obra lokalizacja kraju, um ożliw iająca z jednej strony dostęp i ekspansję zagraniczną na rynki w spólnoty Państw N iep od ległych , z drugiej strony na rynki U n ii Europejskiej. 8. K onkurencyjne k oszty produkcji, w tym cena polskiej siły roboczej przy wysokiej jej p o daży.
9. Łatwość transferu zysków.
10. Członkostwo Polski w U E , O E C D , NATO, CEFTA.
11. Coraz w iększe przystosow anie p olsk iego prawa do prawa U E.
12. Wzrost stabilności politycznej i gospodar czej kraju.
13. M ożliwość korzystania inw estorów zagra nicznych z now oczesnych aktywów (środków naukowo-badawczych, kadry naukowej i efek tów badań).
1. O cen ia n y n egatyw n ie system podatkow y (86% badanych), sposób rozliczania należn o ści podatkow ych (79% ), m ożliw ość w zrostu podatków na szczeblu centralnym i lokalnym (59% i 45%).
2. Brak jasnych i wiążących zasad interpreta cji przepisów prawa podatkow ego, prawa cel nego, brak profesjonalizm u urzędników w ad ministracji podatkowej, celnej.
3. Brak zaufania inwestorów zarówno do p ol skiego ustawodawcy, jak i władzy wykonawczej na różnych szczeblach.
4. Z łe funkcjonowanie administracji publicznej (korupcja, brak przejrzystości i jawności decyzji podejm ow anych na różnych p oziom ach w ła dzy administracyjnej oraz nie przestrzeganie ustalonych warunków i term inów ).
5. Zły klimat dla prywatyzacji.
6. N iższa jakość podstaw ow ej infrastruktury technicznej (infrastruktura drogow a, te le in formatyczna, kolejowa, energetyczna). 7. K onieczność uzyskania kosztownych certy fikatów jakości (pom im o, że firma jest znana na św iecie)
8. Brak stabilności regulacji prawnych, częste zmiany przepisów i m ożliwość różnej ich inter pretacji.
9. Brak profesjonalnej agencji obsługującej in w estorów działającej na rzecz p rom ocji g o spodarczej.
10. D u ż e dysp rop orcje m ięd zy reg io n a m i w Polsce.
11. C zasochłonność procedur przy zakładaniu spółek.
12. Brak regulacji w zakresie specjalnych stref chronionych.
62 Jo l a n t a Wa l a s-Tr ę b a c z
Czynniki sprzyjające BIZ w Polsce Czynniki hamujące napływ BIZ do Polski 14. Poprawa ochrony własności intelektualnej,
która jest n iezb ęd n a do przyciągania n o w o czesnych technologii.
15. M ożliw ość korzystania z uprawnień wyni kających ze zgłoszenia patentu.
16. M o żliw o ść redukcji k o sztó w produkcji dzięk i niższym kosztom surow ców , en ergii i m alejącą stopą procentow ą.
18. Poziom rozwoju systemu bankow ego i ryn ku kapitałow ego, który pozw ala na zintegro w anie się z rynkiem światowym.
13. Brak od pow iednio przygotowanych tere nów inwestycyjnych (parków przemysłowych). 14. Brak efektywnego systemu zachęt inwesty cyjnych.
15. Zbyt długi okres oczekiwania na zezw ole nia na nabywanie nieruchom ości przez cudzo ziem ców.
16. Zbyt duży udział organizacji społecznych (w tym ekologicznych) w procesie wydawania pozw oleń na budowę.
17. Zbyt m ocna pozycja związków zawodowych w firmach.
18. N ierzetelność niektórych polskich kontra hentów (brak ciągłości i terminowości dostaw, nieprzestrzeganie um ownych term inów płat ności).
19. S ilne rozczłon ow an ie instytucji upow aż nionych do przeprow adzania kontroli przed siębiorstw.
Źródło: opracow anie własne na podstawie: M. Przybylska, A. Malina, Zagraniczne inwestycje bez pośrednie w Polsce, „W iadom ości Statystyczne” 1999, nr 12, s. 49-81; J. Witkowska, Motywacje in westorów zagranicznych - aspekty porównawcze, [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, pod red. Z. O lesińskiego, Warszawa 1998, s. 79-80; A . Stryczula, K lim at inwestycyjny wymaga pilnych zm ian , „Puls B iznesu” 2004, nr 23, s. 10-11; M. U latow ska, Stymulanty i destym ulanty bezpośred nich inwestycji zagranicznych w Polsce, [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, pod red. W. Kraszewskiego, Toruń 2003, s. 59-64; Różański J., Przyczyny i skutki ograniczania inwestycji zagra nicznych - bariery procesów globalizacji i integracji, [w:] Globalizacja i integracja gospodarcza a proce sy restrukturyzacji i rozwoju przedsiębiorstw, oprać, i red. naukowa R. Borowiecki i A. Jaki, Warsza- wa-K raków 2003, s. 152].
inflacji, poziom rynku kredytowego, stabilizację gospodarczą, rozmiary bezro bocia, rynek wewnętrzny, poziom cen, możliwość nabywania nieruchomości (w tym gruntów), koszty siły roboczej, położenie geograficzne Polski.
W dobie globalizacji podstawową kwestią staje się poznanie motywów po dejmowania BIZ, walorów lokalizacyjnych decydujących o wyborze miejsca lo katy (d eterm in an t) oraz ryzyka inwestycyjnego i atrakcyjności inwestycyjnej7 danego kraju.
7 Atrakcyjność inwestycyjną określa się jako zesp ół przewag i niedostatków miejsca inwe stycji. Atrakcyjność m oże być m ierzona aktualną i przyszłą pojem nością rynku zbytu, ceną robo cizny i innych składników kosztów, korzystnymi rozwiązaniami podatkowymi, ochroną lokalnego rynku, ograniczoną konkurencją, położeniem , łatwością dostępu i m ożliwością obsłużenia sąsied nich rynków, warunkami finansowymi oferowanymi inw estorom zagranicznym, regulacjami praw nymi dotyczącymi funkcjonowania zagranicznych podm iotów gospodarczych, specjalnymi
przywi-Badania przeprow adzone przez PAIZ8 w 2000 r. sugerują, iż o atrakcyj ności Polski jako miejsca inwestowania w dalszym ciągu w pierwszym rzędzie decydują tzw. tradycyjne czynniki, takie jak: duży i chłonny rynek wewnętrzny, tania i dobrze wykwalifikowana siła robocza, położenie geopolityczne, sprzyja jąca inwestycjom zagranicznym polityka rządu, pozycja międzynarodowa.
Analiza dostępnych w literaturze badań nad motywami9 napływu BIZ po zwala określić najważniejsze czynniki przyciągające i zniechęcające inwestorów zagranicznych do Polski (zob. tabela 2).
O ile czynniki rynkowe i kosztowe wciąż przyciągają kapitał zagraniczny, o tyle czynnikiem zniechęcającym do inwestowania w Polsce jest pogorszenie się warunków klimatu inwestycyjnego w ostatnich latach.
Korzyści i zagrożenia związane z bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi w Polsce
Z różnorodnych badań wynika, że inwestycje zagraniczne stwarzają szanse i za grożenia dla gospodarki kraju goszczącego zarówno na poziomie m ikroekono micznym, jak i makroekonomicznym.
Syntetyczne ujęcie szans i zagrożeń związanych z bezpośrednim i inwesty cjami zagranicznymi (B IZ) przedstawiono w tabeli 3.
Podstawowe korzyści wynikające z bezpośrednich inwestycji zagranicznych: - są źródłem finansowania zewnętrznego, które nie przyczynia się do wzro stu zadłużenia zagranicznego,
lejami dla inwestorów zagranicznych oraz profilem działalności gospodarczej. Atrakcyjność inw e stycyjna rozumiana jest z drugiej strony jako zesp ół miejsca inwestycji - barier napływu B IZ (M.